Spis treêci Autor wyboru tekstów z zakresu Nauki o j zyku ANDRZEJ MARKOWSKI Ok adk projektowa a Katarzyna Jarnuszkiewicz Na ok adce zamieszczono fragment obrazu Mistrza Górnoreƒskiego Rajski ogród Winiety projektowa a El bieta Chojna Redaktor inicjujàcy projektu Wies awa Zagaƒczyk Redaktor merytoryczny Maryla Marczyk Redaktor techniczny Danuta Hutkowska Ilustracje na s. 224 225 wykona a Ewa Marsza -Demianiuk Podr cznik dopuszczony do u ytku szkolnego przez ministra w aêciwego do spraw oêwiaty i wychowania i wpisany do wykazu podr czników szkolnych przeznaczonych do kszta cenia ogólnego do nauczania j zyka polskiego (w zakresie podstawowym i rozszerzonym) na poziomie klasy I liceum ogólnokszta càcego, liceum profilowanego i technikum, na podstawie recenzji rzeczoznawców: mgr Aliny Sawickiej z rekomendacji Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, prof. dr. hab. Bogdana Walczaka z rekomendacji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, mgr. Wac awa Wawrzyniaka z rekomendacji Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, prof. dr. hab. Jerzego Podrackiego z rekomendacji Towarzystwa Kultury J zyka. Numer dopuszczenia: 5/02. Powy sza formu a dopuszczenia obejmuje równie antologi, przeznaczonà dla liceum ogólnokszta càcego do kszta cenia w zakresie rozszerzonym. ISBN 83-02-08234-1 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spó ka Akcyjna Warszawa 2002 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spó ka Akcyjna 00-965 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136, przegródka pocztowa P-9 Wydanie drugie. Ark. druk. 16 Sk ad i amanie: Studio DTP WSiP S.A. Druk i oprawa: Toruƒskie Zak ady Graficzne Zapolex Wydrukowano na papierze produkcji International Paper Kwidzyn SA 2
Spis treêci W kr gu Biblii STARY TESTAMENT KSI GA RODZAJU Kain i Abel / 7 Dzieje Noego. Potop Bo e postanowienie zag ady / 8 Zapowiedê potopu. Arka / 8 Potop / 9 Przymierze Boga z Noem / 11 Dzieje patriarchów izraelskich Dzieje potomków Teracha Abraham Rodzina Abrama / 13 Bóg powo uje Abrama / 13 Zniszczenie Sodomy i Gomory / 14 KSI GA WYJÂCIA Uwolnienie Izraelitów z Egiptu Izrael w Egipcie Pierwszy opis powo ania Moj esza / 16 Zawarcie przymierza na Synaju. Pierwsze prawa Zawarcie przymierza Objawienie si Boga Izraelowi / 16 Dekalog / 18 Zawarcie przymierza / 19 Tablice przykazaƒ / 20 KSI GA HIOBA Cz Êç wst pna: historia cierpieƒ bogobojnego Hioba Zamo noêç Hioba / 20 Pierwsza rozmowa szatana z Bogiem / 21 Hiob traci bogactwa / 21 Druga rozmowa szatana z Bogiem / 22 Hiob dotkni ty chorobà tràdu / 22 KSI GA KOHELETA, CZYLI EKLEZJASTESA Rozwa ania teoretyczne Nic nowego pod s oƒcem / 23 MarnoÊç màdroêci / 24 www.wsip.com.pl 3
Spis treêci PIE NAD PIEÂNIAMI Tytu Pieʃ pierwsza / 25 PIERWSZA KSI GA SAMUELA Saul i Dawid Walka Dawida z Goliatem / 27 PIERWSZA KSI GA KRÓLEWSKA Rzàdy Salomona Wyroki sàdowe Salomona / 31 KSI GA DANIELA Dodatki Opowiadanie o Zuzannie / 32 NOWY TESTAMENT Pierwszy list do Koryntian Hymn o mi oêci / 35 Antyczny rodowód cywilizacji europejskiej Apulejusz Lucjusz Historia o Amorze i Psyche / 37 Arystoteles O tragedii / 40 Aureliusz Marek RozmyÊlania / 42 Camus Albert Mit Syzyfa / 45 Gilgamesz. Epos staro ytnego dwurzecza. Tablica jedenasta / 48 G owiƒski Micha Ten Êmieszny Prometeusz / 50 Graves Robert Natura i poczynania Apollina / 56 Herbert Zbigniew Apollo i Marsjasz / 57 Homer Iliada / 59 Horacy List do Pizonów / 68 Jastrun Mieczys aw Chmura nad Âródziemnomorzem / 70 Parandowski Jan Maski Edypa / 73 Platon Uczta / 78 Sienkiewicz Henryk Quo vadis / 80 Sofokles Elektra / 85 Weil Simone Prawo Kreona i prawo Antygony / 90 Zieliƒski Tadeusz Âwiat antyczny a my / 91 4
Âredniowieczne Êwiat ocienie Andrzejewski Jerzy Bramy raju / 94 Ariés Philippe Cz owiek i Êmierç / 98 Bachtin Michai TwórczoÊç Franciszka Rabelais go / 106 Dante Alighieri Boska komedia / 110 Feldhorn Juliusz Dzie a i twórcy / 115 Hafiz PieÊni mi osne / 118 Huizinga Johan Homo ludens / 121 Kuncewiczowa Maria Tristan 1946 / 122 Mann Tomasz Tristan / 125 Palacz Ryszard Klasycy filozofii / 130 Pernoud Régine Heloiza i Abélard / 131 Rabelais Fran ois Gargantua i Pantagruel / 142 S owo o wyprawie Igora. Z rosyjskiego prze o y Julian Tuwim / 145 Âw. Franciszek z Asy u Pieʃ s oneczna / 148 Tatarkiewicz W adys aw Historia estetyki / 149 Tatarkiewicz W adys aw Historia filozofii / 154 Tuwim Julian Humoreska / 156 Twain Mark Pami tniki Adama i Ewy / 157 Wittlin Józef Skrucha w Asy u / 165 Wittlin Józef Âwi ty Franciszek i biedni ydzi / 166 Przeniknàç ob oki. Wieki XV i XVI Montaigne de Michel Próby / 167 Skarga Piotr Kazanie wtóre / 170 Siedemnastowieczne antynomie Cervantes de Miguel PrzemyÊlny szlachcic Don Kichote z Manczy / 177 Âwi ty Jan od Krzy a Droga na Gór Karmel / 189 Wiek rozumu i czu ego serca Krasicki Ignacy Miko aja DoÊwiadczyƒskiego przypadki / 194 Krasicki Ignacy Monachomachia / 205 www.wsip.com.pl 5
Spis treêci Nauka o j zyku Bàba Stanis aw Zasady poprawnego pos ugiwania si frazeologizmami / 211 Buttler Danuta åwiczenia / 219 Buttler Danuta àczliwoêç wyrazów / 226 Cegie a Anna, Markowski Andrzej Funkcje tekstów / 228 Cegie a Anna, Markowski Andrzej Tekst a j zyk / 230 Markowski Andrzej Polecane s owniki ortograficzne / 234 Markowski Andrzej Wspó czesne s owniki ogólne j zyka polskiego / 236 Modlitwy codzienne Ojcze nasz, ZdrowaÊ... / 238 Ty pójdziesz górà / 239 Walczak Bogdan Dziedzictwo pras owiaƒskie w zakresie s ownictwa / 240 Walczak Bogdan Najwa niejsze zabytki doby staropolskiej / 243 Walczak Bogdan Poczàtki i rozwój pisowni polskiej / 249 6
STARY TESTAMENT* 4 KSI GA RODZAJU Kain i Abel 1 Mężczyzna zbliżył się do swej żony Ewy. A ona poczęła i urodziła Kaina, i rzekła: «Otrzymałam mężczyznę od Pana». 2 A potem urodziła jeszcze Abla, jego brata. Abel był pasterzem trzód, a Kain uprawiał rolę. 3 Gdy po niejakim czasie Kain składał dla Pana w ofierze płody roli, 4 zaś Abel składał również pierwociny ze swej trzody i z ich tłuszczu, Pan wejrzał na Abla i na jego ofiarę; 5 na Kaina zaś i na jego ofiarę nie chciał patrzeć. Smuciło to Kaina bardzo i chodził z ponurą twarzą. 6 Pan zapytał Kaina: «Dlaczego jesteś smutny i dlaczego twarz twoja jest ponura? 7 Przecież gdybyś postępował dobrze, miałbyś twarz pogodną; jeżeli zaś nie będziesz dobrze postępował, grzech leży u wrót i czyha na ciebie, a przecież ty masz nad nim panować». 8 Rzekł Kain do Abla, brata swego: «Chodźmy na pole». A gdy byli na polu, Kain rzucił się na swego brata Abla i zabił go. 9 Wtedy Bóg zapytał Kaina: «Gdzie jest brat twój, Abel?» On odpowiedział: «Nie wiem. Czyż jestem stróżem brata mego?» 10 Rzekł Bóg: «Cóżeś uczynił? Krew brata twego głośno woła ku mnie z ziemi! 11 Bądź więc teraz przeklęty na tej roli, która rozwarła swą paszczę, aby wchłonąć krew * Wszystkie fragmenty pochodzą z Biblii Tysiąclecia. Poznań Warszawa 1990. Wydawnictwo Pallotinum, wyd. 3. poprawione. www.wsip.com.pl 7
W kr gu Biblii brata twego, przelaną przez ciebie. 12 Gdy rolę tę będziesz uprawiał, nie da ci już ona więcej plonu. Tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemi!» 13 Kain rzekł do Pana: «Zbyt wielka jest kara moja, abym mógł ją znieść. 14 Skoro mnie teraz wypędzasz z tej roli, i mam się ukrywać przed tobą, i być tułaczem i zbiegiem na ziemi, każdy, kto mnie spotka, będzie mógł mnie zabić!» 15 Ale Pan mu powiedział: «O nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotną pomstę poniesie!» Dał też Pan znamię Kainowi, aby go nie zabił, ktokolwiek go spotka. 16 Po czym Kain odszedł od Pana i zamieszkał w kraju Nod, na wschód od Edenu. DZIEJE NOEGO. POTOP Boże postanowienie zagłady 5 Kiedy zaś Pan widział, że wielka jest niegodziwość ludzi na ziemi i że usposobienie ich jest wciąż złe, 6 żałował, że stworzył ludzi na ziemi i zasmucił się. 7 Wreszcie Pan rzekł: «Zgładzę ludzi, których stworzyłem, z powierzchni ziemi: ludzi, bydło, zwierzęta pełzające i ptaki powietrzne, bo żal mi, że ich stworzyłem». 8 [Tylko] Noego Pan darzył życzliwością. Zapowiedź potopu. Arka 9 Oto dzieje Noego. Noe, człowiek prawy, wyróżniał się nieskazitelnością wśród współczesnych sobie ludzi; w przyjaźni z Bogiem żył Noe. 10 A Noe był ojcem trzech synów: Sema, Chama i Jafeta. 11 Ziemia została skażona w oczach Boga. 12 Gdy Bóg widział, iż ziemia jest skażona, że wszyscy ludzie postępują na ziemi niegodziwie, 13 rzekł do Noego: «Postanowiłem położyć kres istnieniu wszystkich ludzi, bo ziemia jest pełna wykroczeń przeciw mnie; zatem zniszczę ich wraz z ziemią. 14 Ty zaś zbuduj sobie arkę z drzewa żywicznego, uczyń w arce przegrody i powlecz ją smołą wewnątrz i zewnątrz. 15 A oto, jak masz ją wykonać: długość arki trzysta łokci, pięćdziesiąt łokci jej szero- 8
kość i wysokość jej trzydzieści łokci. 16 Nakrycie Arki, przepuszczające światło, sporządzisz na łokieć wysokie i zrobisz wejście do arki w jej bocznej ścianie; uczyń przegrody: dolną, drugą i trzecią. 17 Ja zaś sprowadzę na ziemię potop, aby zniszczyć wszelką istotę pod niebem, w której jest tchnienie życia; wszystko, co istnieje na ziemi, wyginie, 18 ale z tobą zawrę przymierze. Wejdź przeto do arki z synami twymi, z żoną i z żonami twych synów. 19 Spośród wszystkich istot żyjących wprowadź do arki po parze, samca i samicę, aby ocalały wraz z tobą od zagłady. 20 Z każdego gatunku ptactwa, bydła i zwierząt pełzających po ziemi po parze; niechaj wejdą do ciebie, aby nie wyginęły. 21 A ty nabierz sobie wszelkiej żywności wszystkiego, co nadaje się do jedzenia i zgromadź u siebie, aby była na pokarm dla ciebie i na paszę dla zwierząt». 22 I Noe wykonał wszystko tak, jak Bóg polecił mu uczynić. 7 1 A potem Pan rzekł do Noego: «Wejdź wraz z całą twą rodziną do arki, bo przekonałem się, że tylko ty jesteś wobec mnie prawy wśród tego pokolenia. 2 Z wszelkich zwierząt czystych weź z sobą siedem samców i siedem samic, ze zwierząt zaś nieczystych po jednej parze: samca i samicę; 3 również z ptactwa po siedem samców i po siedem samic, aby w ten sposób zachować ich potomstwo dla całej ziemi. 4 Bo za siedem dni spuszczę na ziemię deszcz, który będzie padał czterdzieści dni i czterdzieści nocy, aby wyniszczyć wszystko, co istnieje na powierzchni ziemi cokolwiek stworzyłem». 5 I spełnił Noe wszystko tak, jak mu Pan polecił. Potop 6 Noe miał sześćset lat, gdy nastał potop na ziemi. 7 Noe wszedł z synami, z żoną i z żonami swych synów do arki, aby schronić się przed wodami potopu. 8 Ze zwierząt czystych i nieczystych, z ptactwa i ze wszystkiego, co pełza po ziemi, 9 po dwie sztuki, samiec i samica, weszły do Noego, do arki, tak jak mu Bóg rozkazał. 10 A gdy upłynęło siedem dni, wody potopu spadły na ziemię. 11 W roku sześćsetnym życia Noego, w drugim miesiącu roku, siedemnastego dnia miesiąca, w tym właśnie dniu trysnęły z hukiem wszystkie źródła Wielkiej Otchłani i otworzyły się upusty nieba; 12 przez czterdzieści dni i przez czterdzieści nocy padał deszcz na ziemię. www.wsip.com.pl 9
W kr gu Biblii 13 I właśnie owego dnia Noe oraz jego synowie, Sem, Cham i Jafet, żona Noego i trzy żony jego synów weszli do arki, 14 a wraz z nimi wszelkie gatunki zwierząt, bydła, zwierząt pełzających po ziemi, wszelkiego ptactwa (i istot ze skrzydłami). 15 Wszelkie istoty, w których było tchnienie życia, weszły po parze do Noego do arki. 16 Gdy już weszły do arki samiec i samica każdej istoty żywej, jak Bóg rozkazał Noemu, Pan zamknął za nimi [drzwi]. 17 A potop trwał na ziemi czterdzieści dni i wody wezbrały, i podniosły arkę ponad ziemię. 18 Kiedy przybywało coraz więcej wody i poziom jej podniósł się wysoko ponad ziemią, arka płynęła po powierzchni wód. 19 Wody bowiem podnosiły się coraz bardziej nad ziemię, tak że zakryły wszystkie góry wysokie, które były pod niebem. 20 Wody się więc podniosły na piętnaście łokci ponad góry i zakryły je. 21 Wszystkie istoty poruszające się na ziemi z ptactwa, bydła i innych zwierząt i z wszelkich jestestw, których było wielkie mnóstwo na ziemi, wyginęły wraz ze wszystkimi ludźmi. 22 Wszystkie istoty, w których nozdrzach było ożywiające tchnienie życia, wszystkie, które żyły na lądzie, zginęły. 23 I tak Bóg wygubił doszczętnie wszystko, co istniało na ziemi, od człowieka do bydła, zwierząt pełzających i ptactwa powietrznego; wszystko zostało doszczętnie wytępione z ziemi. Pozostał tylko Noe i to, co z nim było w arce. 24 A wody stale się podnosiły na ziemi przez sto pięćdziesiąt dni. 8 1 Ale Bóg, pamiętając o Noem, o wszystkich istotach żywych i o wszystkich zwierzętach, które z nim były w arce, sprawił, że powiał wiatr nad całą ziemią i wody zaczęły opadać. 2 Zamknęły się bowiem zbiorniki Wielkiej Otchłani tak, że deszcz przestał padać z nieba. 3 Wody ustępowały z ziemi powoli, lecz nieustannie, i po upływie stu pięćdziesięciu dni się obniżyły. 4 Miesiąca siódmego, siedemnastego dnia miesiąca arka osiadła na górach Ararat. 5 Woda wciąż opadała aż do miesiąca dziesiątego. W pierwszym dniu miesiąca dziesiątego ukazały się szczyty gór. 6 A po czterdziestu dniach Noe, otworzywszy okno arki, które przedtem uczynił, 7 wypuścił kruka; ale ten wylatywał i zaraz wracał, dopóki nie wyschła woda na ziemi. 8 Potem wypuścił z arki gołębicę, aby się przekonać, czy ustąpiły wody z powierzchni ziemi. 9 Gołębica, nie znalazłszy miejsca, gdzie by mogła usiąść, wróciła do arki, bo jeszcze była woda na całej powierzchni ziemi; Noe, wyciągnąwszy rękę, schwytał ją i zabrał do arki. 10 Przeczekawszy zaś jeszcze siedem dni, znów wypuścił z arki 10