INSTRUKCJA O FORMACJI STAŁEJ PREZBITERÓW Apostoł Paweł skierował do Tymoteusza słowa przypomnienia: Nie zaniedbuj w sobie charyzmatu, który został ci dany za sprawą proroctwa i przez włożenie rąk kolegium prezbiterów. W tych rzeczach się ćwicz, cały im się oddaj, aby twój postęp widoczny był dla wszystkich. Uważaj na siebie i na naukę, trwaj w nich! To bowiem czyniąc i siebie samego zbawisz, i tych, którzy cię słuchają (1 Tm 4,14-16). Te słowa Apostoła Kościół odnosi do formacji stałej kapłanów, będącej wyrazem troski o charyzmat Boży otrzymany w sakramencie świeceń (zob. PDV 70). Na mocy sakramentu prezbiter zostaje upodobniony do Jezusa, Głowy i Pasterza Kościoła, naznaczony nieusuwalnym znamieniem sługi Chrystusowego i wprowadzony w nieodwracalny stan życia, obejmujący całą jego egzystencję. Łaska sakramentalna, którą prezbiter zostaje napełniony, pozwala mu uobecniać Jezusa Chrystusa w świecie, jednoczyć się z Nim w zbawczym słowie i działaniu oraz w Jego pasterskiej miłości. Ta wyjątkowa relacja między Synem Bożym a prezbiterem jest nadprzyrodzonym darem, który należy nie tylko przyjąć z wdzięcznością, ale i odpowiedzialnie rozwijać. Stąd też wynika konieczność stałej formacji prezbiterów. I. ZASADY OGÓLNE 1. Aby formacja stała prezbiterów była pełna i owocna, powinna przedstawiać jasno określone założenia i cele oraz konkretny program zapewniający systematyczną prezentację wybranych treści, podzieloną na etapy i prowadzoną ściśle określonymi metodami (PDV 79). Potrzebna jest przy tym regularność spotkań, ich dokładne zaplanowanie oraz stałość miejsc i terminów. Zakłada to konieczność istnienia struk- 184
*** Instrukcja o formacji stałej prezbiterów *** tur organizacyjnych, które określałyby odpowiednie treści, środki, czas, miejsce i sposoby prowadzenia formacji (por. Dyr. 86). 2. Podstawą programu stałej formacji prezbiterów diecezji legnickiej są dwa dokumenty Soboru Watykańskiego II: Dekret o formacji kapłanów Optatam totius i Dekret o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis, Kodeks prawa kanonicznego, Katechizm Kościoła katolickiego, adhortacja apostolska Pastores dabo vobis, Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów (dalej skrót: Dyr.), dokument Kongregacji ds. Duchowieństwa Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, instrukcja Kongregacji ds. Duchowieństwa Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej, uchwały II Polskiego Synodu Plenarnego, List biskupów polskich do prezbiterów Kościoła w Polsce o stałej formacji kapłańskiej Abyśmy nie ustali w drodze oraz dokument Konferencji Episkopatu Polski Ratio institutionis sacerdotalis pro Polonia. 3. Stała formacja prezbiterów nigdy nie może być uważana za zakończoną ani ze strony Kościoła, który ją nakazuje, ani ze strony prezbitera, który ją podejmuje. Jest więc konieczne, by była ona tak zaprogramowana i rozwijana, by wszyscy prezbiterzy zawsze mogli ją otrzymywać, uwzględniając możliwości i cechy charakterystyczne, które są związane z wiekiem, warunkami życia i powierzonymi zadaniami (Dyr. 73). 4. Stała formacja prezbiterów obejmuje wszystkie aspekty i wymiary dojrzałości kapłańskiej: ludzki, duchowy, intelektualny oraz duszpasterski. Powinna być systematyczna i osobista (por. Dyr. 74). 5. Największą odpowiedzialność za własną formację ponosi sam prezbiter, jednakże nad stałą formacją czuwa biskup diecezjalny. W przygotowaniu programu treściowego na każdy rok formacji prezbiterów wspomaga biskupa specjalnie powołany Zespół ds. Stałej Formacji Duchowieństwa Diecezji Legnickiej. W skład Zespołu, który ma się zbierać przynajmniej dwa razy w roku, wchodzą: delegat biskupa do spraw formacji, rektor i wicerektor seminarium, dyrektor Studium Formacji Prezbiterów, diecezjalni ojcowie duchowni i wybrani przez biskupa przedstawiciele duchowieństwa. Zespół ten opracowuje, według wytycznych biskupa, treści do rozwinięcia na każdym poziomie formacji stałej (zob. Dyr. 90). 6. Znaczenie i skuteczność planu formacji zależy częściowo od struktur, ale przede wszystkim od osób formujących. Główną grupę formujących i odpowiedzialnych za przebieg stałej formacji stanowią: delegat biskupa do spraw formacji, diecezjalni ojcowie duchowni oraz człon- 185
*** PROGRAM ODNOWY RELIGIJNO-MORALNEJ *** kowie Zespołu ds. Stałej Formacji Duchowieństwa Diecezji Legnickiej. Wspomagają ich: dziekani i dekanalni ojcowie duchowni, a także zaproszeni rekolekcjoniści, wykładowcy i doświadczeni duszpasterze. 7. Program formacji obejmuje przede wszystkim udział prezbiterów w uprzywilejowanych momentach życia kapłańskiego (zob. PDV 80), do których należą: Msza św. Krzyżma w Wielki Czwartek, uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, która jest Dniem Modlitw o Uświęcenie Kapłanów, inne spotkania biskupa z jego prezbiterium, mające charakter liturgiczny lub duszpasterski i kulturalny, spotkania poświęcone duchowości kapłańskiej (rekolekcje, dni skupienia itp.), spotkania poświęcone studium i wspólnej refleksji. 8. Każdy prezbiter zobowiązany jest do odprawienia w ciągu roku trzydniowych rekolekcji. Zaleca się również, by przynajmniej raz na trzy lata każdy prezbiter uczestniczył w rekolekcjach we wspólnocie diecezjalnej. Zaświadczenie uczestnictwa w rekolekcjach należy przekazać ojcu duchownemu dekanatu. Udział w rekolekcjach Ruchu Światło-Życie w charakterze prowadzącego, udział w rekolekcjach parafialnych, jak również w pielgrzymkach (z wyjątkiem pielgrzymki do Ziemi Świętej), sesjach naukowych czy sympozjach jest zalecany i niezwykle potrzebny dla dobra Kościoła diecezjalnego, ale nie zastępuje udziału w rekolekcjach kapłańskich. 9. Formacja stała jest wyrazem i nakazem wierności, jakiej prezbiter winien dochować swej posłudze, więcej samej swej istocie. Jest zatem miłością do Jezusa i przejawem konsekwencji. Ale jest też aktem miłości do Ludu Bożego, któremu ma służyć (zob. PDV 70). Dlatego też zajęcia duszpasterskie winny być tak zorganizowane, aby nie stanowiły przeszkody w uczestnictwie w formacji. II. ZASADY SZCZEGÓŁOWE Pierwsze lata kapłaństwa najbardziej decydują o przyszłości. Dlatego w tym okresie młodzi księża powinni być w szczególny sposób wspomagani w przeżywaniu ideału kapłaństwa i posługi, który przyswoili sobie w latach seminaryjnych (PDV 76, por. Dyr. 93). Do grupy młodych kapłanów zaliczają się prezbiterzy od pierwszego do dziesiątego roku prezbiteratu. Zajęcia formacyjne dla tych księży realizowane są w ramach Studium Formacyjnego Prezbiterów Diecezji Legnickiej. Studium to jest dwustopniowe. Prezbiterzy uczestniczący w zajęciach tego Studium otrzy- 186
*** Instrukcja o formacji stałej prezbiterów *** mują zaświadczenia dla szkół, dotyczące podnoszenia kwalifikacji katechetycznych. Z uwagi na układ programu formacyjnego oraz sposób jego realizacji, wyróżnia się wśród młodych księży następujące grupy: neoprezbiterów; księży od drugiego do piątego roku po święceniach; księży od szóstego do dziesiątego roku po święceniach. 1. NEOPREZBITERZY W pierwszym roku po święceniach prezbiteratu program formacji stałej przewiduje tzw. rok duszpasterski, który ułatwia przejście od życia w seminarium do sprawowania świętej posługi, pomagając w stopniowym osiąganiu harmonijnej dojrzałości ludzkiej i specyficznie kapłańskiej (por. Dyr. 82). Neoprezbiterzy są zobowiązani do uczestniczenia w dniach skupienia, które odbywają się w Wyższym Seminarium Duchownym w Legnicy. Główny akcent położony jest w tym okresie na formację ascetycznoliturgiczną, z uwzględnieniem wymiaru pastoralnego (zwłaszcza katechetyczno-pedagogicznego). Spotkania te przewidują następujące punkty: liturgia godzin z konferencją ascetyczną, korzystanie z sakramentu pokuty, Msza św. koncelebrowana pod przewodnictwem biskupa diecezjalnego (lub jego delegata), referat (np. z zakresu teologii pastoralnej, teologii moralnej, katechetyki, pedagogiki, psychologii, socjologii itp.), dyskusja, wymiana doświadczeń duszpasterskich, wspólna agapa. 2. PREZBITERZY OD DRUGIEGO DO PIĄTEGO ROKU PO ŚWIĘCENIACH Spotkania tej grupy młodych prezbiterów mają za cel ugruntowanie ich kapłańskiej tożsamości i wsparcie ich w podejmowaniu coraz większej odpowiedzialności za Kościół. Służy temu pogłębianie ich wiedzy teologicznej i humanistycznej z uwzględnieniem nabytych przez nich doświadczeń duchowych i duszpasterskich oraz napotkanych problemów. Dlatego w ramach spotkań należy poruszać odpowiednie tematy teologiczne, duchowe, prawne, kulturalne poświęcone wybranym problemom biblijnym, moralnym, dogmatycznym, pastoralnym, liturgicznym, pedagogicznym, społecznym, z którymi księża stykają się w pracy duszpasterskiej. Dwuletnie zajęcia formacyjne I-go stopnia Studium Formacyjnego Prezbiterów Diecezji Legnickiej kończą się egzaminem składanym przed komisją ustanowioną przez biskupa diecezjalnego. Spotkania formacyjne młodych 187
*** PROGRAM ODNOWY RELIGIJNO-MORALNEJ *** prezbiterów odbywają się 7 razy w roku w godzinach od 9.30 do 14.00 w Wyższym Seminarium Duchownym w Legnicy. Program tych spotkań przewiduje: część ascetyczną (liturgia godzin z konferencją ascetyczną), część naukową (wykłady, ćwiczenia, konwersatoria, warsztaty ), obiad. Ponadto są zobowiązani do uczestniczenia 2 razy w roku w dniu skupienia w Centrum Formacji Charytatywnej w Legnicy (program przewiduje: adorację Najświętszego Sakramentu, możliwość spowiedzi św., modlitwę w ciągu dnia z konferencją biskupa, Eucharystię pod przewodnictwem biskupa, obiad). 3. PREZBITERZY OD SZÓSTEGO DO DZIESIĄTEGO ROKU PO ŚWIĘCENIACH Ta grupa prezbiterów przygotowuje się do podjęcia posługi proboszcza, która wymaga nieustannego wysiłku duchowego oraz intelektualnego, aby sprostać współczesnym wyzwaniom duszpasterskim. Dlatego księża ci zobowiązani są do osobistego kontynuowania pogłębionej formacji, zarówno w aspekcie teologiczno-duchowym i pastoralnym, jak i administracyjno-prawnym oraz humanistyczno-kulturowym. Dla tej grupy prezbiterów organizowane są dwuletnie zajęcia formacyjne II-go stopnia Studium Formacyjnego Prezbiterów Diecezji Legnickiej zakończone egzaminem. W dziesiątym roku po święceniach prezbiteratu każdy ksiądz powinien zdać egzamin przed komisją powołaną przez biskupa diecezjalnego. Warunkiem udziału w zajęciach jest ukończenie Studium I stopnia. Ponadto są zobowiązani do uczestniczenia 1 raz w roku w dniu skupienia w Centrum Formacji Charytatywnej w Legnicy (program przewiduje: adorację Najświętszego Sakramentu, możliwość spowiedzi św., modlitwę w ciągu dnia z konferencją biskupa, Eucharystię pod przewodnictwem biskupa, obiad). 4. PREZBITERZY OD JEDENASTEGO DO DWUDZIESTEGO ROKU PO ŚWIĘCENIACH Celem tego cyklu jest pogłębienie życia prezbitera we wszystkich wymiarach i ożywienie motywacji w posłudze kapłańskiej. Treści tego cyklu formacyjnego skupiają się głównie wokół aktualnych zagadnień teologicznych i duszpasterskich, szczególnie zaś bieżących dokumentów Kościoła 188
*** Instrukcja o formacji stałej prezbiterów *** oraz spraw natury psychologicznej i uczuciowej, które mogą rodzić się w tym okresie życia kapłańskiego. Chodzi zwłaszcza o: a) ponowne odkrywanie żywych źródeł duchowości kapłańskiej, b) przeżywanie komunii braterskiej wśród prezbiterów i między pokoleniami prezbiterów oraz więź z biskupem, c) poprawne patrzenie na siebie i własne działania, d) przezwyciężenie zmęczenia, frustracji, samotności, e) refleksje nad metodami duszpasterskimi. Środkami tego cyklu formacyjnego są: a) raz w roku diecezjalny dzień skupienia, b) dekanalne dni skupienia cztery razy w roku, c) rekolekcje kapłańskie, d) dwa spotkania rejonowe dla duchowieństwa wiosną i jesienią, e) rejonowe konferencje katechetyczne, f) sympozja teologiczne, wykłady dla duchowieństwa i konferencje dotyczące teologii pastoralnej, g) osobiste studium teologii i praktyki pastoralnej, h) własna formacja duchowa. Całość formacji na tym etapie zamyka osobista rozmowa z biskupem poświęcona życiu duchowemu prezbitera. 5. PREZBITERZY PO DWUDZIESTU LATACH POSŁUGIWANIA Cykl ten obejmuje prezbiterów po dwudziestu latach posługi pracujących w duszpasterstwie. Cele i treść tej formacji pokrywają się z celami i treścią formacji poprzedniej grupy. Szczególnymi wydarzeniami na tym etapie życia kapłańskiego są jubileusze: 25- i 50-lecia święceń prezbiteratu. Powinny one być właściwie celebrowane tak osobiście przez prezbitera, jak i we wspólnocie rocznikowej oraz parafialnej. Jest to piękna i potrzebna forma posługi, jaką oddają sobie kapłani w obecności Ludu Bożego ku wzajemnemu zbudowaniu (Jan Paweł II Dar i Tajemnica. Kraków 1996, s. 5). 6. PREZBITERZY W WIEKU EMERYTALNYM Cykl ten obejmuje prezbiterów emerytowanych zarówno tych, którym stan zdrowia pozwala na aktywny udział w pracy duszpasterskiej, przede 189
*** PROGRAM ODNOWY RELIGIJNO-MORALNEJ *** wszystkim jako doświadczonych spowiedników i kierowników duchowych, jak i tych, których dotyka choroba i cierpienie. Celem tego cyklu formacji kapłańskiej jest nie tyle przyswajanie sobie nowej wiedzy kościelnej, ile raczej pogłębianie kontemplacyjnego życia kapłańskiego. Formacja stała tych kapłanów (...) winna utwierdzać ich w przekonaniu, że mają jeszcze do spełnienia w prezbiterium istotną rolę: nie tylko ze względu na posługę duszpasterską, którą mogą nadal pełnić, choć w innych formach, ale także ze względu na to, że dzięki swojemu doświadczeniu życiowemu i apostolskiemu mogą sami stać się wartościowymi nauczycielami i wychowawcami innych kapłanów (PDV 77). Dobór treści w tym cyklu formacyjnym pozostawia się samym prezbiterom według ich potrzeb i możliwości. Jest jednak wskazane, by przez odpowiednie lektury i praktyki duchowe odnawiali w sobie kontemplacyjny sens życia kapłańskiego, a także odkrywali bogactwo przestudiowanej nauki kościelnej, służąc innym prezbiterom dojrzałą syntezą i swoimi doświadczeniami kapłańskimi. Usilnie zachęca się księży emerytowanych, aby uczestniczyli w spotkaniach formacyjnych dla prezbiterów, zwłaszcza w dekanalnych dniach skupienia i rekolekcjach. Do obowiązków dziekana należy przesyłanie informacji dotyczących życia diecezji i powiadomienie emerytowanych kapłanów w dekanacie o dekanalnych spotkaniach formacyjnych duchowieństwa. Księża mieszkający w Domu Księży Emerytów mają własny program formacji stałej, za który odpowiedzialny jest dyrektor Domu. Raz w roku w Wyższym Seminarium Duchownym będzie organizowane spotkanie księży seniorów dla wyrażenia im wdzięczności za pracę i przykład kapłańskiego życia. 7. FORMACJA STAŁA WSZYSTKICH PREZBITERÓW W ramach formacji stałej wszystkich prezbiterów diecezji legnickiej obowiązuje uczestnictwo w dwóch rodzajach spotkań w ciągu roku: w dwóch spotkaniach rejonowych, w czterech spotkaniach dekanalnych. Program konferencji rejonowych i dekanalnych powinien zawierać część ascetyczną i część pastoralno-teologiczną. Część ascetyczna spotkania ma miejsce w kościele lub w kaplicy i odbywa się następująco: konferencja, rachunek sumienia, okazja do spowiedzi św., adoracja Najświętszego Sakramentu, wspólna modlitwa (np. li- 190
*** Instrukcja o formacji stałej prezbiterów *** turgia godzin, nabożeństwo słowa Bożego, różaniec, litania) zakończona błogosławieństwem. Część pastoralno-teologiczna odbywa się w domu parafialnym w następującym porządku: referat, dyskusja, omówienie komunikatów kurialnych, aktualnych wiadomości z życia Kościoła, zadań duszpasterskich w dekanacie itp., wolne wnioski, modlitwa na zakończenie. Zachęca się księży do organizowania w dekanatach czy rejonach, zwłaszcza przy sanktuariach, kapłańskich adoracji Najświętszego Sakramentu. III. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROGRAMOWO-ORGANIZACYJNA Całoroczny program wszystkich spotkań prezbiterów przygotowuje i organizuje Wydział Duszpasterski Legnickiej Kurii Biskupiej we współpracy z Zespołem ds. Stałej Formacji Duchowieństwa, Konferencją Księży Dziekanów oraz dyrektorem Studium Formacyjnego Prezbiterów Diecezji Legnickiej. Do programu należy: tematyka referatów, wykładów, spotkań panelowych, spotkań dyskusyjnych, konferencji ascetycznych, homilii, programów liturgicznych. Za stronę organizacyjną spotkań ogólnodiecezjalnych i rejonowych odpowiada Wydział Duszpasterski i dziekani miejsc spotkań kapłańskich. Za organizację konferencji dekanalnych są odpowiedzialni dziekani i ojcowie duchowni poszczególnych dekanatów. Całoroczny program spotkań prezbiterów powinien być podany do wiadomości księży. Doroczne spotkanie księży seniorów organizuje Wyższe Seminarium Duchowne. 191