Uzasadnienie techniczne zaproponowanych rozwiązań projektowanych zmian w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 oraz z 2005 r., Nr 92, poz. 769) odnoszących się do urządzeń radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, jako obowiązujące w Polsce standardy jakości środowiska, zostały ustalone w porozumieniu z ministrem właściwym w sprawach zdrowia w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Wartości dopuszczalne poziomów pól zostały zróżnicowane i zależą od częstotliwości tych pól. Dla zakresów wykorzystywanych w radiokomunikacji, w szczególności radiokomunikacji ruchomej (telefonii komórkowej) są wielokrotnie ostrzejsze od zalecanych w rekomendacji Rady Europy z 1999 roku - (1999/519/EU). Dopuszczalne poziomy pól o częstotliwościach wykorzystywanych w telefonii komórkowej trzeciej generacji, czyli około 2000 MHz są 100 razy łagodniejsze od obowiązujących w Polsce. Dostępne na internetowych stronach WHO arkusze faktów nr 296 i 304, które dotyczą kwestii ewentualnego wpływu stacji bazowych telefonii komórkowej na zdrowie ludzi znajdują się stwierdzenia, zgodnie z którymi: pojawiające się doniesienia o nadwrażliwości niektórych osób na pola elektromagnetyczne nie znajdują naukowego potwierdzenia; wystarczające jest przestrzeganie międzynarodowych zaleceń dotyczących ograniczania poziomów pól elektromagnetycznych. Biorąc pod uwagę powyższe, stosowanie polskich poziomów ochronnych zapewnia znacznie większy margines bezpieczeństwa niż stosowanie zaleceń międzynarodowych. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia emitującego pola elektromagnetyczne, które są przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko, są obowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku: 1) bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia; 2) każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, o ile zmiany te mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urządzenie. 1
Jak wynika z powyżej zacytowanych przepisów ostateczne sprawdzenie dotrzymania standardów jakości środowiska w otoczeniu urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne następuje poprzez wykonanie pomiarów stanu środowiska pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych. Zgodnie z ostatnio wprowadzonymi zmianami Prawa ochrony środowiska pomiary takie będą musiały być wykonywane w otoczeniach wszystkich urządzeń radiokomunikacyjnych, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa bądź większa od 15 W (watów). Jednostkami organizacyjnymi, uprawnionymi do wykonywania takich pomiarów będą laboratoria akredytowane, tzn. spełniające wymagania określone w normie PN-EN ISO/IEC 17025 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Celem wprowadzenia tej normy jest zapewnienie wysokich kompetencji technicznych laboratoriów badawczych. Zagadnienie prognozowania rozkładów poziomów pól elektromagnetycznych w otoczeniu instalacji radiokomunikacyjnych jest jednym z podstawowych tematów publikacji naukowych od czasów poprzedzających faktyczne zaistnienie radiokomunikacji. Zebrane doświadczenia to efekt pracy naukowców i twórców techniki wykonanej w ciągu ostatnich stu kilkudziesięciu lat. Jednym z kamieni milowych tych prac były osiągnięcia Jamesa Clerka Maxwella z początku drugiej połowy XIX wieku. Istnieją analityczne i numeryczne metody wyznaczania rozkładów pól elektromagnetycznych w otoczeniu anten. Metody te zostały zweryfikowane pomiarowo. Istnieją także opracowane przez kompetentne gremia międzynarodowe normy i zalecenia techniczne dotyczące prognozowania rozkładów pól elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń radiokomunikacyjnych. Do najważniejszych należą: norma PN-EN 50383 Obliczenia i pomiary intensywności pola elektromagnetycznego i swoistego tempa pochłaniania energii związanego z ekspozycja ludzi w polach elektromagnetycznych o częstotliwościach od 110 MHz do 40 GHz, wytwarzanych przez radiowe stacje bazowe i stałe stacje końcowe bezprzewodowych systemów telekomunikacyjnych. Norma podstawowa ; zalecenie Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej (ITU) Guidance to measurement and numerical prediction of electromagnetic fields for compliance with human exposure limits for telecommunication installations. K.61 2
Opracowywane są kolejne normy dotyczące powyższych zagadnień. Prace te trwają zarówno w CENELEC (Europejska Komisja Normalizacji Elektrotechnicznej) jak też i IEC (Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna). Jak widać prognozowanie rozkładów pól elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń radiokomunikacyjnych jest nie tylko możliwe ale i dobrze rozpoznane. Rozkłady natężeń pól elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń radiokomunikacyjnych zależą przede wszystkim od: charakterystyk promieniowania anten wykorzystywanych w urządzeniach; mocy doprowadzonych do anten. Określanie poziomu natężeń pól jedynie w oparciu o odległość od urządzenia jakim jest stacja bazowa jest co najmniej nieporozumieniem. W otoczeniu wszystkich stacji bazowych telefonii komórkowej oraz wszystkich stacji radiowych i telewizyjnych wykonywane są kontrolne pomiary poziomów pól elektromagnetycznych. Wyniki tych pomiarów, zgodnie z nakładanym na ogół obowiązkiem uzyskania dopuszczeniu nowych stacji do użytkowania, są jednym z podstawowych wymaganych dokumentów. Przeglądowe podsumowania wyników pomiarów są publikowane na konferencjach naukowych. Budowa stacji bazowych realizowanych zgodnie z obowiązującymi przepisami wymaga wykonania raportów o oddziaływaniu na środowisko. Jednym z elementów tych raportów są prognozy rozkładów poziomów pól elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń radiokomunikacyjnych. Prognozy te są z reguły wykonywane zgodnie z metodyką analogiczną do zapisanej w przywołanej powyżej normie PN-EN 50383. Biorąc pod uwagę powyższe można stwierdzić, że krajowy system prawny pozwolił na zgromadzenie unikalnego w skali świata doświadczenia w projektowaniu, budowie i utrzymywaniu nadawczych urządzeń radiokomunikacyjnych, tak aby spełniały one surowe standardy jakości środowiska. Doświadczenia te stanowią podstawę zaproponowanej nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 oraz z 2005 r., Nr 92, poz. 769). Zgodnie z propozycją raport o oddziaływaniu na środowisko będzie wymagany dla instalacji 3
radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych, z wyjątkiem radiolinii, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz do 300 000 MHz, jeżeli równoważna moc promieniowana izotropowo wyznaczona dla pojedynczej anteny jest: a) wyższa niż 2000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 100 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki b) wyższa niż 5000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 150 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki c) wyższa niż 10000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 200 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki d) wyższa niż 20000 W; natomiast raport będzie mógł być dla takich instalacji wymagany, o ile równoważna moc promieniowana izotropowo wyznaczona dla pojedynczej anteny jest: a) wyższa niż 15 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 5 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki b) wyższa niż 100 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 20 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki c) wyższa niż 500 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 40 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki d) wyższa niż 1000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 70 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki e) wyższa niż 2000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 150 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki f) wyższa niż 5000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 200 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki 4
g) wyższa niż 10000 W, a miejsca dostępne dla ludności znajdują się bliżej niż 300 metrów od środka elektrycznego, na kierunku głównej wiązki promieniowania anteny; Podane powyżej odległości ustalono zgodnie następującymi zasadami: - dla podanych równoważnych mocy promieniowanych izotropowo określono odległość występowania pól elektromagnetycznych o wartościach granicznych, zapisanych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883); - uzyskane w powyższy sposób odległości powiększono uwzględniając największy błąd metody obliczeniowej, który, stosując zasadę ostrożności oszacowano na 50%; - uzyskane odległości zwiększono dodatkowo ze względu na możliwość występowania odbić; Opisane powyżej zasady postępowania ilustruje rysunek: Porównanie odległości zaproponowanych w rozporządzeniu z obliczonymi odległościami występowania pól o poziomach granicznych 0,1 W/m2 Odległość od środka elektrycznego anteny [m] 350 300 250 200 150 100 50 0 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 11000 12000 13000 14000 15000 16000 17000 18000 19000 20000 EIRP [W] Odległości, poniżej których raport może być Odległości, poniżej których raport jest wymagany Odległości obliczone zgodnie z PN EN 50383 Rys. 1 Porównanie odległości występowania pól o wartościach granicznych od środka elektrycznego anteny wyznaczonych zgodnie z normą PN-EN 50383 do odległości przyjętych w projekcie rozporządzenia. 5
Zaproponowany sposób wyznaczania odległości od środków elektrycznych anten, które stanowić mają kryterium kwalifikowania urządzeń do poszczególnych typów procedur określonych w Prawie ochrony środowiska zapewnia wystarczający margines bezpieczeństwa. Dodatkowo konieczne będzie w dalszym ciągu wykonywania pomiarów kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń oraz dokonywanie zgłoszeń urządzeń do organów ochrony środowiska. Zaproponowane zmiany nie spowodują, po ich wprowadzeniu, pogorszenia jakości środowiska w Polsce. Zaproponowane zmiany mogą stanowić początek działań, których celem będzie skorzystanie z możliwości przewidzianych w art.. 166 ustawy Prawo ochrony środowiska, to jest postępowania z produktami jakimi są urządzenia radiokomunikacyjne. Ze względu na masowość i powszechność stosowania współczesnych technologii telekomunikacyjnych jest to ze wszech miar celowe. 6