BIOLOGIA KLASA I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO - wymagania edukacyjne. zakrespodstawowy Temat Ocena DOPUSZCZAJĄCA Uczeń: Ocena DOSTATECZNA Uczeń: Ocena DOBRA Uczeń: Ocena BARDZO DOBRA Uczeń: Ocena CELUJĄCA Uczeń: Dział 1. Biotechnologia Biotechnologia nauka wykorzystywana w gospodarce Bakterie mikroorganizmy w produkcji przemysłowej definiuje biotechnologię metod biotechnologicznych stosowanych w przeszłości produktów spożywczych, które powstały w wyniku fermentacji wykorzystania bakterii w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym wyjaśnia, czym zajmuje się biotechnologia osiągnięcia L. Pasteur'a rolę bakterii w obiegu materii opisuje przebieg fermentacji mlekowej wymienia najważniejsze procesy biotechnologiczne polega anabolizm i katabolizm oddziaływania międzypopulacyjne z udziałem bakterii wykorzystania syntezy, fermentacji, transformacji u bakterii w biotechnologii polega biosynteza, biodegradacja, bioakumulacja, biokonwersja, biotransformacja dokonuje podziału biotechnologii według różnych kryteriów wyjaśnia procesy metaboliczne u bakterii analizuje rolę bakterii w obiegu azotu w przyrodzie wyjaśnia różnicę między homofermentacją i heterofermentacją przygotowuje prezentację, np. na temat prac ojca współczesnej biotechnologii L. Pasteura prezentuje najnowsze osiągnięcia w wykorzystaniu mikroorganizmów w biotechnologii w wybranej formie (plakatu, prezentacji, referatu) 1
Drożdże jednokomórkowe grzyby w produkcji przemysłowej Grzyby pleśniowe w medycynie Biologiczne oczyszczanie wymienia produkty spożywcze powstające w wyniku fermentacji alkoholowej wymienia rodzaje grzybów pleśniowych wykorzystania grzybów w biotechnologii definiuje pojęcia: zanieczyszczenia, bioremediacja wymienia metody oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych opisuje budowę i czynności życiowe drożdży rolę grzybów pleśniowych w przyrodzie zastosowanie grzybów pleśniowych w biotechnologii charakteryzuje metody bioremediacji metali ciężkich opisuje rolę mikroorganizmów w oczyszczaniu ścieków komunalnych i przemysłowych opisuje metody oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych wyjaśnia rolę fermentacji w wypieku ciast przebieg fermentacji alkoholowej opisuje budowę grzybów pleśniowych dokonuje podziału antybiotyków pozytywną i negatywną rolę grzybów pleśniowych w gospodarce dokonuje podziału zanieczyszczeo ze względu na różne kryteria wyjaśnia różnicę miedzy metodami in situ i ex situ porównuje fermentację alkoholowa i mlekową wyjaśnia pojęcia: antybioza, antybiotyk wyjaśnia zjawisko oporności drobnoustrojów na antybiotyki wyjaśnia procesy bioakumulacji, bioprecypitacji i biosorpcji opisuje różne techniki biologicznego oczyszczania ścieków przygotowuje i przeprowadza doświadczenie (podręcznik str. 24 25) opracowuje wyniki i przedstawia wnioski przygotowuje prezentację, np. na temat odkrycia A. Flrminga lubantybiotyków produkowanych współcześnie lub przyczyn i skutków oporności mikroorganizmów na antybiotyki organizuje wycieczkę do oczyszczalni ścieków (przygotowuje plan wycieczki, prelekcję wstępną, ewentualnie karty pracy dla uczniów). 2
Dział 2. Inżynieria genetyczna Podstawy inżynierii Mikroorganizmy modyfikowane Rośliny modyfikowane definiuje inżynierię wymienia poziomy manipulacji informacją leków uzyskanych w wyniku mikroorganizmów roślin uprawnych manipulacji na każdym poziomie ingerencji wyjaśnia cel i znaczenie opisuje budowę bakterii mikroorganizmów opisuje budowę komórki roślinnej wyjaśnia cel roślin wyjaśni, na czym polega inżynieria genetyczna. wyjaśnia znaczenie modyfikowanych mikroorganizmów w przemyśle, medycynie i ochronie wyjaśnia znaczenie modyfikowanych roślin w rolnictwie i medycynie przebieg poszczególnych etapów wyjaśnia sposób przeniesienia transgenu przez wektorowe bakteriofagi i plazmidy porównuje tradycyjne i nowoczesne metody pozyskiwania niektórych leków wyjaśnia sposoby bezwektorowe i wektorowe przeniesienia transgenu krajów o największym areale upraw GMP przygotowuje poster przedstawiający historię rozwoju inżynierii przygotowuje prezentację, np. na temat nowoczesnych leków pozyskanych metodami inżynierii oopracowuje i przeprowadza badanie ankietowe przypadkowych osób dotyczące wiedzy i opinii na temat żywności modyfikowanej 3
Zwierzęta modyfikowane Potencjalne korzyści wynikające z Potencjalne zagrożenia wynikające z zwierząt oraz ich znaczenie wymienia potencjalne korzyści wynikające z podaje dowolne przykłady korzyści z wymienia potencjalne zagrożenia wynikające z potencjalnych skutków wyjaśnia cel zwierząt wymienia i klasyfikuje potencjalne korzyści wynikające z korzyści z dla zdrowia. korzyści z dla naturalnego klasyfikuje potencjalne zagrożenia wynikające z wyjaśnia co to są superchwasty i opisuje przeniesienietransgenu metodą mikroiniekcji wyjaśnia znaczenie GMO dla krajów głodujących podaje korzyści wynikające z prowadzenia doświadczeo nad modyfikacją potencjalne skutki społeczne i polityczne manipulacji polega mikroiniekcja bezwektorowy sposób przeniesienia transgenu uzasadnia, dlaczego zwierzęta rzadko poddaje się manipulacjom genetycznym swoją opinię na temat manipulacji informacją argumentuje za i przeciw manipulacjom informacją swoją opinię na temat manipulacji informacją argumentuje za i przeciw opracowuje WebQuesta na temat zwierząt modyfikowanych (historia, przykłady, wykorzystanie) opracowuje WebQuesta na temat potencjalnych korzyści wynikających z opracowuje WebQuesta na temat potencjalnych zagrożeo wynikających z 4
superszkodniki. manipulacjom informacją Regulacje prawne dotyczące GMO Klonowanie organizmów jedno z największych osiągnięd genetyki Klonowanie ssaków definiuje terminy żywnośd modyfikowana, produkt zmodyfikowany, strefa wolna od GMO żywności modyfikowanej definiuje terminy: klon, klonowanie wyjaśnia terminy haploidalnośd, diploidalnośd rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne wymienia podstawowe akty prawne związane z żywnością modyfikowaną na terenie UE i w Polsce omawia technikę klonowania roślin metodą in vitro. omawia technikę klonowania zwierząt rolę wektorów plazmidowych w technikach inżynierii wyjaśnia różnice pomiędzy rozmnażanie bezpłciowym i płciowym opisuje cechy klonów analizuje informacje znajdujące się na etykietach produktów żywnościowych wyjaśnia różnicę pomiędzy klonowaniem genów i klonowaniem organizmów porównuje metody klonowania roślin i zwierząt omawia przebieg rozwoju zarodkowego ssaków przebieg klonowania ssaków swoje zdanie na temat żywności modyfikowanej analizuje podstawowe akty prawne związane z żywnością modyfikowaną na terenie UE i w Polsce ocenia znaczenie naukowe, gospodarcze i społeczne klonowania organizmów porównuje przebieg i efekt rozmnażania płciowego i klonowania - projektuje kampanię społeczną za lub przeciw żywności modyfikowanej przygotowuje i przeprowadza badanie ankietowe uczniów szkoły na temat ich wiedzy i stosunku do problemu klonowania opracowuje plan debaty uczniowskiej na temat kontrowersji związanych z problemem klonowania ssaków, w tym człowieka Znaczenie procesu definiuje terminy: wyjaśnia różnicę tłumaczy założenia opracowuje 5
klonowania Znaczenie genetyki dla życia człowieka Genetyka w służbie prawa totipotencjalnośd, komórka macierzysta, klonowanie terapeutyczne, klonowanie reprodukcyjne definiuje terminy: replikacja, transkrypcja, denaturacja, polimeraza, genom wykorzystania osiągnięd genetyki w badaniach naukowych definiuje terminy: chromosom, telomer, centromer, intron, egzon, sekwencja palindromowa wymienia przykłady śladów biologicznych pomiędzy komórkami somatycznymi a komórkami rozrodczymi podaje źródła pozyskiwania komórek macierzystych i przykłady możliwości ich wykorzystania w medycynie wykorzystania klonowania w gospodarce omawia proces kopiowania i odczytywania informacji omawia przykłady wykorzystania osiągnięd genetyki w badaniach naukowych budowę chemiczną i przestrzenną DNA omawia budowę chromosomu metafazowego koncepcji równoważności jąder komórkowych wyjaśnia różnicę pomiędzy klonowaniem terapeutycznym a reprodukcyjnym polega technika PCR cele projektu HGP polega polimorfizm DNA wyjaśnia, co to jest profil DNA i ślad biologiczny omawia procedurę otrzymywania genetycznego odcisku problemy związane z klonowaniem swoje zdanie na temat klonowania. formułuje argumenty za i przeciw klonowaniu ocenia znaczenie naukowe i gospodarcze techniki PCR ocenia znaczenie naukowe projektu HGP swoje zadanie na temat projektu HGP ocenia znaczenie osiągnięd genetyki dla rozwoju nauki ocenia znaczenie identyfikacji śladów biologicznych w kryminalistyce, medycynie sądowej i sądownictwie analizuje ograniczenia stosowania analiz DNA WebQuesta na temat klonowania. opracowuje WebQuesta na temat znaczenia genetyki dla życia człowieka planuje i organizuje wycieczkę do najbliższego zakładu kryminalistyki 6
Genetyka w praktyce medycznej Poradnictwo genetyczne prawdopodobieostwo chorób Terapia genowa przyszłośd w medycynie Uczeo: definiuje terminy: badania prenatalne, kariotyp, biopsja, in vivo, in vitro, enzymy restrykcyjne badao prenatalnych wykorzystania testów diagnostycznych w diagnostyce medycznej definiuje pojęcia fenotyp, genotyp podaje kto i w jakich okolicznościach może skorzystad z poradnictwa genetycznego definiuje pojęcia: mutacja, mutageneza, mutagen czynników mutagennych Dział 3: Różnorodność biologiczna Uczeo: rozróżnia badania prenatalne inwazyjne i nieinwazyjne polega zapłodnienie pozaustrojowe wyjaśnia zależnośd pomiędzy genotypem a fenotypem polega poradnictwo genetyczne klasyfikuje czynniki mutagenne omawia wpływ wybranych czynników mutagennych na organizm człowieka palca omawia metodę Multiplex STR Uczeo: omawia, na czym polegają wybrane badania prenatalne analizuje przykładowe rodowody rodzin, w których występuje choroba dziedziczna polega terapia genowa komórek somatycznych możliwości wykorzystania terapii genowej w leczeniu chorób dziedzicznych i nowotworowych i interpretacji ich wyników Uczeo: swoje zdanie na temat badao prenatalnych i zapłodnienia pozaustrojowego ocenia naukowe, medyczne, społeczne i indywidualne znaczenie testów diagnostycznych swoje zdanie na temat poradnictwa genetycznego formułuje argumenty za i przeciw terapii genowej analizuje korzyści i zagrożenia związane z terapią genową. swoje zdanie na temat terapii genowej Uczeo: planuje i przeprowadza lekcję (np. godzinę wychowawczą, zajęcia koła zainteresowao) na temat zagadnieo bioetycznych związanych z wykorzystaniem osiągnięd genetyki w medycynie planuje i organizuje spotkanie z osobą pracującą w punkcie poradnictwa genetycznego (lekarzem, genetykiem) planuje kampanię społeczną na rzecz zerwania z nałogiem palenia papierosów i unikania wpływu dymu tytoniowego Znaczenie definiuje pojęcia: podaje kryteria wyjaśnia wpływ wyjaśnia znaczenie przygotowuje poster 7
biologicznej Różnorodnośd genetyczna i ekosystemowa Przyczyny spadku biologiczna genetyczna, gatunkowa, ekosystemowa wymienia czynniki wpływające na gatunkową na danym obszarze wymienia źródła i przyczyny pozytywnych i negatywnych dla człowieka skutków (np. bakterii) wymienia typy krajobrazów i biomów przynależności organizmów do jednego gatunku rozumie znaczenie biologicznej biologicznej na poziomie gatunkowym wyjaśnia na przykładach wpływ człowieka na klasyfikuje ekosystemy (krajobrazy) ze względu na intensywnośd eksploatacji różnych czynników na gatunkową na danym obszarze opisuje zjawisko biologicznej na poziomie gatunkowym definiuje pojęcia gatunków wskaźnikowych, charakterystycznych, dominujących, endemicznych, zwornikowych krajobrazu pierwotnego, naturalnego, kulturowego, zdewastowanego gatunków wskaźnikowych, charakterystycznych, dominujących, endemicznych, zwornikowych rozpoznaje typ krajobrazu z opisu i na zdjęciu (filmie), w terenie charakteryzuje biomy na temat bio wybranych regionów Polski przygotowuje WebQuesta na temat ekosystemowej wybranych regionów Polski wymienia przyczyny podaje przyczyny analizuje zmiany 8
biologicznej Różnorodnośd biologiczna w rolnictwie Wpływ urbanizacji i turystyki na biologiczną spadku bio wymienia skutki wylesiania, nadmiernych połowów ryb, i łowiectwa wymienia sposoby przeciwdziałania utracie bio w rolnictwie negatywnego i pozytywnego wpływu zanikania siedlisk, wymierania gatunków gatunków inwazyjnych opisuje ekologiczne skutki nadmiernych połowów ryb, wylesienia i łowiectwa opisuje znaczenie ugorowania i płodozmianu wyjaśnia wpływ intensywnej gospodarki rolnej na bio wyjaśnia związek między urbanizacja a zanikaniem siedlisk i polega melioracja i jakie mogą byd jej skutki zasady racjonalnej gospodarki zasobami leśnymi wyjaśnia zasady rolnictwa ekologicznego porównuje wpływ na bio gospodarki tradycyjnej, nowoczesnej (wielohektarowej) i ekologicznej wyjaśnia wpływ chemizacji rolnictwa na bio opisuje sposoby zmniejszania skutków rozwoju komunikacji historię wielkich wymierao przewiduje i ocenia, skutki przeniesienia gatunku do innej biocenozy ocenia wpływ łowiectwa i rybołówstwa na biologiczną analizuje skutki źle wykonanych melioracji uzasadnia negatywne skutki spadku gatunków uprawnych i hodowlanych sposoby przeciwdziałania utracie biologicznej w rolnictwie analizuje prognozy zmian liczebności populacji ludzkiej na świecie gatunkowej w przeszłości proponuje metody zapobiegania spadku bio planuje i przeprowadza doświadczenia np. oddziaływanie roślin na siebie opracowuje grę dydaktyczną przedstawiającą pozytywny i negatywny 9
Ochrona przyrody i ochrona Normy prawne dotyczące przyrody i urbanizacji na populacje roślin i zwierząt podaje zasady takiego zachowania się na wycieczce lub spacerze aby nie szkodzid przyrodzie działao człowieka mających istotny wpływ na stan przyrody i (np. rolnictwo, urbanizacja, turystyka, rozwój komunikacji) wymienia różne motywy ochrony przyrody i podaje definicje i przykłady biernej i czynnej ochrony przyrody wymienia prawne formy ochrony przyrody w Polsce wymienia parki narodowe gatunków objętych ochroną gatunkową rozrywaniem ekosystemów roślin i zwierząt związanych z miastami omawia różne motywy ochrony przyrody i współpracuje w grupie w celu wykonania zadania wymienia obowiązujące akty prawne związane z ochrona przyrody i omawia konstytucyjne obowiązki każdego obywatela związane z ochroną przyrody i lokalizuje na mapie pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla ekosystemów Ocenia wpływ urbanizacji i turystyki na biologiczną historycznych i współczesnych katastrofalnych dla przyrody i skutków działao człowieka historyczne działania (akty prawne) związane z ochrona przyrody w Polsce porównuje treśd definicji ochrony przyrody i ochrony porównuje zakres działalności człowieka w poszczególnych formach rozwiązania chroniące biologiczną na terenach zurbanizowanych analizuje i ocenia wpływ wybranych działao człowieka na stan przyrody i analizuje strukturę ochronę przyrody i w Polsce ocenia skutecznośd biernej i czynnej ochrony przyrody omawia walory przyrodnicze wybranych parków narodowych wpływ turystyki na biologiczną planuje i przeprowadza badanie świadomości uczniów lub społeczności lokalnej związanej z ochroną przyrody i przygotowuje i przedstawia prezentację na temat obszarów lub obiektów objętych prawną ochroną przyrody znajdujących się w najbliższej okolicy 10
Gatunki ginące i zagrożone Ochrona w Unii Europejskiej polega ochrona gatunkowa wymienia przykłady gatunków, które wyginęły w Polsce i na świecie wskutek działalności człowieka związanej z zanikaniem siedlisk wymienia przykłady gatunków, które wyginęły w Polsce i na świecie wskutek nadmiernej eksploatacji przez człowieka gatunków reintrodukowanych i restytuowanych w Polsce definiuje terminy: deklaracja, traktat, konwencja, siedlisko priorytetowe, gatunek priorytetowy wymienia podstawowe rodzaje aktów prawnych Polski parki narodowe wymienia przyczyny zmniejszania się liczby gatunków na świecie wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się gatunkowej polega reintrodukcja i restytucja gatunków cel i efekt Szczytu Ziemi wymienia zasady rozwoju i przyjęte w Deklaracji z Rio lokalizuje na mapie fizycznej Polski ochrony przyrody w Polsce charakteryzuje prawne formy ochrony przyrody w Polsce klasyfikuje i omawia przyczyny zmniejszania się liczby gatunków na świecie ocenia znaczenie dla bio reintrodukcji i restytucji gatunków omawia założenia wybranych programów restytucji gatunków prowadzonych w Polsce polega ratyfikacja i implementacja międzynarodowych aktów prawnych charakteryzuje wybrane priorytetowe siedliska przyrodnicze analizuje wpływ działalności człowieka na zmniejszanie się gatunkowej ocenia wpływ własnych działao na stan gatunkowej analizuje skutecznośd wybranych programów restytucji gatunków prowadzonych w Polsce ocenia rolę ogrodów botanicznych i zoologicznych dla zachowania bio gatunkowej omawia procedurę implementowania deklaracji do prawa polskiego charakteryzuje wybrane międzynarodowe akty prawne dotyczące planuje i przeprowadza konkretne działania związane z czynną ochrona bio najbliższej okolicy współpracuje z organizacją pozarządową lub przedstawia organizację, z którą chciałby współpracowad na rzecz ochrony przyrody 11
Międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody i obowiązujących w Unii Europejskiej wymienia cele programu Natura 2000 - podaje przykłady międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody. wybrane priorytetowe siedliska przyrodnicze lokalizuje na mapie fizycznej Polski obszary sieci Natura 2000 omawia postanowienia konwencji CITES wyjaśnia rolę organów samorządowych i paostwowych w tworzeniu sieci Natura 2000 wyjaśnia zasady modyfikowania listy obszarów należących do sieci Natura 2000 ochrony analizuje zasady rozwoju i przyjęte w Deklaracji z Rio analizuje główne założenia Konwencji o biologicznej omawia procedurę ustanawiania obszaru natura 2000 analizuje wpływ organizacji pozarządowych na decyzje dotyczące ochrony przyrody i uzasadnia koniecznośd międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody i swojej najbliższej okolicy planuje i przeprowadza w szkole akcję na rzecz przestrzegania postanowieo konwencji CITES 12