ROZWÓJ HANDLU GAZEM ZIEMNYM NA GIEŁDZIE ENERGII W POLSCE

ROZWÓJ HANDLU GAZEM ZIEMNYM NA GIEŁDZIE ENERGII W POLSCE Autorzy: Iwona Kowal, Henryk Kaproń ("Rynek Energii" - grudzień 216) Słowa kluczowe: ceny gazu ziemnego, kontrakty terminowe, notowania giełdowe Streszczenie. Artykuł przedstawia zasady funkcjonowania publicznego rynku gazu w Polsce, opis instrumentów na nim funkcjonujących oraz zasady zawierania transakcji. Na podstawie analizy danych statystycznych pochodzących z TGE S.A. autorzy publikacji potwierdzili słuszność postawionej tezy mówiącej o tym, że wprowadzenie obligo gazowego wpłynęło na rozwój i liberalizację rynku gazu w Polsce. 1. WSTĘP Na polskim rynku hurtowym sprzedaż i zakup paliw gazowych odbywa się głównie na Towarowej Giełdzie Energii S.A. (TGE S.A.). Pomimo tego, że TGE S.A. działa od 1999 r., rynek gazu powstał dopiero w 212 r. Początkowo do obrotu giełdowego gazu dopuszczono instrumenty terminowe towarowe rozliczane przez dostawcę gazu ziemnego wysokometanowego (grupy E), a od 31 grudnia 212 r. uruchomiono również rynek spot gazu [14]. Ze względu na dominację grupy PGNiG (GK PGNiG zajmuje się zarówno obrotem, dystrybucją, magazynowaniem jak i wydobyciem gazu ziemnego) rozwój rynku gazu był mocno ograniczony, jednakże z roku na rok udział PGNiG w strukturze sprzedawców gazu (Ze względu na przysługujące odbiorcom prawo zmiany sprzedawcy na zasadach Third Party Access (TPA)) zmniejsza się, co przedstawia rys. 1. a) b) 5% 16% 95% 84% GK PGNiG S.A. Sprzedawcy alternatywni Rys. 1 Struktura sprzedaży gazu ziemnego w ramach obrotu hurtowego w latach a) 212 i b) 215 [1],[2] Zgodnie z art. 49b ust. 1 ustawy Prawo energetyczne przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem paliwami gazowymi mają obowiązek sprzedaży części gazu ziemnego wysokometanowego na giełdach towarowych (obowiązek publicznej sprzedaży gazu). Obowiązek ten wprowadzono w 213 r. i wynosił on odpowiednio:

od 12 września 213 r. do 31 grudnia 213 r.: nie mniej niż 3% gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego do sieci przesyłowej, od 1 stycznia 214 r. do 31 grudnia 214 r.: nie mniej niż 4% gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego do sieci przesyłowej, od 1 stycznia 215 r.: nie mniej niż 55% gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego do sieci przesyłowej. Ustawa przewiduje odstępstwa od obliga. Dotyczy to gazu stanowiącego zapasy obowiązkowe, gazu eksportowanego, kupowanego przez operatorów gazowych oraz wykorzystywanego na potrzeby własne. Z powyższego obowiązku zwolnione są również spółki importujące gaz, dysponujące przepustowością nieprzekraczającą 1% sumy przepustowości wszystkich połączeń transgranicznych. Celem artykułu jest przedstawienie zasad funkcjonowania hurtowego rynku gazu w Polsce, instrumentów na nim działających oraz zasad zawierania transakcji. Dodatkowo, szczegółowa analiza danych obejmujących okres od dnia otwarcia do 3 września 216 r. pozwoli zbadać wpływ zmiany ustawy Prawo energetyczne, wprowadzającej tzw. obligo gazowe na obrót błękitnym paliwem na TGE S.A. 2. GIEŁDA GAZU I RYNKI NA NIEJ FUNKCJONUJĄCE Transakcje na rynku gazu TGE mogą zawierać przedsiębiorstwa obrotu paliwami gazowymi oraz duzi odbiorcy końcowi (po zawarciu stosownej umowy z TGE S.A., stając się jednocześnie członkami giełdy lub za pośrednictwem domów maklerskich. Na początku istnienia rynku gazu na TGE transakcje mogły być zawierane jedynie za pośrednictwem domu maklerskiego). Obrót giełdowy polega na zawieraniu umów sprzedaży pomiędzy członkami giełdy. TGE S.A prowadzi następujące rynki gazu: Rynek Dnia Bieżącego (RDBg), Rynek Dnia Następnego (RDNg) oraz Rynek Terminowy Towarowy (RTTg). Gaz sprzedawany jest również w systemie aukcji. Na każdym z wymienionych rynków przedmiotem obrotu jest gaz wysokometanowy grupy E (dla instrumentu RDNg SGT BASE jest to gaz ziemny wysokometanowy przesyłany SGT), a instrumenty notowane na poszczególnych rynkach rozliczane są poprzez fizyczną dostawę zakontraktowanego gazu. Rynek Dnia Bieżącego gazu jest rynkiem spot dającym możliwość kupna gazu w blokach godzinowych z dostawą w zakontraktowanej dobie gazowej (odpowiada to dobie gazowej w rozumieniu IRiESPg, i oznacza kolejne godziny począwszy od godziny 6: dnia bieżącego do godziny 6: dnia następnego, w których gaz zakontraktowany na giełdzie w Dniu Obrotu zostanie dostarczony lub odebrany). Produkt ten oznaczony jest kodem: RDBGk_DD-MM-RR_HGG,

gdzie: k oznacza kolejny numer doby gazowej w danym tygodniu dostawy, DD dzień dostawy, MM miesiąc dostawy, RR rok dostawy, GG godzina końca przedziału czasowego (np. 1 odpowiada okresowi czasu od godziny :: do godziny 1::, 3a oznacza dodatkową godzinę w dobie odwołania czasu letniego), Obrót na RDBg prowadzony jest w systemie notowań ciągłych. Rynek Dnia Następnego gazu jest rynkiem spot dającym możliwość kupna gazu w blokach dobowych z dostawą w dniu następnym po dniu zawarcia transakcji (dla instrumentów RDNg BASE) lub na dwa dni poprzedzające okres dostawy (dla instrumentów RDNg WEEKEND). Wśród instrumentów RDNg wyróżnić należy: RDNg BASE, RDNg SGT BASE oraz RDNg WEEKEND. Przedmiotem obrotu na RDNg jest dostawa gazu w jednakowej ilości we wszystkich godzinach dnia dostawy (jeden kontrakt odpowiada 1 MWh gazu w każdej godzinie dnia dostawy). Produkty RDNg oznaczane są następującymi kodami: gdzie: DD oznacza dzień dostawy, MM miesiąc dostawy, XX numer tygodnia roku okresu wykonania, RRRR rok dostawy. GAS_BASE_DD-MM-RRRR GAS_WEEKEND_XX-RRRR SGT_BASE_DD-MM-RRRR, Obrót jest prowadzony przez jeden dzień poprzedzający datę dostawy w systemie notowań ciągłych (w 214 r. również w systemie kursu jednolitego (tzw. fixing), obecnie tylko w systemie notowań ciągłych), a instrumenty notowane na RDNg rozliczane są zawsze poprzez fizyczną dostawę zakontraktowanego gazu. Rynek Terminowy Towarowy gazu (RTTg), na tym rynku przedmiotem obrotu jest dostawa gazu w jednakowej ilości we wszystkich godzinach okresu dostawy zgodnie ze standardem instrumentu (tygodniowy, miesięczny, kwartalny, sezonowy, roczny). Poniżej opisano specyfikacje poszczególnych instrumentów RTTg. Kontrakt tygodniowy z kodem GAS_BASE_W-ww-yy, gdzie: GAS_BASE_W nazwa podstawowa instrumentu, ww kolejny numer tygodnia roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego, yy dwie ostatnie cyfry roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego. Jeden kontrakt umożliwia dostawę 1 MWh gazu

w każdej godzinie przez cały tydzień, którego dotyczy kontrakt; w zależności od liczby godzin w dobie jest to 167-169 MWh. Kontrakt miesięczny z kodem GAS_BASE_M-mm-yy lub GAS_BASE-A_M-mm-yy, gdzie: GAS_BASE_M nazwa podstawowa instrumentu, GAS_BASE-A_M nazwa instrumentu terminowego dla systemu aukcji, mm - kolejny numer miesiąca roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego, yy dwie ostatnie cyfry roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego. Jeden kontrakt umożliwia dostawę 1 MWh gazu w każdej godzinie przez cały miesiąc, którego dotyczy kontrakt; w zależności od liczby dni w miesiącu jest to 672-745 MWh. Kontrakt kwartalny z kodem GAS_BASE_Q-q-yy lub GAS_BASE-A_Q-q-yy, gdzie: GAS_BASE_Q nazwa podstawowa instrumentu terminowego, GAS_BASE-A_Q - nazwa instrumentu terminowego dla systemu aukcji, q kolejny numer kwartału roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego, yy dwie ostatnie cyfry roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego. Jeden kontrakt umożliwia dostawę 1 MWh gazu w każdej godzinie przez cały kwartał, którego dotyczy kontrakt; w zależności od liczby dni w kwartale jest to 2 159-2 29 MWh. Kontrakty sezonowe z kodem GAS_BASE_S-X-yy lub GAS_BASE-A_S-X-yy, gdzie: GAS_BASE_S - nazwa podstawowa instrumentu terminowego, GAS_BASE-A_S - nazwa instrumentu terminowego dla systemu aukcji, X - sezon (S sezon letni, W sezon zimowy), yy dwie ostatnie cyfry roku, w którym wypada początek terminu wykonania kontraktu terminowego. Jeden kontrakt umożliwia dostawę 1 MWh gazu w każdej godzinie przez cały sezon (pół roku), którego dotyczy kontrakt; w zależności od liczby dni w sezonie jest to 4 368 MWh (W) lub 4 392 MWh (S). Kontrakty roczne, kod kontraktu: GAS_BASE_Y-yy lub GAS_BASE-A_Y-yy, gdzie: GAS_BASE_Y - nazwa podstawowa instrumentu terminowego, GAS_BASE-A_Y - nazwa instrumentu terminowego dla systemu aukcji, yy dwie ostatnie cyfry roku, w którym wypada termin wykonania kontraktu terminowego. Kontrakt umożliwia dostawę 1 MWh gazu w każdej godzinie przez cały rok, którego dotyczy kontrakt; w zależności od liczby dni w roku jest to 8 76 8 784 MWh. Terminy wprowadzenia do obrotu giełdowego poszczególnych kontraktów terminowych publikowane są w [8]. W chwili obecnej liczba kontraktów terminowych dostępnych na RTTg jest stała i wynosi: osiem typów kontraktów o terminie wykonania dotyczącym ośmiu kolejnych tygodni dla kontraktów tygodniowych; trzy typy kontraktów o terminie wykonania dotyczącym trzech kolejnych miesięcy dla kontraktów miesięcznych;

cztery typy kontraktów o terminie wykonania dotyczącym czterech kolejnych kwartałów dla kontraktów kwartalnych; trzy typy kontraktów o terminie wykonania dotyczącym trzech kolejnych sezonów dla kontraktów sezonowych; dwa typy kontraktów o terminie wykonania dotyczącym dwóch kolejnych lat dla kontraktów rocznych. Obrót na rynku terminowym odbywa się w systemie notowań ciągłych, w systemie aukcji oraz poprzez zawieranie transakcji pozasesyjnych (OTC). 3. SYSTEM NOTOWAŃ NA TGE Jak wspomniano wcześniej handel instrumentami na gaz prowadzony jest w systemie notowań ciągłych, transakcji pozasesyjnych lub aukcji gazu. Poniżej omówiono poszczególne rodzaje notowań. Notowania ciągłe na RDBiNg Obrót produktami blokowymi odbywa się w dniu dostawy w godzinach 8:-15:3 (dla RD- Bg) lub na jeden dzień przed terminem dostawy w godzinach 9:-15:3 (dla RDNg), na podstawie zleceń kupna i sprzedaży składanych przez uczestników. Każde zlecenie powinno zawierać: oznaczenie (kod) towaru giełdowego danego rodzaju, rodzaj zlecenia (kupno/sprzedaż), wolumen gazu, limit ceny wyrażony w PLN/MWh lub polecenie wykonania zlecenia bez limitu ceny, termin ważności oraz warunki realizacji zlecenia. Zgodnie z paragrafem 8 i 13 Szczegółowych zasad obrotu i rozliczeń dla gazu na Rynku Dnia Następnego i Bieżącego gazu istnieje możliwość wyboru następującego rodzaju zleceń: zlecenie dzienne (Rest of day), zlecenie ważne do końca okresu notowań (Good until expiry), zlecenie do dnia (Good until date), zlecenie czasowe (Timed order), zlecenie typu zrealizuj i anuluj (Fill and kill), zlecenie typu zrealizuj lub anuluj (Fill or kill), zlecenie z warunkiem aktywacji (Stop Loss). Zlecenia są składane w formie elektronicznej za pośrednictwem systemów informatycznych. Zgodnie z [9] transakcje zawierane są po kursie równym limitowi ceny, jaki podano we wprowadzonym zleceniu i oczekującym na realizację, zgodnie z zasadami: w pierwszej kolejności realizowane są zlecenia o najwyższym limicie ceny w przypadku zleceń kupna i o najniższym limicie ceny w przypadku zleceń sprzedaży; w przypadku zleceń z równymi limitami ceny, decyduje kolejność składania zleceń, tzn. zlecenia przyjęte wcześniej do realizacji są realizowane wcześniej. Zarówno na RDBg jak i RDNg nie obowiązują ograniczenia wahań kursów. Wprowadzono natomiast minimalny i maksymalny poziom ceny, który wynosi odpowiednio,1 PLN i 1 5 PLN. Kurs giełdowy jest określony i publikowany bez uwzględnienia podatku VAT.

System notowań w ramach RTTg Obrót na instrumentach RTTg odbywa się w systemie notowań ciągłych, aukcji oraz poprzez zawieranie transakcji pozasesyjnych. Poniżej omówiono wymienione rodzaje systemów notowań. Notowania ciągłe Notowania kontraktów terminowych w ramach RTTg w systemie notowań ciągłych odbywają się od w dni ustawowo wolne od pracy w godzinach 8:-14:. Polega to na składaniu zleceń, które zawierają tożsame informacje jak w przypadku zleceń składanych na RDNiBg. Zasady ustalenia ceny i zawierania transakcji są takie same jak na RDNiBg. Jedyną różnicą jest limit wielkości zlecenia. Zlecenie nie może opiewać na więcej niż 1 instrumentów terminowych. Transakcje pozasesyjne i aukcje gazu Aukcje gazu wprowadzono w celu zakontraktowania dostawy dużych ilości błękitnego paliwa w dłuższym okresie i tym samym możliwości spełniania narzuconego obliga gazowego. Każda aukcja jest organizowana na wniosek oferenta (jednego z uczestników obrotu). Aukcje mogą odbywać się według harmonogramu w każdy roboczy dzień tygodnia i dotyczyć każdego rodzaju instrumentu terminowego na gaz. Szczegółowe informacje dotyczące zawartości wniosku o otwarcie aukcji znajdują się w [3], [4], [5], [6], [7]. Aukcja zostaje przeprowadzona jeśli określona we wniosku liczba instrumentów terminowych jest większa lub równa 5 (tzn. dostawa 5 MWh w każdej godzinie okresu wykonania kontraktu). Wielkość ta może zostać zmniejszona, o ile zarząd giełdy uzna, że nie wpłynie to negatywnie na płynność transakcji giełdowych. Najmniej popularnym sposobem na zawieranie transakcji na RTTg są transakcje OTC. Do zawarcia tego typu transakcji dochodzi, gdy jeden członek giełdy chce kupić, a drugi sprzedać dokładnie taką samą ilość jednostek gazu. Na wniosek członka giełdy gazu zarząd giełdy decyduje o warunkach złożenia i realizacji zlecenia dla danej transakcji pozasesyjnej. Warto również zaznaczyć, że transakcje pozaseryjne są zawierane przez giełdę ponieważ giełda może odpowiadać za rozliczenie kontraktu. Jeśli występuje ryzyko niewypłacalności kontrahenci stosują między sobą zabezpieczenia finansowe (przedpłaty, gwarancje bankowe) 4. INDEKSY NA RYNKU GAZU Początkowo na rynku gazu funkcjonował indeks o nazwie POLPXgas, który dotyczył Rynku Dnia Następnego gazu. Z dniem 1 marca 216 r. zmieniono kod indeksu POLPXgas na TGEgasDA oraz wprowadzono indeks TGEsgtDA. Wprowadzenie zmian na TGE S.A wynikało

MWh ze zmiany Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej polskiego odcinka Systemu Gazociągów Tranzytowych (SGT) Jamał Europa (IRiESP-SGT), przewidującej wprowadzenie punktu wirtualnego umożliwiającego realizację transakcji zawieranych w zakresie instrumentów SGT na giełdzie towarowej prowadzonej przez Towarową Giełdę Energii S.A. Wartość tych indeksów określa się jako średnią ważoną wolumenem kursu transakcji na RDNg odpowiednio dla instrumentu GAS_BASE i SGT_BASE i oblicza się je według wzorów: gdzie: n liczba transakcji, P i kurs ustalony dla i-tej transakcji, V i wolumen obrotu w i-tej transakcji, V wolumen obrotu w danej dobie.,, Na rysunku 2 przedstawiono zmiany zachodzące na indeksie TGEgasDA (dawniej POL- PXgas) w latach 213-216. Przez pierwsze 3 kwartały 213 r. wartość indeksu pozostawała stabilna. Średni kurs wynosił ok. 116 zł za 1 MWh gazu. Świadczyło to o tym, że otwarcie publicznego rynku gazu nie wpływało na jego cenę. Sytuacja zmieniła się dopiero w ostatnim kwartale 213 r. Wraz ze wzrostem obrotów wynikających z wprowadzonego obliga gazowego cena błękitnego paliwa zaczęła stopniowo spadać. Cena spadała do połowy lipca 214 r. osiągając poziom 66,7 zł/mwh. Drugie półrocze 214 r. przyniosło wzrost cen do wartości ok. 12 zł/mwh. Było to związane z napiętą sytuacją pomiędzy Rosją i Ukrainą. Dopiero po jej unormowaniu w 215 r. ceny gazu zaczęły spadać. Przez większą część roku 215 wartość indeksu TGEgasDA oscylowała w granicach 9-1 zł/mwh. jednakże z końcem 215 r. osiągnęła wartość 57,8 zł/mwh, po czym wzrosła do blisko 7 zł/mwh. Natomiast w pierwszym półroczu roku 216 wartość TGEgasDA oscylowała w granicach 52-75 zł/mwh. Od chwili wprowadzenia indeksu TGEsgtDA nie zanotowano żadnych transakcji w zakresie tych instrumentów. 25 2 15 1 5 rok 213 15 13 11 9 7 1-sty 1-lut 1-mar 1-kwi 1-maj 1-cze 1-lip 1-sie 1-wrz 1-paź 1-lis 1-gru 5

MWh MWh PLN/MWh MWh PLN/MWh 25 rok 214 2 15 1 5 1-sty 1-lut 1-mar 1-kwi 1-maj 1-cze 1-lip 1-sie 1-wrz 1-paź 1-lis 1-gru 25 2 rok 215 15 1 5 1-sty 1-lut 1-mar 1-kwi 1-maj 1-cze 1-lip 1-sie 1-wrz 1-paź 1-lis 1-gru 15 13 11 9 7 5 15 13 11 9 7 5 25 2 rok 216 15 15 1 1 5 wolumen (lewa oś) cena (prawa oś) 5 Rys. 2 Wartość indeksu TGEgasDA [14] W październiku 215 r. TGE S.A. rozpoczęło publikację nowego indeksu o nazwie TGEgasID dla Rynku Dnia Bieżącego gazu. Indeks ten wyznacza średnią cenę gazu dla danej doby gazowej z zachowaniem zasad transparentności i oblicza się go z następującego wzoru: gdzie: n liczba transakcji, P i kurs ustalony dla i-tej transakcji, V i wolumen obrotu w i-tej transakcji, V wolumen obrotu w danej dobie., Rysunek 3 przedstawia zmiany sprzedawanego wolumenu gazu oraz zmiany wartości indeksu TGEgasID na RDNg od października 215 r. do sierpnia 216 r. Początkowo wartość indeksu oscylowała w zakresie 7-8 zł/mwh, jednakże od początku 216 r. osiągała wartości z przedziału 49-72 zł/mwh.

MWh PLN/MWh Cz. 1/1 Wt. 13/1 N. 25/1 Pt. 6/11 Śr. 18/11 Pn. 3/11 So. 12/12 Cz. 24/12 Wt. 5/1 N. 17/1 Pt. 29/1 Śr. 1/2 Pn. 22/2 So. 5/3 Cz. 17/3 Wt. 29/3 N. 1/4 Pt. 22/4 Śr. 4/5 Pn. 16/5 So. 28/5 Cz. 9/6 Wt. 21/6 N. 3/7 Pt. 15/7 Śr. 27/7 Pn. 8/8 So. 2/8 Cz. 1/9 Wt. 13/9 N. 25/9 Pt. 7/1 Śr. 19/1 Pn. 31/1 So. 12/11 215 216 12 1 8 6 4 2 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 wolumen (lewa oś) cena (prawa oś) Rys. 3 Wartość indeksu TGEgasID [14] GAZ-System wykorzystuje wprowadzony indeks TGEgasID do wyznaczania średniej ceny rozliczenia bilansowego (CSRB). Wraz z wprowadzeniem nowego indeksu wydłużono również czas funkcjonowania sesji na RDBg do godziny 15:3. Dodatkowy czas doprowadził do wzrostu obrotów na RDBg. 5. OBRÓT GAZEM NA TGE Rok 216 jest 4 pełnym rokiem funkcjonowania rynku gazu na TGE. Od początku roku (styczeń-wrzesień) łączny wolumen obrotu na rynku gazu ziemnego na TGE wyniósł ok. 77,11 TWh, co stanowi spadek o 11% w porównaniu do analogicznego okresu w roku 215 oraz ponad 2%-owy wzrost w porównaniu z analogicznym okresem roku 214. Na wynik ten miała wpływ mała sprzedaż gazu w lipcu 216 r. (4,6 TWh) i duża w lipcu 215 r. (15,9 TWh). W roku 214 r. łączny wolumen ze wszystkich transakcji zawartych na rynku gazu wyniósł ponad 111,7 TWh, z czego na rynku spot 6,6 TWh (rys 4). Dynamiczny ruch na giełdzie rozpoczął się w drugiej połowie roku, w której łączny wolumen wszystkich transakcji wyniósł ponad 16 TWh. W roku 215 odnotowano znaczny wzrost wolumenu obrotu na rynku spot gazu ziemnego, który osiągnął wartość ok. 13,9 TWh, co stanowiło wzrost o 111,8% w porównaniu z rokiem 214. Warty podkreślenia jest fakt, że w trzech kwartałach roku 216 obrót na rynku spot gazu ziemnego wyniósł 15,2 TWh, czyli o ponad 9% więcej niż w całym roku 215. Wolumen na RDBg w roku 215 wyniósł 3,45 TWh, natomiast w ciągu trzech kwartałów 216 r. 3,3 TWh (w analogicznym okresie 215 r. wolumen ten wynosił 2,1 TWh). Wolumen na RDNg w roku 215 wyniósł 1,5 TWh. Praktycznie taką samą wartość zakontraktowano w przeciągu pierwszych siedmiu miesięcy bieżącego roku.

szt grudzień luty kwiecień czerwiec sierpień październik grudzień luty kwiecień czerwiec sierpień październik grudzień luty kwiecień czerwiec sierpień październik grudzień luty kwiecień czerwiec sierpień październik GWh Największym zainteresowaniem wśród pasm na RTTg w każdym roku cieszy się pasmo z dostawą w roku kolejnym. Całkowity wolumen obrotu w 214 r. na paśmie GAS_BASE_Y- 15 wyniósł 18,7 TWh, w 215 na paśmie GAS_BASE_Y-16 21,6 TWh, natomiast w pierwszej połowie roku 216 z dostawą w 217 r. (GAS_BASE_Y-17) ponad 16,7 TWh. Aukcje gazu cieszyły się największą popularnością w 214 r., kiedy to za ich pośrednictwem sprzedano ponad 3 TWh gazu. W 215 r. zorganizowano zaledwie 13 aukcji, z czego jedynie 2 zostały rozstrzygnięte na łączny wolumen 57,6 GWh (średnia cena 97,17 zł/mwh). Obie dotyczyły tego samego produktu, jakim było pasmo z dostawą w kwietniu. Małe zainteresowanie aukcjami wynika z płynności notowań ciągłych 4 3 2 1 212 213 214 215 216 RTTg RDNg RDBg Rys. 4. Wolumen zawartych transakcji na TGE S.A.w latach 212-216 [14] W pierwszym roku istnienia giełdy gazu działo się na niej niewiele. Sytuacja zaczęła się zmieniać w listopadzie 213 r., kiedy to zawarto 118 transakcji (rys.5). Do tego momentu liczba zawartych transakcji była znikoma i wynosiła średnio jedynie 8 transakcji miesięcznie. Potwierdza to fakt, że na rozwój polskiego rynku gazu wpłynęło wprowadzenie obliga gazowego. Warto również zaznaczyć, że wzrostowi obrotów towarzyszył dynamiczny wzrost liczby uczestników giełdowego rynku gazu. W IV kwartale 215 r. 177 podmiotów posiadało koncesję na obrót paliwami gazowymi, natomiast 66 przedsiębiorstw aktywnie uczestniczyło w obrocie gazem ziemnym (w 214 r. było to 48 aktywnych uczestników rynku gazu na TGE). 1 8 6 4 2 Rys. 5. Liczba zawartych transakcji w poszczególnych miesiącach [14]

6. PODSUMOWANIE Pomimo dominującej pozycji na rynku gazu przedsiębiorstwa PGNiG S.A. giełda gazu rozwija się dynamicznie. Silnym bodźcem wspomagającym ten proces były zmiany prawa, których dokonano w 213 r. Był to przełomowy etap w procesie liberalizacji rynku gazu w Polsce. Analizując dane statystyczne przedstawione w niniejszej publikacji można wnioskować, że do końca trzeciego kwartału 213 r. liczba zawieranych transakcji oraz wielkość obrotu na RDNg i RTTg pozostawały na znikomym poziomie, a ich wzrost nastąpił bezpośrednio po wejściu w życie obligo gazowego oraz otwarciu się giełdy dla przedsiębiorstw energetycznych. Warto również zaznaczyć, że po wejściu w życie obliga i unormowaniu się relacji pomiędzy Rosją i Ukrainą cena gazu na RDNg zaczęła spadać i utrzymuje się na niskim poziomie do dnia dzisiejszego. LITERATURA [1] Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 212 r., URE [2] Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 215 r., URE [3] Warunki obrotu dla programu tygodniowych instrumentów terminowych na gaz, TGE [4] Warunki obrotu dla programu miesięcznych instrumentów terminowych na gaz, TGE [5] Warunki obrotu dla programu kwartalnych instrumentów terminowych na gaz, TGE [6] Warunki obrotu dla programu sezonowych instrumentów terminowych na gaz, TGE [7] Warunki obrotu dla programu rocznych instrumentów terminowych na gaz, TGE [8] Kalendarz notowania instrumentów terminowych i wykonania umów, TGE [9] Szczegółowe zasady obrotu i rozliczeń dla gazu na Rynku Dnia Następnego i Bieżącego gazu, TGE [1] Regulamin obrotu Rynku Towarów Giełdowych Towarowej Giełdy Energii S.A., TGE [11] Wittmann B.: Rola i uwarunkowania funkcjonowania TGE S.A. w łańcuchu dostaw gazu, Materiały konferencji Gaz-term, Miedzyzdroje 216 r. [12] Prewysz-Kwinto P., Voss G.: Publiczny rynek gazu w Polsce. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H. Oeconomia 48

[13]. Kaproń H, Kaproń T.: Efektywność wytwarzania i dostawy energii w warunkach rynkowych. Wyd. Kaprint 216. [14] Kaproń H., Wasilewski A.: Gaz ziemny paliwem XXI wieku. Wyd. KAPRINT, Lublin 212 [15] www.tge.pl DEVELOPMENT OF NATURAL GAS TRADE ON POLISH POWER EXCHANGE Key words: gas prices, derivatives, quotations, gas market, compulsory sale of gas Summary. The paper presents the operation principles of the public gas market in Poland and the operating instruments and the rules of making transactions. Authors of this publication confirm the compulsory sale of gas via exchange transformed the gas market in Poland. Henryk Kaproń, profesor dr hab., Politechnika Warszawska, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa, Instytut Techniki Cieplnej, Zakład Racjonalnego Użytkowania Energii, e- mail: hkapron@itc.pw.edu.pl Iwona Kowal, mgr inż., specjalista energetyk, Agencja Rynku Energii S.A. Doktorantka w zakładzie Racjonalnego Użytkowania Energii, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej, e-mail: iwona.kowal@are.waw.pl, iwona.kowal@itc.pw.edu.pl