NaCoBeZU geografia klasa pierwsza Zagadnienie Geografia jako nauka Wyjaśnisz znaczenie terminu: geografia, środowisko przyrodnicze i geograficzne. Wymienisz źródła wiedzy geograficznej. Wymienisz elementy środowiska przyrodniczego, podasz przykłady. Podasz powiązania między elementami środowiska przyrodniczego i geograficznego. Mapa źródłem Podasz definicję mapy, przykłady zastosowania mapy. informacji Omówisz rodzaje map. geograficznej Wymienisz i zdefiniujesz elementy mapy. Omówisz podstawowe elementy, cechy i rodzaje map. Przedstawisz rodzaje odwzorowań kartograficznych i ich zastosowanie. Skala mapy, znaki na Podasz definicję skali, porównasz wielkości skał. mapie Obliczysz odległość rzeczywistą na podstawie mapy. Przeliczysz odległości na podstawie różnych skał. Przeliczysz wszystkie rodzaje skał. Omówisz pojęcie generalizacji i jej roli w tworzeniu map. Obliczysz skale na podstawie znajomości odległości. Obliczysz rzeczywiste powierzchnie. Obliczysz skale na podstawie znajomości powierzchni. Potrafisz rozpoznać skalę mniejszą i większą. Posługując się skalą mapy obliczysz odległość w terenie i na mapie. Potrafisz obliczyć skalę mapy znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie. Język mapy Odczytasz wysokość bezwzględną punktu. Obliczysz wysokość względną. Wymienisz nazwy metod kartograficznych. Rozpoznasz metody kartograficzne prezentacji treści na mapach. Odczytasz rzeźbę na podstawie poziomic. Opiszesz środowisko na podstawie mapy. Zanalizujesz mapy satelitarne Zagadnienie Mapa Wskażesz kontynenty i oceany. świata Scharakteryzujesz rzeźbę poszczególnych kontynentów na podstawie mapy. Wskażesz główne obiekty geograficzne na poszczególnych kontynentach. Wskażesz elementy linii brzegowej poszczególnych kontynentów. Opiszesz położenie kontynentów biorąc pod uwagę równik, południk 0. Współrzędne Geograficzne Wyjaśnisz znaczenie terminów: siatka geograficzna, siatka kartograficzna, długość geograficzna, szerokość geograficzna. Odczytasz współrzędne geograficzne na mapach i globusie. Wymienisz cechy południków i równoleżników. Wskażesz i podpiszesz na mapie konturowej południki: zerowy 1
i 180 stopni, równik, półkule: wschodnią, zachodnią, północną, południową, zwrotniki, koła podbiegunowe, bieguny. Określisz położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie. Podasz zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS. Zlokalizujesz na mapie i globusie obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych. Kształt i ruchy Ziemi Podasz definicję planety i gwiazdy. Wymienisz kolejno planety Układu Słonecznego. Porównasz cechy planety i gwiazdy. Wymienisz cechy planet wewnętrznych i zewnętrznych. Opiszesz i porównasz geocentryczny i heliocentryczny model budowy Wszechświata. Kształt i rozmiary Ziemi Podasz nazwę kształtu Ziemi, długość promienia ziemskiego i równika. Przedstawisz argumenty potwierdzające kulistość Ziemi. Porównasz kształt kulisty i elipsoidalny. Omówisz cechy geoidy. Podasz zasadę wyznaczania geoidy. Ruch obiegowy Ziemi Zdefiniujesz ruch obiegowy Ziemi Podasz daty astronomicznych pór roku. Wymienisz daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego. Podasz następstwa ruchu obiegowego Ziemi. Wyjaśnisz znaczenie pojęć: orbita, równonoc wiosenna i jesienna, przesilenie letnie i zimowe, górowanie, widnokrąg. Podasz cechy ruchu obiegowego Ziemi. Wymienisz przyczyny występowania astronomicznych pór roku. Wskażesz na mapie fizycznej świata i nazwiesz obszary na których występują dni i noce polarne. Podasz przyczyny występowania tych zjawisk. Określisz, kiedy kąt padania promieni słonecznych w Polsce jest największy i najmniejszy. Podasz kąt nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity. Omówisz dzienną wędrówkę Słońca w różnych porach roku, w umiarkowanych szerokościach geograficznych. Ruch obrotowy Ziemi Podasz cechy ruchu obrotowego Ziemi. Wymienisz i opiszesz następstwa ruchu obrotowego Ziemi w powiązaniu z jego cechami. Wyjaśnisz przyczynę występowania dnia i nocy. Omówisz prędkość liniową i kątową. Omówisz przyczyny i konsekwencje działania siły Coriolisa. Rachuba czasu Wyjaśnisz dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty. Wyjaśnisz znaczenie pojęć: ruch obrotowy Ziemi, doba, czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy. Wymienisz nazwy stref czasowych w obrębie których położona jest Polska. Obliczysz czas miejscowy znając różnicę długości geograficznej. Potrafisz obliczyć czas strefowy. Uzasadnisz konieczność stosowania czasu strefowego i 2
Strefy oświetlenia Ziemi Zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi Cyrkulacja atmosferyczna - wiatr Zróżnicowanie klimatyczne Ziemi urzędowego. Wyjaśnisz dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180 stopni. Przedstawisz zmianę czasu przy przekraczaniu południka 180 stopni. Wymienisz strefy oświetlenia Ziemi. Podasz nazwę obowiązującego w Polsce kalendarza. Podasz cechy charakterystyczne, w tym zasięg stref oświetlenia Ziemi. Opiszesz oświetlenie Ziemi w ciągu roku w różnych szerokościach geograficznych. Obliczysz kąt padania promieni słonecznych w dniach przesileń i równonocy w strefie umiarkowanej, międzyzwrotnikowej. Rozpoznasz położenie miejsca po dziennej wędrówce Słońca w dniach przesileń i równonocy. Wymienisz czynniki klimatotwórcze wpływające na wartość temperatury powietrza. Sporządzisz klimatogram korzystając z danych klimatycznych. Obliczysz średnią temperaturę powietrza (dobową i roczną), średnią roczną i dobową amplitudę temperatury powietrza, roczną sumę opadów atmosferycznych. Obliczysz zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Omówisz zależności temperatury od szerokości geograficznej. Omówisz przyczyny zróżnicowania temperatury powietrza na kuli ziemskiej Przedstawisz mechanizm powstawania efektu cieplarnianego i problem dziury ozonowej. Wyjaśnisz znaczenie terminów: ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara. Wymienisz jednostki ciśnienia atmosferycznego. Wymienisz przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych występujących na kuli ziemskiej. Scharakteryzujesz rodzaje wiatrów (pasaty, monsuny, bryzę, fen) Wyjaśnisz przyczynę powstawania wiatru. Wskażesz na mapie fizycznej świata obszary występowania pasatów i monsunów. Sporządzisz schemat wyżu i niżu barycznego. Wyjaśnisz zależność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza. Wyjaśnisz w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, opiszesz je i podasz obszary ich występowania. Przedstawisz ruch powietrza w układach barycznych na półkuli północnej. Scharakteryzujesz cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej. Wyjaśnisz znaczenie terminu: klimat Opiszesz wpływ czynników klimatotwórczych na klimat. Wymienisz składniki klimatu. Wymienisz czynniki klimatotwórcze. 3
Podasz różnice między klimatem a pogodą. Wymienisz strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskażesz ich zasięg na mapie. Podasz przykłady wpływu klimatu na życie i działalność gospodarczą człowieka. Podasz na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi. Opiszesz klimat górski. Omówisz wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych. Potrafisz zanalizować wykresy klimatyczne. Opiszesz na podstawie wykresów i danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych. Hydrosfera Wskażesz na mapie fizycznej i konturowej oceany i podasz ich nazwy. Wymienisz rodzaje ruchów wody morskiej. Podasz przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich i wskażesz na mapie. Omówisz przyczyny występowania falowania i pływów morskich. Podasz przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych. Litosfera Wyjaśnisz znaczenie pojęć: skała, minerał. Podasz różnice między minerałem a skałą. Sklasyfikujesz skały ze względu na ich genezę. Wymienisz przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów. Rozpoznasz na podstawie okazów skał wybrane skały i określisz ich rodzaj ze względu na genezę. Podasz i zaklasyfikujesz do głównych grup skał przykłady skał ważnych dla gospodarki. Podasz główne warstwy wnętrza Ziemi Wskażesz płyty litosfery. Omówisz zjawiska na granicach płyt litosfery. Omówisz przyczynę ruchu płyt litosfery. Omówisz ruchy epejrogeniczne i izostatyczne. Rzeźbiarze lądów Wymienisz czynniki kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi. procesy kształtujące Wyjaśnisz znaczenie pojęć: lawa, erupcja, wulkan. powierzchnię Ziemi Wymienisz przykłady wulkanów i wskażesz je na mapie fizycznej świata. Wymienisz i zdefiniujesz elementy budowy wulkanu. Wykażesz związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych oraz aktywności sejsmicznej. Wskażesz na mapie fizycznej świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku. Zdefiniujesz obszary sejsmiczne i asejsmiczne. Rola wód w Podasz przykłady rzeźby terenu ukształtowanej przez wodę. kształtowaniu krajobrazu Wymienisz elementy rzeźby w poszczególnych odcinkach biegu rzeki. 4
Rzeźbotwórcza działalność wiatru Rzeźbotwórcza działalność lodowców Wyjaśnisz znaczenie terminów: erozja, akumulacja, dorzecze, źródło, rzeka główna, dopływ, ujście, dział wodny, meander, starorzecze. Wymienisz typy ujść rzecznych. Rozróżnisz wybrzeża erozyjne i akumulacyjne. Scharakteryzujesz rzeźbotwórczą działalność rzeki w poszczególnych odcinkach (erozja, akumulacja). Wskażesz na mapie fizycznej świata przykłady najdłuższych rzek. Omówisz rzeźbotwórczą działalność morza (abrazja, akumulacja). Określisz czynniki sprzyjające działalności wiatru. Zdefiniujesz akumulacyjną i erozyjną działalność wiatru. Podasz przykłady form eolicznych. Sklasyfikujesz formy eoliczne. Rozpoznasz wydmy: paraboliczną i barchan. Omówisz powstawanie wiatrowych form erozyjnych (wskutek korazji, deflacji) i form akumulacyjnych. Podasz przykłady regionów aktywnej działalności wiatru. Przedstawisz zróżnicowanie wydm na świecie i w Polsce. Zdefiniujesz lodowiec górski i kontynentalny. Wymienisz czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich i lądolodów. Wymienisz formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów. Rozpoznasz na ilustracjach formy polodowcowe i podasz ich nazwy. Omówisz rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich. Wskażesz na mapie fizycznej świata obszary współcześnie zlodowacone. Ocenisz wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów. 5