DROGOWY PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH INFORMACJE PODSTAWOWE

DROGOWY PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH mgrr inżż.. i Krrzzysszzttoff T.. Kocci iołek

DROGOWY PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH INFORMACJE PODSTAWOWE mgr inŝ. Krzysztof T. Kociołek kkociolek@sapsp.pl Udział przewozów towarów niebezpiecznych w ogólnej ilości przewozów drogowych szacuje się na ok. 10-15%. Większość przewozów stanowią transporty masowe w cysternach, z których ponad 70% to paliwa ciekłe. Ocenia się, Ŝe w ciągu 5-10 lat nastąpi w naszym kraju podwojenie ilości tych przewozów. O trendach w przewozie drogowym moga świadczyć poniŝsze prognozy: Aby wzrost przewozów nie oznaczał pogorszenia się stanu bezpieczeństwa na drogach, niezbędnym jest istnienie dobrego prawa w tej dziedzinie oraz bezwzględne egzekwowanie go w codziennej praktyce transportowej, a takŝe właściwe kształcenie uczestników łańcucha transportowego. 1

Ogólne zalecenia dotyczące transportu towarów niebezpiecznych opracowane przez ONZ dla róŝnych środków transportu drogowego, kolejowego, morskiego i lotniczego - są podstawą do opracowania szczegółowych zasad bezpieczeństwa transportu tych materiałów w transporcie drogowym w Europie. Komitet Ekspertów Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (United Nations Economic Commission for Europe) opracował i opublikował w Genewie w dniu 30 września 1957 r. Umowę europejską o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road - ADR). Dzisiaj Umowa ta jest ona w 42 krajach standardem gwarantującym bezpieczeństwo transportu drogowego towarów, których właściwości mogą powodować zagroŝenie, Polska jest sygnatariuszem tej umowy od 1975 r., ale rzeczywistym i rzetelnym jej realizatorem od roku 2003. W rozumieniu artykułu 1. Umowy ADR określenie: ( ) towary niebezpieczne oznacza takie materiały i przedmioty, których międzynarodowy przewóz drogowy jest zabroniony lub dozwolony pod pewnymi warunkami ustalonymi w załącznikach A i B; ( ) Tak ogólna definicja pozwala rozciągnąć stosowanie umowy na wszystkie ładunki w transporcie drogowym. Uwarunkowanie zgody na ich przewóz spełnieniem przepisów zawartych w załącznikach A i B, nakłada na wszystkich uczestników procesu transportowego szczegółowe obowiązki: od producenta, przez nadawcę, przewoźnika do odbiorcy. Wszyscy muszą postępować tak, by bezpieczeństwo było zachowane na określonym w przepisach poziomie. Rodzaje zagroŝeń Zgodnie z ADR wyróŝnia się 13 rodzajów zagroŝeń stwarzanych podczas transportu przez ładunek. ZagroŜenia ta opisywane są przez klasy towarów niebezpiecznych : Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Klasa 4.1 Klasa 4.2 Klasa 4.3 Klasa 5.1 Klasa 5.2 Klasa 6.1 Klasa 6.2 Klasa 7 Klasa 8 Klasa 9 Materiały i przedmioty wybuchowe Gazy, przedmioty zawierające gaz pod ciśnieniem, Materiały ciekłe zapalne Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone Materiały samozapalne Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne Materiały utleniające Nadtlenki organiczne Materiały trujące Materiały zakaźne Materiały promieniotwórcze Materiały i przedmioty Ŝrące RóŜne materiały i przedmioty niebezpieczne Przed rozpoczęciem transportu, kaŝdy nowy towar materiał lub przedmiot, po którym moŝna oczekiwać na podstawie doświadczenia, Ŝe posiada właściwości niebezpieczne - musi być poddany klasyfikacji zgodnie z kryteriami zawartymi w Podręczniku badań i kryteriów ONZ, metodami w nim opisanymi. Wynik badania, w formie certyfikatu 2

klasyfikacyjnego, wydanego przez uprawnioną instytucję badawczą rozstrzyga, czy zagroŝenie jakie stwarza ładunek jest na tyle istotne, by uznać go za niebezpieczny. Jeśli tak, to towar zaliczany jest do jednej z 13 przedstawionych wyŝej klas zagroŝeń i otrzymuje czterocyfrowy numer UN (ONZ) odpowiadający jego niebezpiecznym właściwościom. W efekcie nadania Numeru UN towarowi przyporządkowane są metody doboru właściwego sposobu przewozu, odpowiedniego opakowania i procedury postępowania gwarantujące bezpieczeństwo w normalnych warunkach transportu drogowego. Dla właściwego doboru opakowania dla transportu towaru niebezpiecznego, niektóre materiały zaklasyfikowane do klas zagroŝeń ADR, mogą być zaliczone do tzw. grup pakowania, zgodnie ze stopniem stwarzanego przez nie zagroŝenia. W większości wypadków siła (intensywność) zagroŝenia ocenia jest w skali trzystopniowej. Grupy pakowania mają następujące znaczenia: I grupa pakowania: materiały stwarzające duŝe zagroŝenie II grupa pakowania: materiały stwarzające średnie zagroŝenie III grupa pakowania: materiały stwarzające małe zagroŝenie Inny, bardzo szczegółowy sposób oceny zagroŝeń stosuje się dla materiałów i przedmiotów wybuchowych, zaliczonych do klasy 1. ADR: siła zagroŝenia charakteryzowana jest przez podklasy 1.1 do 1.6, a ponadto stosowany jest system grup zgodności A, B, C, D, E, F, G, H, J, K, L, N, S, narzucający ostre reguły ładowania razem, do jednego pojazdu, materiałów stwarzających róŝnorodne zagroŝenia obejmowane przez klasę 1. ADR. Materiały i przedmioty klasy 2, gazy, transportowane w róŝnych stanach skupienia, zaliczone są do jednej z następujących grup, zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi: A duszące O utleniające F palne T trujące TO trujące, utleniające TC trujące, Ŝrące TF trujące, palne TOC trujące, utleniające, Ŝrące TFC trujące, palne, Ŝrące Odnośnie do gazów i mieszanin gazów łączących, zgodnie z kryteriami, właściwości niebezpieczne więcej niŝ jednej grupy, naleŝy przyjmować dominację grup oznaczonych literą T przed pozostałymi grupami. Natomiast grupy oznaczone literą F dominują nad grupami oznaczonymi literami A lub O. W kolumnie powyŝej ułoŝone są więc od najmniej do najbardziej niebezpiecznych. Materiały zakaźne klasy 6.2. ADR i promieniotwórcze klasy 7. ADR charakteryzowane są tylko przez własne numery nadane w Zaleceniach ONZ - numery UN. Dozwolone sposoby przewozu towarów niebezpiecznych Według ADR dozwolone są trzy przedstawione poniŝej sposoby przewozu materiałów niebezpiecznych w transporcie drogowym. Wybór właściwego sposobu przewozu naleŝy do nadawcy ładunku, który powinien zabezpieczyć pojazd i jego wyposaŝenie odpowiednio do 3

zagroŝeń, jakie stwarza ładunek. Wybór ten powinien dodatkowo zweryfikować przewoźnik (jeŝeli jest to inny przedsiębiorca) w chwili przyjmowania zlecenia i skierować do przewozu pojazd spełniający wymagania określone przez przepisy dla numerów UN ładunku (ładunków), które będą odbierane. 1. Przewóz w sztukach przesyłki Przez sztukę przesyłki w ADR rozumie się atestowane opakowanie, przystosowane do transportu towarów niebezpiecznych, zawierające ładunek, lub próŝne opakowanie, nieoczyszczone z pozostałości towaru niebezpiecznego lub przedmiot zaklasyfikowany do ADR, wraz z wymaganym przez przepisy oznakowaniem rozpoznawczym: nalepkami ostrzegawczymi i numerem UN, a w przypadku towarów wybuchowych klasy 1, równieŝ z prawidłową nazwą przewozową materiału zawartego w opakowaniu. Przewóz w sztukach przesyłki dozwolony jest pojazdami skrzyniowymi, w kontenerach, na platformach lub pojazdami ze specjalnie przystosowanym nadwoziem, pod warunkiem umocowania sztuk przesyłki (opakowań lub przedmiotów), zabezpieczenia ich przed uszkodzeniami podczas przewozu, oznakowania pojazdu, wyposaŝenia go zgodnie z ADR w wymagany sprzęt gaśniczy, awaryjny i ochrony osobistej. Pojazd taki nie musi spełniać Ŝadnych szczególnych warunków, co do jego konstrukcji i wyposaŝenia technicznego. Wyjątkiem tu są pojazdy przewoŝące towary wybuchowe klasy 1., które wymagają specjalnej konstrukcji i wyposaŝenia, dostosowane odpowiednio do zagroŝenia, badane i dopuszczane do przewozu odpowiednim świadectwem Transportowego Dozoru Technicznego. 2. Przewóz luzem Dozwolony jest dla niektórych, zwykle stwarzających niewielkie zagroŝenie towarów stałych lub przedmiotów. Polega na załadowaniu towaru luzem bezpośrednio do skrzyni ładunkowej lub do kontenera, bez stosowania opakowań, ale z zachowaniem szczegółowych warunków dotyczących szczelności skrzyni ładunkowej lub kontenera i ich odporności na działanie chemiczne ładunku. Pojazd realizujący taki sposób przewozu nie musi spełniać Ŝadnych szczególnych warunków, co do jego konstrukcji i wyposaŝenia technicznego, jedynie zachowane muszą być wskazówki przypisane do poszczególnych, transportowanych ładunków, związane z zabezpieczeniem skrzyni ładunkowej lub kontenera. 3. Przewóz w cysternach Przewóz w cysternach dozwolony jest: na podstawie szczegółowych przepisów dotyczących ich konstrukcji i dopuszczenia do przewozu, wyłącznie pojazdami o specjalnym wyposaŝeniu konstrukcyjnym, na podstawie świadectwa dopuszczenia do przewozu towarów niebezpiecznych wydawanego przez Transportowy Dozór Techniczny. Dla kaŝdego z towarów niebezpiecznych przepisy ADR podają szczegółowo wymagania, jakie musi spełniać cysterna (tzw. kod cysterny), wymagania konstrukcyjne w stosunku do pojazdu (tzw. typ pojazdu), dopuszczalny, maksymalny stopień napełnienia zbiornika, wymagane oznakowanie pojazdu (lub pojazdów w zestawie tzw. jednostki transportowej) i 4

ewentualne, szczegółowe wymagania, jakie muszą być spełnione dla zachowania bezpieczeństwa. WyróŜnia się trzy podstawowe rodzaje cystern: do przewozu gazów (równieŝ gazów skroplonych), do przewozu materiałów ciekłych niewystępujących w warunkach normalnych w fazie gazowej, do przewozu materiałów stałych, rozdrobnionych (cysterny silosy). Oznakowanie towarów przewoŝonych w opakowaniach (w sztukach przesyłki) Wszystkie opakowania - sztuki przesyłki z towarami niebezpiecznymi powinny być opatrzone nalepkami wskazanymi dla poszczególnych materiałów i odpowiadającymi im numerami UN. Jeśli towar stwarza kilka róŝnych zagroŝeń to trzy najwaŝniejsze powinny być uwidocznione przez nalepki, np. toksyczność, właściwości Ŝrące i palność. Na opakowaniach zbiorczych i opakowaniach o pojemności większej niŝ 450 l nalepki powinny być umieszczone na obydwu stronach opakowania. Na opakowaniach zbiorczych powinny być umieszczone wszystkie nalepki i numery UN towarów zawartych w opakowaniu zbiorczym. Wzory nalepek: KLASA 1 (Nr 1) dla podklas 1.1, 1.2 i 1.3 (Nr 1.4) (Nr 1.5) (Nr 1.6) Podklasa 1.4 Podklasa 1.5 Podklasa 1.6 5

KLASA 2 Gazy (Nr 2.1) Gazy palne Symbol (płomień): czarny, biały lub w innym kontrastującym kolorze; tło czerwone; cyfra 2 w dolnym naroŝu (Nr 2.2) Gazy niepalne i nietrujące Symbol (butla do gazu): czarny, biały lub w innym kontrastującym kolorze; tło zielone; cyfra 2 w dolnym naroŝu (Nr 2.3) Gazy trujące Symbol (czaszka i piszczele): czarny; tło białe; cyfra 2 w dolnym naroŝu KLASA 3 Materiały ciekłe zapalne (Nr 3) Materiały ciekłe zapalne Symbol (płomień): czarny lub biały; tło czerwone; cyfra 3 w dolnym naroŝu KLASA 4.1 Materiały stałe zapalne, samoreaktywne i materiały wybuchowe odczulone KLASA 4.2 Materiały samozapalne KLASA 4.3 Materiały wytwarzające w kontakcie z wodą gazy zapalne 4 4 (Nr 4.1) Symbol (płomień): czarny; tło białe z siedmioma czerwonymi, pionowymi pasami; cyfra 4 w dolnym naroŝu (Nr 4.2) Symbol (płomień): czarny; tło: górna połowa biała, dolna połowa czerwona; cyfra 4 w dolnym naroŝu (Nr 4.3) Symbol (płomień): czarny lub biały; tło niebieskie; cyfra 4 w dolnym naroŝu 6

KLASA 5.1 Materiały utleniające KLASA 5.2 Nadtlenki organiczne (Nr 5.1) Symbol (płomień nad kołem): czarny; tło Ŝółte; numer 5.1 w dolnym naroŝu (Nr 5.2) Symbol (płomień): czarny lub biały; tło górna połowa czerwona, dolna połowa Ŝółta; numer 5.2 w dolnym naroŝu KLASA 6.1 Materiały trujące KLASA 6.2 Materiały zakaźne (Nr 6.1) Symbol (czaszka i piszczele): czarny; tło białe; cyfra 6 w dolnym naroŝu (Nr 6.2) Dolna połowa moŝe zawierać napis: MATERIAŁ ZAKAŹNY oraz W RAZIE USZKODZENIA LUB WYCIEKU NATYCHMIAST POWIADOMIĆ SŁUśBY MEDYCZNE ; symbol (trzy półksięŝyce nałoŝone na koło) i napisy: czarne; cyfra 6 w dolnym naroŝu KLASA 7 Materiały promieniotwórcze (Nr 7A) Kategoria I-Biała Symbol (trójlistek): czarny; tło białe; czarny napis w dolnej połowie nalepki PROMIENIOWANIE ; cyfra 7 w dolnym naroŝu (Nr 7B) Kategoria II-śółta Symbol (trójlistek): czarny; tło: górna połowa Ŝółta z białym obrzeŝem, dolna połowa biała; czarny napis w dolnej połowie nalepki (obowiązkowy): PROMIENIOWANIE PROMIENIOWANIE ; cyfra 7 w dolnym naroŝu (Nr 7C) Kategoria III-śółta Symbol (trójlistek): czarny; tło: górna połowa Ŝółta z białym obrzeŝem, dolna połowa biała; czarny napis w dolnej połowie nalepki (obowiązkowy): PROMIENIOWANIE PROMIENIOWANIE ; cyfra 7 w dolnym naroŝu 7

(Nr 7E) Materiał rozszczepialny klasy 7 tło białe; czarny napis w górnej połowie nalepki (obowiązkowy): ROZSZCZEPIALNY ; napis w czarnej ramce: WSKAŹNIK BEZPIECZEŃSTWA KRYTYCZNOŚCIOWEGO ; cyfra 7 w dolnym naroŝu KLASA 8 Materiały Ŝrące KLASA 9 RóŜne materiały i przedmioty niebezpieczne (Nr 8) Symbol (ciecz wyciekająca z dwóch probówek, atakująca rękę i metal): czarny; tło: górna połowa biała, dolna połowa czarna z białym obrzeŝem; cyfra 8 w dolnym naroŝu (Nr 9) Symbol (siedem pionowych pasów w górnej połowie): czarny; tło białe; podkreślona cyfra 9 w dolnym naroŝu Towary niebezpieczne zapakowane do opakowań w niewielkich ilościach, nie podlegają przepisom ADR, poniewaŝ stwarzają niewielkie zagroŝenie w transporcie. Są wtedy oznakowane nalepkami lub nadrukami na opakowaniach, pokazanymi na przykładzie: LQ UN 1170 lub 8

W kształt rombu wpisane są: numer UN, jeśli w przesyłce jest tylko jeden rodzaj towaru niebezpiecznego lub symbol LQ - limited quantities (niewielkie ilości), jeśli w opakowaniu występuje kilka róŝnych towarów niebezpiecznych, zapakowanych w niewielkiej ilości, do małych opakowań, zgodnie z przepisami ADR. Oznakowanie pojazdów Pojazdy transportujące towary niebezpieczne w transporcie drogowym, poza niewielkimi wyjątkami, dotyczącymi ściśle określonych, małych ilości ładunku w pojeździe przewoŝącym sztuki przesyłki, powinny być oznakowane prostokątnymi tablicami koloru pomarańczowego, umieszczonymi z przodu i z tyłu pojazdu lub zestawu pojazdów (jednostki transportowej), pionowo, prostopadle do osi pojazdu. Dla niektórych cystern i podczas przewozu luzem, mogą to być tablice z numerami zagroŝenia i numerem UN. Jeśli pojazd przewoŝący towar niebezpieczny luzem, kontener lub cysterna oznakowane są z przodu i z tyłu tablicami bez numerów, to na ich bokach dodatkowo muszą być tablice z numerami, odpowiednio do transportowanych ładunków. W przypadku cystern wielokomorowych tablice takie powinny być umieszczone na obu bokach na wysokości kaŝdej z komór. Min. 30 cm 10 cm 33 10 cm 1088 40 cm 9

Wymagania dotyczące tablic barwy pomarańczowej Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 40 cm i wysokość nie mniejszą niŝ 30 cm; powinny być otoczone czarnym obrzeŝem o szerokości nie większej niŝ 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. JeŜeli, ze względu na wielkość lub konstrukcję pojazdu, powierzchnia dostępna do umieszczenia takich tablic jest zbyt mała, to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości i do 10 mm szerokości czarnego obrzeŝa. Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą przewoŝonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub zakryte. JeŜeli tablice są zakryte, to ich zakrycie powinno pozostać skuteczne po 15 minutach przebywania w ogniu. Jeśli na tablicy występuje numer rozpoznawczy zagroŝenia i numer UN, to powinny być nieścieralne i powinny pozostać czytelne po piętnastominutowym przebywaniu w ogniu. Tolerancja wymiarów tablic podanych wyŝej wynosi ± 10%. W górnej części tablicy: Numer rozpoznawczy zagroŝenia przypisany do poszczególnych numerów UN (dwie lub trzy cyfry, poprzedzone w razie potrzeby literą X ); W dolnej części tablicy Numer UN (zawsze 4 cyfry) Tło: pomarańczowe, Obramowanie, linia pozioma i cyfry: czarne, Przykłady oznakowania pojazdów przewoŝących towary niebezpieczne 1 : 1 K. Grzegorczyk, B. Hancyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne w transporcie drogowym, Błonie 2005 oraz T. Pusty, Przewóz materiałów niebezpiecznych poradnik kierowcy, WKŁ Warszawa 2000 10

Znaczenie numerów rozpoznawczych zagroŝenia Numer rozpoznawczy zagroŝenia składa się z dwóch lub trzech cyfr, czasem poprzedzonych literą X. Cyfry najczęściej odpowiadają klasom zagroŝeń stwarzanych przez ładunek i wskazują następujące zagroŝenia: 2 emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną 3 zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający się 4 zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się 5 działanie utleniające (wzmagające palenie) 6 działanie trujące lub zakaźne 7 działanie promieniotwórcze 8 działanie Ŝrące 9 zagroŝenie samorzutną i gwałtowną reakcją Powtórzenie pierwszej cyfry wskazuje na nasilenie opisanego przez nią zagroŝenia. JeŜeli zagroŝenie właściwe dla danego materiału moŝe być wystarczająco określone jedną cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero. Numer rozpoznawczy zagroŝenia poprzedzony literą X oznacza, Ŝe materiał reaguje niebezpiecznie z wodą. W odniesieniu do takich materiałów gaszenie wodą moŝe być stosowane jedynie za zgodą specjalistów. Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane nalepkami ostrzegawczymi: przewoŝące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej na obu bokach i z tyłu pojazdu, przewoŝące ładunek luzem w kontenerze na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera, przewoŝące ładunek w cysternie jednokomorowej na obu bokach i z tyłu cysterny, przewoŝące ładunek cysternie wielokomorowej na bokach kaŝdej z komór nalepkami odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po jednej z nalepek róŝnych wzorów występującej na oznakowaniu komór. przewoŝące ładunek w kontenerze-cysternie na obu bokach, z przodu i tyłu konteneracysterny, przewoŝące towary wybuchowe klasy 1. na obu bokach i z tyłu pojazdu, przewoŝące towary wybuchowe klasy 7. na obu bokach i z tyłu pojazdu. 11

Pojazdy przewoŝące ładunek w podwyŝszonej temperaturze Pojazdy-cysterny, kontenery-cysterny, cysterny przenośne, specjalne pojazdy lub kontenery albo specjalnie wyposaŝone pojazdy lub kontenery, przewoŝące ciecze o temperaturze wyŝszej niŝ 100 o C lub ciała stałe o temperaturze wyŝszej, niŝ 240 o C, dla których wymagany jest znak dla materiałów o podwyŝszonej temperaturze, powinny być zaopatrzone na obu bokach i z tyłu pojazdu, a w przypadku kontenerów, kontenerów-cystern i cystern przenośnych - na obu bokach oraz z przodu i z tyłu - w znak w kształcie trójkąta o długości boku co najmniej 250 mm, w kolorze czerwonym, zgodny z poniŝszym wzorem: Dokumenty pomocne w identyfikacji zagroŝeń SłuŜby ratownicze w miejscu wypadku ostrzegane są o potencjalnym zagroŝeniu przez oznakowanie pojazdu lub oznakowanie sztuk przesyłki w pojeździe. Natomiast taka skrótowa informacja nie wystarcza do skutecznego i bezpiecznego prowadzenia akcji ratowniczej. Konieczne wtedy jest uzyskanie dokładnej, wyczerpującej informacji o rodzaju ładunku, zagroŝeniach, jakie stwarza, o jego ilości, rodzaju opakowań i podstawowych informacji o postępowaniu ratowniczym w przypadku emisji, poŝaru, zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi. Dlatego w przepisach ADR określono szczegółowo obowiązki nadawcy towaru i przewoźnika, co do dokumentacji, jaka musi być przewoŝona z ładunkiem. Dokumentacja ta powinna być przechowywana w kabinie pojazdu w taki sposób, aby była łatwo dostępna, oddzielona od innych dokumentów, niezwiązanych z przewoŝonym ładunkiem, tak by niemoŝliwe było ich wymieszanie. W sytuacji, gdy ratownicy w miejscu wypadku nie mogą uzyskać potrzebnych informacji od kierowcy, powinni odszukać w kabinie omówione niŝej dokumenty. Dokumenty przewozowe We wszystkich pojazdach przewoŝących towary niebezpieczne (w sztukach przesyłki, luzem, w cysternie) w takich ilościach, Ŝe wymagane jest oznakowanie nalepkami ostrzegawczymi sztuk przesyłki lub pojazdu, wymagany jest podczas przewozu dokument przewozowy zawierający, co najmniej, następujące informacje: nazwę i adres nadawcy i odbiorcy (odbiorców) ładunku, numery UN wszystkich przewoŝonych towarów niebezpiecznych, poprzedzone literami UN, ich prawidłowe nazwy przewozowe, numery nalepek ostrzegawczych zagroŝeń jakie stwarza ładunek, grupę pakowania ładunku, jeśli jest przypisana do numeru UN, rodzaj i ilość opakowań sztuk przesyłki, całkowitą ilość przewoŝonych towarów, osobno dla kaŝdego numeru UN i grupy pakowania, Informacje dodatkowe charakteryzujące przewóz. Tak sformułowane informacje nadawca powinien wpisać do dokumentu przewozowego, a kierowca podczas załadunku sprawdzić, czy są zgodne ze stanem 12

faktycznym i czytelne. Ratownikom dają one szczegółową informację o rodzaju i intensywności zagroŝeń, ilości ładunku i stosowanych opakowaniach. Jest to istotne np. dla ustalenia, czy sztuki przesyłki nie zaginęły w trakcie wypadku, jaki sprzęt ratowniczy powinien być zaangaŝowany itd. Instrukcja pisemna dla kierowcy Uzyskanie dokładnej informacji o rodzaju ładunku, zagroŝeniach, jakie stwarza i minimum danych o postępowaniu ratowniczym w przypadku poŝaru, zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi moŝliwe jest teŝ na podstawie instrukcji pisemnej dla kierowcy. Jest to dokument, który powinien przygotować nadawca, w języku zrozumiałym dla kierowcy, w językach kraju nadawcy i odbiorcy oraz w językach wszystkich krajów tranzytowych. Kierowca powinien otrzymać instrukcje najpóźniej w chwili załadunku towaru i przechowywać ją w kabinie pojazdu w miejscu łatwo dostępnym. Zatem zgodnie z ADR kaŝdy pojazd transportujący na terytorium Polski towary niebezpieczne, oznakowany tablicami pomarańczowymi, powinien przewozić równieŝ instrukcje pisemne w języku polskim, opisujące wszystkie rodzaje zagroŝeń, jakie moŝe stwarzać ładunek. Niewielkie ilości towaru niebezpiecznego w opakowaniach Przepisy ADR dopuszczają przewóz niewielkich ilości niektórych towarów niebezpiecznych, we właściwie dobranych opakowaniach jednostkowych, bez stosowania przepisów ADR. Jedynym wymaganiem jest wówczas umieszczenie na opakowaniach zbiorczych nalepek informacyjnych. Ograniczone ilości towaru w opakowaniach jednostkowych są przypisane do poszczególnych numerów UN i do grup pakowania, w taki sposób, by zagroŝenie bezpieczeństwa pozostawało na minimalnym poziomie. Ilości te wahają się od 5 l dla najmniej niebezpiecznych, do 50 ml, a niektóre towary najbardziej niebezpieczne nie podlegają temu zwolnieniu - kaŝda ich ilość w opakowaniach podlega przepisom ADR. Akcja ratownicza w przypadku wypadku z udziałem takich towarów, w sytuacji, gdy opakowania są zniszczone a ich zawartość wydostała się za zewnątrz, powinna być prowadzona ze szczególną ostroŝnością i z uwzględnieniem zagroŝenia, jakie stwarzają właściwości ładunku. Ustalić je moŝna, jeśli w nalepkach podany jest numer UN ładunku objętego zwolnieniem. Jeśli uŝyto w nalepkach symbol LQ, wówczas jedynym źródłem wiedzy o potencjalnych zagroŝeniach jest producent towaru lub wymagana przepisami karta charakterystyki substancji lub preparatu, którą powinien posiadać równieŝ dystrybutor produktu. Niewielkie ilości towaru niebezpiecznego w pojeździe Przewoźnicy towarów niebezpiecznych mogą korzystać ze zwolnień, na jakie system ADR zezwala, jeśli bezpieczeństwo transportu nie jest zagroŝone. Zwolnienie często stosowane dotyczy przewozu niewielkich ilości towarów niebezpiecznych w pojeździe. Stosować je moŝna do małych aut o dopuszczalnej masie całkowitej (DMC) poniŝej 3,5 tony i do zestawów zdolnych zabrać 25 ton ładunku. Pod wyłączenie to podlega transport w pojeździe niewielkich ilości towarów niebezpiecznych zapakowanych w certyfikowane wg przepisów ADR opakowania, oznakowane zgodnie z wymaganiami (sztuki przesyłki), bez konieczności oznakowania pojazdu tablicami pomarańczowymi i dodatkowego wyposaŝenia awaryjnego, przez kierowców bez kursowego szkolenia ADR, bez instrukcji pisemnych dla kierowcy. Oczywiście nadawca ładunku odpowiada za właściwe opakowanie i oznakowanie sztuk przesyłki. 13

Wzór pisemnej instrukcji kierowcy: Data utworzenia: Nalepki Podstawa opracowania: Data aktualizacji: INSTRUKCJA PISEMNA DLA KIEROWCY Nr rozpoznawczy zagroŝenia: Kraj (Język) ŁADUNEK: Prawidłowa nazwa przewozowa Przepis szczególny: --- Numer UN Grupa Pakowania Klasa: Opis ładunku: RODZAJ ZAGROśENIA: ZagroŜenie dominujące: ZagroŜenie dodatkowe: Kontakt z ogniem: Kontakt z wodą: Inne uwagi: OCHRONY OSOBISTE: Drogi oddechowe: Ochrona rąk: Ochrona oczu: Ochrona ciała: Ochrona nóg: Pozostałe: POLSKA PODSTAWOWE CZYNNOŚCI KIEROWCY: - Zatrzymać pojazd i wyłączyć silnik oraz instalacje elektryczną w pojeździe - Zawiadomić policję i straŝ poŝarną - Nie uŝywać światła nieosłoniętego, nie palić - Oznakować miejsce wypadku i ostrzec innych uŝytkowników drogi i osoby postronne - Poinformować osoby postronne o zagroŝeniu i skierować je na stronę nawietrzną - Nie pozwalać zbliŝać się osobom do oznaczonego miejsca zdarzenia DODATKOWE I SPECJALNE CZYNNOSCI KIEROWCY: - Po nałoŝeniu odzieŝy ochronnej rozlany materiał zasypać ziemią, piaskiem lub absorbentem - Jeśli to moŝliwe zatrzymać wyciek - Jeśli to moŝliwe zapobiec przedostaniu się cieczy do instalacji kanalizacyjnej wodnej lub ziemi - W razie duŝych wycieków ciecz obwałować ziemią POśAR: Niewielki poŝar gasić od strony nawietrznej gaśnicą pianową, śniegową lub proszkową. Nie gasić poŝaru ładunku PIERWSZA POMOC: - Usunąć poszkodowanego ze skaŝonego środowiska, zapewnić dostęp świeŝego powietrza - Zdjąć zanieczyszczoną odzieŝ, skórę zmyć mydłem - Zachlapane oczy natychmiast przemyć wodą przez okres 20 minut - W przypadku zaniku oddechu stosować sztuczne oddychanie - Wezwać pomoc lekarską INFORMACJE DODATKOWE: Policja 997 StraŜ PoŜarna 998 S.O.S Tel. Komórkowy 112 Nadawca: Opracował: 14

Szkolenie osób zaangaŝowanych w przewóz towarów niebezpiecznych Zagadnienie szkoleń kierowców uregulowane jest w następujących aktach prawnych: ustawą z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla kierowców przewoŝących towary niebezpieczne. Osoby, inne niŝ kierowcy, którzy skończyli szkolenia kursowe i posiadają zaświadczenia ADR, zatrudnione przy przewozie towarów niebezpiecznych lub czynnościach związanych z tym przewozem, w tym przy załadunku lub rozładunku, powinny zostać przeszkolone przez przedsiębiorcę lub na jego koszt w zakresie odpowiednim do odpowiedzialności i obowiązków tych osób. Umowa ADR wymienia następujące formy szkoleń: Szkolenie ogólne polega na ogólnym zapoznaniu z wymaganiami zawartymi w przepisach o przewozie towarów niebezpiecznych, Szkolenie stanowiskowe jest to szczegółowe szkolenie w zakresie przepisów, ściśle odpowiadające odpowiedzialności i obowiązkom, Szkolenie z zakresu bezpieczeństwa jest to szkolenie na temat zagroŝeń stwarzanych przez towary niebezpieczne; celem tego szkolenia jest zapoznanie pracowników z bezpiecznymi sposobami postępowania oraz procedurami ratowniczymi, Szkolenie z zakresu klasy 7. Szkolenie kursowe kierowców prowadzone jest na obowiązkowych kursach, których warunki i sposób prowadzenia jest szczegółowo określony przez prawo. Kursom tym podlegają: kierowcy pojazdów przewoŝących towary niebezpieczne, odpowiednio oznakowane tablicami pomarańczowymi, kierowcy pojazdów przewoŝących towary niebezpieczne w cysternach stałych lub odejmowalnych, pojazdach bateriach o pojemności całkowitej przekraczającej 1000 litrów oraz w kontenerach-cysternach, cysternach odejmowalnych lub MEGC o pojemności jednostkowej przekraczającej 3000 litrów, kierowcy pojazdów przewoŝących materiały lub przedmioty wybuchowe klasy 1, kierowcy pojazdów przewoŝących materiały promieniotwórcze klasy 7. Jeśli kierowca wykonuje tylko przewozy towarów niebezpiecznych w ilościach niewymagających oznakowania pojazdu, to musi przejść szkolenie stanowiskowe tak jak inne osoby zaangaŝowane w przewóz towarów niebezpiecznych. Szkolenia kursowe prowadzone są przez jednostki szkolące działające na podstawie wpisu do Rejestru prowadzonego przez Marszałka Województwa. Kursy dokształcające ADR dzielą się na kilka rodzajów w zaleŝności od tego czy kierowca po raz pierwszy uczestniczy w danym kursie czy odnawia uprawnienia (w okresach pięcioletnich doskonali wiedzę) oraz w zaleŝności od tego co kierowca przewozi. 15

Rodzaje kursów Kurs początkowy: - podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7. Kurs doskonalący: - podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7. Cel kursów to przygotowanie teoretyczne i praktyczne kierowców do wykonywania bezpiecznego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych róŝnych klas oraz do zapobiegania i usuwania zagroŝeń powstałych w związku z dokonanymi przewozami tych towarów. Czas trwania dokształcających Początkowe: - podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas trwa 24 godziny lekcyjne, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach trwa 16 godzin lekcyjnych, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1 trwa 8 godzin lekcyjnych, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7 trwa 8 godzin lekcyjnych. Doskonalące: - podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas trwa 16 godzin lekcyjnych, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach trwa 8 godzin lekcyjnych, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1 trwa 5 godzin lekcyjnych, - specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7 trwa 5 godzin lekcyjnych. Godzina lekcyjna na wszystkich kursach ma wymiar 45 minut, a czas trwania kursu dokształcającego w ciągu jednego dnia nie moŝe przekroczyć 8 godzin lekcyjnych (czyli kurs podstawowy musi trwać minimum 3 dni). 16

Uczestnicy kursu Warunkiem przyjęcia kierowcy na kurs dokształcający początkowy podstawowy jest: ukończenie 21 lat Ŝycia i spełnienie wymogów określonych w odrębnych przepisach w stosunku do kierowców przewoŝących towary niebezpieczne. Natomiast warunkiem przyjęcia na kursy specjalistyczne w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych w cysternach, towarów niebezpiecznych klasy 1 oraz klasy 7 jest posiadanie przez kierowcę waŝnego zaświadczenia ADR o ukończeniu kursu podstawowego lub ukończenie z wynikiem pozytywnym podstawowego początkowego kursu dokształcającego. Kurs doskonalący przeznaczony jest dla kierowców przewoŝących towary niebezpieczne, którzy w roku poprzedzającym datę upływu waŝności zaświadczenia ADR ukończą kurs początkowy. Ramowy program kursów dokształcających 1) Kurs początkowy podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas obejmuje: a) wymagania ogólne dotyczące przewozu towarów niebezpiecznych, b) główne rodzaje zagroŝeń, c) działania zapobiegawcze i środki bezpieczeństwa właściwe dla róŝnych rodzajów zagroŝeń, d) ochronę towarów niebezpiecznych przed działaniami osób trzecich, e) obowiązki kierowcy związane z przewozem towarów niebezpiecznych, f) czynności podejmowane przez kierowcę po zaistnieniu wypadku, w szczególności w zakresie pierwszej pomocy, bezpieczeństwa ruchu drogowego, uŝywania sprzętu gaśniczego i środków ochrony indywidualnej, g) postępowanie kierowcy w czasie przejazdu przez tunele, w szczególności w przypadku poŝaru, h) środki ostroŝności, które powinny być podjęte podczas załadunku i rozładunku towarów niebezpiecznych, i) zakazy ładowania razem róŝnych towarów do tego samego pojazdu lub kontenera, j) manipulowanie i układanie sztuk przesyłki, k) oznakowanie oraz umieszczanie nalepek ostrzegawczych, l) przeznaczenie i sposób działania wyposaŝenia technicznego pojazdów, m) informacje na temat realizacji transportu kombinowanego, n) informacje na temat odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej i karnej, o) informacje na temat ochrony środowiska i kontroli przewozu odpadów; 2) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach obejmuje: a) zachowanie się pojazdów na drodze, z uwzględnieniem przemieszczania się ładunku, b) szczególne wymagania dotyczące pojazdów, c) ogólne wiadomości teoretyczne na temat róŝnych systemów napełniania i opróŝniania cystern, d) dodatkowe przepisy szczególne dotyczące uŝywania pojazdów, w szczególności świadectw dopuszczenia, znaków dopuszczenia, oznakowania tablicami barwy pomarańczowej oraz umieszczania nalepek ostrzegawczych; 3) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1 obejmuje: a) specyficzne zagroŝenia stwarzane przez materiały i przedmioty wybuchowe, w tym wyroby pirotechniczne, 17

b) zakazy pakowania i ładowania razem róŝnych materiałów i przedmiotów klasy 1; 4) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7 obejmuje: a) specyficzne zagroŝenia związane z promieniowaniem jonizującym, b) wymagania szczególne dotyczące pakowania, manipulowania, ładowania razem i układania materiałów promieniotwórczych, c) szczególne środki bezpieczeństwa, które powinny być podjęte w razie wypadku z materiałem promieniotwórczym. Kursy dokształcające doskonalące powinny obejmować zagadnienia dotyczące nowych lub zmienionych regulacji prawnych oraz nowych rozwiązań merytorycznych dotyczących przewozu drogowego towarów niebezpiecznych objętych ramowym programem kursu początkowego. Egzamin Kurs kończy się egzaminem przed powołaną przez jednostkę prowadzącą kurs trzyosobową komisją, w skład której wchodzi przedstawiciel Marszałka Województwa pełniący funkcję Przewodniczącego Komisji. Egzaminy przeprowadza się w formie testu pisemnego, składającego się z pytań pochodzących z katalogu pytań egzaminacyjnych, przygotowanego przez Transportowy Dozór Techniczny. Jednostka ta podaje do publicznej wiadomości przykładowe pytania egzaminacyjne dla kaŝdego rodzaju kursu dokształcającego na stronie www.tdt.pl Ilość pytań w teście: 1) kurs podstawowy - 30 pytań i trwa 90 minut, 2) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach - 18 pytań i trwa 60 minut, 3) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1-15 pytań i trwa 45 minut, 4) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7-15 pytań i trwa 45 minut. KaŜdy z egzaminów uwaŝa się za zdany w przypadku udzielenia przez egzaminowanego co najmniej 2/3 poprawnych odpowiedzi. W przypadku nie zdania egzaminu, zainteresowanemu przysługuje prawo do jednego egzaminu poprawkowego, w terminie 3 miesięcy od dnia rozpoczęcia kursu. 18

Wzór zaświadczenia ADR Doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych Umowa europejska ADR i polskie przepisy wprowadziły od 1 stycznia 2003 roku dla kaŝdego przedsiębiorcy wykonującego przewóz lub związany z nim załadunek lub 19

rozładunek, obowiązek prowadzenia nadzoru wewnętrznego nad tymi czynnościami. W tym celu muszą wyznaczyć (zatrudnić) na swój koszt doradcę do spraw bezpieczeństwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych (DGSA). Do zadań doradcy naleŝy w szczególności: 1) doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych, 2) stwierdzanie zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie i umowie ADR, 3) sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorcy w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych oraz z czynności z tym związanych, 4) sporządzanie raportów powypadkowych, jeŝeli w związku z przewozem towarów niebezpiecznych doznały obraŝeń osoby, wystąpiła szkoda majątkowa lub nastąpiło skaŝenie środowiska. Przedsiębiorca, który mimo obowiązku nie posiada doradcy podlega karze pienięŝnej w wysokości 5000 zł. Taką samą karą sankcjonowane jest nie złoŝenie w terminie sprawozdania rocznego z działalności przedsiębiorcy. Doradcą moŝe być, osoba, która: 1) ukończyła 21 lat Ŝycia, 2) posiada wykształcenie wyŝsze, 3) nie była karana za przestępstwo umyślne, 4) ukończyła z wynikiem pozytywnym kurs początkowy dla kandydatów na doradców, obejmujący szkolenie w zakresie zagroŝeń związanych z przewozem towarów niebezpiecznych oraz przepisów obowiązujących w tym zakresie, 5) złoŝyła z wynikiem pozytywnym egzamin dla kandydatów na doradców przed komisją egzaminacyjną powołaną przez wojewódzkiego inspektora transportu drogowego. Po pozytywnym zaliczeniu egzaminu kandydat otrzymuje świadectwo przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu towarów niebezpiecznych. Kontrola przewozu towarów niebezpiecznych Przewóz towarów niebezpiecznych oraz wymagania związane z tym przewozem podlegają kontrolom. Kontrole mogą prowadzić: 1) inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego - na drogach, parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne, 2) funkcjonariusze Państwowej StraŜy PoŜarnej - na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne, 3) policjanci - na drogach i na parkingach, 4) funkcjonariusze StraŜy Granicznej - na drogach i parkingach, 5) inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy - na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne, 6) funkcjonariusze słuŝby celnej, 7) Ŝołnierze śandarmerii Wojskowej i wojskowych organów porządkowych - w stosunku do pojazdów Sił Zbrojnych, 8) uprawnieni pracownicy Państwowej Agencji Atomistyki - na parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne, 9) uprawnieni pracownicy Transportowego Dozoru Technicznego - na parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne, 20

10) uprawnieni pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska - na parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne, 11) uprawnieni pracownicy zarządów dróg - w miejscach określonych w ich uprawnieniach. Osoby przeprowadzające kontrolę obowiązane do sprawdzenia: 1) klasyfikacji towaru niebezpiecznego, 2) stosowania opakowania, cysterny lub pojazdu, 3) oznakowania opakowań i ich zawartości, 4) przestrzegania zakazów pakowania razem określonych towarów, 5) przestrzegania zakazów ładowania razem określonych towarów, 6) sposobu rozmieszczenia i zabezpieczenia towarów na pojeździe, 7) stanu technicznego opakowań i cystern uŝytych do przewozu, 8) stanu technicznego pojazdu uŝytego do przewozu, jego oznakowania i wyposaŝenia, 9) sposobu przewozu, 10) kwalifikacji kierowcy, 11) kwalifikacji innych osób wykonujących czynności związane z przewozem drogowym towarów niebezpiecznych, 12) dokumentów wymaganych przy tym przewozie. Osoby przeprowadzające kontrolę są obowiązane podczas kaŝdej kontroli wypełnić listę kontrolną. Wypełnioną listę kontrolną przekazuje się wojewódzkiemu inspektorowi transportu drogowego, a jej kopię kontrolowanemu. Literatura: 1. Towary niebezpieczne w transporcie drogowym ADR 2007 2009, Krzysztof Grzegorczyk, Bolesław Hancyk, Rafa Buchar, Wydawnictwo Buch-Car, Błonie 2007 r. 2. Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik dla straŝaków OSP, Praca zbiorowa, SA PSP Kraków 2005 r. 3. Umowa europejska 2007, http://www.unece.org/trans/danger/publi/adr/adr_e.html. 4. Zasady postępowania ratowniczego 2004. Poradnik dla ratowników na potrzeby pierwszej fazy akcji ratowniczej podczas zdarzeń z materiałami niebezpiecznymi Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, FIREX, Warszawa 2005 r. 5. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.). 21