Przedsiębiorcy. w Podlaskiem. Biznes Dobry FAKTY, LICZBY, PRZYKŁADY KONKURSU. wybór ZWYCIĘZCY

Przedsiębiorcy w Podlaskiem FAKTY, LICZBY, PRZYKŁADY ZWYCIĘZCY KONKURSU Biznes Dobry wybór 1

Uwagi metodologiczne do części Przedsiębiorcy w Podlaskiem : 1. W kilku miejscach podano liczbę przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON. Aktywna jest tylko połowa z nich, co zostało zaznaczone zarówno w tekstach wprowadzających, jak i na karcie Wszyscy jesteśmy przedsiębiorcami. W przypadku danych powiatowych dostępne są tylko informacje z REGON, dlatego na karcie tej pokazano przede wszystkim firmy zarejestrowane w 2011 roku. Z badań GUS wynika, że większość z nich (75 80 procent) nadal działa po roku od rejestracji. Podano także liczbę firm zarejestrowanych w REGON w działach informatyka i komunikacja oraz ochrona środowiska, gdyż nie ma danych, ile z nich jest aktywnych. 2. Jako zasadę przyjęto jednakowe traktowanie przedsiębiorstw prywatnych i publicznych każde z nich kierowane jest bowiem przez menedżera przedsiębiorcę. Jednak na karcie Płaca ważniejsza od świadczeń ze względu na dostępność danych skoncentrowano się na firmach prywatnych. 3. Na karcie Miejsca pracy są w przedsiębiorstwach, zgodnie ze stanem faktycznym i dostępnością danych, podając informacje działowe, zastosowano określenie głównie sektor publiczny i głównie sektor prywatny. 4. Starano się podawać informacje dotyczące całej populacji przedsiębiorstw, włącznie z mikrofirmami. Tam, gdzie nie było to możliwe, wykorzystano dane o firmach zatrudniających powyżej dziewięciu osób. Zostało to zaznaczone w tekście. 5. W kilku przypadkach badań ogólnopolskich (karty: Tysiące przedsiębiorczych kobiet i Odpowiedzialny biznes to my ) dostępne są tylko dane dotyczące makroregionów, a nie poszczególnych województw. Takie dane zostały tam przedstawione. 6. Raport przedstawia stan danych dostępnych na koniec października 2012 r. Raport został przygotowany w oparciu o następujące źródła: GUS, Eurostat, Centrum Badania Opinii Społecznej (badanie dla PKPP Lewiatan), GfK Polonia (badanie dla PKPP Lewiatan), materiały Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, MillwardBrown SMG KRC (badanie dla PARP), własne ankiety rozsyłane do urzędów i przedsiębiorstw. Te instytucje i firmy wykonały w dużej mierze obliczenia specjalnie dla nas, za co gorąco dziękujemy. Wykorzystano również m.in. listy 500 i 2000 Rzeczpospolitej, raporty Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości i Instytutu Badań nad Gospodarka Rynkową, rankingi międzynarodowe, strategie województw, dane warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, raporty instytucji, stowarzyszeń i fundacji. W informacjach historycznych dotyczących dziejów gospodarczych podstawowym źródłem była Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski (Wiedza Powszechna), a w opisaniu walorów turystycznych pomogły przewodniki Polska Niezwykła (Demart). Uwagi do danych zawartych w raportach prosimy kierować na adres p.a.aleksandrowicz@gmail.com. Zostaną one sprawdzone, a ewentualne poprawki naniesione w raportach udostępnionych elektronicznie. Uwaga do części Biznes. Dobry wybór. Przygotowując sylwetki nagrodzonych przedsiębiorców staraliśmy się zawsze dotrzeć bezpośrednio do osób nagrodzonych przez Kapituły. Nie w każdym przypadku się to udało, ale w takich sytuacjach laureaci wskazywali osobę, z którą rozmawialiśmy na temat firmy i zwycięzcy/ów konkursu Biznes. Dobry wybór. W kilku przypadkach sylwetki zostały opracowane na podstawie powszechnie dostępnych informacji, m.in. publikacji prasowych i stron internetowych firm. ISBN 978-83-61796-55-8 Copyright PKPP Lewiatan Wersję elektroniczną publikacji można pobrać ze strony www.wizerunekprzedsiebiorcow.pl. Publikacja przygotowana w ramach projektu Poprawa wizerunku przedsiębiorców współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. AUTORZY ZESPÓŁ PKPP LEWIATAN: Kuba Giedrojć (redaktor prowadzący), Joanna Zaręba, Zbigniew Gajewski. RAPORT PRZEDSIĘBIORCY W PODLASKIEM : Beata Gąsiorowska (infografika), Anna Rejer (gromadzenie i przetwarzanie danych, zarządzanie ankietami), Grzegorz Brodowski (projekt okładki, layout, DTP), Lech Mazurczyk (koncepcja i wykonanie modelowych infografik), Piotr Aleksandrowicz (koncepcja całości, teksty i kierownictwo zespołu). BIZNES. DOBRY WYBÓR ORAZ OPRACOWANIE PUBLIKACJI: Wydawnictwo Tartak Wyrazów (www.tartakwyrazow.com.pl), Magdalena Tokarska-Romańska (redakcja), Krzysztof Machocki, Anna Maria Sobocińska, Rajmund Klonowski (teksty), Radosław Pasterski (zdjęcia laureatów), Aneta Siwiec (fotoedycja), Adam Dziewicki (layout, skład folderu), Wojciech Romański (koordynacja produkcji). Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2

Przedsiębiorcy w Podlaskiem RAPORT NA TEMAT WKŁADU PRZEDSIĘBIORCÓW W ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO PREZENTACJE LAUREATÓW KONKURSU BIZNES. DOBRY WYBÓR G rudzień 2012 r. 3

FAKTY, LICZBY, WNIOSKI 1. Majątek podlaskich firm wzrósł o 49 proc. w ciągu 8 lat 2. Wynosi 21 tysięcy złotych w przeliczeniu na każdego mieszkańca regionu 3. W woj. podlaskim mamy prawie 3 grosze zysku z każdej złotówki sprzedaży 1. Inwestycje biznesu są prawie dwa razy większe niż samorządów 2. 74 proc. inwestycji przedsiębiorcy finansują ze środków własnych 3. Podlaskie mikrofirmy w 2010 r. zainwestowały 0,5 mld zł 1. Przychody firm w woj. podlaskim wzrosły o 24 procent w ciągu siedmiu lat 2. Blisko 80 procent firm przynosi zyski 3. 71 procent mieszkańców regionu uważa, że jesteśmy pożyteczni dla społeczeństwa 1. Założycielką lub szefową co trzeciej firmy jest kobieta 2. Panie dominują w ochronie zdrowia, edukacji, gastronomii, części usług 3. Polki są bardziej przedsiębiorcze niż panie w Europie 1. W firmach powstaje trzy czwarte produktu krajowego 2. 81 proc. osób na Podlasiu docenia wkład przedsiębiorców w zamożność kraju 3. Produkt krajowy przypadający na mieszkańca wzrósł o 10 procent w ostatnich trzech latach 1. AC z Białegostoku od debiutu na giełdzie dał 18 proc. zysku 2. Wartość giełdowa podlaskich spółek to 1,1 mld zł 3. 3 firmy z woj. podlaskiego weszły na parkiet NewConnect 1. Co tydzień w regionie rejestrowanych jest 170 firm 2. Po trzech latach połowa nowych firm w Polsce nadal istnieje i się rozwija 3. W regionie jest 29 razy więcej podmiotów prywatnych niż publicznych 4

OD WYDAWCY Szanowni Czytelnicy, Oddajemy w Państwa ręce wyjątkowe wydawnictwo pierwsze w Polsce opracowanie na temat roli przedsiębiorstw i przedsiębiorców w rozwoju województwa. Dane w raporcie zostały zaprezentowane w prosty i bardzo obrazowy sposób. Ich analiza nie wymaga wykształcenia ekonomicznego. Mówimy o rzeczach kluczowych dla gospodarki, ale przede wszystkim ważnych dla mieszkańców o płacach, miejscach pracy, ochronie środowiska itd. Wreszcie każdy mieszkaniec Polski ma dostęp do materiału, który może samodzielnie analizować i wyrobić sobie zdanie, jaką rolę pełnią przedsiębiorcy w Polsce. Raport został opracowany przez czołowych dziennikarzy ekonomicznych. Zespół pod przewodnictwem red. Piotra Aleksandrowicza wykonał ogromną pracę. Powstało łącznie 17 raportów dla każdego województwa oraz zbiorczy raport ogólnopolski. Łącznie wykorzystano w nich ponad 30 tysięcy danych! Prace nad nimi trwały pół roku. Myślę, że efekt jest imponujący. Choć od transformacji gospodarczej minęło już ponad 20 lat, nikt dotychczas nie pokusił się o przygotowanie takiego opracowania. Tym bardziej jego znaczenie jest ogromne. Zachęcam media, samorządy i polityków do wykorzystywania zawartych w raporcie danych i analiz, a także nauczycieli do propagowania tej wiedzy wśród uczniów. Drugą część tego wydawnictwa stanowią sylwetki laureatów konkursu Biznes. Dobry wybór, zorganizowanego przez Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Wśród nich odnajdą Państwo twarze biznesu swojego regionu. Ich dokonania i sukcesy pokazują, że bycie przedsiębiorcą to dobry wybór. Im więcej takich prężnych firm w województwie, tym większe szanse na jego rozwój, a w konsekwencji korzyści dla mieszkańców. Warto zatem wspierać przedsiębiorców w ich rozwoju, bo to inwestycja, która opłaca się każdemu. Zapraszam do lektury! Henryka Bochniarz Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan 5

największe ośrodki przemysłowe ROSJA lotniska muzeum Puńsk LITWA muzeum, skansen związane z gospodarką, przedsiębiorczością, rolnictwem zamek, pałac podziemna trasa turystyczna (kopalnie, jaskinie, fortyfikacje, lochy) świątynia uzdrowiska inne atrakcje turystyczne 63 woj. warmińsko- -mazurskie 61 58 Grajewo Suwałki 61 Augustów Osowiec Biebrzański P. N. Korycin 65 Wigry Wigierski P. N. jez. Wigry Czarna Hańcza Kanał Augustowski PUSZCZA AUGUSTOWSKA 8 Biebrza 19 Bohoniki BIAŁORUŚ Łomża 64 Tykocin Białystok Wasilków Kruszyniany 8 Zambrów Wysokie Mazowieckie Narwiański P. N. Narew Krywlany 19 65 woj. mazowieckie 66 Bielsk Podlaski PUSZCZA Hajnówka BIAŁOWIESKA Białowieski Białowieża P. N. Siemiatycze 19 Grabarka 66 woj. lubelskie 6

Przedsiębiorcy w Podlaskiem Gospodarka to, po pierwsze, przedsiębiorcy. To oni tworzą miejsca pracy, płacą większość podatków, inwestują. Państwo nie mogłoby realizować swoich celów, gdyby nie było biznesu. I choć brzmi to może górnolotnie, jest faktem, że Polska rozwija się dzięki przedsiębiorcom. W województwie podlaskim aktywnych przedsiębiorców jest ponad 45 tysięcy. Atlas ten zawiera 16 kart, na których setki informacji, map, liczb i wykresów pokazują, jaka jest skala ich działania. Popatrzmy najpierw, jak sytuuje się województwo podlaskie na mapie Polski. Mamy trochę przemysłu, ale jest umiarkowanie wydajny. Natomiast bardzo efektywne są firmy budowlane. Mamy rozwinięte rolnictwo i największe spóldzielnie mleczarskie w kraju. Mamy też sporo walorów turystycznych od Wigier i Czarnej Hańczy, przez Białystok i Tykocin, do Puszczy Białowieskiej. I wszędzie tysiące przedsiębiorczych ludzi. Ale przedsiębiorczość na tym terenie nie zaczęła się w III Rzeczypospolitej, choć stosunkowo późno. Wprawdzie od wieków Bugiem, Narwią i Biebrzą spławiano drewno i produkty leśne do Gdańska, ale Białystok dopiero w połowie XVIII wieku uzyskał prawa miejskie. Po powstaniu listopadowym w mieście i okolicy szybko zaczął rozwijać się przemysł włókienniczy, przenoszony z Królestwa Polskiego, gdy wprowadzenie ceł na granicy między Królestwem Polskim a Rosją odcięło wschodnie Podlaskie w pigułce rynki zbytu. Dodatkowym impulsem rozwojowym stało się otwarcie połączenia z Warszawą (kolej warszawsko-petersburska) w 1862 roku oraz kolei do Ełku (fragment linii Odessa Królewiec). W 1891 roku w Białymstoku założono telefony, w 1892 wodociągi, w 1910 powstała elektrownia i ruszył tramwaj elektryczny. Takie są tradycje. Polska województwo podlaskie Przyrost naturalny na 1000 ludności 0,3-0,4 Produkt krajowy brutto na mieszkańca w 2009 roku, w zł Produkcja sprzedana przemysłu na 1 zatrudnionego, w zł Produkcja sprzedana budownictwa na 1 zatrudnionego, w zł 35 210 25 951 438 819 385 419 394 783 440 968 Przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw 3 604 3 023 Przeciętna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie, w ha Podmioty gospodarcze w rejestrze Regon na 10 tys. ludności Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności 6,8 10,1 1 013 772 19 5 ŻRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2011 R. 7

W 1990 roku do Polski powrócił system rynkowy. Mamy od 20 lat bezprecedensowy wzrost gospodarczy, powstały tysiące firm, dziesiątki tysięcy ludzi stały się przedsiębiorcami. Z jakim efektem? Popatrzmy na początek XXI wieku. W latach 2000-2011 wynagrodzenia realne zwiększyły się Polsce o 32,9 procent, a liczba bezrobotnych zmniejszyła z 2,7 mln do 2,0 mln. Sprzedaż detaliczna wzrosła o 30,7 procent. Przybyło 2,4 miliona mieszkań (mamy ich 13,4 miliona). Eksport wzrósł sześciokrotnie do prawie 190 mld dolarów. Produkt krajowy brutto jest o ponad połowę wyższy niż w 2000 roku i ponad 2 razy wyższy niż u progu przemian. A w poszczególnych regionach? Posłużymy się tylko jedną liczbą. W 2000 roku produkt krajowy brutto na mieszkańca wynosił w województwie podlaskim 14 257 zł. W 2009 (ostatnie dostępne dane) 25 951 zł, czyli był o 82 proc. wyższy. Wzrost bardzo duży, nawet jeżeli uwzględnić ok. 28-procentową inflację w tym czasie. Przedsiębiorcy i firmy mają w tym decydujący udział. Niektóre wydarzenia gospodarcze regionu w czasach III Rzeczpospolitej przedstawiamy poniżej w kalendarium. Województwo podlaskie nie jest dziś w czołówce gospodarczej Polski, ale przedsiębiorcy mają tu liczne powody do dumy. Rozwija się rolnictwo i przemysł mleczarski, drzewny i meblarski. Mlekovita i Mlekpol są krajowymi liderami w swojej branży i znaczącymi eksporterami. Traktory i maszyny rolnicze produkuje Pronar w Narwi, i zatrudniając ok. 200 inżynierów i konstruktorów, silnie inwestuje w nowe produkty innowacyjne. A Samasz z Białegostoku jest liczącym się w Europie producentem kosiarek rotacyjnych. Choć brakuje kapitału, rozwija się przemysł turystyczny; mało jest regionów z taką liczbą parków narodowych i możliwościami dla turystyki wodnej kajakowej i jachtingu. Województwo podlaskie to naturalny cel dla wyjazdów turystycznych setek tysięcy Polaków. Co roku też kilka zagranicznych firm lokuje tu swoje inwestycje, a tysiące innych zakładają i rozwijają polscy przedsiebiorcy. To dowody, że panuje tu duch przedsiębiorczości. Wystarczy spojrzeć, ile firm działa w obszarze telekomunikacji i informatyki. Ponad 1220! Co roku o kilka punktów rozszerza się zasięg szerokopasmowego Internetu dziś ma do niego dostęp 46,5 procent gospodarstw domowych, a coraz więcej przedsiębiorstw korzysta z własnych wewnętrznych sieci komputerowych. Za każdym z tych wskaźników stoją przedsiębiorcy i ich firmy. Dodajmy, że również w rolnictwie mamy setki nowoczesnych gospodarstw rodzinnych, które są równie efektywne jak mikrofirmy przemysłowe czy usługowe. Województwo podlaskie ma szereg silnych stron: korzystne położenie przygraniczne dobrze rozwinięte rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy, a także maszynowy i drzewny względnie tania siła robocza tradycja tygla kulturowego zróżnicowane, niezanieczyszczone środowisko naturalne mocne walory turystyczne niski stopień zagrożenia ubóstwem Są również słabe strony np. ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, zwłaszcza ludzi młodych i dobrze wykształconych, ograniczona liczba szkół wyższych, skromne zaplecze badawczo-rozwojowe. 20 MINĘŁO 1990 1993 LAT W Narewce początki Zarząd Spółdzielni Mleczarskiej w Grajewie 1995 działalności firmy Pronar rozstrzyga Sergiusza Martyniuka, dziś czołowego producenta traktorów i maszyn rolniczych w Polsce konkurs na nazwę i logo firmy. Powstaje Mlekpol. Edmund Borawski kieruje nim już 30 lat Denominacja złotego 8 1990 Reforma Balcerowicza. Początki gospodarki rynkowej w Polsce 1992 Spółdzielnia mleczarska w Wysokiem Mazowieckiem przyjmuje nazwę Mlekovita 1995 Prywatyzacja fabryki papierosów w Augustowie, kupuje ją British American Tobacco

Gdzie zatem są szanse na rozwój gospodarczy Podlasia? Zapewne jak wszędzie czyli w obszarach, które już są mocną stroną województwa: w rosnącym popycie na produkty żywnościowe wysokiej jakości i ekologiczne, w silnym przemyśle mleczarskim, w walorach turystycznych, a także w położeniu na osi Polska republiki bałtyckie i Polska Białoruś Rosja. Zwiększy je budowa trasy Via Baltica. Może także w energii odnawialnej ze względu na rozwiniętą hodowlę, ale i potencjał wiatru. Z pewnością w przemyśle drzewnym i meblarskim. Szansą dla przedsiębiorczych jest też ciągle niski udział usług w produkcie krajowym regionu. Ale w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej województw Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową woj. podlaskie jest na ostatnim, 16. miejscu, głównie ze względu na słabą infrastrukturę i niewysoki kapitał społeczny. Przed nami dużo pracy. Nasz region może rozwijać się dalej głównie dzięki przedsiębiorcom, których dotychczasowe osiągnięcia i znaczenie dla regionu pokazujemy na kartach naszego atlasu. Zapraszamy do lektury. PKPP LEWIATAN Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu SKARBY I BIZNES Turystyka jest jedną z największych szans dla ludzi przedsiębiorczych i całego regionu. Według danych GUS zakwaterowanie i gastronomia przynoszą 1,1 proc. wartości dodanej wytworzonej w dużych firmach w województwie podlaskim. Ten wskaźnik byłby wyższy, gdyby uwzględnić tysiące małych pensjonatów czy kwater agroturystycznych. Turyści przyjeżdżają tu, bo mamy piękne pejzaże Puszczy Białowieskiej, Wigier, Czarnej Hańczy, bagien i torfowisk nad Biebrzą. Mamy też unikatowe zabytki Tykocina, Białegostoku (Pałac Branickich, pałace i kamienice fabrykantów z okresu rozkwitu przemysłu włókienniczego), architektury cerkiewnej. Puszcza Białowieska została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Kanał Augustowski jest uznanym przez prezydenta RP pomnikiem historii. To obiekt historyczny i turystyczny, którego źródła tkwią głęboko w gospodarce i przedsiębiorczości. Kanał Augustowski powstał w latach 1824 1839, by uniknąć pruskich ceł paraliżujących handel Królestwa Polskiego. Po polskiej stronie zachował się w znakomitym stanie, bo po raz pierwszy używano w nim wodoodpornego wapna i elementów z prefabrykowanego betonu. Mamy też muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa w Hajnówce i Rolnictwa w Ciechanowcu. W skansenie w Wasilkowie można natomiast obejrzeć Leśną Bimbrownię, też świadczącą o przedsiębiorczości mieszkańców Podobnie jak słynny ser koryciński z certyfikatem produktu lokalnego Euroregionu Niemen czy rozwinięte nad Biebrzą i Narwią oglądanie ptaków, ściągające fanów z Holandii, Niemiec i Wielkiej Brytanii. Region znany jest też z imprez wykorzystujących kulturowe zróżnicowanie, wszak żyją tu Polacy, Litwini, Białorusini i Tatarzy, pozostały liczne ślady kultury żydowskiej. FOT. FOTO10/PHOTOGENICA 1996 Powstaje suwalska specjalna strefa ekonomiczna 1997 Zakłady płyt wiórowych w Grajewie debiutują na giełdzie warszawskiej 1999 Pfleiderer AG z Niemiec kupuje większościowy pakiet akcji Grajewa 1999 Powstaje województwo podlaskie 2008 Wstrzymanie prac przy budowie obwodnicy Augustowa ze względu na protesty ekologów 2005 Skarb Państwa sprzedaje amerykańskiej firmie CEDC większościowy pakiet akcji Polmosu Białystok, czołowego producenta mocnych alkoholi w Polsce 2012 Unibep otrzymuje nagrody w prestiżowych konkursach za budowę aquaparku w Suwałkach i osiedla Santorini w Warszawie 9

ROZWIJAMY Wciągu ostatnich trzech lat produkt krajowy wzrósł o blisko 10 proc. Trzy czwarte z niego powstaje w gospodarce, w sferze budżetowej jedna czwarta. Dostrzegają to mieszkańcy województwa podlaskiego, 81 proc. z nich zgadza się ze stwierdzeniem, że to przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski. W naszym województwie powstaje 2,3 proc. polskiego PKB. Województwo podlaskie nie jest tak bogate jak Mazowsze z Warszawą, ale nasz dystans do Europy stale się zmniejsza. W 2003 roku produkt krajowy w Polsce na głowę mieszkańca, liczony według siły nabywczej, wynosił mniej niż 50 procent średniej w Unii Europejskiej. W 2011 roku już 65 procent i można być pewnym, że w 2012 roku wskaźnik ten znowu się zwiększy. Produkt krajowy jest bardzo ważny, ale dla jakości życia istotne są także walory natury czy bezpieczeństwo. W tych kategoriach woj. podlaskie ma dobrą pozycję na tle innych regionów. 1 SIĘ Nasz produkt krajowy wart jest tyle co 43 525 114 557 W woj. podlaskim w latach 1999 2009 PKB wzrósł o: 35 30 25 20 15 Produkt krajowy brutto (w mld zł) 15,6 10 1999 2009 30 mld zł to równowartość: autobusów miejskich Solaris Urbino 12 (koszt 1 autobusu to około 700 tys. zł) mieszkań w Białymstoku (cena 60-metrowego mieszkania to 270 tys. zł) 30,9 98,4proc.! 1. W firmach powstaje trzy czwarte produktu krajowego 2. 81 proc. osób na Podlasiu docenia wkład przedsiębiorców w zamożność kraju 3. Produkt krajowy przypadający na mieszkańca wzrósł o 10 procent w ostatnich trzech latach 502 161 samochodów Opel Astra (sztuka za 61 450 zł) 10 301 butelek piwa (cena butelki: 3 zł) mln 10

Czy przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski? nie wiem zdecydowanie tak zdecydowanie 3 9 2 nie 7 raczej nie % 79 raczej tak ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 ton złota 80(1 tona złota - 172 mln zł) i wyniósł 30,9 mld zł w 2009 r.* * DANE DLA WOJ. PODLASKIEGO 7 725 750 najtańszych biletów lotniczych dookoła świata (cena biletu: 4 tys. zł) 26 3/4 tys. zł Produkt krajowy na mieszkańca w woj. podlaskim wynosi już Przedsiębiorcy wypracowują całego produktu krajowego Podlaski PKB stanowi 2,3proc. PKB Polski ale mniej niż koszt pierwszej elektrowni atomowej w Polsce, który wyniesie około 42 mld zł ŹRÓDŁO: OBLICZENIA WŁASNE Mamy na ogół podobny produkt krajowy brutto jak w sąsiednich województwach, a także niewiele niższy niż na Litwie woj. warmińsko- -mazurskie 26,0 tys. zł woj. mazowieckie 56,4 tys. zł podregion suwalski 23 tys. zł podregion białostocki 30,4 tys. zł podregion łomżyński 22,4 tys. zł Litwa 34,6 tys. zł woj. lubelskie 23,7 tys. zł Wartość dodaną, która jest liczbowo zbliżona do PKB, wypracowują przede wszystkim przedsiębiorcy rolnictwo, leśnictwo i rybactwo przemysł budownictwo handel, naprawa pojazdów, transport i gospodarka magazynowa, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja finanse i ubezpieczenia, obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi, m.in. administracja publiczna, obrona narodowa, edukacja, nauka, opieka zdrowotna, kultura 10,2 19,5 7,4 28,1 9,0 25,8 ŹRÓDŁO: GUS, EUROSTAT 11

WSZYSCY JESTEŚMY PRZEDSIĘBIORCAMI Województwo podlaskie ma ogromny potencjał przedsiębiorczości: 4,6 tys. spółek prawa handlowego i 4,7 tys. cywilnych, ponad 72 tys. osób fizycznych, które zarejestrowały działalność gospodarczą. W 2011 roku ok. 8,8 tys. osób rozpoczęło swoją przygodę z biznesem. Nie zawsze odnoszą sukces. Działalność gospodarcza z natury związana jest z ryzykiem. Błędy w zarządzaniu, nietrafiony produkt, zbyt silna konkurencja, która nie wpuści na rynek debiutanta wszystko to sprawia, że co druga nowa firma zamyka działalność w ciągu pierwszych trzech lat istnienia. Co wtedy? Jak powiedział Henry Ford: Porażka to po prostu okazja, by zacząć od początku, tym razem inteligentniej. Mimo problemów działalność w biznesie jest dobrze postrzegana. Większość mieszkańców woj. podlaskiego chciałaby, aby ich syn czy córka zostali przedsiębiorcami.! 1. Co tydzień w regionie rejestrowanych jest 170 firm 2. Po trzech latach połowa nowych firm w Polsce nadal istnieje i się rozwija 3. W regionie jest 29 razy więcej podmiotów prywatnych niż publicznych W naszym województwie codziennie Firmy z sektora prywatnego w powiatach (2011 r.) nowo rejestrowane 165 (1633) w nawiasie podano liczbę firm ogółem powierzchnia koła proporcjonalna do liczby firm nowo rejestrowanych Firmy prywatne w województwie podlaskim nowo rejestrowane w 2011 r. 8802 łomżyński 294 (2710) ogółem stan na 31 XII 2011 r. 88 635 kolneński 159 (2138) Łomża 497 (5912) zambrowski 283 (3075) grajewski 254 (2766) suwalski 335 (3649) 165 (1633) wysokomazowiecki moniecki 214 (2078) siemiatycki Suwałki 622 (6619) augustowski 363 (3825) Białystok 3226 (30 758) 192 (2377) bielski 336 (3494) 12

Czy poparlibyście decyzję swojego dziecka, gdyby zamierzało zostać prywatnym przedsiębiorcą? zdecydowanie nie wiem zdecydowanie bym się 7 2 tak sprzeciwił 0 25 raczej bym się 27 % sprzeciwił 39 ani nie, ani tak raczej tak ŹRÓDŁO: BADANIA OPINII O PRZEDSIĘBIORCACH.GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN STYCZEŃ 2012 rejestrowane są sejneński 105 (1074) sokólski 322 (3459) białostocki 1165 (10 345) 34firmy Czyli jeden podmiot gospodarczy powstaje co 14 minut * * zakładając, że rejestracja jest możliwa 5 dni w tygodniu, 8 godzin dziennie W sumie na koniec 2011 r. w woj. podlaskim zarejestrowanych było 91 738 podmiotów gospodarczych W tym: w sektorze publicznym 3,1 tys. 88,6 tys. w prywatnym hajnowski 270 (2723) ŹRÓDŁO: GUS -BANK DANYCH LOKALNYCH, DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW NIEFINANSOWYCH W 2010 ROKU Z badań GUS wynika, że aktywnych firm jest ponad 51 procent. W 2011 r. było ich 46 788, 96 procent z nich to mikrofirmy, najczęściej jedno- i dwuosobowe. Firmy aktywne w 2011 r. mikroprzedsiębiorstwa (do 9 pracujących) 44 916 małe (10-49) 1286 * średnie (50-249) * 345 duże (powyżej 249) * 59 *DANE ZA 2010 R. Mamy 35 aktywnych firm na 1000 mieszkańców. We wszystkich pracuje 171 151 ludzi, średnio ponad 4 osoby w firmie. Struktura pracujących w firmach aktywnych pozostałe transport i magazyny 6,9 20,6 % przemysł 31,5 29,2 11,8 handel i naprawa budownictwo Średnio każda firma miała w 2010 roku przychody 1,4 mln zł, 0,4 mln zł 299,2 od w firmach mikro do mln zł w dużych przedsiębiorstwach ŹRÓDŁO: GUS 13

Zaskakujące, jak mało jest danych o firmach zarządzanych przez kobiety bądź których właścicielkami są panie. Dlatego obok prezentujemy porównanie firm kobiecych i męskich w makroregionie wschodnim (woj. lubelskie, podkarpackie, podlaskie i świętokrzyskie; danych dla poszczególnych województw niestety nie ma). Różnice między wspomnianymi rodzajami firm nie wynikają jedynie z różnic w charakterach. Faktem jest bowiem, że mężczyźni częściej zakładają firmy w przemyśle, budownictwie i transporcie, a kobiety w sektorze opieki zdrowotnej, edukacji, gastronomii, obsłudze rynku nieruchomości czy innych usługach, gdzie np. o innowacje trudniej, podobnie jak o ekspansję w kraju czy międzynarodową. Ponadto obecne spowolnienie gospodarcze jest silniejsze w męskim transporcie i budownictwie niż w usługach, co rzutuje na strategie tych firm. W efekcie okazuje się, że choć zagrożonych jest więcej firm kobiecych niż męskich, to jednak wskaźniki przeżywalności są podobne.! 1. Założycielką lub szefową co trzeciej firmy jest kobieta 2. Panie dominują w ochronie zdrowia, edukacji, gastronomii, części usług 3. Polki są bardziej przedsiębiorcze niż panie w Europie 14 TYSIĄCE PRZEDSIĘBIORCZYCH Kobiet- szefów firm Firmy zarządzane przez kobiety w porównaniu z męskimi...są ostrożniejsze przy przyjmowaniu nowych pracowników (proc.) 16,7 13,2 13,4 12,7 wzrost zatrudnienia w 2011 r. wzrost zatrudnienia w 2012 r. (fakt) (prognoza)...ostrożnie oceniają i prognozują wzrost zysków i sprzedaży (proc.) jest2 KOBIET 33,9 42 prognoza wzrostu zysku w 2012 r. 33,9 42 prognoza wzrostu sprzedaży w 2012 r....planują niższe inwestycje w innowacje, nowe technologie, ale zapowiadają więcej nowych produktów (proc.) 16,9 29,1 4,2 1,9 wzrost inwestycji w badania i rozwój w 2012 r. (prognoza) wzrost liczby nowych produktów w 2012 r. (prognoza) 21,4 26,7 prognoza wzrostu udziału w rynku w 2012 r....są bardziej zorientowane na utrzymanie się na rynku, mniej na wzrost zysku, sprzedaży i udziału w rynku. Cel strategiczny: (proc.) 53,7 44,5 utrzymanie się na rynku 11,1 wzrost sprzedaży 13,4 10,7 6,7 Unikatowe badania CBOS dla PKPP Lewiatan przeprowadzono w 2012 r. Próba obejmowała w całej Polsce 1500 przedsiębiorstw mikro, małych i średnich, w których wyodrębniono firmy kobiece (ich szefami lub właścicielami są kobiety) i męskie....są też bardziej niż męskie zorientowane na jakość obsługi klienta, mniej zaś na jakość produktu lub usług i cenę. Najważniejszy czynnik konkurencyjny w horyzoncie dwóch, trzech lat: (proc.) 12,5 13,4 53,6 60,5 jakość obsługi klienta cena jakość produktu (usługi) 3,7 wzrost zysku 13,4 11,1 16,8 wzrost udziału w rynku I korzystają częściej z kredytów (proc.) 9,1 8,5

Udział kobiet wśród pracujących na własny rachunek w Polsce Udział kobiet wśród pracodawców w Polsce* Udział kobiet wśród zakładających firmy w 2010 r. Procent kobiet pracujących na własny rachunek powyżej 50 godzin tygodniowo Procent kobiet-pracowników najemnych pracujących powyżej 50 godzin tygodniowo 34,2 30,6 38,5 17,8 3,9 % % % % % razy więcej niż pielęgniarek W woj. podlaskim w zakładach opieki zdrowotnej i prywatnych praktykach pracują 6224 pielęgniarki (GUS, Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.). Z kolei z danych Eurostatu i GUS wynika, że na terenie woj. podlaskiego ponad 14 tys. kobiet kieruje przedsiębiorstwami, choćby jednoosobowymi. Podobnie zaskakujące jest porównanie z nauczycielkami. Otóż jest ich na Podlasiu mniej niż przedsiębiorczych kobiet*. * NAUCZYCIELI W WOJ. PODLASKIM JEST PRAWIE 16 TYS., A PONIEWAŻ W EDUKACJI 3 NA 4 ZATRUDNIONE OSOBY TO KOBIETY, MOŻNA PRZYJĄĆ, ŻE NAUCZYCIELEK JEST OKOŁO 12 TYS. (GUS, OŚWIATA I WYCHOWANIE W ROKU SZKOLNYM 2010/2011)....są również bardziej ostrożne w inwestycjach modernizujących i zwiększających moce produkcyjne (proc.) 26,3 13,2 13,6 wzrost nakładów na inwestycje w 2011 r. (fakt) 3,6 wzrost nakładów na inwestycje w 2012 r. (prognoza) Wprowadzają znacznie mniej innowacji (procent firm, które wdrożyły innowacje w latach 2009-2011) 21,8 31,1 10,7 19,3 * KOBIETY PRACUJĄCE NA WŁASNY RACHUNEK, ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW...są mniej zorientowane na ekspansję międzynarodową i ogólnopolską niż męskie. Odsetek firm wskazujących jako priorytet biznesowy: 20,2 (proc.) 1,8 działanie w Unii Europejskiej i świecie 8,9 6,7 7,3 25,8 działanie w skali całej Polski 16,4 31,1 W zestawieniu z naszymi sąsiadami mamy najwyższe odsetki kobiet-pracodawców i pań pracujących na własny rachunek w jednoosobowych firmach. 5,1 ŹRÓDŁO: EUROSTAT ŹRÓDŁO: GUS, AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI POLSKI, IV KW. 2011; DANE OGÓLNOPOLSKIE Odsetek kobiet samozatrudnionych mających pracowników wśród kobiet pracujących ogółem (pracodawcy) Odsetek kobiet samozatrudnionych pracujących na własny rachunek (bez pracowników) wśród kobiet pracujących ogółem Odsetek kobiet samozatrudnionych mających pracowników wśród kobiet samozatrudnionych ogółem Szwecja Niemcy 2,5 32,8 29,3 Czechy W 5 podlaskich spółkach giełdowych w zarządzie zasiadają dwie kobiety, w tym jedna pełni funkcję prezesa. 1,7 4,1 1,8 10,1 15,3 Polska 2,9 11,5 19,9 2,1 7,5 21,9 W ich radach nadzorczych zasiadają 4 kobiety. Litwa 1,3 5,9 18,2 Słowacja produktowe procesowe organizacyjne marketingowe Efekt - wśród firm kobiecych więcej jest firm zagrożonych, mniej dynamicznych i innowacyjnych. Podział firm według typów: (proc.) 26,9 23,7 22,8 21,9 ŹRÓDŁO: GPW - WYLICZENIA WŁASNE Wskaźniki przeżywalności dla firm założonych przez kobiety i mężczyzn są podobne (proc.) Firmy założone w 2009 r. aktywne nadal w 2011 r. Firmy założone w 2006 r. aktywne nadal w 2011 r. 55,8 31,6 9,6 7,7 76,3 76,7 43,8 46,1 zagrożony (przewidują spadek przychodów, zatrudnienia, zysku, brak inwestycji i innowacji) na rozdrożu (spadek przychodów, zatrudnienia, zysku, nadal inwestują, ale brak innowacji) stabilny innowator (przewidują wzrost przychodów, zysku, inwestycji, nowe produkty) dynamiczny innowator (wzrost przychodów, zysków, inwestycji, zatrudnienia, dużo nowych produktów) ŹRÓDŁO: GUS, DANE OGÓLNOPOLSKIE 15

POMNAŻAMY Wwojewództwie podlaskim środki trwałe brutto miały w 2010 roku wartość 67 mld zł. Prawie połowa tego majątku należy do przedsiębiorców i przedsiębiorstw oraz rolników. Pozostała część to drogi, mosty, linie kolejowe, budynki publiczne, szkoły, szpitale, mieszkania. Pewnie dlatego przedsiębiorców uważa się za zamożnych tak sądzi 79 procent mieszkańców naszego regionu. To pogląd uprawniony w odniesieniu do średnich i dużych firm. Jednak znakomitą większość polskich przedsiębiorstw ponad 95 procent stanowią małe firmy, których majątek to często tylko komputer, biurko i samochód. Średnio majątek brutto mikrofirmy (do dziewięciu zatrudnionych) w Polsce wynosi 101 tys. zł. Jest zatem dość skromny, ale przedsiębiorcy stale starają się go powiększać. Jak mówi właściciel Getin Holding Leszek Czarnecki: Pieniądze są jedynie miernikiem skali sukcesu, a liczą się ambicja, porównywanie się do innych i inwestowanie w firmę.! 1. Majątek podlaskich firm wzrósł o 49 proc. w ciągu 8 lat 2. Wynosi 21 tysięcy złotych w przeliczeniu na każdego mieszkańca regionu 3. W woj. podlaskim mamy prawie 3 grosze zysku z każdej złotówki sprzedaży NASZ MAJĄTEK Majątek firm w regionie dziś jest wart łomżyński 7,3 2,2 kolneński 3,9 3,0 zambrowski 14,1 6,1 Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach w 2010 r. (w tys. zł na mieszkańca)* * CZARNYM KONTUREM I MNIEJSZĄ LICZBĄ POKAZANO WARTOŚCI Z ROKU 2002 Łomża 27,7 21,4 28,1 15,0 wysokomazowiecki 15,8 9,3 suwalski Suwałki 5,5 30,6 2,2 grajewski 6,8 3,4 18,6 moniecki 27,3 12,4 20,8 11,2 22,9 13,8 Białystok 34,6 27,6 bielski siemiatycki 5,6 3,0 augustowski sokólski 9,8 6,9 sejneński białostocki 11,7 6,3 hajnowski 15,9 8,7 16

16 tyle co Czy typowy przeciętny przedsiębiorca jest osobą zamożną? nie wiem zdecydowanie tak zdecydowanie 14 11 nie 1 6 raczej nie % 68 ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 Stadionów Narodowych raczej tak Środki trwałe na mieszkańca (w tys. zł) w 2010 r. w 2002 r. 21,1 13,9 Środki trwałe na mieszkańca w ciągu ośmiu lat wzrosły o 51,8 proc. ŹRÓDŁO: GUS, DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH LICZBA PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA DZIEWIĘĆ OSÓB Środki trwałe w przedsiębiorstwach* maszyny, budynki, urządzenia są warte w naszym województwie 25 mld zł *tylko firmy zatrudniające powyżej 9 pracowników Ponad 8 mld zł warte są środki trwałe w rolnictwie Aktywa obrotowe mają wartość 11,0 mld zł Aktywa trwałe netto tylko w firmach składających bilans 14,3 i rachunek wyników mają wartość mld zł W tym: należności krótkoterminowe 5,3 mld zł zapasy 3,7 inwestycje finansowe krótkoterminowe 1,8 pozostałe 0,2 8 lat wcześniej wartość środków Przez 8 lat wzrosły o: trwałych wynosiła tylko 17mld zł 49 proc. Te aktywa to: środki trwałe 10,4 w tym: grunty 1,1 budynki 5,8 urządzenia techniczne i maszyny 2,7 środki transportu 0,6 pozostałe 0,1 Kapitały własne to już 13 mld zł Z każdej złotówki kapitału własnego wypracowujemy przychody 3,1 zł i 9 groszy zysku netto. (wartość Stadionu Narodowego: 1,6 mld zł) mld zł środki trwałe w budowie 0,7 wartości niematerialne i prawne 0,2 długoterminowe aktywa finansowe 2,4 pozostałe 0,7 Można by za nie zbudować 8Stadionów Narodowych Wskaźnik rentowności obrotu wynosi 2,9 proc. Mamy więc 2,9 grosza zysku z każdej złotówki sprzedaży. ŹRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2010 R. 17

WIĘKSI NIŻ FIAT I PZU Cywilizacja i zysk idą ręka w rękę powiedział kiedyś prezydent USA Calvin Coolidge. To prawda. Bez zysków firm nie byłoby rozwoju gospodarczego. Z zysków finansowane są innowacje i inwestycje, z zysków rodzą się nowe miejsca pracy. A skąd biorą się zyski? Oczywiście, to nadwyżka przychodów nad kosztami, ale żeby uzyskać przychody, potrzebne są towary lub usługi, na które jest popyt. Wówczas konsumenci oceniają, że przedsiębiorcy są pożyteczni. W woj. podlaskim tak właśnie uważa 71 proc. mieszkańców. Ale też, by pojawiły się przychody i zyski, potrzebna jest praca samych przedsiębiorców. Dużo pracy. Cieszy, że ten wysiłek jest dostrzegany. 63 proc. mieszkańców naszego województwa i dwie trzecie w całej Polsce uważa, że przedsiębiorcy pracują więcej niż inni. Czy przedsiębiorca pracuje więcej niż inni? zdecydowanie nie wiem tak 14 10 9 zdecydowanie nie 14 % 53 raczej nie raczej tak ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 R. Przychody firm w naszym regionie W większości powiatów woj. podlaskiego produkcja sprzedana przemysłu jest wielokrotnie większa 110 112 niż dochody samorządów. suwalski Tylko w 1 powiecie mniejsza - tam, gdzie nie ma Suwałki (3 razy) dużych przedsiębiorstw 297 900 56 13 sejneński * GUS nie podaje produkcji sprzedanej dla tego powiatu ze względu na tajemnicę statystyczną (w powiecie dominuje jedna firma). Podajemy wartość produkcji sprzedanej tej firmy na podstawie Listy 2000 Rzeczpospolitej. augustowski (3 razy) są1 grajewski (24 razy) 131 3125 kolneński (3 razy) 120 328* łomżyński (6 razy) 141 786 Łomża 249 373 165 434 moniecki (2 razy) 117 257 Białystok (3 razy) sokólski (2 razy) 182 396 1258 3245! 1. Przychody firm w woj. podlaskim wzrosły o 24 procent w ciągu siedmiu lat 2. Blisko 80 procent firm przynosi zyski 3. 71 procent mieszkańców regionu uważa, że jesteśmy pożyteczni dla społeczeństwa zambrowski (4 razy) 108 461 wysokomazowiecki (19 razy) 155 2910 * siemiatycki (4 razy) 128 518 białostocki (3 razy) 353 1024 bielski (4 razy) 146 527 18

54,7 mld zł wyniosły przychody firm w woj. podlaskim 60 54,7 50 44,1 dochody firm 1,2 razy większe niż w 2004 r. Są Przedsiębiorcy wypracowali* 1,1 * firmy zatrudniające 9 osób 2,0 zysk netto 1,5 mld zł zysków 40 0,5 04 05 06 07 08 09 10 05 06 07 08 09 10 razy większe niż dochody gmin 28 Zyski są o Są także większe od dochodów wielu firm znanych z działalności w całej Polsce Grupa PZU (18,6 mld zł) 3 razy 1,0 0,8 1,1 procent większe niż w 2005 r. ŹRÓDŁO: GUS Fiat Auto Poland (16,5 mld zł) 3 razy 1PKO BP (16,2 mld zł) 3 razy Orange Polska (14,9 mld zł) 4 razy Auchan Polska (6,5 mld zł) 8 razy hajnowski (4 razy) 130 493 Grupa Empik Media & Fashion (3,2 mld zł) 16 razy dochody gmin (w mln zł) produkcja sprzedana przemysłu w mln zł i jako wielokrotność dochodów gmin ŹRÓDŁO: LISTA 500 RZECZPOSPOLITA, OBLICZENIA WŁASNE 19

pomysły i patenty. W woj. podlaskim Liczba transakcji Stopa dywidendy Najwyższą wartość rynkową Na rynku NewConnect (w szt.) (w proc.) ze spółek giełdowych regionu notowane są są już trzy takie spółki notowane na (dane za rok 2011) 3 PĄCZKOWANIE KAPITAŁU Wartość giełdowa naszych spółek jest Ostatnie lata były trudne dla pięciu podlaskich firm giełdowych (rynek podstawowy). Nawet jeśli tak jak Grajewo (przemysł drzewny) czy budowlany Unibep zwiększają Przychody ze sprzedaży wybranych firm giełdowych z woj. podlaskiego przychody, to od debiutu wciąż przynoszą straty. To efekt kryzysu finan- (w mln zł) Pfleiderer Grajewo 1725 Unibep Mispol AC 1483 1476 1390 sowego i mniejszej skłonności inwestorów do ryzyka. Spadek notowań 658 1234 939 505 408 Unibepu jest jednak niewielki i mniejszy niż wskaźnika WIG dla firm bu- 393 278 284 306 239 176 117 106 118 141 b.d. dowlanych (patrz wykres notowań). 07 08 09 10 11 07 08 09 10 11 07 08 09 10 11 07 08 09 10 11 ŹRÓDŁO: RAPORTY SPÓŁEK Najstarszą spółką giełdową woj. Zysk/strata netto (w mln zł) podlaskiego jest Grajewo, które debiutowało Pfleiderer Grajewo Unibep Mispol AC w 1997 roku. Od debiutu 134 jego akcje przyniosły stratę 32,5 proc. 22 12 28 18 23 21 Tylko producent instalacji gazowych 08 09 10 9,2 08 09 0,1 11 07 21 21 21 23 07 11 07 08 09 10 11 07 w samochodach firma AC z Białegostoku po debiucie dał zarobić inwe- -70-1,3-4,5 10-0,2 08 09 10 11-40 -30-31 storom. Stopa zwrotu ŹRÓDŁO: RAPORTY SPÓŁEK (w proc.) Obok rynku podstawowego na Pfleiderer Grajewo giełdzie istnieje także rynek NewConnect, 141,2 Unibep Mispol AC przeznaczony dla młodych firm 77,6 59,5 działających m.in. w sektorach nowych 07 08 10 11 b.d. 18,7 b.d. 11 07 08 5,5 11 b.d. * b.d. * b.d. * b.d. * 11 technologii. Ich aktywa to głów- -4,1 09 07 08 09 10-10,8 09 10 07 08 09 10-14,7-0,5-84,8-35,2-46,1-38,4-80,6-53 -56,6 * SPÓŁKA NIE BYŁA NOTOWANA NA GIEŁDZIE nie walory intelektualne założycieli, NewConnect.! 1. AC z Białegostoku od debiutu na giełdzie dał 18 proc. zysku 2. Wartość giełdowa podlaskich spółek to 1,1 mld zł 3. 3 firmy z woj. podlaskiego weszły na parkiet NewConnect Pfleiderer Grajewo 15 337 0 Unibep b.d. Kalendarium spółek zysk Zmiana kursu od debiutu do 24.10.2012 r., w proc., powierzchnia koła proporcjonalna do zysku (straty) z inwestycji 2 ŹRÓDŁO:GPW strata 595mln zł DEBIUT: 05.1997 r. Pfleiderer Grajewo -32,5% DEBIUT: 05.1997 r. Pepees -22,8% ma Pfleiderer Grajewo 3 spółek z regionu ŹRÓDŁO: GPW 20 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

razy większa niż ich kapitał akcyjny 30 czerwca 2012 r. wartość giełdowa spółek z woj. podlaskiego notowanych na WGPW wynosiła 1084,6 mln zł Zmiana kursu (w proc., 10. 2009=100) Budimex 10.2009 r. Polimex-Mostostal WIG Budownictwo Unibep 8Tymczasem ich nominalny kapitał akcyjny tylko 28,9 mln zł 91,8 Obrót akcjami spółek giełdowych z regionu (w mln zł) 1515 82,5 531 353 294 242 07 08 09 10 11 DEBIUT: 06.2006 r. Mispol -87,8% DEBIUT: 04.2008 r. Unibep -46,3% DEBIUT: 08.2011 r. AC +18% 23,5 17,4 10.2012 r. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ŹRÓDŁO: GPW 21

NAPRZÓD CZYLI INWESTYCJE Inwestycje są najważniejsze dla rozwoju. Dlatego co roku przedsiębiorcy prywatni inwestują w woj. podlaskim 2,5 3 mld zł. Ktoś powiedział, że droga do sukcesu w biznesie jest zawsze w budowie. To trafne powiedzenie, dosłownie i w przenośni. Dlatego każdy przedsiębiorca inwestuje na miarę swoich możliwości finansowych. Przeciętna duża firma (powyżej 249 zatrudnionych) zainwestowała w Polsce w 2010 roku 22,3 mln zł, firma mikro (do 9 zatrudnionych) 15,1 tys. zł. Prywatny przedsiębiorca inwestuje, ile może, w firmę, nawet kosztem własnej konsumpcji (w proc.) nie wiem zdecydowanie nie raczej nie 5 11 26 0 zdecydowanie tak 58 ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, STYCZEŃ 2012 raczej tak Mieszkańcy regionu doceniają to zaangażowanie. Jak widać na wykresie powyżej, 58 proc. z nich uważa wręcz, że prywatny przedsiębiorca inwestuje w firmę, ile może, nawet kosztem własnej konsumpcji.! 1. Inwestycje biznesu są prawie dwa razy większe niż samorządów 2. 74 proc. inwestycji przedsiębiorcy finansują ze środków własnych 3. Podlaskie mikrofirmy w 2010 r. zainwestowały 0,5 mld zł kilometrów dróg (koszt budowy drogi gminnej to 2 mln zł za kilometr) kilometrów wodociągów (60 tys. zł za kilometr sieci w terenie wiejskim) 2, 2,69 1 334 44 468 kilometrów chodników (200 zł za metr bieżący chodnika o szerokości 1,5 metra) 13 340 445 133 krytych basenów (koszt budowy kompleksu basenów to 20 mln zł) mld złotych to równowartość: małych wiejskich oczyszczalni ścieków (koszt to 500 tys. złotych) 5 336 22

13 340 7 2244 381 156 66 702 2 426 Nakłady inwestycyjne według liczby pracujących (mld zł) 250 osób 50-249 osób do 9 osób 0,7 0,5 ogółem 10-49 2,2 0,4 osób 0,5 TYLKO PRZEDSIĘBIORSTWA NIEFINANSOWE, WEDŁUG SIEDZIBY FIRMY ŹRÓDŁO: GUS Nakłady inwestycyjne w środki trwałe (mld zł) mld złotych zainwestowali w 2010 r. przedsiębiorcy w woj. podlaskim* kilometrów światłowodu (40 tys. zł za kilometr sieci głównej) boisk piłkarskich Orlików (koszt budowy Orlika to 1,1 mln zł) Nakłady inwestycyjne firm (w mld zł, sektor prywatny) 3,06 3,47 2,77 2,33 2,67 1,58 1,85 04 05 06 07 08 09 10 To więcej o 79 proc. niż inwestycje samorządów: 1493 mln zł Nakłady inwestycyjne (w zł na mieszkańca w 2010 r.) woj. mazowieckie 5531 kolneński 198 środki transportu maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia budynki 0,1 0,4 ogółem 1,1 0,6 W FIRMACH ZATRUDNIAJĄCYCH POW. 49 OSÓB, WYBRANE SEKCJE ŹRÓDŁO: GUS * Tylko sektor prywatny, wszystkie sekcje PKD, według lokalizacji inwestycji 802 1140 grajewski suwalski Suwałki 1463 1940 Na jednego mieszkańca wyniosły w 2010 r. zł 74 proc. inwestowanych przez firmy pieniędzy pochodzi z ich własnych środków mln zł zainwestowały najmniejsze firmy 488 (poniżej 10 osób zatrudnionych) augustowski moniecki 479 sejneński 211 sokólski 773 woj. podlaskie 2244 woj. warmińsko-mazurskie 2074 woj. lubelskie 1952 miejskich latarni (koszt latarni to 7 tys. zł) łomżyński 2354 Łomża 1408 zambrowski wysokomazowiecki Białystok 2287 białostocki 1264 kilometrów kanalizacji (200 tys. zł za kilometr sieci w terenie wiejskim) 2391 1710 bielski 1471 hajnowski 1256 ŹRÓDŁO: GUS, PARP, MF, INFORMACJE WŁASNE DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH LICZBA PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA 9 OSÓB siemiatycki 2358 23

BUDUJEMY ZIELONĄ POLSKĘ Przedsiębiorcy konstruują i produkują urządzenia chroniące ziemię, wodę i powietrze, budują instalacje zmniejszające zanieczyszczenia. W województwie podlaskim w tym sektorze zarejestrowanych jest prawie 250 firm. Na dodatek to przedsiębiorcy finansują ochronę środowiska. Płacą większość podatków i zasilają w ten sposób budżet państwa i samorządów, które za te środki budują oczyszczalnie ścieków, ujęcia wody, sieci kanalizacyjne itd. Równocześnie przedsiębiorcy sami, z własnych środków, finansują instalacje w swoich firmach. W poszczególnych województwach od 20 do nawet ponad 60 procent nakładów na ochronę środowiska i gospodarkę wodną stanowią bezpośrednie wydatki przedsiębiorców (średnio w Polsce 44 proc.). Dlatego błędna jest opinia, że przedsiębiorcy nie zwracają uwagi na to, jaki wpływ na otoczenie ma ich działalność, a tak twierdzi, niestety, 65 proc. mieszkańców regionu. Zielona Polska powstaje w dużej mierze dzięki przedsiębiorcom.! 1. 372 mln zł wyniosły w regionie inwestycje w środowisko i gospodarkę wodną w 2010 r. 2. Przedsiębiorcy woj. podlaskiego sfinansowali 44 proc. z nich 3. Mamy 248 firm zarejestrowanych w tym sektorze Inwestycje w ochronę środowiska w suwalski augustowski 13,8 33,2 grajewski Suwałki 7,5 3,0 sejneński moniecki 9,3 17,5 4 wysokomazowiecki 22,0 hajnowski 22,3 siemiatycki 14,7 łomżyński 33,7 bielski 21,1 kolneński 12,2 zambrowski 1,1 Łomża 7,5 PODREGION SUWALSKI 84,4 PODREGION ŁOMŻYŃSKI 134,6 białostocki 40,2 PODREGION BIAŁOSTOCKI 153,5 WOJEWÓDZTWO PODLASKIE 372,4 mln zł 24

procentach finansowane są w naszym województwie 6przez przedsiębiorców Ponad 45 proc. nakładów Podobnie jest z nakładami na gospodarkę wodną, na ochronę środowiska to środki ok. 40 proc. pochodzi od przedsiębiorców własne przedsiębiorców struktura nakładów struktura nakładów (w proc.) (w proc.) środki kredyty inne środki inne własne i pożyczki (37 tys. zł) własne (4 767 tys. zł) (117 639 tys. zł) krajowe (46 256 tys.zł) 45,7 0 1,9 (17 709 tys. zł) 15,0 39,2 Białystok 106,8 kredyty i pożyczki krajowe (22 475 tys. zł) 8,7 fundusze ekologiczne (41 025 tys. zł) 15,9 W 2009 roku przybyło: środki z zagranicy (63 661 tys. zł) 24,7 środki z budżetu (7 816 tys. zł) 3,0 Przedsiębiorcy nie zwracają uwagi na to, jaki wpływ na otoczenie ma ich działalność nie wiem zdecydowanie nie raczej nie ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 fundusze ekologiczne (9 311 tys. zł) 7,9 1 18 17 4 % środki z zagranicy (33 376 tys. zł) 28,3 zdecydowanie tak 61 raczej tak środki z budżetu (11 345 tys. zł) 9,6 sokólski 6,5 Nakłady na inwestycje w ochronę środowiska i gospodarkę wodną w 2010 r. (w mln zł) ŹRÓDŁO: GUS 3 oczyszczalnie 316 zł 159 2 42 45 Inwestycje na jednego mieszkańca wyniosły (w zł) W naszym regionie działa 400 325 250 175 100 121 to znaczy firm zajmujących się recyklingiem rekultywacją poborem, uzdatnianiem i dostarczaniem wody 316 03 04 05 06 07 08 09 10 1 składowisko odpadów 169proc. więcej niż 5 lat wcześniej ściekami 25

4 W regionie na każde 5 osób 9824 1325 suwalski 12 238 7262 Suwałki 4969 1527 sejneński 10 817 3518 MIEJSCA PRACY SĄ W PRZEDSIĘBIORSTWACH Większość mieszkańców województwa podlaskiego pracuje w przedsiębiorstwach oraz gospodarstwach rolnych. W sektorze prywatnym takich osób w regionie jest 305 tys. Do tego należy doliczyć ponad 12 tys. pracujących w przedsiębiorstwach publicznych, głównie w przemyśle i transporcie. Dlatego mieszkańcy naszego województwa uważają (75 proc.), że to przedsiębiorcy dają zatrudnienie większości Polaków. Niestety częściej słyszymy w mediach nie o tworzonych miejscach pracy, lecz o zwolnieniach. Zwolnienie to zawsze trudna decyzja dla przedsiębiorcy, tym trudniejsza, im bardziej uwarunkowana czynnikami zewnętrznymi, na przykład pogorszeniem koniunktury. Dane GUS na temat płac i zatrudnienia wskazują jednak, że w kryzysie przedsiębiorcy starają się chronić miejsca pracy, a jeśli to konieczne, ograniczają koszty, zmniejszając wynagrodzenia. Pamiętajmy też, że nawet jeżeli 5 proc. osób trzeba zwolnić, to dzięki poprawie konkurencyjności firmy 95 proc. pozostałych ma nadal pracę.! 1. Większość miejsc pracy jest w przedsiębiorstwach 2. W sektorze prywatnym pracuje trzy razy więcej ludzi niż w publicznym 3. W 2010 roku to głównie przedsiębiorcy stworzyli 17,4 tys. miejsc pracy 26 9668 2182 kolneński 13 226 1578 łomżyński 8383 6492 Łomża 9659 2696 zambrowski 9140 3017 grajewski 9895 2368 moniecki 18 780 3149 wysokomazowiecki augustowski 24 203 6405 białostocki 10 163 2874 siemiatycki 50 129 36 508 Białystok 14 415 3354 bielski 16 489 4350 sokólski 9257 4110 hajnowski ŹRÓDŁO: GUS

W 2010 r. przedsiębiorcy przyjęli Głównie to przedsiębiorcy do pracy w woj. podlaskim stworzyli w regionie 21 065 17 400 osób nowych miejsc pracy Wskaźnik zatrudnienia doszedł już do 60,7 proc. A liczba pracujących rośnie W 2011 r. zatrudniliśmy 500 w tys. osób 4357 450 * Pracujący do 2009 r. (bez rolnictwa) 398 osób niepełnosprawnych 400 W 2010 przyjęliśmy do pracy 393 350 300 03 04 05 06 07 08 09 10** 3846 absolwentów ŹRÓDŁO: GUS; * 2011 WSKAŹNIK WG BAEL W GRUPIE 15-64 LAT, ** DANE PO AKTUALIZACJI SPISU ROLNEGO Z 2010 R. pracują w firmach i gospodarstwach rolnych Pracujący - według branży, dane za 2010 r. rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 126 703 głównie sektor prywatny głównie sektor publiczny przemysł - ogółem 61 541 Struktura pracujących w powiatach sektor prywatny sektor publiczny Według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych zatrudniających do 9 osób. Struktura pracujących w woj. podlaskim sektor prywatny (razem z mikrofirmami) 305 290 sektor publiczny administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 21 407 opieka zdrowotna i pomoc społeczna 22 638 budownictwo 19 679 działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 7461 edukacja 33 583 działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 6120 pozostała działalność usługowa 4787 działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3874 handel hurtowy i detaliczny; naprawa samochodów i motocykli 55 102 informacja i komunikacja 3464 działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 3820 92 715 transport i gospodarka magazynowa 16 339 działalność finansowa i ubezpieczeniowa 6711 działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 4776 ŹRÓDŁO: GUS 27

0, Z NASZYCH PODATKÓW Przedsiębiorcy z regionu w 2011 r. wpłacili ok. 139,6 Białostocki US -253,0 17,7 Suwałki 5,4 50,6 Białostocki Urząd Skarbowy w Białymstoku obsługuje tylko firmy - największych płatników w województwie. 20,5 19,3 Ujemny wynik z VAT oznacza, Augustów że zwroty były wyższe niż wpływy. 1 0,6 0,2 5,4 Grajewo 0,9 15,0 13,5-5,2 8 0,3-0,9 Sokółka Mońki 8,1 0,3 Kolno 163,5 II US w Białymstoku 57,4 55,2 Łomża 108,3 132,5 I US Białystok w Białymstoku 15,9 3,1 158,2 Przedsiębiorcy płacą CIT (podatek od zysków) i VAT. W skali kraju jest to kwota około 160 mld zł. W woj. podlaskim wpływy te są niewielkie, ale to dlatego, że wiele ogólnopolskich firm płaci podatki w Warszawie. Również indywidualny podatek dochodowy PIT w części pochodzi od przedsiębiorców tak rozliczają się m.in. osoby prowadzące działalność gospodarczą. Znaczna kwota podatków zasila budżety lokalne. Samorządy mają udział w podatku CIT i PIT. Wpływy z VAT też w znacznej części wracają do regionów, jako dotacje dla samorządów np. na oświatę. Takie dotacje i subwencje stanowią ponad połowę dochodów gmin. Do tego dochodzą podatki i opłaty lokalne. Przedsiębiorcy płacą w miastach i gminach podatek od nieruchomości i od środków transportowych oraz wnoszą liczne opłaty wynikające z działalności. 64,5 proc. wszystkich wpływów podatkowych budżetu centralnego i samorządów pochodzi od pracodawców, głównie przedsiębiorców.! 1. W 2011 roku Izba Skarbowa w Białymstoku zebrała 185 mln zł podatku od zysku CIT 2. Dwie trzecie podatków w Polsce płacą przedsiębiorcy 3. Jesteśmy najważniejszym źródłem dochodów dla samorządów Wpływy z podatków (dane za 2011 r., w mln zł) VAT CIT 31,2 29,1 Zambrów -13,5 Wysokie Mazowieckie 1,3 26,6 0,9 osoby prowadzące działalność gospodarczą 14 19,4 20,3 Bielsk Podlaski 0,8 3 Siemiatycze 0,3 11,8 6,7 Hajnówka 0,5 ŹRÓDŁO: MF 11,1 28

4To równocześnie: 40 43 2 7 proc. proc. proc. kosztu utrzymania szkolnictwa podstawowego i średniego w naszym województwie* Podatki płacone przez przedsiębiorców uwzględnione w budżetach samorządów (w zł na osobę) Na budżety samorządowe składają się podatki płacone przez przedsiębiorców, m.in. udział w podatku CIT, podatek od środków transportowych, opłata targowa, podatek od nieruchomości, opłata za zezwolenie na sprzedaż alkoholu, opłata eksploatacyjna. Na mapie uwzględniliśmy tylko część podatków stanowiących dochód samorządów, którą jednoznacznie można przypisać przedsiębiorcom. ŹRÓDŁO: MF, MSW, OBLICZENIA WŁASNE łomżyński 143 kolneński 146 Łomża 373 zambrowski 240 mld zł podatków CIT i VAT, 2 razy więcej niż wydatki na policję w naszym województwie grajewski 199 W woj. podlaskim o stwierdzeniu: typowy prywatny przedsiębiorca jest uczciwy wobec państwa (płaci podatki i przestrzega prawa), takie zebraliśmy opinie: nie wiem wysokomazowiecki 237 zdecydowanie nie raczej nie suwalski 148 moniecki 144 Suwałki 332 siemiatycki 191 6 22 15 Białystok 425 bielski 396 3 % 54 sejneński 176 augustowski 215 sokólski 182 zdecydowanie tak białostocki 247 hajnowski 241 raczej tak wydatków na utrzymanie szpitali w województwie* Mieszkańcy woj. podlaskiego doceniają, że podatki od biznesu finansują np. budowę dróg czy administrację zdecydowanie nie raczej nie 4 16 14 % 70 razy więcej niż wydatki samorządów na kulturę w województwie* wydatków z budżetu państwa na sądownictwo w Polsce* Wpływy z podatków na terenie Izby Skarbowej w Białymstoku (w mln zł) 3500 **podatek od czynności cywilnoprawnych 2800 50 PCC ** 2100 1112,5 VAT 37,8 1400 210,7 267,8 CIT 185,0 700 1209,9 0 ŹRÓDŁO: MF PIT 1298,9 07 08 09 10 11 W porównaniu z sąsiadami podatki w Polsce są umiarkowanie wysokie całkowite wpływy podatkowe i na ubezpieczenie społeczne (proc. PKB) udział podatków i składek od pracodawców w całkowitych wpływach podatkowych (w proc.) Dania 48,5 40,6 Niemcy 39,5 51,6 Szwecja 46,3 64,6 nie wiem zdecydowanie tak 0 raczej tak ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 Czechy 33,8 72,8 Polska 31,8 64,5 Słowacja 28,3 70,0 * w 2011 r. Litwa 27,4 75,9 ŹRÓDŁO: EUROSTAT 29

8000 6000 4000 2000 0 1840 DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE USŁUG HOTELARSTWO ADMINISTROWANIA I GASTRONOMIA I DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA 2240 HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDÓW 2283 SAMOCHODOWYCH I MOTOCYKLI TRANSPORT 17976 PŁACA WAŻNIEJSZA OD ŚWIADCZEŃ W przeciętnej rodzinie z naszego regionu ponad I GOSPODARKA MAGAZYNOWA Zbadań gospodarstw domowych wynika, że w województwie podlaskim 69 proc. dochodów mieszkańców stanowią wynagrodzenia, 27 proc. świadczenia społeczne. Wynagrodzenia wypłacają głównie przedsiębiorcy. Ponadto finansują oni w części emerytury i renty (poprzez wpłaty składek) oraz w całości zasiłki dla bezrobotnych (poprzez składki do Funduszu Pracy). Często można spotkać się z opinią, że prywatni przedsiębiorcy mało płacą pracownikom, bo sami chcą więcej zarobić. Sprawa nie jest tak prosta. Płace w sektorze budżetowym są wyższe, bo tak chce parlament, rząd i samorządy. Przedsiębiorca prywatny jest natomiast zależny jedynie od uwarunkowań rynkowych i poziom płac wyznacza rynek, popyt i podaż pracy. Przedsiębiorcy dążą również do jak najwyższych dochodów, żeby mieć środki na rozwój firmy. Pracownicy w woj. podlaskim rozumieją reguły prowadzenia biznesu i choć bywają niezadowoleni z warunków pracy czy płacy, to jednak zapytani o swojego pracodawcę odpowiadają, że go szanują (72 proc.).! 1. 3,6 mld złotych wynagrodzeń wypłaciły firmy z naszego regionu swoim pracownikom* 2. Najlepiej płacimy energetykom brutto ponad 4 tys. zł miesięcznie 30 3. 72 procent pracowników szanuje swojego pracodawcę * Dotyczy firm zatrudniających powyżej dziewięciu osób 2686 2940 2570 3082 2497 3266 PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE BUDOWNICTWO DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA DOSTAWA WODY; GOSPODAROWANIE ŚCIEKAMI I ODPADAMI ORAZ DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z REKULTYWACJĄ DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z OBSŁUGĄ RYNKU NIERUCHOMOŚCI 3480 GÓRNICTWO I WYDOBYWANIE INFORMACJA I KOMUNIKACJA 3770 kolneński 2444 zł łomżyński 2984 zł ROLNICTWO, LEŚNICTWO, ŁOWIECTWO I RYBACTWO DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA I UBEZPIECZENIOWA 3975 Łomża 2228 zł suwalski 2127 zł Suwałki 2340 zł augustowski 2974 zł grajewski 3184 zł moniecki 2333 zł zambrowski 2349 zł wysokomazowiecki 2614 zł 4097 Białystok 2797 zł bielski 3190 zł siemiatycki 2262 zł WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW KLIMATYZACYJNYCH

sejneński 2219 zł sokólski 2485 zł białostocki 2478 zł hajnowski 2675 zł DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z KULTURĄ, ROZRYWKĄ I REKREACJĄ 9298 W 2011 r. miesięczny fundusz pracowniczy** W kolejnych latach rósł i wynosił: w przedsiębiorstwach powyżej 9 osób wyniósł 4000 mln zł 3577 3500 3000 fundusz 2500 pracowniczy Przeciętne miesięczne mln zł 2288 wynagrodzenia ** PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE POMNOŻONE PRZEZ PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE 05 06 07 08 09 10 11 brutto w 2010 r. Przeciętne wynagrodzenie brutto na Podlasiu Przeciętne wynagrodzenie brutto było o w powiatach* w branżach rośnie co roku 45% (dla sektora (w zł) (w zł) prywatnego) 3400 zł SEKTOR PRZEDSIĘBIORSTW 3000zł SEKTOR BUDŻETOWY 2600 zł 2300 zł wyższe niż w 2005 r. ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBOWIĄZKOWE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE EDUKACJA OPIEKA ZDROWOTNA I POMOC SPOŁECZNA 2846 2945 2000 zł * DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH LICZBA PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA 9 OSÓB 0 2000 4000 6000 8000 3357 3915 ŹRÓDŁO: GUS Typowy prywatny pracodawca troszczy się o swoich pracowników Polska woj. podlaskie nie wiem zdecydowanie nie raczej nie 33 34 5 7 38 36 proc. dochodu na osobę pochodzi z wynagrodzeń* wypłacanych głównie * DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY, ŹRÓDŁO: GUS, przez firmy BUDŻETY GOSPODARSTW DOMOWYCH W 2011 R. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 10 13 15 8 % 2092 2227 2497 2707 2758 2896 3023 zdecydowanie tak raczej tak 72 proc. pracowników w woj. podlaskim zapytanych o ich pracodawcę odpowiedziało, że go szanuje Najlepiej zarabia się w: wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 4097 zł działalności finansowej i ubezpieczeniowej 3975 zł rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie 3770 i rybactwie zł ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN 31

NAJWIĘKSI I NAJCENNIEJSI Jakim poważaniem cieszą się właściciele dużych firm? nie wiem bardzo dużym 4 12 3 małym średnim 46 % ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 34 dużym Na najnowszej liście wartości firm według Rzeczpospolitej Mlekovitę wyceniono na ok. 1 mld zł, a Mlekpol na 0,8 mld zł. Za nimi znalazły się między innymi budowlany Unibep (0,2 mld zł) i maszynowy Pronar (0,3 mld zł). Cieszy fakt, że wśród 43 firm z Podlasia, obecnych na liście 2000 największych w Polsce, tak dużo (17) jest przedsiębiorstw przemysłowych. Choć usługi tworzą już większość produktu krajowego, przedsiębiorstwa przemysłowe stanowią jednak trwałą podstawę całej gospodarki. Cieszy również stały wzrost zysków i przychodów dużych firm regionu. Jednak właściciele większych przedsiębiorstw cieszą się poważaniem tylko wśród części mieszkańców regionu (38 proc.), podobnie jak prezesi i dyrektorzy (30 proc.). Jeszcze bardziej martwi, że na społecznej drabinie prestiżu znacznie gorzej od szefów dużych przedsiębiorstw wypadają właściciele warsztatów i małych firm (27 proc.) oraz sklepów (15 proc.). A przecież oni także tworzą produkt krajowy i miejsca pracy. Wartość Mlekovity Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol (Grajewo) 1725 2946 22 b.d. 24 2268 Pfleiderer Grajewo SA GK (Grajewo) Barter SA 328 570 167 4 1977 SOTPM jest4biazet b.d. SA Agrocentrum sp. z o.o. (Kolno) 700 646 3 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska (Piątnica) 580 367 544 422 7 Białystok 8! 1. Mamy 9 firm wśród 500 największych w Polsce 2. Wartość Mlekovity lidera wartości w regionie wynosi ok. 1 mld zł 3. 38 proc. mieszkańców Podlasia darzy szacunkiem właścicieli wielkich firm Największe firmy w województwie przychody przeciętne ze sprzedaży zatrudnienie (w mln zł) (etaty) zysk/strata netto (w mln zł) ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA 2910 b.d. 2390 Grupa Mlekovita (Wysokie Mazowieckie) Suempol Unibep SA GK sp. z o.o. 402 400 939 570 26 21 Bielsk Podlaski 661 16 1736 Pronar sp. z o.o. (Narew) 32

Na liście 500 największych polskich firm 9 pochodzi z woj. podlaskiego Przychody Mlekovity, lidera w produkcji nabiału, zwiększyły się w ciągu 5 lat dwukrotnie 3500 mln zł 3000 2500 2000 1500 1000 1513 06 07 08 09 10 11 2946 razy większa niż budżet Łomży Największym inwestorem regionu jest Grupa Mlekovita, która wydała na rozwój 74,3mln zł w 2011 r. ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA Najcenniejszą markę w województwie ma Mlekovita, warta jest 1059mln zł To cztery razy więcej niż budżet Suwałk Najcenniejsze marki (w mln zł) Mlekovita 1059 Łaciate 251 Absolwent 235 ŹRÓDŁO: RANKING MAREK, RZECZPOSPOLITA 2011 Naj naj naj... Największe przychody ze sprzedaży (w mln zł) Największe zyski netto (w mln zł) ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA 2012 2696 18,1 52 2390 Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol Najwyższa rentowność netto (w proc.) Elektrociepłownia Białystok Elektrociepłownia Białystok Najwyższe zatrudnienie (w etatach) Grupa Mlekovita Najwyższa wydajność (przychody na zatrudnionego, w mln zł) 6 Contractus Najwyższy podatek dochodowy (w mln zł) Pfleiderer Grajewo Najwyższa efektywność (zysk na zatrudnionego, w tys. zł) 286 Elektrociepłownia Białystok Najwyższy wzrost przychodów (2011/2010, w proc.) 17 42,8 Unibep Rosną przychody, są zyski Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol 195 Pfleiderer Grajewo 147 17 Unibep Pronar 178 112 SOTPM 125 458 697 Dynamika przychodów od 2006 r. (w proc.) Dynamika zysku netto od 2006 r. (w proc.) 936 985 Na Liście 2000 Rzeczpospolitej są 43 firmy z woj. podlaskiego z następujących branż: handel hurtowy i detaliczny, naprawa samochodów i motocykli 18 przetwórstwo przemysłowe budownictwo 5 dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz rekultywacja; energia 2 pozostała działalność 1 ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA ŹRÓDŁO: LISTA 2000, RZECZPOSPOLITA 2012 17 33

ŹRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2010 R. 04 05 06 07 08 09 102, JESTEŚMY KONKURENCYJNI Eksport z Podlasia jest Liczba jednostek zagranicznych (filii, spółek i oddziałów) firm z woj. podlaskiego Białoruś 7 ogółem 27 6 Rosja Liczba firm-eksporterów w Polsce Kanada (w tys.) 15 14 USA 13,8 Kuba 13 12,4 12 ŹRÓDŁO: GUS, DANE OGÓLNOPOLSKIE Od stuleci handel zagraniczny jest źródłem dobrobytu. Umożliwia najlepsze wykorzystanie kapitału i pracy. Dzięki niemu konsumenci mają większy wybór towarów i niższe ceny. Natomiast zdolność do eksportu produktów i usług jest dowodem na konkurencyjność poszczególnych przedsiębiorstw i narodowej gospodarki. Woj. podlaskie z 14-procentowym udziałem eksportu w przychodach ze sprzedaży mieści się poniżej średniej krajowej, ale ma tak znanych eksporterów jak Mlekovita, Sokołów, Mlekpol i Biazet. Wyniki niektórych pokazujemy na mapie. Ich łączne przychody z eksportu stanowią ponad 40 proc. eksportu z regionu i to dzięki niemu powstały i istnieją w nich setki miejsc pracy. W sumie eksporterami jest ponad 350 firm z woj. podlaskiego. Mieszkańcy naszego regionu na ogół doceniają fakt, że konkurencyjność na rynku globalnym i eksport wzmacniają prestiż kraju. Ze stwierdzeniem, że prywatni przedsiębiorcy budują siłę ekonomiczną Polski na świecie, zgadza się tu 52 proc. osób.! i Daleki Wschód 1. Co piąta firma jest eksporterem* 2. Średnio co siódma złotówka sprzedaży pochodzi z eksportu 3. Kierunki eksportu z regionu: Unia Europejska, ale również Ukraina * Dotyczy firm zatrudniających powyżej dziewięciu osób Nie tylko wśród dużych, lecz także wśród MSP jest w Polsce wielu eksporterów. Najwięcej w (w proc.) przemyśle 53,3 handlu 26,8 transporcie 5,8 działalności profesjonalnej usługowej i technicznej 3,8 budownictwie 3,0 ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN ŹRÓDŁO: GUS, DANE OGÓLNOPOLSKIE Prywatni przedsiębiorcy budują siłę ekonomiczną Polski na świecie (w proc.) nie wiem zdecydowanie tak zdecydowanie nie raczej nie 3 31 14 3 49 raczej tak 468 (86 %) 163* Biazet Białystok 191 (77 %) 125 Contractus Sokółka 34

W 2011 r. mieliśmy w woj. podlaskim 363 5,7mld firmy-eksporterów Łączne przychody z eksportu w 2011 r. wyniosły* zł Co stanowiło 14,2proc. przychodów ogółem * DANE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW, W KTÓRYCH LICZBA PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA 9 OSÓB. ŹRÓDŁO: GUS 2011, 2010 2razy większy niż eksport warzyw z całej Polski Główne Wartość eksportu 2007 r. (mln zł) Norwegia Rosja Kazachstan UE Szwajcaria Mołdawia Turcja Białoruś Ukraina Armenia Coraz aktywniej penetrujemy świat 16 naszych firm ma filie i spółki za granicą kierunki eksportu 2011 r. Chiny Korea Południowa Japonia (w nawiasie podano udział eksportu w sprzedaży ogółem, w 2011 r.) ZEA Hongkong 510 (20,7 %) 433 319 (34 %) 41 Unibep Bielsk Podlaski Fabryka 44 Dywanów Agnella Białystok (56 %) 65 177 (29 %) 99 Pronar Narew 620 (21,3 %) 606 Grupa Mlekovita Wysokie Mazowieckie Sokołów Sokołów Podalski * 2008 r. ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA, GUS, SPÓŁKI 35

ROLNIK 7 Przychody gospodarstwa rolnego to PRAWDZIWY MIKROPRZEDSIĘBIORCA Na Podlasiu są 104 tysiące gospodarstw rolnych, w znacznej części bardzo małe i małe. Niektóre z nich nie przynoszą dochodu, bo nie sprzedają swoich produktów. Jednak w naszym regionie mamy też wśród rolników wielu prawdziwych przedsiębiorców. Efektywność ekonomiczną gospodarstw rolnych bada Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Obserwuje ponad 700 tysięcy gospodarstw rolnych w Polsce, a niektóre z nich (ponad 5 tysięcy) prowadzą rachunkowość rolniczą, dzięki czemu możemy się dowiedzieć, jakie mają przychody i koszty. W woj. podlaskim w badaniach tych w 2010 roku uczestniczyło 478 efektywnych ekonomicznie rodzinnych gospodarstw rolnych. To mogą być małe obszarowo gospodarstwa, ale całe pod szkłem, duże sadownicze czy wielkoobszarowe zorientowane na produkcję mięsa, mleka czy zboża. Ilustracja obok pokazuje przeciętne dochody i koszty tych właśnie gospodarstw. Liczby dowodzą, że są to rzeczywiście mikroprzedsiębiorstwa.! 1. 1,6 mln złotych wynoszą średnio aktywa efektywnego gospodarstwa rolnego w regionie 2. Pracują w nim średnio niewiele ponad 2 osoby 3. Ich produkcja wyniosła przeciętnie 291 tysięcy złotych 36 Roczne przychody koszty (w tys. zł) dopłaty 45 żywiec drobiowy 25 żywiec wołowy 26 żywiec wieprzowy 35 mleko i przetwory 152 pozostałe 3 rośliny oleiste 2 warzywa i kwiaty 2 ziemniaki 3 zboża 39 Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego 123tys. zł Dochód na osobę pełnozatrudnioną z rodziny 63 tys. zł przychody ogółem 334 produkcja zwierzęca 240 produkcja roślinna 49 koszty ogółem 210 koszty ogólnogospodarcze 42 koszty bezpośrednie 119

9budynki Bilans 338 93 stado kapitał podstawowe (w tys. zł) własny ziemia aktywa 1434 649 trwałe 1406 zobowiązania aktywa aktywa pasywa 109 326 długoterminowe obrotowe ogółem ogółem zapasy 52 maszyny 1569 1569 zobowiązania 164 26 i środki stado krótkoterminowe transportu obrotowe 44 67 inne ŹRÓDŁO: FADN I POWSZECHNY SPIS ROLNY proc. obrotów mikrofirmy z naszego województwa 103 W woj. podlaskim mamy 683 gospodarstwa rolne Ale tylko Liczba gospodarstw pod względem obszaru 22 006 22 271 wynagrodzenia 2 17 670 15 808 10 762 czynsze 4 8 106 7 060 odsetki 4 poniżej 1-2 ha 2-3 ha 3-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15 ha podatki 5 1 ha W 2011 r. rolnicy sprzedali w skupie a zwierzęce za produkty roślinne za amortyzacja 39 pozostałe 4 usługi 3 koszty utrzymania maszyn i budynków 16 energia 19 pozostałe 12 środki ochrony roślin 3 nasiona i sadzonki 5 nawozy 16 pasze 83 22 271 ma powyżej 15 ha powierzchni 98proc. użytków rolnych to gospodarstwa indywidualne 200mln zł 3301mln zł W przeliczeniu 121 na jednego mieszkańca kilogramów litrów regionu było to żywca rzeźnego1491mleka Rolnicza firma raportuje, ekonomiści obliczają (badania FADN) 478 gospodarstw w woj. podlaskim pod względem wartości ekonomicznej średnich i dużych prowadziło w 2010 r. rachunkowość rolniczą na potrzeby systemu FADN. Oto portret przeciętnego z nich: Roczny czas pracy własnej wynosi 4717 godzin Zatem w takiej rolniczej mikrofirmie pracują w sumie przeciętnie niewiele ponad 2 osoby Czyli w każdym pracuje, średnio licząc, 1,97 osoby na pełny etat Średnio gospodarują na 41,5 ha ziemi własnej i dzierżawionej Do tego wykorzystują 241 godzin rocznie pracy najemnej Wartość jej produkcji wynosi Wartość przychodów przeciętnej mikrofirmy w woj. podlaskim to* Czyli zatrudniają, średnio licząc, 0,11 osoby na pełny etat 290 589 zł 424 tys. zł * DO 9 ZATRUDNIONYCH 37

1 JESTEŚMY INNOWACYJNI 301 mln zł nakładów podlaskich Według badań GUS województwo podlaskie ma podobny odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych wśród firm przemysło- firm na innowacje to wych jak w całej Polsce 17,0 proc. Na najnowszej liście najbardziej innowacyjnych firm Rzeczpospolitej z regio- Przedsiębiorstwa innowacyjne suwalski (2008-2010 r., w proc.) nu w czołówce jest tylko producent nowoczesnych instalacji gazowych AC SA wśród ogółu przedsiębiorstw przemysłowych Suwałki sejneński z Białegostoku (o przedsiębiorstwach z listy z 2011 r. piszemy obok). W sumie 1-7 7-13 przedsiębiorcy w naszym województwie w 2009 r. zainwestowali w innowacje tylko 301 mln zł. 19-25 25-31 b.d. augustowski To zdecydowanie za mało. W Polsce nakłady na badania i rozwój jako odsetek wśród ogółu przedsiębiorstw usługowych PKB (0,74 proc.) są bardzo niskie. A w woj. podlaskim ten wskaźnik wynosi 1-13 13-25 zaledwie 0,21 proc. (87 zł na miesz- kańca w 2010 r.). Według Adama Górala, 25-37 b.d. grajewski sokólski twórcy Asseco, innowacyjność to doskonalenie produktu, a niekoniecznie wymyślenie tego, czego nikt inny kolneński moniecki nie wymyślił. To daje szansę na sukces polskim kreatywnym przedsiębiorcom, także tym, którzy nie mają wystarczających środków. łomżyński Łomża Białystok! 1. W innowacje inwestujemy w regionie 0,3 0,4 mld złotych rocznie 2. W przemyśle 17 procent podlaskich firm GUS uznaje za innowacyjne 3. W sferze badań i rozwoju w przedsiębiorstwach regionu pracuje zaledwie 212 osób zambrowski wysokomazowiecki bielski siemiatycki 38

43tysiące i-padów 3 (cena: 2100 zł) białostocki hajnowski W jednostkach 212 135,6 badawczo-rozwojowych w przedsiębiorstwach woj. podlaskiego o pracowało w 2010 r. osób proc. więcej niż w 2005 r. 2406 302 tys. zł Średnio nakłady w jednym inwestującym w innowacje przedsiębiorstwie przemysłowym w 2010 r. wynosiły Sprzedaż produktów innowacyjnych* 43,4 PRZEMYSŁ 14,7 17,4 5,0 0,3 6 2,8 0,5 3,4 4,5 0,8 6,7 1,1 USŁUGI 8,5 6,5 10,6 1,1 5,3 0,6 8,5 0,7 2,4 12,9 1,1 5,7 0,6 10,7 0,9 11,2 1,2 2,9 1,3 Podlaskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Mazowieckie Małopolskie Opolskie Podkarpackie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Odsetek firm innowacyjnych (2008-2010 r.) 17,0 8,3 16,6 13,3 17,9 9,4 17,1 12 15,9 10,9 13,4 10,3 17,3 15,6 16,3 12,8 19,3 13,7 20,7 12,8 15,3 13,4 20,3 12,4 16,5 11,4 18,6 8,7 16,2 12,4 15,5 11,9 ŹRÓDŁO: GUS Nakłady firm na Podlasiu na działalność innowacyjną wynosiły: 0,45 0,23 0,45 0,03 b.d. 0,01 0,01 (w mld zł) 2006 2007 2008 2009 a w usługowym USŁUGI PRZEMYSŁ tys. 0,29 zł DANE ZA 2009 R. ŹRÓDŁO: GUS Od ciągnika do serka z pieprzem brazylijskim W rankingu firm innowacyjnych Rzeczpospolitej z woj. podlaskiego znalazły się Pronar i Piątnica. Pronar to producent maszyn rolniczych, traktorów i maszyn komunalnych z Narwi, stworzony od podstaw przez Sergiusza Martyniuka. Martyniuk stale inwestuje i zatrudnia dziesiątki inżynierów wykorzystujących nowoczesne narzędzia komputerowego wspomagania projektowania. Piątnica, to spółdzielnia mleczarska. Specjalizuje się w innowacjach produktowych. Popyt na innowacyjne produkty nigdy nie maleje, czego dowodem są ostatnie nowości Piątnicy np. porcjowane sery z mascarpone w intrygujących zestawieniach smakowych, m.in. z różowym pieprzem brazylijskim czy szalotką z ziołami mówił niedawno serwisowi portalspozywczy.pl prezes Zbigniew Kalinowski. Nowoczesne produkty to dziś smakołyki naturalne. Innowacją są zatem pozbawione jakichkolwiek dodatków chemicznych desery na bazie kefiru (naturalny kefir + konfitura z owoców i cukru), które Piątnica produkuje od niedawna. * PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY PRODUKTÓW INNOWACYJNYCH - NOWYCH ALBO ISTOTNIE ULEPSZONYCH - JAKO ODSETEK PRZYCHODÓW ZE SPRZEDAŻY OGÓŁEM 39

ODPOWIEDZIALNY BIZNES TO MY Zasady społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) stopniowo zyskują w Polsce popularność. Największe badanie na temat CSR przeprowadził MillwardBrown SMG KRC na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Jego wyniki przedstawiamy obok. Jeszcze 10 lat temu tylko pojedyncze firmy wprowadzały zasady CSR, teraz w niektórych obszarach nawet jedna trzecia deklaruje ich stosowanie. Bo jak powiedział już wiele lat temu Henry Ford: biznes, który tylko robi pieniądze, to marny biznes. Im więcej firm będzie stosować zasady CSR, tym lepszy będzie wizerunek przedsiębiorców. W woj. podlaskim ze stwierdzeniem, że typowy przedsiębiorca prywatny jest uczciwy wobec partnerów handlowych i klientów, zgadza się 54 proc. mieszkańców regionu (nie zgadza się 34 proc.). Również ponad połowa badanych (57 proc.) uważa, że przedsiębiorcy są uczciwi wobec państwa, płacą podatki i przestrzegają prawa. 40! 1. 23 proc. firm konsultuje z pracownikami kierunki swojego rozwoju 2. Cztery piąte przedsiębiorców zawsze wypłaca wynagrodzenia na czas 3. 60 proc. firm ma znany pracownikom kodeks etyczny tak 31,3 prawie zawsze Społeczna odpowiedzialność biznesu: mało o niej wiemy, widzimy korzyści i coraz częściej uprawiamy, czasami nie wiedząc nawet, że na tym właśnie ona polega (dane w proc.)* * DANE DLA MAKROREGIONU WSCHODNIEGO I PÓŁNOCNO- -WSCHODNIEGO - WOJ. LUBELSKIE, PODLASKIE, WARMIŃSKO- -MAZURSKIE I NIEWIELKA CZĘŚĆ WOJ. MAZOWIECKIEGO 12,6 prawie nigdy 6,7 kultury organizacyjnej firmy kwestii komunikacji i marketingu 36,4 spraw kadrowych 37,9 23,8 Czy spotkał/a się Pan/i z pojęciem społeczna odpowiedzialność biznesu? zawsze 79,5 Jak często w Państwa firmie w ostatnich 12 miesiącach wynagrodzenia były wypłacane pracownikom na czas, bez opóźnień? nigdy 1,2 kwestii sprzedażowych 40,1 Czy Państwa firma konsultuje z pracownikami najważniejsze decyzje w obszarze: (procent odpowiedzi TAK) 22,9 nie 61,4 tak 39,7 prawa człowieka 12,7 32,7 22,5 nie 31,4 kwestii administracyjnych/ /funkcjonowania biura kierunki swojego rozwoju 40 Czy Państwa Czy dostrzega Pan/Pani korzyści z wdrażania społecznej odpowiedzialności biznesu w Państwa firmie? nie 75,7 firma angażuje się w jakieś działania na rzecz społeczności lokalnej? Czy Państwa firma uwzględnia zasady społecznej odpowiedzialności biznesu lub podejmuje społecznie odpowiedzialne działania w obszarze (procent odpowiedzi TAK) Czy podejmując istotne decyzje biznesowe dotyczące Państwa firmy, bierze się pod uwagę ich ewentualny wpływ na środowisko naturalne? tak 30,6 tak 24,2 11,2 10,0 środowisko naturalne nie 67,7 Czy Państwa firma konsultuje ze społecznością lokalną decyzje inwestycyjne, które mogą mieć na nią potencjalny wpływ (np. budowa nowego magazynu, rozszerzenie skali produkcji, transport towarów, itp.)? relacje z pracownikami zaangażowanie społeczne 22,9 27,6 organizacja pracy w firmie Czy Państwa firma stara się obniżać zużycie energii, wody i innych zasobów naturalnych? tak 70,0 uczciwe praktyki rynkowe nie 28,4

tak 7,0 nie 76,7 30,6 Czy Państwa firma ma znane wszystkim pracownikom: (procent odpowiedzi TAK) wartości firmy 53,5 misję firmy 67,8 kodeks wizję firmy 60,9 tak 7,3 Czy w Państwa firmie istnieją mechanizmy służące przeciwdziałaniu praktykom korupcyjnym? nowe produkty, usługi 66,0 relacje z konsumentami i partnerami biznesowymi władze firmy 40,9 Czy Państwa firma zapewnia odpowiednie warunki pracy osobom niepełnosprawnym? postępowania/ /etyczny 59,5 rozwój firmy 37,3 nie 89,4 tak 16,8 Liczba firm wyróżnionych w raporcie Dobre praktyki (dane ogólnopolskie) 109 107 78 82 42 Czy Państwa firma udostępnia informacje partnerom biznesowym o aktualnej sytuacji i działalności firmy w którymś z wymienionych obszarów? (procent odpowiedzi TAK) 07 08 09 10 11 Liczba firm Fair Play (dane dla woj. podlaskiego) 6 6 6 8 8 07 08 09 10 11 RAPORT ODPOWIEDZIALNY BIZNES W POLSCE 2011, FORUM ODPOWIEDZIALNEGO BIZNESU ŹRÓDŁO: PRZEDSIĘBIORSTWO FAIR PLAY, RAPORT ODPOWIEDZIALNY BIZNES W POLSCE 2011, FORUM ODPOWIEDZIALNEGO BIZNESU procent firm makroregionu dostrzega korzyści z przestrzegania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu nie 74,9 możliwości kariery, oferty pracy 26,6 nie 36,5 Czy Państwa firma na czas reguluje wszystkie swoje zobowiązania finansowe wobec dostawców, partnerów biznesowych? 16,8 15,5 15,4 ŹRÓDŁO: BADANIE MILLWARD BROWN SMG KRC DLA PARP 2012 tak 86,6 tak 63,5 kwestie środowiskowe związane z działalnością firmy finanse firmy społeczna odpowiedzialność biznesu Czy Państwa firma zapewnia swoim klientom i partnerom wyczerpujący i etyczny sposób informowania na temat swojego produktu, usług? nie 8,7 Firma British American Tobacco (woj. podlaskie) kieruje program grantowy Dbaj o środowisko do pracowników swoich spółek. Wybrane osoby biorą udział w projektach ekologicznych, prowadzonych przez naukowców współpracujących z Earthwatch na całym świecie, aby później zdobyte doświadczenie wykorzystać podczas realizacji projektu w swoim kraju. W 2011 roku dwoje pracowników fabryki w Augustowie zainspirowanych uczestnictwem w projekcie Earthwatch na Białorusi gdzie jako wolontariusze pomagali białoruskim przyrodnikom i ornitologom w badaniach ekosystemów bagien przygotowali cykl wycieczek na teren Biebrzańskiego Parku Narodowego promujących bioróżnorodność. Jedną z form realizacji zasad odpowiedzialnego biznesu jest wspieranie przez firmy organizacji pozarządowych. W Polsce w 2010 roku zarejestrowanych było 12 tys. fundacji i 71 tys. stowarzyszeń. Co trzecie z nich korzystało ze wsparcia firm i instytucji. Są one czwartym co do wielkości źródłem finansowania po składkach członkowskich, samorządach i darowiznach od osób fizycznych. Poniżej prezentujemy dane dla całej Polski. Odsetek organizacji pozarządowych korzystających w Polsce z darowizn od instytucji i firm 39 38 35 34 03 05 07 09 Odsetek organizacji pozarządowych, dla których darowizny od firm i instytucji stanowią: 22 do 20 proc. przychodów 20-40 proc. przychodów ŹRÓDŁO : BADANIE PODSTAWOWE FAKTY O ORGANIZACJACH POZARZĄDOWYCH, STOWARZYSZENIE KLON JAWOR 2011 (DANE OGÓLNOPOLSKIE) Odsetek organizacji pozarządowych, które otrzymały darowizny od firm i instytucji w wysokości: 20 do 10 tys. zł 7 10-100 tys. zł 2 powyżej 100 tys. zł Częstotliwość kontaktu organizacji pozarządowych ze środowiskiem biznesu, firmami prywatnymi (w proc.) 47 Odsetek organizacji pozarządowych mających kontakty ze środowiskiem biznesu i firmami prywatnymi zależnie od skali działania organizacji: organizacje działające w skali najbliższego sąsiedztwa 29 organizacje działające w skali gminy, powiatu organizacje działające w skali województwa, regionu organizacje działające w skali całego kraju powyżej 40 proc. przychodów organizacje działające w skali ponadnarodowej 5 4 brak kontaktu 43 25 19 bardzo rzadkie kontakty 57 61 kontakty co pewien czas regularne kontakty 72 9 41

KONKURS BIZNES. DOBRY WYBÓR Konkurs Biznes. Dobry wybór Celem konkursu Biznes. Dobry wybór było wyłonienie w każdym województwie galerii przedsiębiorców, z których region może być dumny. Konkurs miał charakter otwarty zgłoszenia swojego kandydata mógł dokonać każdy dzięki formularzowi dostępnemu na tej stronie internetowej www.wizerunekprzedsiebiorcy.pl. Ostatecznego wyboru dokonywały kapituły wojewódzkie, złożone z przedstawicieli PKPP Lewiatan, regionalnych organizacji biznesowych, administracji lokalnej oraz mediów. Aby trafić do grona laureatów, trzeba było wykazać się przynajmniej w jednej z trzech kategorii: sukces w biznesie tu brane były pod uwagę firmy, które osiągnęły wymierny sukces biznesowy i są wiodącymi przedsiębiorcami w regionie, a także osoby, które potrafiły przełożyć kapitał intelektualny i materialny na dobrze prosperujące, przynoszące zyski i mądrze zarządzane przedsiębiorstwo, lokalne zaangażowanie CSR tu liczyli się przedsiębiorcy, którzy w swojej działalności uwzględniają interesy społeczne regionu i jego mieszkańców, działają strategicznie na rzecz poprawy warunków ich życia mieszkańców i rozwoju regionu, są zaangażowani w inicjatywy społeczne i edukacyjne, biorą udział w akcjach charytatywnych, sponsorują ważne społecznie przedsięwzięcia, przestrzeganie zasad dobrego pracodawcy tu trzeba się było wykazać zarządzaniem zasobami ludzkimi w duchu partnerskim, co oznacza gwarantowanie pracownikom dobrych warunków pracy i rozwoju, przestrzeganie Kodeksu pracy oraz wykazywanie społecznej wrażliwości w kształtowaniu relacji z pracownikami. Konkurs jest częścią projektu Poprawa wizerunku przedsiębiorców, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. KAPITUŁA Cezary Cieślukowski, członek zarządu Województwa Podlaskiego, Wojciech Winogrodzki, prezes Podlaskiego Związku Pracodawców, Wojciech Jarmołowicz, dyrektor Agencji Prasa Podlaska, Władysław Prochowicz, prezes zarządu Radio Białystok SA, Rafał Rudnicki, kierownik reklamy, marketingu i promocji TVP SA Oddział w Białymstoku PATRONI MEDIALNI Gazeta Współczesna Polskie Radio Białystok TVP Białystok 42

LAUREACI KONKURSU BIZNES. DOBRY WYBÓR Laureaci z województwa podlaskiego KRZYSZTOF KOSMOWSKI P.H. KOSMOS 44 46 HENRYK OWSIEJEW MALOW SP. Z O.O. BOGDAN STRĘKOWSKI PPHU EWA STRĘKOWSKI SP.J. 48 50 SŁAWOMIR JANUSZ ŻUBRYCKI PPU PALISANDER SP. Z O.O. 43

P.H. KOSMOS KRZYSZTOF KOSMOWSKI Podążanie za marzeniem Krzysztof Kosmowski działalność gospodarczą rozpoczął jeszcze w czasie studiów na Wydziale Automatyki i Robotyki Politechniki Białostockiej. Wymarzoną niezależność zaczynał budować od handlu odzieżą i tak zostało. Dziś P.H. KOSMOS to nie tylko sieć sklepów Prestige Męski, ale też Desire marka produkowanych w Białymstoku koszul i dodatków. Ta przygoda się zaczęła od marzeń: zawsze chciałem prowadzić własną działalność gospodarczą, chciałem mieć choć odrobinę, na ile to możliwe w naszych realiach, niezależności. Chciałem realizować swoje marzenia i plany. I to pragnienie sprawdzenia własnych umiejętności i bycia niezależnym to podstawa moich osiągnięć mówi skromnie Krzysztof Kosmowski. Od dresu do garnituru Marzenia zaczął realizować od handlu w latach 90. Wybór branży odzieżowej wynikał wówczas bardziej z kalkulacji, niż afektu. Wynikało to z bliskości Wschodu, a także z wielkości kapitału, jakim dysponowałem. Nie miałem go dużo, więc najprościej było zacząć z odzieżą pojechać do Łodzi albo w jej okolice, tam kupić dosłownie torbę czy reklamówkę odzieży, przywieźć tu i sprzedać. W roku 1995 roku powstał pierwszy obiekt handlowy na osiedlu Piasta w Białymstoku. Tam Kosmowski prowadził handel odzieżą sportową i dżinsową. W pewnym momencie nadarzyła się możliwość sprzedawania koszul garniturowych zaczął od trzech kartonów. Z czasem zaczęło iść coraz lepiej, Krzysztof Kosmowski zainteresował się tematem i go polubił. W roku 1998 powstała pierwsza niewielka hurtownia z samymi koszulami. P.H. KOSMOS wówczas sprowadzał towar i rozprowadzał go do sklepów. Z czasem zaczęły powstawać własne punkty sprzedaży sklepy Prestige Męski. Pierwszy w Hajnówce, potem kolejne w Bielsku Podlaskim, Siemiatyczach, Białymstoku. Specjalizacji i rozwojowi sieci handlowej towarzyszyły też narodziny kolejnego marzenia. Zapragnąłem mieć swoją własną markę koszul i markę garniturów. I powoli zacząłem się tym interesować, co muszę zrobić, by mieć własne koszule, własne garnitury, mieć wpływ na kształt, na jakość, na wielkość zamówienia. I wszystko wskazywało, że po prostu muszę zacząć je sam produkować. Dla mnie to była jedyna droga rozwoju, pozwalająca realizować to, co chcę realizować opowiada założyciel i właściciel P.H. KOSMOS. W roku 2008, w ramach konsekwentnego rozwojania koncepcji eleganckich ubiorów dla mężczyzn, powstała marka Desire, obejmującą koszule, krawaty, garnitury i dodatki do nich. W roku 2011 firma zmieniła siedzibę na większą, wyposażoną w nowoczesną szwalnię. Tam mieści się do dzisiaj. Tylko w magazynach znajduje się 25 tysięcy sztuk samych koszul o dwa rzędy wielkości więcej niż w pierwszej hurtowni P.H. KO- SMOS 14 lat temu. Wzrosła też liczba punktów sprzedaży. Na początku roku było ich 12, ale szybko dołączył do nich duży oddział w Olsztynie, który ma się zająć obsługą sieci mniejszych sklepów, planowanych w województwie warmińsko-mazurskim. Krzysztof Kosmowski ma też zamiar rozwijać i unowocześniać centrum produkcyjne w Białymstoku mimo posiadania potrzebnego ku temu kapitału, przeszkodą jest brak wykwalifikowanej siły roboczej. Krzysztof Kosmowski chciałby móc sam szkolić nowych pracowników, ale przyznaje, że obecnie nie jest to możliwe ze względu na koszty i obciążenia administracyjne. Czuję się trochę osaczony przez system. Chciałbym, by państwo traktowało mnie jako przedsiębiorcę trochę bardziej po partnersku, a tak nie jest wyznaje. Wśród swoich Firma stale poszerza swoją ofertę wzbogaca nie tylko swój asortyment, ale też zakres usług. Jak można się przekonać m.in. na stronie sklepu internetowego www.dessire.pl P.H. KOSMOS szyje także odzież na zamówienie, skrojone na miarę garnitury i koszule. Z kolei drugi sklep internetowy sprzedaje końcówki kolekcji zarówno firmy PH KOSMOS, jak i innych producentów. Od kilku lat pod szyldem Prestige Korporacja firma szyje odzież służbową i reklamową zaufały jej już, między innymi, Białostocka Komunikacja Miejska, Podlaski Związek Pracodawców i Klub Sportowy Ja- 44

LAUREACI KONKURSU BIZNES. DOBRY WYBÓR FOT. TW/RAJMUND KLONOWSKI Nie zlecam szycia w Chinach czy Turcji. Wolę to robić tutaj, bo tu się wychowałem. Białystok jest pięknym miastem. Chcę tu działać, zachować to miejsce dla przyszłych pokoleń po to, by mogły korzystać z owoców mojej ciężkiej pracy. giellonia Białystok. Współpraca z podlaskim klubem trwa od dwóch lat. Na początku uszyliśmy partię koszul dla zawodników i pracowników Jagiellonii. W tej chwili w każdym sezonie dostarczamy koszule i krawaty, a także garnitury i marynarki. Mamy też oficjalne pozwolenie na sprzedaż koszul garniturowych i krawatów z logo Jagiellonii. Oczywiście, klub też ma korzyści: marketingowe i wizerunkowe opowiada prezes. Zawsze lubiłem Jagiellonię kiedyś w młodości KRZYSZTOF KOSMOWSKI grałem tam też w piłkę i chciałbym, by w Białymstoku była silna drużyna. W ogóle z Białymstokiem łączy pana Krzysztofa gorące uczucie oraz wiara, że jako przedsiębiorca jest w stanie uczynić swoje otoczenie lepszym miejscem. Nie zlecam szycia, a mogę, w Chinach czy Turcji. Wolę to robić tutaj, bo tu się wychowałem, Białystok jest pięknym miastem. Chcę tu działać, zachować to miejsce dla przyszłych pokoleń po to, by mogły korzystać z owoców mojej ciężkiej pracy mówi. Na najbliższą przyszłość planuje się modernizację i rozbudowę szwalni w Białymstoku oraz rozwój sieci handlowej. Firma ma zamiar skupić się także na eksporcie na razie na Litwę, Białoruś i do Rosji. Żona czasem narzeka na brak pana Krzysztofa w domu, ale prezes ma też pomoc 14-letni syn stara się przyglądać i w miarę możliwości pomagać ojcu w pracy. Kosmowski liczy, że kiedyś przekaże firmę i markę dzieciom. Na razie jednak planuje kontynuację swojej, jak to określa, pracy u podstaw. Wierzy, że także dzięki jego pracy Białystok stanie się lepszym miejscem. Miejscem, w którym ludzie ubierają się w eleganckie, wysokiej jakości wyroby marki Desire. www.prestigemeski.pl www.dessire.pl 45

MALOW HENRYK OWSIEJEW Pomysł na szafkę Drewniane stoły czy szafki mogą w rodzinie służyć przez całe pokolenia. Jednak w szkolnym korytarzu, miejskim archiwum, szatni czy w jednostce wojskowej nie przetrwałyby nawet tygodnia. Tam niezbędne są solidniejsze meble. W ich produkcji specjalizuje się suwalska firma Malow. ofertę o najbardziej zaawansowane produkty w branży, od serii eleganckich metalowych mebli do biur, przez szafy archiwalne z napędem elektrycznym po gotowe, zdalnie sterowane stoiska reklamowe. Gdy w latach 80. Henryk Owsiejew, dawny wiceprezydent Suwałk, zakładał państwowy zakład Polam-Suwałki, przedsiębiorstwo produkowało metalowe szafki dla wojska. Trwałe, ale toporne, bez szans, by spodobały się komukolwiek poza najmniej wybrednymi klientami. Firma potrzebowała wszystkiego: nowych technologii, inwestycji i rynku zbytu. W 1989 r. pojawiła się okazja: powstała spółka joint venture z francuską Litrą, pod nazwą Litpol. Inwestycja pozwoliła na podniesienie standardu produkcji i otwarcie na nią rynku francuskiego, na który szła większa część wyrobów. Spółka z Francuzami umożliwiła też dalszy rozwój wdrażanie nowych technologii i zwiększanie asortymentu. Gdy 10 lat później ruszała Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Owsiejew postanowił przenieść do niej działalność, gdyż Litpol stawał się za mały na zapotrzebowanie rynku. Tak powstała dzisiejsza firma Malow, należąca w dalszym ciągu do grupy Litpol. Metalowe potrzeby Jak mówi prezes, wzrost firmy wymusiło zapotrzebowanie rynku na coraz szerszą gamę mebli metalowych. Czasy się zmieniły, ale metalowe szafki czy regały nadal były przydatne. Tyle że w nowych czasach wynikało już nie z po- trzeby szukania najtańszych rozwiązań, a z konieczności znalezienia takich wyrobów, które wytrzymają naprawdę wiele, niezależnie od warunków. Dzięki ulgom inwestycyjnym w specjalnej strefie ekonomicznej mogliśmy poszerzyć ofertę produktów i wkroczyć w zupełnie nowe segmenty rynku. Zaczynaliśmy od prostych wyrobów dla zaplecza socjalnego, z czasem doszły meble dla warsztatów, szpitali, szkół, lokali gastronomicznych, biur i archiwów. Produkty Malow są wszędzie tam, gdzie liczy się niezawodność mówi Henryk Owsiejew. Naszą przewagą jest to, że jesteśmy w stanie, jako jedyna firma w Polsce i jedna z niewielu w Europie, szybko zaprojektować, przygotować i wyprodukować meble przystosowane do indywidualnych potrzeb klienta mówi wieloletni prezes, a dziś właściciel i szef rady nadzorczej firmy. Jest to możliwe dzięki prężnemu zapleczu produkcyjnemu, zatrudniającemu 30 wysokiej klasy inżynierów. Obecnie zamówienia indywidualne stanowią ponad jedną trzecią produkcji firmy pozostała część to wyroby katalogowe. Z biegiem lat Malow poszerzył Około 30 mln euro wyniesie sprzedaż spółki Malow w 2012 roku Nieustanny rozwój Główne centrum produkcyjne Malow mieści się na terenie Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Na trzech zmianach pracuje w nim blisko 500 osób. Mieszczący się tu Dział Konstrukcyjny i Rozwoju Wyrobów w najdrobniejszych szczegółach opracowuje każdy model, zanim trafi on do produkcji. Na podstawie jego projektów programowane są następnie ultraprecyzyjne laserowe wykrawarki i wielotonowe prasy do kształtowania blach i metalowych profili. Przygotowane w ten sposób elementy na miejscu są też montowane i spawane. Dzięki nowoczesnej technologii lakierowania proszkowego każdy mebel może być w niemal dowolnym kolorze, dobranym na indywidualne życzenie klienta. Technologia zapewnia również trwałość wyrobu oraz jego odporność na warunki środowiskowe. Od roku 2006 w centrum produkcyjnym trwa proces instalacji nowej, automatycznej linii produkcyjnej, wartości kilkudziesięciu milionów złotych. Wysoka wydajność nie odbywa się jednak kosztem ekologii fabryka wyposażona jest w mechanizm oczyszczania ścieków i systemy odzy- 46

LAUREACI KONKURSU BIZNES. DOBRY WYBÓR Malow jest trochę filantropem, ale Suwałki to nasz matecznik i mam satysfakcję z tego, że to nie jest żadna Polska B tylko dobra Europa mówi prezes. Jednak najważniejszym tematem w tej dziedzinie jest sport. Firma od wielu lat jest sponsorem lokalnego klubu badmintonowego. Suwalski Klub Badmintonowy Litpol-Malow jest 11- mistrzem Polski, a jego zawodnicy regularnie reprezentują Polskę na igrzyskach olimpijskich w Londynie w barwach Polski grało trzech zawodników SKB: Kamila Augustyn, Adam Cwalina i Michał Łogosz. Jesteśmy już dużą firmą. Gdy zaczynaliśmy 25 lat temu, zatrudnialiśmy 25 osób. Dziś pracuje dla nas ponad 500, do tego drugie tyle w kooperacji i transporcie. Nie przestajemy się rozwijać. skiwania ciepła, pozwalające do minimum obniżyć wpływ produkcji na środowisko naturalne. Bardzo silne są też pozagospodarcze związki firmy Malow z Suwałkami. Przedsiębiorstwo bierze udział w licznych przedsięwzięciach charytatywnych i społecznych. Jesteśmy znaczną firmą i myślę, że jest taka potrzeba i powinność, by podzielić się z innymi, jeśli się ma taką możliwość. HENRYK OWSIEJEW FOT. MALOW Wykupić Francuzów Od ośmiu lat Malow sp. z o.o. jest firmą o wyłącznie polskim kapitale Henryk Owsiejew wykupił od Francuzów ich 70 proc. udziałów. Nie zawsze jest tak, że tylko obcy kapitał nabywa polskie przedsiębiorstwa. Działa to też w drugą stronę uśmiecha się. Jesteśmy już dużą firmą. Gdy zaczynaliśmy 25 lat temu, zatrudnialiśmy 25 osób. Dziś pracuje dla nas ponad 500, do tego drugie tyle w kooperacji i transporcie. Nie przestajemy się rozwijać. Poza centralą w Suwałkach Malow ma w Polsce 80 przedstawicieli handlowych oraz tyle samo w Europie. Duże centrum dystrybucyjne powstało w Bratysławie. Od ośmiu lat działa firma handlowa w Charkowie na Ukrainie, półtora roku temu rozszerzona o pion produkcyjny. Prezes nie ukrywa, że rynki wschodnie interesują przedsiębiorstwo. Rynek ukraiński jest jeszcze uśpiony, przypomina nieco polski 15 lat temu, ma więc duży potencjał do zagospodarowania. Mamy też dalsze plany rozwoju produkcji i dystrybucji na Wschodzie. Kryzys jakby nie dotyczył przedsiębiorstwa. Firma jest w dobrej kondycji finansowej, nie przewiduje zwolnień wręcz przeciwnie, wdrożenie nowej technologii pozwoli zwiększyć zatrudnienie. W roku 2012 sprzedaż produkcji, której ponad połowa idzie na eksport, wyniesie 30 milionów euro. Na lata przyszłe planowany jest wzrost sprzedaży i wyjście poza Europę. Prezes jest dobrej myśli niezależnie od koniunktury, nie zmaleje zapotrzebowanie na wysokiej jakości meble. Meble, które nie zawiodą. www.malow.pl 47

PPHU EWA BOGDAN STRĘKOWSKI Folie z rozsądku, makaron z sentymentu Historia firmy PPHU Ewa sięga 1991 roku, w którym teść obecnego prezesa założył jednoosobową działalność gospodarczą specjalizującą się w produkcji makaronu. Ale to było zbyt nudne dla kolejnego pokolenia, które zaryzykowało i weszło z sukcesem w całkiem nową branżę druku fleksograficznego. Ewa jest typową firmą rodzinną. W 1996 roku rodzina przeprowadziła małą rewolucję w firmie, a rok później przekształcili się w spółkę jawną. Teść przekazał swoje udziały córkom, dołączyłem ja i zaczęliśmy się zastanawiać co dalej. Rynek się zmieniał, można było rozszerzać niepewną produkcję makaronu na całą Polskę albo zmienić branżę. Postanowiliśmy zaryzykować. Zacząłem się doszkalać w zakresie techniki fleksograficznej opowiada. Fleksografia to jedna z metod drukarskich, przypominająca nieco druk sprzed czasów Gutenberga: zamiast pojedynczych czcionek zestawianych w całe stronice tekstu, korzysta z walcowatej formy drukowej, czyli swoistego stempla. Dzięki temu druk fleksograficzny jest tani, a przy tym pozwala na szybkie zadrukowywanie dowolnej niemal powierzchni: folii, papieru czy tektury. W produkcji opakowań na współczesne produkty to metoda niezastąpiona. Naprawdę od zera Bez specjalistycznej wiedzy, bez doświadczenia i maszyn, kierując się intuicją, rodzina postanowiła nie przerywając produkcji makaronu - zacząć coś zupełnie nowego: produkcję folii i ko- lorowych opakowań z tworzyw sztucznych. Kupowaliśmy opakowania do naszych makaronów, więc mieliśmy kontakt z producentami i pewne wyobrażenia na temat tej branży. Doszliśmy do wniosku, że to ciekawsze zajęcie niż prosta produkcja makaronów. Nie chciałem się nudzić, więc dostałem, czego chciałem czasem emocji było aż nadto śmieje się prezes. Zaczynali od bardzo starej, sześciokolorowej, używanej niemieckiej maszyny z 1969 roku. Jej plusem była cena, minusów było nieco więcej. Rodzinna firma dokupiła jeszcze krajarkę, maszyny do produkcji torebek i produkcja ruszyła. Po jakimś czasie zatrudnili kilku pierwszych pracowników spoza rodziny, na których pracę otrzymali dofinansowanie z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Nie dysponowaliśmy wtedy prawie żadnym kapitałem, te pieniądze wiele dla nas znaczyły. Trzeba było przeszkolić pracowników, do tej pory jestem wdzięczny drukarzowi z Białegostoku, który rok mieszkał tu u nas, w Zambrowie i pomagał zapoznać się z trudną sztuką drukarską. Zaczynaliśmy naprawdę od zera opowiada Bogdan Strękowski. Do dziś właściwie cała kadra to ludzie wyszkoleni na miejscu, w tutejszym zakładzie. Wiedza dotycząca fleksodruku nie jest rozpowszechniona, trudno o wykształconych pod tym kątem pracowników. Brakuje odpowiednich szkół, zawód drukarza stał się zawodem niszowym. Zatrudniają na stałe 34 osoby, w tym trzy w zakładzie produkującym makaron. Do tej pory utrzymujemy produkcję makaronu na rynek lokalny, chyba bardziej z sentymentu niż z rozsądku ekonomicznego mówi prezes. Ryzyko się opłaciło Od początku działalności w nowej dla siebie branży PPHU Ewa poszukiwała klientów ogólnopolskich i zagranicznych, wiedzieli, że szansą jest działalność ponadregionalna. W połowie lat 90. standardy dotyczące opakowań były nieporównywalne z dzisiejszymi. Dzisiaj z tamtą maszyną nie udałoby nam się nawet zacząć. Zresztą ten rynek zmieniał się w Polsce bardzo szybko, musieliśmy starać się podążać za coraz wyższymi standardami. Po kilku latach kupiliśmy maszynę nowszej generacji; jeszcze wciąż nie nową, bo ceny maszyn poligraficznych są ogromne, ale już dokładniejszą, dającą produkt lepszej jakości. Mogliśmy starać się dotrzeć do bardziej wymagających klientów mówi Bogdan Strękowski. Tym razem skorzystali z pierwszej fali pieniędzy unijnych. Istniała jeszcze wtedy możliwość dofinansowywania urządzeń używanych. Zwiększyły się moce produkcyjne i firma 48

LAUREACI KONKURSU BIZNES. DOBRY WYBÓR Zaryzykowaliśmy, ale dzięki inwestycjom w nowe maszyny możemy współpracować z największymi i najbardziej wymagającymi klientami, awansowaliśmy do firm nowej generacji. krok za krokiem szła do przodu. Rozbudowano zakład, obok kupionego jeszcze w latach 90. dawnego budynku straży pożarnej zakładów bawełnianych powstała kolejna hala. A przy tym cały czas w miarę możliwości firma inwestowała w sprzęt, np. nową laminarkę. Maszyna pozwala sklejać BOGDAN STRĘKOWSKI razem kilka warstw folii, a każda może mieć inne właściwości. Dzięki temu powstają dużo bardziej skomplikowane opakowania, takie, do jakich dziś już jesteśmy przyzwyczajeni. PPHU Ewa oparła się pierwszej fali kryzysu. 2008 rok to kamień milowy w naszym rozwoju. To czas naszej największej inwestycji związanej z programem regionalnego rozwoju województwa podlaskiego. Otrzymaliśmy 60 proc. dofinansowania marszałka województwa do zakupu nowej, innowacyjnej maszyny drukarskiej. Znaleźliśmy bank, który nie obawiał się udzielenia nam kredytu. Dzięki temu mamy maszynę-marzenie i możemy realizować wszystko co najlepsze w technice fleksograficznej. Awansowaliśmy do firm nowej generacji nie kryje zadowolenia prezes Strękowski. Ta inwestycja sprawiła, że możemy dziś współpracować z największymi i najbardziej wymagającymi klientami, nie ogranicza nas ani technologia, ani jakość. Znacząco zwiększyła się produkcja, a tym samym przychody spółki. Każdy kolejny rok działania firmy jest lepszy od poprzedniego. Około 90% klientów spółki to producenci żywności, pozostałe 10% należy do branży produktów chemii gospodarczej. Dobra szybko zbywalne są najbardziej odporne na zawirowania światowej gospodarki. To nie znaczy, że nie mogłoby być lepiej. Odczuwamy działania konkurencji, nie tylko my inwestowaliśmy w sprzęt. Firm jest dużo, dużo było dofinansowań z programów rozwoju dla tej branży. Teraz trzeba ciąć ceny, czujemy ścisk na rynku. Oprócz tego mocno wahają się ceny samej folii jako produktu przerobu ropy naftowej rozwiewa idylliczną wizję prezes PPHU Ewa. Jednak niewielkiej firmie z Zambrowa nie powodzi się źle. Swoje produkty sprzedaje w całej Polsce, wysyła je także na Litwę, Łotwę czy Białoruś, planuje rozwinąć eksport do Europy Zachodniej. Już zaczyna myśleć o kolejnych inwestycjach w innowacyjne maszyny, a może w nową siedzibę z większą powierzchnią produkcyjną i magazynową. I na pewno nie musi bać się nudy. www.ewadruk.com 49

PPU PALISANDER SŁAWOMIR JANUSZ ŻUBRYCKI Szalunki na mur beton Z systemów szalunkowych, nie wiedząc o nich wiele lub zgoła nic, pośrednio czy bezpośrednio korzysta każdy. Wykorzystuje się je w budownictwie jednorodzinnym, wielokondygnacyjnym, przy budowie wieżowców i stadionów, mostów i wiaduktów. Wszędzie tam, gdzie jest beton. I wszędzie tam niezbędne są produkty firmy Palisander. Ujmując rzecz najprościej: budując dom, trzeba też zrobić strop, zazwyczaj ze stali zbrojeniowej i betonu. Beton jest w postaci płynnej, więc wlewa się go w formy, żeby stężał w odpowiednim kształcie tłumaczy laikom prezes spółki Palisander Sławomir Janusz Żubrycki. Kierunek: specjalizacja Czasami spotyka się jeszcze drewniane formy, jednak technologia poszła do przodu, a za nią oferta firmy Palisander, która proponuje formy głównie stalowe, dzięki czemu mogą być wielokrotnie wykorzystywane. Szybkie w montażu, szybkie w demontażu. Z małych elementów tworzymy różne kształty, formy pod beton, najróżniejsze krzywizny, w zależności od wizji architektów. To kosztowny sprzęt, więc większości firm bardziej opłaca się go wynajmować, niż kupować. Zajmujemy się wynajmem sprzętu i jego obsługą w trakcie użytkowania wyjaśnia prezes Żubrycki. Ta pomoc w obsłudze jest w zasadzie wyjściem klientowi naprzeciw, bo ponowne złożenie form, na przykład po przesunięciu w inne miejsce, może czasami sprawiać trudności. Niewiele firm świadczy usługi wynajmu wraz z montażem, i to nie tylko pierwszym, ale też każdym następnym mówi 130 ciężarówek sprzętu szalunkowego wyjechało na budowę Galerii Słonecznej w Radomiu prezes. Profil firmy założonej w 1993 roku jest odpowiedzią na potrzeby klientów. Słuchaliśmy rynku w okresie przełomu, a jak się słucha uważnie, to trudno potem powiedzieć, że to był pomysł, raczej oczywista decyzja opowiada Sławomir J. Żubrycki, który z wykształcenia jest inżynierem budowlanym i w tamtym czasie wrócił z trzyletniego kontraktu w Niemczech. Szukaliśmy z kolegą pracy po powrocie, w branży nie było dobrych ofert dla wykwalifikowanych pracowników, więc postanowiliśmy założyć własną firmę. Początkowo zajmowaliśmy się wykonawstwem, czyli w zasadzie bylibyśmy klientami naszej firmy w obecnym jej kształcie. W 1997 roku dostrzegliśmy niszę firmy budowlane miały kłopot z dostępem do szalunków opowiada prezes. Postanowiliśmy, że nie rezygnując z wykonawstwa, będziemy też wynajmować szalunki. Działaliśmy dwutorowo do 2001 roku. Wtedy postawiliśmy na specjalizację w jednej dziedzinie i chyba nam się udało. Myślę, że jesteśmy największą polską firmą zajmującą się szalunkami. Początkowo zakres działalności Palisander ograniczał się do rynku warszawskiego i północnej Polski, obecnie ma już oddziały w Katowicach i Swarzędzu, działa praktycznie w całym kraju. Jego klientami są zarówno duże przedsiębiorstwa budowlane, jak i małe firmy, budujące rocznie kilka domów jednorodzinnych. Te niewielkie przedsiębiorstwa również wiedzą, że to się opłaca. Dla nas to dobry klient, z którym można współpracować przez lata. Trzeba go tylko do siebie przekonać tłumaczy prezes. Wszystko dla klienta Firma Palisander pracowała przy budowie autostrady A1, pomogła w budowie niejednego mostu i wiaduktu, była obecna przy wielu inwestycjach związanych z dużymi obiektami handlowymi. Przy budowie Galerii Słonecznej w Radomiu, której powierzchnia wynosi 100 tys. mkw. dostarczyliśmy na budowę 130 ciężarówek sprzętu szalunkowego. Budowa mostu to przeciętnie 7 8 ciężarówek wylicza Sławomir J. Żubrycki. Na polskim rynku szalunkowym w tej chwili są cztery duże podmioty producenci szalunków z Niemiec, Austrii, USA i Hiszpanii którzy również wynajmują swoje produkty. Palisander jest największą polską firmą w tej branży, 50

LAUREACI KONKURSU BIZNES. DOBRY WYBÓR Żeby zapewnić realizację projektu, potrzebne są oczywiście kapitał, sprzęt i całe zaplecze, ale choćby były ze złota, i tak liczą się ludzie. To ludzie tworzą firmę. SŁAWOMIR JANUSZ ŻUBRYCKI ale na rynek wchodzą też mniejsze. Konkurencja jest, ale my się od niej różnimy. Nie produkujemy sami, możemy wybierać spośród oferty wielu różnych producentów, których w Polsce nie ma. Chcemy być taką firmą, w której klient ma ofertę najszerszą z możliwych. Możemy dobrać towar pod każdym względem ceny, jakości, materiału, przeznaczenia. Jesteśmy elastyczni nie kryje dumy szef firmy Palisander. Serce firmy Spółka zatrudnia ponad 100 osób: w magazynach, zakładzie konserwacyjno-naprawczym, w dziale ofertowym, handlowym. I w logistyce, bo wychodząc naprzeciw klientowi, podjęto decyzję o wzięciu na własne FOT. PALISANDER barki także transportu. Jest też oczywiście dział techniczny, złożony z wysoko wykwalifikowanych inżynierów, z uprawnieniami, którzy jeżdżą na budowy, koordynują i doradzają, oraz dział projektowy, dopasowujący produkty do planów architektonicznych. A zaczęło się od dwóch osób wspomina prezes. Tak gwałtowny wzrost zatrudnienia nastąpił w ostatnich czterech latach. Żeby zapewnić realizację projektu, potrzebne są oczywiście kapitał, sprzęt i całe zaplecze, ale choćby były ze złota, i tak liczą się ludzie. - To ludzie tworzą firmę wyjaśnia Sławomir J. Żubrycki. Stara się dbać o rozwój swojej załogi, korzystając z pomocy programów wspierania zasobów ludzkich. Wie, ile może dać pracownikowi, a więc także i firmie, taka inwestycja w odkrywanie nowych możliwości. Starannie dobiera kursy, nie tylko ściśle związane z branżą, ale również te z zakresu komunikacji, reagowania na sytuacje stresowe czy rozwiązywania konfliktów. Raz w roku organizujemy taki firmowy wyjazd na sadzenie lasów. Ognisko, kiełbaski, leśnicy się cieszą, szykują sadzonki. Taka ekipa jak nasza w ciągu paru godzin jest w stanie obsadzić całkiem spory areał. To lepsze niż zakładowa wycieczka na grzyby albo impreza integracyjna z wyszynkiem. Ludzie uczą się być ze sobą, kiedy coś razem robią poza pracą. Fajnie, jeśli jest to coś dobrego opowiada prezes. Społeczny wymiar biznesu to nie jest nowość. Zawsze tak było, tylko lata komunizmu zdewaluowały to pojęcie i sprawiły, że działania na rzecz otoczenia kojarzyły się wyłącznie z obowiązkowym czynem społecznym. A w prowadzeniu firmy ważne jest, żeby ludziom chciało się przychodzić do pracy. www.palisander.com.pl 51

POPRAWA WIZERUNKU PRZEDSIĘBIORCÓW Poprawa wizerunku przedsiębiorców projekt PKPP Lewiatan Celem projektu jest budowanie pozytywnego wizerunku przedsiębiorców. Realizowane są trzy typy działań: diagnostyczne, czyli kompleksowa analiza problemów wizerunkowych (konsultacje z przedsiębiorcami), promocyjne, na które składają się: wybór liderów biznesu, ogólnopolska kampania reklamowa oraz raporty na temat roli przedsiębiorców, edukacyjne, obejmujące program działań dla administracji. Konsultacje z przedsiębiorcami Pierwszym krokiem było spojrzenie na wizerunek przedsiębiorców w każdym województwie oraz na doświadczenia biznesu we współpracy z administracją. Przeprowadzono 80 spotkań z przedstawicielami biznesu i administracji (po pięć w każdym województwie). Łącznie wzięło w nich udział ponad 800 uczestników. Konkurs Biznes. Dobry wybór W każdym województwie wyłoniono lokalnych przedsiębiorców, będących twarzami biznesu swojego regionu. Łącznie w całym kraju nagrodzono 120 osób. Głównymi kryteriami wyboru były dokonania biznesowe, lokalne zaangażowanie CSR oraz standardy zarządzania zasobami ludzkimi. Konkurs miał charakter otwarty. Nagrodzonych wyłoniły kapituły złożone z przedstawicieli administracji, organizacji biznesowych, patronów medialnych i liderów opinii. Konkurs objęły patronatem 54 redakcje mediów regionalnych. Raporty Przedsiębiorcy w województwie Opracowanie to trzymają Państwo w rękach. Powstało 17 raportów dla każdego województwa oraz raport ogólnopolski. Wersje elektroniczne dostępne są na stronie projektu www.wizerunekprzedsiebiorcow.pl. 52

ZAŁOŻENIA PROJEKTU Kampania reklamowa Najgłośniejszym elementem projektu będzie kampania medialna, promująca pozytywny wizerunek przedsiębiorców. Emisje ukażą się w mediach lokalnych i ogólnopolskich oraz w internecie. Efektywna współpraca administracja-biznes W oparciu o wyniki konsultacji i badań oraz wnioski z okrągłego stołu administracji i biznesu opracowane zostaną rekomendacje dla obu stron na temat zasad budowania efektywnej współpracy. Opracowanie zostanie rozesłane do urzędów i organizacji pracodawców w całej Polsce oraz będzie dostępne w wersji elektronicznej. Warsztaty dla administracji samorządowej Rekomendacje staną się także podstawą warsztatów dla samorządowców w każdym województwie. Program spotkań obejmie m.in. prezentację dobrych praktyk, sesję porad eksperckich oraz warsztat dotyczący specyfiki problemów lokalnych, które mogą być rozwiązywane wspólnie z biznesem. Będzie to pierwszy krok wdrażania wypracowanych rekomendacji. Konferencje finałowe Zwieńczeniem projektu będą podsumowujące konferencje wojewódzkie. Wezmą w nich udział przedsiębiorcy (w tym zwycięzcy konkursów), przedstawiciele administracji, liderzy opinii i reprezentanci organizacji pracodawców. Będzie to okazja do prezentacji wyników projektu, zebrania informacji zwrotnej oraz stworzenia możliwości zbudowania osobistych relacji pomiędzy uczestnikami. Mamy nadzieję, że konferencje staną się również początkiem dalszych, samodzielnych już działań, zainicjowanych dzięki projektowi. Projekt trwa od 1.08.2011 r. do 31.07.2013 r. i jest współfinansowany ze środków UE, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 53

54

55

56