WPŁYW PRZECHOWYWANIA JAJ WYLĘGOWYCH NA ROZWÓJ ZARODKA I WYNIKI WYLĘGU Przechowywanie jaj wylęgowych jest niezbędnym elementem praktyki drobiarskiej. Długość okresu przechowywania zależy od potrzeb rynku, które jeśli są duże np. na kurczęta brojlery, okres składowania jaj w fermie reprodukcyjnej lub w zakładzie wylęgowym zazwyczaj jest krótki i odwrotnie, jeśli wyprodukowano za dużo jaj, będą one magazynowane przez dłuższy czas. Długość okresu magazynowania jaj zależy też od wieku stada reprodukcyjnego, pojemności aparatów wylęgowych i ilości piskląt, które muszą być dostarczone do odbiorcy. Duże znaczenie ma tu także poziom przygotowania technicznego oraz kwalifikacje pracowników ferm i zakładów wylęgowych. Zalecenia naukowe dotyczące warunków i okresów przechowywania jaj nie zawsze są możliwe do zastosowania w praktyce, jednak można je wykorzystać przy planowaniu wielkości i częstotliwości wylęgów. Celem artykułu jest przegląd zaleceń dot. składowania jaj, skutków ich przechowywania na rozwój zarodka oraz na wyniki wylęgu, a także na określenie działań, które zmniejszają ujemny wpływ przechowywania jaj na wyniki wylęgu. Rozwój zarodka i fizjologiczne zero Rozwój zarodka przebiega w dwóch etapach tj.: a. przed zniesieniem jaja - gdy formuje się ono w jajowodzie; b. po zniesieniu jaja, kiedy poddane jest inkubowaniu w aparacie wylęgowym, w temperaturze 37,5 o C i 60% wilgotności względnej. Około 3 godziny po zapłodnieniu w lejku jajowodu z komórki jajowej rozwija się zarodek, który jest już na etapie pre-gastruli lub w początkowych stadiach gastrulacji (Barbosa, 2011). Inicjacja rozwoju zarodka zaczyna się w jajowodzie kury, gdzie temperatura wynosi 40 o- -41 C, jednak gdy po zniesieniu jaja jego temperatura spadnie poniżej 24 o C, rozwój zarodka zostanie przerwany. W związku z tym, ciepłotę 24 o C uważa się dla rozwoju zarodka za "fizjologiczne zero". Dlatego też jaja wylęgowe przechowuje się w temperaturach niższych od fizjologicznego zera", a rozwój zarodka zostaje wznowiony tylko wówczas, gdy jaja umieści się w temperaturze 37,5 o C. Fasenko (2007) zakwestionował definicję "fizjologicznego zera" zarodka, gdyż wg literatury rozwój embrionalny może przebiegać w szerokim zakresie temperatur, od 21 o do 28 o C. Autor ten stwierdził, że mimo nie obserwowanego pod mikroskopem rozwoju zarodka, poniżej ww. temperatur, mogą w nim występować procesy metaboliczne, a zatem pojęcie "fizjologicznego zera" zarodka, powinno zostać zrewidowane. Pomieszczenia do przechowywania jaj wylęgowych Temperatura przechowywania jaj musi uwzględniać długość okresu ich składowania i wiek stada reprodukcyjnego. Jaja zniesione przez młode kury mięsne mogą być przechowywane dłużej w wyższych temperaturach i niższej wilgotności niż zniesione przez stare kury tego genotypu. Jaja przechowywane krócej niż 4 dni, można składować w temperatu- 10
JAJA I PTAKI HODOWLANE rze od 20 o do 25 o C, natomiast przy magazynowaniu ich od 4 do 7 dni, temperatura musi być obniżona do około 16 o -17 o C, a przy dłuższym (>7 dni) przechowywaniu - do 10 o -12 C (Meijerhof, 1992). Meijerhof (1995) zaleca również przechowywać jaja przez 3-4 dni w temperaturze 18 o- -20 o C i wysokiej wilgotności ok. 80%, by zapobiec nadmiernej utracie masy jaja. Wg niego, niskie temperatury mogą być stosowane w krótkotrwałym składowaniu jaj, bez konieczności zwiększenia wilgotności w magazynie, gdyż utrata masy jaja będzie mniejsza w niższych temperaturach i podobnej wilgotności względnej. Reis i in. (1997), oceniając 4 okresy przechowywania jaj zniesionych przez młode i stare reprodukcyjne kury mięsne uważa, że o ile to jest możliwe, należy składować jaja tylko młodych niosek. Brake (1999) zaleca różne warunki i okresy przechowywania jaj ze stad reprodukcyjnych kur mięsnych, w zależności od ich wieku. Jaja od 25 do 35 tygodniowych kur powinny być przechowywane do 4 dni w 50%- 60% wilgotności względnej, gdyż skorupa i białko jaj zniesionych przez kury w tym wieku są grubsze i bardziej odporne na uszkodzenia. Wpływając na upłynnienie białka, sprzyjające wymianie gazowej, można poprawić wyniki lęgu. Jaja ze stada reprodukcyjnego, od 36 do 50 tygodniowych kur mięsnych, można przechowywać przez 2-5 dni w 18 o C i 75% wilgotności względnej. W przypadku jaj pochodzących od starszego stada, w wieku 51-65 tygodni, okres ich przechowywania nie powinien przekroczyć 2-3 dni. Ogólnie rzecz biorąc, przy dłuższym przechowywaniu niż 4 dni, temperatura w magazynie powinna być obniżona, a względna wilgotność - zwiększona. Wg Luiz i Lunam (2002), przechowywanie jaj wylęgowych w temperaturze 16.5 o C lub 10 o C, przez krótki okres 1-3 dni, nie obniża ich jakości, jednak przy dłuższym składowaniu, trwającym ponad 9 dni, temperaturę należy obniżyć do 10 o C, by zapobiec zamieraniu zarodków i poprawić wyniki wylęgowości. Reijrink et al., (2008) stwierdzili, że zamieranie komórek oraz przemiana materii są kontynuowane, gdy jaja są przechowywane w temperaturach nieco poniżej fizjologicznego zera. By zahamować rozwój zarodka, jaja muszą być przechowywane w temperaturze 10 o C. Zmiany w jaju podczas przechowywania Jaja poddane inkubacji natychmiast po zniesieniu wyróżniają się niską wylęgowością (Bento i Brake, 1996). Doskonałej jakości białko świeżo zniesionych jaj, utrudnia przepływ z niego substancji odżywczych do blastodermy i wymianę gazową między zarodkiem i środowiskiem (Brake i in.,1997). Zdarza się to częściej w przypadku jaj pochodzących od młodych kur, w których białko jest bardziej gęste. Ponadto, lepsza jakościowo skorupa jaja zniesionego przez młodą kurę utrudnia wymianę gazów podczas wylęgu. W związku z tym, w białku jaj przechowywanych przed nałożeniem do aparatu wylęgowego, rośnie wskaźnik ph, powodując jego upłynnienie, co przyczynia się do poprawy rozwoju zarodka i wyników lęgu. Pod wpływem działania, znajdującego się w treści znoszonego jaja znacznej ilości wodorowęglanu i dwutlenku węgla, ph jego białka wynosi około 7,6, a w trakcie przechowywania wzrasta do 9.2-9.7. Z czasem następuje utrata CO 2 i wzrost ph, co prowadzi do denaturacji protein białka, które staje się bardziej płynne i do obniżenia wartości jednostek Hougha (Lapao et al., 199; Xavier et al., 2008). Podczas krótkotrwałego przechowywania jaja (Lapao et all., 1999 r.; Bakst i Holm, 2003), następuje wzrost poziomu ph białka, co wskazuje na wzrost jego zasadowości, podczas gdy żółtko ulega słabemu zakwaszeniu (ph około 6,5), Wg Onagbesan el al. (2007) wzrost ph białka 11
jaja, na skutek długości okresu jego przechowywania, może wpływać na ph blastodermy, a tym samym na upośledzenie początkowego rozwoju zarodka. Przechowywanie jaja wpływa na indeks jego żółtka, który jest miarą uzyskaną z podzielenia jego i wysokości poprzez średnicę. Wartość indeksu obniża się z długością okresu przechowywania jaja, ponieważ witelinowa błona ulega osłabieniu, powodując obniżenie wysokości żółtka i zwiększenie jego średnicy (Kirunda i McKee, 2000). Reijrink i in. (2008) uważają, że ph białka jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na błonę witelinową, otaczającą żółtko i na wartość jego indeksu. Zwiększające się ph białka, przyczynia się do upłynnienia struktury żółtka i zmniejszenia nacisku błony chalazowej na żółtko, oddziałując w ten sposób na zwiększenie indeksu żółtka. Błona witelinowa i chalazowa chronią zarodek na początku inkubacji, gdy owodnia nie jest jeszcze w pełni uformowana, a rozpad takich struktur, podczas długotrwałego przechowywania jaj, może ujemnie wpływać na rozwój zarodka. Masa jaj podczas magazynowania i wylęgu Podczas magazynowania i wylęgania, jaja stają się lżejsze na skutek dyfuzji z ich treści wody przez pory skorupy. Jajo w ciągu 18 dni inkubacji traci ok. 18% swej masy, co zapewnia najlepszy wynik wylęgu (Tullett, 1990). Jak już wspomniano, utrata masy jaja zależy od temperatury, wilgotności względnej, długości przechowywania jaj i rodu ptaków. Dwa ostatnie czynniki mają bezpośredni wpływ na cechy jakości oraz grubość skorupy jaja i są ujemnie skorelowane z utratą masy jaja (Roquw i Soares, 1994). Mimo, że zmniejszenie masy jaja w czasie jego przechowywania jest stosunkowo małe w porównaniu z jej ubytkiem podczas inkubacji, to powinno się dążyć do jej ograniczenia. Walsh i in. (1995) wykazali, że przechowywanie jaj przez 14 dni w temperaturze 23.9 o C, wpływa ujemnie na ich masę oraz na przeżywalność zarodków. Występuje zależność między zużyciem tlenu, a ilością utraconej przez zarodek wody podczas inkubacji i dla tego, jeśli jaja zbyt dużo utracą swej masy w czasie przechowywania, tym mniej wody i tlenu będą miały zarodki w okresie inkubacji do dyspozycji, co przyczyni się do zwiększenia ich początkowej zamieralności. Tona i in. (2001) nie wykazali korelacji między wylęgowością, a zamieralnością zarodków oraz utratą masy jaj w ciągu pierwszych dni inkubacji mimo, że obserwowali lepsze wyniki wylęgu z jaj, które utraciły 19,9 i 11,1% swej masy w 18 dniu inkubacji. Wg tych Autorów, nadmierna utrata masy jaja jest szkodliwa, ponieważ odwodnienie wpływa na zmniejszenie wymiany gazowej podczas rozwoju embrionalnego i może upośledzić proces wylęgu. W jaju, które utraci za mało wody, może dojść do "utopienia" się zarodka w płynie białkowo - owodniowym. Gdy zbliża się czas klucia, cienka nić białka wchodzi do worka owodniowego, wiąże się z jego treścią, która na skutek zwiększającego się ciśnienia wywołanego prawie już całkowicie rozwiniętym pisklęciem, może być przez niego spożyta. Żywotność zarodków podczas składowania jaj Wg Meijerhof (1992) spadek wylęgowości przechowywanych jaj jest wynikiem zmian zachodzących w zarodku i jaju. Z przedłużonym okresem magazynowania jaj, pojawia się w nich większa ilość martwych komórek oraz spowolnieniu ulega tempo rozwoju zarodka. Bloom i in. (1998), zaobserwowali zwiększenie apoptozy (zaprogramowana śmierć komórek w trakcie rozwoju organizmu) komórek w jajach przechowywanych przez 14 dni w 12 C i 50% wilgotności względnej, w porównaniu 12
do świeżych jaj, odpowiednio o 13,9% vs 3,1%. Okazuje sę, że komórki blastodermy są odporne na długotrwałe przechowywanie w niskiej temperaturze, jednakże nawet stosunkowo niewielka ilość martwych komórek (14%), może obniżać żywotność zarodka. Decupere i Bruggeman (2007) uważają, że dłuższe magazynowanie jaj wpływa na zwiększenie w nich liczby martwych komórek lub może je predysponować do nieregularnie występującej apoptozy, upośledzając rozwój zarodka lub powodując jego śmierć. Wg literatury, wylęgowe jaja mogą być magazynowane do 7 dni z niewielkim lub bez żadnego wpływu na wyniki lęgu. Przechowywanie ich ponad ten okres, hamuje szybkość procesu wylęgu. Składowanie jaj, metabolizm zarodka i długość okresu lęgu Wg Visschedijk (1968), długość okresu inkubacji uzależniona jest od ilości O 2 i CO 2 w komorze powietrznej jaja i dlatego proces klucia będzie przyspieszony przy niskim poziomie O 2 i wysokim CO 2, którego zwykle jest dwa razy więcej niż tlenu. Mather i Laughin (1976, 1977) porównując długość okresu inkubacji jaj składowanych przez 7 i 14 dni ze świeżymi jajami, stwierdzili u tych pierwszych opóźnienie i wolniejsze tempo rozwoju zarodkowego. Dłużej przechowywane jaja tracą więcej swej masy przez odparowanie wody, której zostaje mniej w jaju, w wyniku czego zarodek ma mniej dostępnego tlenu, co wpłynie na zahamowanie jego metabolizmu i zakłóci rozwój (Walsh i in.,1995). Fasenko i in. (2002) stwierdzili różnice w metabolizmie zarodków z jaj przechowywanych przez 4 lub 15 dni. Zarodki z jaj magazynowanych 4 dni produkowały więcej gazu od 4 do 18 dnia inkubacji i miały większą masę w 448 godzinie wylęgu niż zarodki z jaj składowanych przez 15 dni. Christensen et al. (2002) zaobserwowali przedłużony o 11 godzin okres inkubacji jaj przechowywanych przez 14 dni w porównaniu z przechowywanymi przez 1 dzień. Wg Schmidt i in. (2002), enzymy zależne od poziomu ph stymulują wczesny rozwój. Długotrwałe przechowywanie jaj nadmiernie podnosi ph, negatywnie wpływając na początek rozwoju zarodka. Tona i in. (2003), oceniając długość okresu inkubacji jaj przechowywanych przez 3 i 18 dni stwierdzili, że jaja krócej składowane wykluwały się między 478 i 494 godziną inkubacji, ze szczytem w 486 godzinie. Wylęg jaj przechowywanych przez 18 dni trwał 484 godzin, ze szczytem w 504 godzinie. Dłuższy okres inkubacji jaj przechowywanych 18 dni nastąpił na skutek opóźnienia, spowodowanego wykluwaniem się piskląt przez błony podskorupowe i skorupę jaja. Przedłużenie tego okresy było związane z opóźnioną w czasie rozwoju zarodka produkcją kortykosteronu, niezbędnego do stymulacji przemiany T 4 w T 3. Poziom hormonu T 3 jest odwrotnie proporcjonalny do stężenia w jaju O 2 /CO 2 i świadczy o tempie przemiany materii zarodka. Autorzy w 18 dniu inkubacji i podczas klucia, stwierdzili również mniejsze ilości CO 2, a większe O 2 w powietrznej komorze jaj przechowywanych przez 18 dni, w porównaniu do jaj magazynowanych przez 3 dni. Oznacza to, że zarodki w jajach przechowywanych przez 18 dni były już we wcześniejszym, początkowym stadium rozwojowym od przechowywanych przez 3 dni. Można przyjąć, że dłuższy okres wylęgu jaj dłużej przechowywanych, spowodowany jest wolniejszym rozwojem zarodka. Wpływ przechowywania jaj na wyniki wylęgu Lapao et al. (1999) wykazali, że spadek wylęgowości przechowywanych jaj rozpoczyna się już następnego dnia po ich zniesieniu. Badania nad wylęgowością jaj kur mięsnych (Heier i Jarp, 2001) wykazały spadek o 0,7% wylę- 14
gowości/dzień składowania. Elibol i in. (2002), oceniając wpływ 3 okresów magazynowania jaj (3, 7 i 14 dni) na wyniki wylęgu, stwierdzili negatywny wpływ ich długości. Elibol i Brake (2008) zaobserwowali spadek wylęgowości i zwiększenie wczesnej śmiertelności zarodków od 0 do 6-tego dnia inkubacji oraz późniejszej śmiertelności zarodków - od 18 do 21 dnia inkubacji, łącznie z okresem klucia, jaj przechowywanych przez 14 dni, w porównaniu z jajami przechowywanymi przez 3 dni. Na podstawie danych z 3 lat, pochodzących z 3 holenderskich zakładów wylęgowych, Yassin i in. (2008) stwierdzili, że do 7 dnia składowania, każdego następnego dnia wylęgowość zmniejszała się o 0,2%, a po 7 dniach - o 0,5%/ dzień. Oceniano wpływ długości okresu przechowywania jaj (2, 4, 6, 10, 12 i 14 dni) na przeżywalność zarodków i wylęgowość. Schmidt i in. (2009) stwierdzili liniową zależność między długością okresu przechowywania jaj, a zamieralnością zarodków i wynikami lęgu. Każdy dodatkowy dzień magazynowania jaj, obniżał wylęgowość o 1.17% i zwiększał zamieralność zarodków o 1.15%. Tenure i in. (2009) stwierdzili zmniejszenie wylęgowości jaj, zniesionych przez 57 tygodniowe, lekkie kury i przechowywanych przez 7 dni, w porównaniu z jajami przechowywanymi przez 3 dni. Porównując wpływ 3 i 7-dniowego składowania jaj, pochodzących od 59 tygodniowych kur mięsnych, Rocha (2011) stwierdził obniżenie wylęgowości, na skutek zwiększenia zamieralności zarodków po 15 dniach inkubacji. Wpływ długości okresu przechowywania jaja wylęgowego na masę pisklęcia Ruiz i Lunam (2002) wykazali, że pisklęta z jaj przechowywanych przez 9 do 11 dni w 10 o C, wylęgały się cięższe niż z jaj przechowywanych tak samo długo, ale w wyższych temperaturach. Prawdopodobnie było to na skutek mniejszej straty masy jaj podczas składowania w niższych temperaturach, co było przyczyną, że więcej wody mogło odparować podczas inkubacji, umożliwiając dostarczanie zarodkowi więcej tlenu i tym samym pozytywnie wpływało na zwiększenie tempa jego metabolizmu i tworzenie tkanek. Krótki okres przechowywania jaj może ujemnie wpłynąć na masę piskląt. Ferreira (2006) badając masę piskląt wylężonych z jaj przechowywanych przez 2, 4, 6 i 8 dni stwierdził, że najlżejsze wylęgły się z jaj przechowywanych przez 2 dni. Autor przypisuje to gorszemu rozwojowi zarodka, na skutek nie upłynnienia białka jaja w zbyt krótkim okresie magazynowania. Zarodek wówczas ma nie wystarczającej ilości tlenu i niezbędnych składników odżywczych, a tym samym gorzej buduje tkankę ciała. Podobnie Tanure i in. (2009) zauważyli, że z jaj przechowywanych przez 3 dni, wylęgały się lżejsze pisklęta, w porównaniu do piskląt wylęgniętych z jaj przechowywanych przez 7 dni. Postępowanie z jajami w czasie przechowywania Jaja przechowywane przez długi czas, powinny być ustawione ostrym końcem do góry, bo przy składowaniu tępym końcem do góry, dochodzi do rozkładu białka, a żółtko w trakcie obracania ustawia się tarczką zarodkową w pobliżu skorupy. Sprzyja to odwodnieniu zarodka i narażeniu go na skażenia bakteryjne, zwiększając ryzyko jego zamarcia (Adda, 2003). Elibol i Brake (2008) stwierdzili lepsze wyniki wylęgu jaj, przechowywanych przez 14 dni ostrym końcem ku górze, od jaj magazynowanych tępym końcem ku górze, przez tak samo długi czas. Nie obserwowano wpływu pozycji jaj przy 3 dniowym magazynowaniu. Na lepszą wylęgowość długo przechowywanych jaj, ustawionych ostrym końcem jaj ku górze, wpływa utrzymanie żółtka do momentu klucia w cen- 16
trum jaja, zapewniając w ten sposób tarczce zarodkowej poprzeczną pozycję, czyli taką jaką miała w chwili zniesienia jaja. Według Schmidt i in. (2002), jaja krótko przechowywane (2-4 dni) nie wymagają specjalnej obsługi, ale gdy składowanie trwa dłużej niż 4 dni, należy zastosować specjalne zabiegi, które umożliwiają poprawę wylęgowości. Elibol i in. (2002), przeprowadzili dwa doświadczenia na jajach pochodzących od młodego (30 i 31 tygodni życia) i starego (52 i 53 tygodnie) stada reprodukcyjnego kur mięsnych, przechowując ich jaja przez 3, 7 i 14 dni, w czasie których były lub nie były obracane 4 lub 24 razy/dzień. Stwierdzono, że niezależnie od długości okresu składowania jaj, obracanie ich co najmniej 4 razy/ dzień poprawia wyniki wylęgowości. By zapobiec niepożądanym zmianom zachodzącym w białku jaja, a zwłaszcza pod wpływem ph, Mayes i Takeballi (1984) zalecają długotrwałe przechowywanie jaj wylęgowych w plastykowych opakowaniach, wypełnionych gazem (CO 2 i N) Ogrzewanie jaj przed składowaniem Zarodki w stadium pregastruli, znajdujące się w świeżo zniesionym jajach, są mniej odporne na stres wywołany ich przechowywaniem od zarodków w stadium gastruli. Ten niekorzystny wpływ można zmniejszyć, ogrzewając jaja wylęgowe tuż po ich zniesieniu. Fasenko i in. (2001), podgrzewali jaja wylęgowe w temperaturze 37.5 o C przez 0, 6, 12 i 18 godzin, a następnie magazynowali je przez 4 dni. Podgrzewanie przez 6 godzin jaj, magazynowanie następnie przez 14 dni, poprawia wynik wylęgu o 8,5%, w porównaniu do niepodgrzewanych (79,0% do 70.5%). Ogrzewanie jaj przez 18 godzin przed 14 dniowym przechowywaniem, zwiększa wczesne zamieranie zarodków i obniża wyniki wylęgu o 9,1%. Wg Autorów, wylęgowe jaja można podgrzewać przez 6 godzin, tj. do zakończenia stadium hypoblastów, zwiększając ich żywotność podczas długotrwałego przechowywania. Podgrzewanie jaj natomiast przez 18 godzin przed 14-godzinnym ich przechowywaniem, inicjuje rozwój embrionalny, prowadzący do wytworzenia się smugi pierwotnej. Ten zaawansowany etap rozwoju wyróżnia się aktywną migracją komórek i zróżnicowaniem zarodka, który przez długi czas jest bardzo wrażliwy na zmiany temperatury. Lourens (2006) wykazał dodatni wpływ na wyniki lęgu, podgrzewania wylęgowych jaj kur mięsnych, przed okresem ich magazynowania. Podgrzewanie zapłodnionych jaj w temperaturze 37.8 o C i 55% wilgotności względnej przez 3 i 6 godzin, przed 14-dniowym składowaniem, poprawia wyniki lęgu, w porównaniu z grupą kontrolną, w której jaj nie podgrzewano przed przechowywaniem. Również pozytywne wyniki uzyskano podgrzewając przez 3 godziny przed 7 dniowym przechowywaniem. Fiuza i in. (2006), utrzymując jaja w 30 o C przez 0, 5 i 10 godzin przed 4 dniowym ich składowaniem w 20 o C stwierdzili, że jaja pozostawione przez 5h w temperaturze 30 o C, miały lepsze wyniki wylęgu. W tej temperaturze rozwój zarodka osiągnął etap, w którym był bardziej odporny na uszkodzenia spowodowane składowaniem. Zwiększona wczesna zamieralność zarodków i gorsza wylęgowość jaj podgrzewanych bezpośrednio po ich zebraniu, wystąpiła prawdopodobnie na skutek zwiększenia liczby zarodków w stadium pre-gastruli, bardziej wrażliwych na niskie temperatury. Wnioski Zalecenia dotyczące warunków przechowywania, w tym temperatury i wilgotności względnej, zależą głównie od wieku kur i długości okresu przechowywania jaj. W ciągu magazynowania jaj przez 7 lub więcej dni, ulegają zmianie cechy jakości białka jaja, pogarszają 18
się wyniki wylęgu, przedłuża się czas inkubacji i upośledzeniu ulega rozwój zarodka. Duże znaczenie ma także pozycja jaja w czasie jego przechowywania oraz stosowane wobec niego w tym czasie zabiegi, np. obracanie lub podgrzewanie jaj. Zawsze jednak pozytywne skutki tych praktyk muszą przynosić wyższe zyski od poniesionych na nie kosztów. Niejednokrotnie z uwagi na panującą koniunkturę na rynku, jaja wylęgowe muszą być dłużej przechowywane. W celu ułatwienia planowania produkcji, firmy hodowlane opracowują standardowe (oczekiwane) wyniki wylęgów z jaj, które będą gorsze od uzyskanych rezultatów w normalnym cyklu produkcyjnym. Ryc. 1 pokazuje zmiany w węglowości jaj nałożonych od indyczek w różnym wieku, a długością ich przechowywania. Jajko od zawsze przez wszystkich było i jest nadal uznawane za symbol odradzającego się życia i stąd też jego tradycyjny związek ze Świętami Wielkiej Nocy, z których to okazji składamy Czytelnikom i Sympatykom OID najserdeczniejsze życzenia wszelkiego powodzenia. Prof. dr hab. Stanisław Wężyk dr inż. Ryszard Gilewski Ryc. 1 Zmiany wylęgowości jaj indyczych w zależności od wieku ptaków i długości ich przechowywania (na podstawie BUT). 20