Future Economy in Society F o u n d a t i o n o f E u r o p e a n I n i t i a t i v e s i n S i l e s i a
Pod redakcją: Piotr Jaros Wydawca: Fundacja Europejskich Inicjatyw na Śląsku ul. Kościelna 10B/8, 41-902 Bytom NIP: 625-24-11-875 Regon: 241501184 KRS: 0000348023 http://feis.mywebzz.com Wydawca, autorzy. Kopiowanie, cytowanie dozwolone za podaniem źródła. Publikacja powstała w ramach projektu: Future Economy in Society Explore the Social Economy, realizowanego przez Fundację Europejskich Inicjatyw na Śląsku, finansowanego w ramach Programu Erasmus +. Wydanie I. Bytom 2015 1
Spis treści O projekcie... 3 About the project... 4 Our partners... 4 O Ekonomii Społecznej... 5 About Social Economy... 11 4 Legal forms of social enterprises... 16 Cooperatives... 16 Foundations... 17 Associations... 17 Mutual Societes... 19 2
O projekcie Kurs szkoleniowy Future Economy In Society Explore the Social Economy! był projektem realizowanym w ramach akcji KA1, Programu Erasmus+. Głównym tematem szkolenia było odkrywanie możliwości ekonomii społecznej w zakresie tworzenia miejsc pracy dla młodych osób i przeciwdziałania wykluczeniu w różnych obszarach. Podczas 7 dniowego kursu (1-7 grudnia 2014), uczestnicy z 10 organizacji pozarządowych zapoznali się z różnorodnymi formami przedsiębiorstw ekonomii społecznej (takimi jak min.: spółdzielnia pracy, spółdzielnia socjalna, fundacja, stowarzyszenie, grupa nieformalna, spółka non-profit), poznali ich wady i zalety, oraz nauczyli się praktycznego zastosowania tych form w zależności od różnorodnych stanów faktycznych. W ramach działań wspierających uczestnicy zapoznali się z różnymi metodami fundraisingu (w tym w szczególności z metodami wykorzystującymi nowe technologie) oraz nuczyli się jak tworzyć i wdrażać spójną strategię fundraisingu w organizacji. Zajęcia zostały poprowadzone metodami edukacji pozaformalnej. Nabyte umiejętności pozwalają uczestnikom projektu na podjęcie skutecznej działalności w obszarze ekonomii społecznej, poprzez min.: podjęcie zatrudnienia w ramach przedsiębiorstwa ekonomii społecznej, utworzenie takiego przedsiębiorstwa w swoim środowisku lokalnym lub przekształcenie już istniejącego podmiotu. Dodatkowo uczestnicy mogą wykorzystać swoją wiedzę i umiejętności w obszarze wsparcia ekonomii społecznej, w szczególności poprzez rozwój tego kierunku w swoich organizacjach lub działalność wspierającą z ramienia instytucji publicznych. Efektem kursu szkoleniowego jest publikacja wprowadzająca do praktycznych aspektów ekonomii społecznej i zachęcająca do podejmowania takich inicjatyw w UE. Materiały w niej zawarte, zostały przygotowane przez wszystkich uczestników kursu we współpracy z ekspertami i opierają się na efektach wypracowanych podczas działań projektu. 3
About the project The Training Course "Future Economy In Society - Explore the Social Economy" was a project under the KA1 from the program "Erasmus +". The main topic of the training was to explore the possibilities of the social economy in the field of creating jobs for young people and counteract an exclusion in different areas. During the 7 - day course ( 1 7 of December 2014) participants from 1o NGOs were become familiar with the various forms of social economy enterprises, such as: work cooperative, social cooperative, foundation, association, informal group and non-profit company. They got to know their advantages and disadvantages, had learned the practical side of these forms depending on various beneficents situations. As part of support skills participants have learned various methods of fundraising (in particular methods based on new technologies) and understood how to create and implement a coherent strategy of fundraising in the organization. All activities were based on non-formal education methods. Gained skills enabled participants to undertake effective activities in the area of social economy, in particular by: finding a job within the social economy enterprises, creating such a company in their local environment or by conversing of an existing legal entity. In addition, participants are able to use their knowledge and skills in the area of social economy support, in particular through the development of this direction in their organizations or support activities on behalf of public institutions. The result of the training course was introductory publication to the practical aspects of the social economy and to encourage such initiatives in the EU. Materials contained there were prepared by all participants in cooperation with experts and based on outcomes developed during the project activities. Our partners Scambieuropei, Future in Progress, Associazione di Promozione Sociale Futuro Digitale, Asociatia Impact 2020, OportunidadEuropa,Toplumsal Kultur Ve Gelisim Dernegi, Association "Professional Forum for Education", Fundacja Pomocy Człowiek Człowiekowi. 4
O Ekonomii Społecznej Omówienie pojęcia ekonomii społecznej jest niezbędne dla wykazania właściwego kontekstu gospodarczego, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa społeczne. Ogólna definicja tego terminu jest również konieczna dla właściwej oceny celów, jakie mają realizować poszczególne regulacje prawne, dotyczące tego rodzaju przedsiębiorstw. Ponadto termin ekonomii społecznej jest przydatny dla zdefiniowania samych przedsiębiorstw społecznych. Na wstępie należy jednak podkreślić, że nie istnieje jedna wiodąca definicja ekonomii społecznej. Sama ekonomia społeczna jest pewnego rodzaju koncepcją, różnie definiowaną przez różnych ekonomistów, ale mającą pewne cechy wspólne. Ponieważ jest to pojęcie ekonomiczne, podlega częstym przekształceniom wraz ze zmieniającym się kontekstem gospodarczym. W największym uproszczeniu ekonomia społeczna może być traktowana jako część gospodarki, w której funkcjonują przedsiębiorstwa społeczne. Poprzez takie ujęcie, termin ten tworzy pewnego rodzaju kontekst, który dostarcza narzędzi dla odpowiedniego dookreślenia tych podmiotów. W takim ujęciu ekonomia społeczna jest niezbędnym tłem dla przedstawienia regulacji prawnych dotyczących przedsiębiorstw ekonomii społecznej. Pojęcie ekonomii społecznej nie jest pojęciem nowym. Termin ten powstał w XIX w. i początkowo był związany z ruchem socjalnym, tworzącym alternatywną koncepcję dla ówczesnego kapitalizmu. Na początku XX w. termin ten przede wszystkim kojarzono z szeroko pojętą spółdzielczością, która miała stanowić remedium dla różnic materialnych w społeczeństwie. Dopiero wraz z terminologicznym wyodrębnieniem trzeciego sektora (nazywanego też sektorem non - profit) ekonomia społeczna została na nowo zdefiniowana. Współczesna doktryna ekonomiczna nie traktuje już tego terminu jako nowej gałęzi w ekonomii lub jako alternatywy dla klasycznego ujęcia gospodarki rynkowej. Podmioty działające w sektorze ekonomii społecznej działają najczęściej w skali mikro, wykorzystując swoistą ekonomiczną niszę pozostawioną przez podmioty sektora biznesowego, które nie są zainteresowane daną działalnością ze względu na brak możliwości osiągnięcia wystarczającego zysku. W funkcjonalnym ujęciu można zdefiniować ekonomię społeczną jako działalność na styku gospodarki rynkowej, społeczeństwa obywatelskiego i państwa demokratycznego. W tym ujęciu można przedstawić ekonomię społeczną jako próbę pogodzenia dotychczasowej działalności różnych podmiotów trzeciego sektora z działalnością gospodarczą na zasadach rynkowych. W odróżnieniu od sektora biznesowego, głównym celem działalności tych podmiotów nie jest zysk, lecz realizacja innych zadań, stanowiących w ogólnym ujęciu różne cele społeczne, z których najważniejszym jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Z drugiej strony podmioty te odróżnia od sektora gospodarki publicznej, brak kontroli administracji publicznej nad nimi (co jednak nie wyklucza braku możliwości kontroli w pewnych ograniczonych aspektach, np. nad zadaniami zleconymi). 1 Ekonomię społeczną należy także oddzielić od tradycyjnie rozumianego trzeciego sektora. 1 J. Hausner, Ekonomia społeczna jako kategoria rozwoju, w: Ekonomia społeczna, a rozwój, pod red. J. Hausner, Kraków 2008, s. 11-12. 5
Uogólniając, ekonomia społeczna będzie sferą zagospodarowaną przez tzw. przedsiębiorstwa społeczne działające na styku sektorów: prywatnego, publicznego i pozarządowego. 2 Obecnie termin ekonomia społeczna jest używany w bardzo wielu różnych znaczeniach, a samo wyrażenie przybiera różne definicje w zależności od kręgu kulturowego. Sformułowania ekonomia społeczna (economie sociale) używa się głównie we Francji i w Europie kontynentalnej. We Francji popularny jest także termin ekonomia współpracy. W państwach hiszpańskojęzycznych używa się terminu ekonomia popularna (powszechna), ekonomia pracy lub ekonomia solidarnościowa. W angielskich naukach ekonomicznych stosuje się termin ekonomia wspólnoty lub rozwój wspólnotowy. 3 Można przyjąć, że co do zasady, terminy te są tożsame. Natomiast zasadnicze różnice istnieją w rozumieniu ekonomii społecznej w kręgu kultury anglosaskiej i Europy kontynentalnej. W modelu kontynentalnym, opartym na systemie prawa cywilnego, dominuje ujęcie instytucjonalno - prawne, ze względu na ścisły związek pomiędzy formą prawną danego podmiotu, a prowadzoną przez niego działalnością. W definicji instytucjonalnej można wyróżnić dwa modele.: starą ekonomię społeczną i nową ekonomię społeczną. Jak sama nazwa wskazuje stara ekonomia społeczna nawiązuje do jej znaczenia z XIX i XX wieku i związana jest z szeroko rozumianym ruchem spółdzielczym. Natomiast nową ekonomię społeczną stanowią podmioty nastawione na integrację zawodową osób wykluczonych z rynku pracy (min.: spółdzielnie socjalne, CIS-y, ZAZ-y, WTZ-y) oraz różnego rodzaju formalne partnerstwa i spółki handlowe, dla których zysk nie jest celem priorytetowym. 4 Poza tzw. nową i starą ekonomią społeczną można wyróżnić także podmioty trzeciego sektora (stowarzyszenia i fundacje), które mogą zostać zaliczone do sfery ekonomii społecznej, pod warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej. Niekiedy ta działalność trzeciego sektora jest także zaliczana do nowej ekonomii społecznej. Poza kwestiami natury historycznej, różnice pomiędzy tymi modelami stanowi sposób finansowania. Podmioty zaliczane do starej ekonomii społecznej opierają swoją działalność głównie na przychodach z normalnej działalności rynkowej. Natomiast podmioty nowej ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa prowadzone przez podmioty trzeciego sektora, opierają się zarówno na przychodach z działalności gospodarczej, jak i na różnego rodzaju dotacjach, darowiznach i wpływach z realizacji zadań zleconych od administracji publicznej. 5 Rozróżnienie tych modeli może być także przeprowadzone ze względu na sposób działania. O ile podmioty starej ekonomii społecznej działają co do zasady wyłącznie na rzecz swoich członków, to podmioty nowej ekonomii mają szerszy zakres działań, stawiając sobie do realizacji różnorodne cele społeczne. Wydaje się, że obecnie w Europie powyższe rozróżnienie traci na znaczeniu, na rzecz jednolitej kategorii podmiotów ekonomii społecznej lub przedsiębiorstw społecznych. 2 B. Juraszek Kopacz, Ekonomia społeczna a biznes współistnienie, konkurencja, współpraca, w: Ekonomia społeczna, 28/2006, s. 5. 3 A. Pacut, Kontynentalny model ekonomii społecznej, w: Wokół Ekonomii społecznej, pod red. M. Frączka, J. Hausnera, S. Mazura, Kraków 2012, s. 74. 4 P. Frączak, Ekonomia społeczna w Polsce AD 2010, w: Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej czynnik sukcesu, pod red. T. Ochinowskiego, Warszawa 2010, s. 12-14. 5 T. Gołąb, T. Ochinowski, W. Szpringer, Przedsiębiorczość społeczna. Nowe spojrzenie na rozwój społeczności lokalnych, Warszawa 2010, s. 7. 6
W szerokim ujęciu, model anglosaski ekonomii społecznej, oznaczać będzie część gospodarki nie należącej ani do sektora prywatnego, ani do sektora publicznego, nazywaną trzecim sektorem gospodarki lub czwartym sektorem w zależności od poszczególnych klasyfikacji. 6 Wśród tych ostatnich, wiodący jest nurt oddzielający trzeci sektor od ekonomii społecznej i skupiający się na rynkowych przesłankach wyodrębnienia tej ostatniej. Klasyczny trzeci sektor będzie więc oznaczał działalność non - profit, która w ogóle nie jest działalnością o charakterze ekonomicznym. W odróżnieniu od tego, czwarty sektor będzie stanowił istotę ekonomii społecznej, w ramach której prowadzi się normalną działalność gospodarczą, której celem nie jest jednak zysk, a szeroko pojmowane zadania społeczne. W tym ujęciu model anglosaski ekonomii społecznej będą stanowić wszystkie przedsięwzięcia biznesowe nastawione na cele społeczne. Takie rozumienie podkreśla brak klasyfikacji ze względu na formę prawną, a koncentruje się na zdefiniowaniu cech takiej działalności. W związku z powyższym, model anglosaski, co do zasady będzie opisywał ekonomię społeczną, jako oddzielną część gospodarki. Według najbardziej radykalnych koncepcji, wyodrębnienie ekonomii społecznej jako czwartego sektora, oznacza stworzenie nowej klasy organizacji, nazwanych for - benefits. Takie wyodrębnienie wyprowadza się na podstawie kryterium tzw. wartości mieszanej, którą mają osiągać te organizacje. Wartość mieszana składa się z kolei z trzech elementów: społecznego, ekonomicznego i ochrony środowiska naturalnego. 7 Wydaje się jednak, że takie rozróżnienie jest koncepcją dosyć sztuczną, wprowadzającą niepotrzebne i dodatkowe zamieszanie terminologiczne. Poza tymi dwoma koncepcjami niektórzy autorzy wyróżniają również model azjatycki, którego twórcą ma być M. Yunus, twórca Grameen Banku i instytucji mikrokredytu 8. Zarówno ujęcie instytucjonalne, jak i normatywne zostały zawarte w definicji wypracowanej w ramach Unii Europejskiej w latach 80 - tych, poprzez utworzenie oficjalnego komitetu reprezentującego sektor ekonomii społecznej wobec instytucji wspólnotowych. Komitet ten nosił nazwę Stałej Europejskiej Konferencji Spółdzielni, Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych, Stowarzyszeń i Fundacji (CEP - CMAF: Cooperatives, Mutuels, Association, Foundations). W ujęciu unijnym ekonomię społeczną tworzy 5 typów organizacji: spółdzielnie, towarzystwa oparte na zasadzie wzajemności, stowarzyszenia, fundacje i przedsiębiorstwa społeczne. Wraz rozwojem tej sfery gospodarki w Europie, Konferencja CEP - CMAF w 2002 w Brukseli wypracowała nową definicje ekonomii społecznej, zawartą w Karcie Ekonomii Społecznej (Social Economy Charter). Według tego dokumentu: organizacjami ekonomii społecznej są podmioty gospodarcze i społeczne, działające we wszystkich sektorach, których cechami charakterystycznymi są przede wszystkim cele i specyficzny rodzaj przedsiębiorczości. Ekonomię społeczną tworzą takie podmioty jak: spółdzielnie, towarzystwa wzajemne, stowarzyszenia i fundacje. [ ] Te nowe inicjatywy zostały opracowane aby sprostać nowym wyzwaniom, takim jak: 6 H. Izdebski, Anglosaski model ekonomii społecznej, w: Wokół Ekonomii społecznej..., s. 91 92. 7 T. Kaźmierczak, Zrozumieć ekonomię społeczną, w: Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, pod red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Warszawa 2007, s. 121-122. Tam też szerzej o tzw. sektorze for - benefits. 8 A. Gałecki, J. Głowacki, Grameen Bank azjatycki przykład zastosowania ekonomii społecznej w walce z ubóstwem, w: Wokół Ekonomii społecznej... 7
zrównoważony rozwój, zwiększający się brak zaangażowania ze strony służb publicznych, integracja społeczna i solidarność międzypokoleniowa. Karta uznaje, że ekonomia społeczna: opiera się na zasadach solidarności i indywidualnego zaangażowania w proces aktywnego obywatelstwa; generuje wysokiej jakości miejsca pracy i lepszą jakość życia, tworzy ramy dostosowane do nowych form przedsiębiorczości i pracy; odgrywa ważną rolę w rozwoju lokalnym i zapewnianiu spójności społecznej; jest społecznie odpowiedzialna; jest czynnikiem demokracji; przyczynia się do stabilności i pluralizmu rynków gospodarczych; odpowiada priorytetom i strategicznym celom Unii Europejskiej, takim jak: spójność społeczna, pełne zatrudnienie i walka z ubóstwem, demokracja uczestnicząca, lepsze rządy, zrównoważony rozwój.... Karta akcentuje, iż choć prawne formy podmiotów ekonomii społecznej mogą być różne w różnych krajach członkowskich, to tym, co odróżnia je od podmiotów opartych na kapitale, jest w szczególności: prymat jednostki i celu społecznego nad kapitałem; dobrowolne i otwarte członkostwo; demokratyczna kontrola członków (co nie dotyczy fundacji z powodu braku członków); połączenie interesów członków/użytkowników i/lub interesu ogólnego; obrona i realizacja zasady solidarności i odpowiedzialności; autonomiczne zarządzanie i niezależność od władz publicznych; wypracowywanie zysku, który jest wykorzystywany dla zrównoważonego rozwoju oraz usług na rzecz członków lub ogółu społeczności. 9 Tak skonstruowana, szeroka definicja oddaje różnorodność realiów, jakie obecnie panują w zakresie ekonomii społecznej w państwach członkowskich UE. W 2008 roku Konferencja CEP-CMAF roku zmieniła nazwę na Europę Ekonomii Społecznej (Social Economy Europe) i obecnie stanowi wiodącą instytucję europejską w zakresie badań i promocji ekonomii społecznej. Zgodnie z danymi zgromadzonymi przez Konferencję obecnie w UE, sferę społecznej ekonomii tworzy 10% ogółu przedsiębiorstw unijnych, zatrudniających 10% ogółu zatrudnionych w UE. Definicje ekonomii społecznej stwarzają szereg problemów w kontekście właściwego odróżnienia tego terminu od pojęcia trzeciego sektora, zwanego też sektorem non - profit. Abstrahując od niektórych definicji modelu anglosaskiego, utożsamiającego obydwa pojęcia, należy wskazać na cechy je odróżniające. Najważniejszą z tych cech wydaje się podejście do zysku w rozumieniu nadwyżki przychodów nad kosztami, którego w trzecim sektorze w ogóle nie ma, ponieważ cała nadwyżka jest przeznaczana na działalność statutową, stanowiącą koszt. Ekonomia społeczna nie ucieka od funkcjonowania w celu osiągnięcia zysku, nie jest on jednak głównym celem działalności. Nie wyklucza to jednak tego, że zysk może stanowić cechę niezbędną, bez którego przedsięwzięcie ekonomii społecznej straci rację bytu. Kolejnym elementem odróżniającym jest niezależność. Trzeci sektor sytuuje się w formalnej niezależności od sektora biznesowego i publicznego. Natomiast ekonomia społeczna będzie opierać się bardziej na niezależności w rozumieniu ekonomicznym, jako samowystarczalność. 10 9 Social Economy Charter, 10 kwiecień 2002 r., Bruksela, opublikowano 12 października 2007 r., dostępny w Internecie: http://www.socialeconomy.eu.org/spip.php?article263, [10.03.2013], tłum. z wersji angielskiej P. Jaros. 10 J. J. Wygnański, Ekonomia społeczna a trzeci sektor, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 149 152. 8
W ekonomii społecznej, co do zasady, znajduje zastosowanie większość reguł klasycznej ekonomii. Podobnie jak w klasycznej ekonomii ważną cechą podmiotów ekonomii społecznej jest ich przedsiębiorczość. Jest to jednak inny rodzaj przedsiębiorczości, nastawiony przede wszystkim na aktywizowanie i włączenie do rynku pracy ludzi, którzy są jej pozbawieni 11. Jest to swoista przedsiębiorczość u podstaw, której celem jest samo wytworzenie odpowiedniego klimatu dla przedsiębiorczości wśród grup społecznych, wyłączonych z udziału w rozwoju gospodarczym. Ekonomia społeczna nie tylko pozwala na wytwarzanie dóbr w sektorach defaworyzowanych, ale także może stworzyć rynek dla odbioru tych produktów w myśl efektu mnożnikowego (np.: produkcja żywności ekologicznej). 12 W takim ujęciu ekonomia społeczna będzie stanowiła część gospodarki i niezbędne uzupełnienie klasycznych mechanizmów rynkowych. W odróżnieniu od trzeciego sektora nacisk będzie stawiany na przedsiębiorczość i ekonomiczny aspekt działalności w perspektywie realizacji innych społecznych celów. W obrocie gospodarczym można spotkać się zarówno z organizacjami non - profit prowadzącymi działalność gospodarczą na szeroką skalę, jak i ze spółdzielniami lub spółkami not for profit stawiającymi sobie za cel osiągnięcie ambitnych celów społecznych, poprzez przeznaczanie na nie zysku z działalności gospodarczej. Dokładna klasyfikacja możliwa jest tylko na poziomie konkretnej działalności, poprzez zdefiniowanie przedsiębiorstwa ekonomii społecznej. W tym miejscu najprościej będzie przyjąć, że trzeci sektor wkracza w sferę ekonomii społecznej poprzez organizowanie i prowadzenie przedsiębiorstw społecznych, zaś podstawową różnicą pomiędzy tymi sektorami będzie podejmowanie regularnej działalności biznesowej, która jest decydująca dla zakwalifikowania przedsięwzięcia w obszarze ekonomii społecznej. Dla porządku warto uwzględnić także koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR - Corporate Social Responsibility), która funkcjonuje na obszarze styku biznesu i ekonomii społecznej. Zgodnie z najbardziej popularną definicją CSR jest strategia przedsiębiorcy, która nakazuje w prowadzonej działalności gospodarczej uwzględnić szeroko pojęty interes społeczny. Należy podkreślić, że polityka społecznej odpowiedzialności biznesu nie może być utożsamiana z ekonomią społeczną, ze względu na różną hierarchię celów i priorytetów. Dla przedsiębiorców realizacja założeń CSR jest tylko poboczną działalnością, nastawioną na polepszenie wizerunku i społecznego odbioru, a najważniejszym priorytetem pozostaje wypracowywanie zysku. Odwrotna sytuacja będzie występować u podmiotów ekonomii społecznej, które za priorytet stawiają sobie cele społeczne, a zysk jest tylko środkiem do ich realizacji. 13 Ekonomia społeczna może być także traktowana jako alternatywa lub uzupełnienie w zakresie polityki społecznej prowadzonej przez administrację publiczną. Przewaga sektora gospodarki społecznej nad typową pomocą społeczną, przejawia się w możliwości wypracowania niezależności ekonomicznej, poprzez wytwarzanie przychodu. Efektywne wykorzystanie tych możliwości, zależy jednak od odpowiednich regulacji prawnych, 11 B. Szopa, Intelektualne korzenie ekonomii społecznej, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 14. 12 J. Hausner, Ekonomia a Państwo, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 120. 13 B. Juraszek Kopacz, op. cit., s. 5. Tam też przegląd innych definicji CSR i szersze porównanie ekonomii społecznej z biznesem. 9
umożliwiających zagospodarowanie tej części gospodarki. Rozwojowi ekonomii społecznej sprzyja także koncepcja rozwoju zrównoważonego, szczególnie w zakresie ochrony środowiska. Pomijając teoretyczne rozważania w tym zakresie, działalność gospodarcza w obszarze szeroko pojętej ekologii wymaga dużego nakładu pracy, przy niezbyt wysokim wskaźniku zysku, co stwarza szansę na zatrudnienie osób wykluczonych. Wartością ekonomii społecznej jest jej charakter uzupełniający w zakresie normalnego rynku. Podmioty ekonomii społecznej często są w stanie o wiele lepiej odpowiedzieć na konkretne potrzeby lokalnych społeczności, niż typowi uczestnicy rynku. Przedsięwzięcia tego typu cieszą się także większym zaufaniem obywateli i łatwiej nawiązują współpracę z administracją publiczną, a brak odpowiedniego zysku rekompensują wartością w postaci nowo utworzonych miejsc pracy. 14 Będą to jednak z reguły działania w skali mikro, poprzez zagospodarowywanie segmentu, który nie jest w stanie przynieść wystarczającego zysku do zainteresowania nim podmiotów, poddanych zwykłym mechanizmom rynkowym. Z tego powodu obszar ten wymaga wsparcia państwa, szczególnie w zakresie odpowiednich regulacji prawnych. Podsumowując, ekonomię społeczną można zdefiniować jako sektor gospodarki w którym podmioty o różnych formach prawnych, prowadzą działalność gospodarczą, której priorytetem jest realizacja szeroko pojętego celu społecznego, a nie wypracowywanie zysku. Definicja ta, jak każda inna jest niedoskonała i stanowi duże uproszczenie względem wewnętrznego zróżnicowania i dynamicznego rozwoju sektora. 14 K. Rosiek, Ekonomia społeczna a ochrona środowiska, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 206-207. 10
About Social Economy Definition of social economy is required to show the proper economic context in which social enterprises operate. The general definition of the term is also necessary for the proper calculation of the objectives to implement the various laws relating to such companies. Furthermore, the term social economy is useful to define social enterprises themselves. It should be noted, however, that there is no single definition of the leading social economy. Social economy itself is a kind of concept, defined differently by various economists, but having some common features. Since this is an economic concept, is subject is also frequently transformed according to the changing economic context. In the simplest terms, the social economy can be considered as part of the economy in which social enterprises operate. Through this methodology, the term creates some kind of context that provides tools to specify these entities. In this approach, the social economy is a necessary background for the presentation of the legal framework for social economy enterprises. The concept of social economy is not a new concept. This term was created in the nineteenth century and was initially related to the social movement, creating an alternative concept for present-day capitalism. At the beginning of the twentieth century term mainly linked with the broader cooperative movement, which had should be remedy for differences in society. By the influence of the third sector (also called non profit sector), the social economy has been redefined. Present-day economic doctrine has not treat the term as a new branch of economics, or as an alternative to the classical approach of a market economy. Entities operating in the social economy operate mostly in micro economic, using a specific place left by the business sector entities that are not interested in an activity because of the inability to achieve sufficient profit. In functional term, the social economy can be defined by its functions in a market economy, civil society and democratic state. In this perspective, the social economy can be described as activity of the various social entities on the economic market. In contrast to the business sector, the main purpose of these entities is not for profit. I the midst of other tasks, which are in general different social purposes, the most important is to prevent social exclusion. On the other hand, these entities differs from the public sector by theirs lack of control over with the public administration (which does not mean the lack of controls in general) 15. Social economy must also be separated from the third sector in traditional meaning. Generally speaking, the social economy is the so-called sphere, in which social enterprises operating at the interface between sectors: private, public and non-governmental 16. Today, the term "social economy" is used in many different senses, and the same expression has different definitions depending on the cultural background. The phrase "social economy" (economie sociale) is used mainly in France and continental Europe. In France, it is also popular "economic cooperation" term. In Spanish-speaking countries, the term "popular 15 J. Hausner, Ekonomia społeczna jako kategoria rozwoju, w: Ekonomia społeczna, a rozwój, pod red. J. Hausner, Kraków 2008, s. 11-12. 16 B. Juraszek Kopacz, Ekonomia społeczna a biznes współistnienie, konkurencja, współpraca, w: Ekonomia społeczna, 28/2006, s. 5. 11
economy (general)", "labor economics" or "solidarity economy". In English economists uses the term "economic community" or "community development" 17. It can be assumed that, as a rule, these terms are identical. In contrast, significant differences exist in the meaning of the social economy between the Anglo-Saxon countries and continental Europe. In the "continental model", based on civil law system, is dominated an institutional legal approach, because of the close relationship between the legal form of the entity, and its activity. In the institutional definition, there are two models.: the "old" social economy and the "new" social economy. As the name suggests the old social economy refers to the origins in the nineteenth and early twentieth century and is connected with the wider cooperative movement. In contrast, the new social economy entities are focused on professional integration of people excluded from the labour market (e.g.: social cooperatives) and various formal partnerships and commercial companies for which profit is not a priority objective. 18 In addition to the so-called "new" and "old" social economy can be added also third sector organizations (mainly associations and foundations), which can be classified into the realm of social economy on condition that they operate regular business activity. Sometimes this third sector activity is also known as a "new" social economy. Apart from the historical nature, main differences between these models is a way of financing. Entities included in the "old" social economy base their activities mainly on incomes from the normal market activity. And the operators of the "new" social economy run by third sector organizations, based on both the income of the business and various types of grants or donations. 19 The distinction between these models can also be carried out due to the activity methods. While the actors of the "old" social economy operate mostly for benefit of its members, the operators of the "new" economy have a wider range of activities, putting themselves to the implementation of various social goals. It seems that in Europe nowadays the above distinction loses its importance to a single category of social economy and social enterprises. In broad terms, "Anglo-Saxon model" of social economy mean a part of the economy that is not owned by the private sector or the public sector and is known as the third sector of the economy or the fourth sector, depending on the individual classification. Nowadays leads a trend of separating the social economy from the third sector. Classic third sector activities will therefore mean a non - profit organization that has no activities of an economic nature. In contrast, the fourth sector, which constitute the essence of the social economy, carry out the normal business activities with not for profit purpose and different social tasks. In this perspective, "Anglo-Saxon model" of social economy provide all business ventures focused on social goals. 20 According to the most radical concept, consider the social economy as a fourth sector, means the creation of a new class of organizations, called "for - benefits". Such separation is based on the principle of "mixed values, which consists of three elements: 17 A. Pacut, Kontynentalny model ekonomii społecznej, w: Wokół Ekonomii społecznej, pod red. M. Frączka, J. Hausnera, S. Mazura, Kraków 2012, s. 74. 18 P. Frączak, Ekonomia społeczna w Polsce AD 2010, w: Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej czynnik sukcesu, pod red. T. Ochinowskiego, Warszawa 2010, s. 12-14. 19 T. Gołąb, T. Ochinowski, W. Szpringer, Przedsiębiorczość społeczna. Nowe spojrzenie na rozwój społeczności lokalnych, Warszawa 2010, s. 7. 20 H. Izdebski, Anglosaski model ekonomii społecznej, w: Wokół Ekonomii społecznej..., s. 91 92. 12
social, economic and environmental. It seems, however, that such a distinction is a concept rather artificial and introducing additional confusion in terminology. 21 In addition to these two concepts, some authors also highlight the "Asian model", which was created by M. Yunus, founder of Grameen Bank and micro-credit institutions. 22 Both institutional approach and the normative one were included in the definition developed in the framework of the European Union in the 80s. Through creation of an official committee representing the social economy sector. This committee was called the European Standing Conference of Cooperatives, Mutual Societies, Associations and Foundations. EU social economy included 5 types of organizations: cooperatives, mutual societies, associations, foundations and social enterprises. Along with the development of this sector of the economy in Europe, the Conference of the CEP - CMAF 2002 in Brussels has developed a new definition of the social economy, contained in the Charter of the Social Economy (Social Economy Charter). According to this document: organisations of the social economy are economic and social actors active in all sectors. They are characterised principally by their aims and by their distinctive form of entrepreneurship. The social economy includes organisations such as cooperatives, mutual societies, associations and foundations. ( ) [These] new initiatives are being developed to meet today s new challenges (sustainable development, increasing lack of involvement on the part of public services, social integration, solidarity between generations). Charter recognizes that the social economy is based: on the principles of solidarity and individual involvement in a process of active citizenship; generates high-quality jobs and a better quality of life, and offers a framework suited to new forms of enterprise and work; plays an important role in local development and social cohesion; is socially responsible; is a factor of democracy; contributes to the stability and pluralism of economic markets; corresponds to the European Union s priorities and strategic objectives: social cohesion, full employment and the fight against poverty, participatory democracy, better governance, sustainable development, Charter emphasizes that, although legal forms of social economy entities may be different in different UE countries, it is what distinguishes them from the entities based on the capital, is in particular: the primacy of the individual and the social objective over capital; voluntary and open membership; democratic control by the membership; the combination of the interests of members/users and/or the general interest; the defence and application of the principle of solidarity and responsibility; autonomous management and independence from public authorities; the essential surplus is used to carry out sustainable development objectives, services of interest to members or of general interest. 23 That broad definition reflects diversity that currently exist in the social economy in EU Member States. In 2008, the Conference of the CEP-CMAF has changed its name to the Social Economy Europe (Social Economy Europe) and is now a leading European institution for research and promotion of the social economy. According to data collected by the Conference in the EU today, the social economy produces 10% of all EU enterprises and employing 10% of total employment in the EU. 21 T. Kaźmierczak, Zrozumieć ekonomię społeczną, w: Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, pod red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, Warszawa 2007, s. 121-122. 22 A. Gałecki, J. Głowacki, Grameen Bank azjatycki przykład zastosowania ekonomii społecznej w walce z ubóstwem, w: Wokół Ekonomii społecznej... 23 Social Economy Charter, http://www.socialeconomy.eu.org/spip.php?article263. 13
Definitions of social economy creates a number of problems in the context of a correct distinction between that term and the third sector in general (also called non profit). Apart from some of the definition of "Anglo-Saxon model" recognise them as equal, there are some characteristics that distinguish them. The most important of these features seems to be the approach to earnings, understood as additional of revenues over costs, which in the third sector do not exist. The social economy does not escape from making a profit, but it is not the main objective of that activity. This does not disqualify the fact that profit can be a necessary feature, without which social economy enterprise will lose reasons for existing. Another distinctive feature is the independence. The third sector is situated within the formal independence from the business and public sectors. In contrast, the social economy will rely more on independence in economic terms, as self-sufficiency. 24 In the social economy is used most of the rules of classical economics. Like in the classic economics, the most important feature of social economy entities is their entrepreneurship. But it is a different kind of business activity, focused primarily on inclusion in the labor market people who are excluded of it. 25 Although it is a specific entrepreneurship whose aim is to create good business background among social groups excluded from participation in regular economic development. The social economy not only allows for production of goods in disadvantaged sectors, but also can create a market for the reception of these products in accordance with the multiplier effect (eg.: production of organic food). 26 In this approach, the social economy will be a part of the regular economy and necessary counterpart of traditional market mechanisms. In contrast to the third sector it based on entrepreneurship and economic aspect of the business with realization of other social goals. But in practise we can meet both: so-called non - profit organizations engaged in economic activities on a large scale, as well as cooperatives and companies and not-for-profit organizations themselves taking their ambitious objective to achieve social objectives. Accurate classification is possible only at the level of specific activity, by defining the social economy enterprises. At this point, the easiest way is to assume that the third sector is entering the realm of social economy by organizing and running social enterprises and the basic difference between them is the regular business activity, which take place only in the area of the social economy. For the record we should also mention about the concept of corporate social responsibility (CSR), which operates in the area between business and social economy. According to the most popular definition of CSR, it is a strategy of entrepreneur, which requires to take into account the broad public interests. It should be emphasized that the policy of corporate social responsibility cannot be identified with the social economy, due to the different hierarchy of objectives and priorities. For entrepreneurs, the implementation of CSR principles is aim at improving the image and public perception, but the most important 24 J. J. Wygnański, Ekonomia społeczna a trzeci sektor, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 149 152. 25 B. Szopa, Intelektualne korzenie ekonomii społecznej, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 14. 26 J. Hausner, Ekonomia a Państwo, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 120. 14
priority is generating profits. The opposite situation will occur in the social economy entities that put a priority of social goals, and the profit is only a means to achieve them. 27 The social economy can also be considered as an alternative or complement to the social policy organized by the public administration. The advantage of the social economy sector over the typical social assistance, manifested with the economic independence through generating income. Effective use of these opportunities, however, depends on the relevant legal regulations, enabling development of this part of the economy. The development of social economy also promotes the concept of sustainable development, especially in the field of environmental protection. 28 Apart from theoretical considerations in this aspect, economic activity in the wider ecology requires a lot of work, with not very high rates of profit, which creates an opportunity for employment for excluded persons. The value of the social economy is its complementary range of normal market. Social economy entities are often better respond to the specific needs of local communities rather than the other market participants. Projects of this type also appreciate greater trust of citizens and it is easier for them to set up a cooperation with the public administration. The lack of adequate profit is compensates by the value in new jobs creation. However, it will usually act on the micro level by using a segment that is not able to bring sufficient profit by regular business. For this reason, this area requires the support of the state, especially by positive legislation. In summary, the social economy can be defined as a sector of the economy in which the entities of different legal forms, do business with implementation of wide social goals. This definition, like any other is imperfect and simplify those term relative to diversity and dynamic development of these sector. 27 B. Juraszek Kopacz, op. cit., s. 5. 28 K. Rosiek, Ekonomia społeczna a ochrona środowiska, w: Wokół Ekonomii Społecznej..., s. 206-207. 15
4 Legal forms of social enterprises 29 Cooperatives authority / system of government they are organised democratically and their profits are not distributed in proportion to the share capital contributed by their members target group/ beneficiaries they operate on the market, from which they obtain their main source of funding members/workers etc. people involved Usually each member is also a worker and shareholder advantages and disadvantages: Member=worker Full time activity Much more professional, Usually under the company law usual goals / objectives both the non-financial corporations sector and the financial corporations sector and in practically every kind of activity 29 Presented diagrams are made by participants during the project Future Economy in Society Explore the Social Economy. 16
Foundations authority / system of authority / system of government government the primacy of the assets the primacy of the assets (property), (property), one or two bodies that govern one or two bodies that govern (board or council), (board or council), founder (different role: involved founder (different role: involved constantly, constantly, just just in the in the beginning beginning or or death death target group/ beneficiaries target group/ beneficiaries local development local development members/workers etc. members/workers people involved etc. people involved no members or no shareholders members or shareholders advantages and disadvantages: they each have an established and reliable income source, which allows them to plan and carry out work over a longer term usual goals / objectives usual goals / objectives focus on areas ranging from the focus environment, areas ranging social from services, the environment, health and social education, services, health to science, and research, education, arts to and science, culture research, arts and culture 17
Associations authority / system of government organised democratically, with separation of powers between: all members (regular meetings), board/management (executive power) and in option the council (supervision) target group/ beneficiaries social role and are involved in the development of collective action members/workers etc. people involved dedicated to their members and the general interest partners of public authorities in their mission of services of general interest advantages and disadvantages: primacy of the individual and of social objectives over capital they are not for profit orientated and that they aim at contributing to the general interest usual goals / objectives different societal functions, such as provision of services, militant activities, assistance, integration and training 18
Mutual Societes authority / system of government Management as in private companies target group/ beneficiaries market members/workers etc. people involved members or shareholders as in private companies advantages and disadvantages: worked in advanced financial market highly professional skills needed to manage usual goals / objectives mutual and cooperative insurance sector in Europe 19
20