PRACE INSTYTUTU BADA WCZEGO LEŚNICTWA, Seria A 2001/1 Nr 911 Marian Suw ALA, Stanisław RzADKOWSKI Instytut Badawczy Leśnictwa Zakład Użytkowania Lasu Sękocin-Las, 05-090 Raszyn e-mail: m.suwala@ibles.waw.pl WYDAJNOŚĆ PRACY, KOSZTY I USZKODZENIA DRZEW PRZY POZYSKIWANIU., DREWNA " W TRZEBIEZACH DRZEWOSTANOW GORSKICH PRODUCTIVITY, HARVESTING COSTS AND TREE DAMAGE IN THINNINGS IN MOUNTAIN STANDS Abstraet. F our technological processes of wood harvesting in mountain stands ofnorway spruce and European beech were investigated. Chain saw was used for cutting and other technological operations while forwarder in the two variants of cut-to-length method and skidder in another two variants of whole - stem method. In dddition, the one- and two-stage extractions (with the horse skidding in the jirst stage) as well as 3 O and 60 m distances between the strip roads were applied. Highest productivity (10,6-6,2 m 3 /8 machinehours, in relation to the extraction distance 100-2000 m and type ofstand), lowest costs (46-75 zł/m 3, in relation to the productivity) was achievedfor the cut-to-length method with application of the forwarder. In addition this method of harvesting caused least damage to the remaining trees (12,4-16,0% oftrees, in relation to the type of stand). Key words: Thinning of mountain stands, wood harvesting, productivity, tree damage, unit cost. Prac. Inst. Bad. Leś., A, 2001, 1(911): 85-111.
86 M Suwała, S. Rzadkowski 1. WPROWADZENIE Na podstawie przeprowadzonej w całym kraju w latach osiemdziesiątych inwentaryzacji ankietowej stwierdzono, że udział powierzchniowy terenów podgórskich o nachyleniu 7-16 (tj. około 12-300/0) wynosił 18%, a górskich (powyżej 16 ) - 9%. Drzewostany położone na wymienionych terenach cechują się w zakresie pozyskiwania drewna specyfiką górską, m.in. nie powinny być w nich używane ciągniki rolnicze. Można więc przyjąć, że na około 25% powierzchni lasów w kraju do zrywki drewna obecnie mogą być stosowane wyłącznie ciągniki specjalistyczne oraz koń, zważywszy że część terenów górskich jest niedostępna także dla tych środków. Przy pozyskiwaniu drewna w warunkach górskich w kraju zdecydowanie dominują metody (dłużycowa, całej strzały), w ramach których stosuje się niemal wyłącznie zrywkę półpodwieszoną lub wleczoną za pomocą skiderów lub koni, a w łatwiejszych warunkach z użyciem ciągników rolniczych. Te tradycyjnie stosowane metody i środki ograniczają możliwość zmniejszenia kosztów jednostkowych. Cechują się także dużymi uszkodzeniami w drzewostanie (Łuc 1995, za MuszYŃSKIM 1995). W literaturze przedstawiane były propozycje zastosowania forwardera do zrywki drewna w warunkach górskich (MUSZYŃSKI 1995, 1997; GIL 1999). Na jego przydatność wskazywała m.in. prezentacja terenowa zrywki drewna w NadleśnictWie Bielsko w 1996 r. Pojedyncze forwardery znalazły się na terenach górskich, nie maj ąj ednak szerszego zastosowania do zrywki. Wykorzystywane-są np. do podwozu drewna. Wyniki wykorzystania forwardera do tego celu w latach 1997-1998 w Nadleśnictwie Bardo prezentują KLOSOWSKI i WIĘSIK (1999). Autorzy stwierdzają, że wydajność forwardera wyniosła w poszczególnych latach około 60 i 50 m 3 /dzień, przy odległości w przedziale 800-2400 m, natomiast koszty jednostkowe odpowiednio około 13 i 16 zł/m 3, przy wykorzystaniu ciągnika ~ 700 i 1530 mth/~ok. Trzeba jednak nadmienić, że forwarder przeznaczony jest głównie do zrywki i powinno się ograniczać jego jazdę po drogach utwardzonych (JODŁOWSKI 1997). W literaturze krajowej i zagranicznej brak jest wyników badań porównawczych metod i procesów teclmologicznych z użyciem folwardera i skidera na terenach górskich. Badania takie zostały podjęte przez InStytut Badawczy Leśnictwa w końcu 1996 r. Już wstępne wyniki wskazywały na możliwość zmniejszenia kosztów jednostkowych oraz ograni,?zenia uszkodzeń drzew przy pozyskiwaniu drewna w wyniku zastosowania metody drewna krótkiego ze zrywką nasiębierną za pomocą forwardera (RzADKOWSKI 1999). Istotne znaczenie przy pozyskiwaniu drewna także w górach lnają szlaki operacyjne (zrywkowe), w szczególności odstęp między nimi. Odstęp ten w przypadku środka nasiębiernego zależy głównie od sposobu zrywki (jedno- czy dwuetapowa), wysięgu zamontowanego na nim żurawia i długości wyrabianego
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 87 drewna. Przy zrywce jednoetapowej i obecnym wysięgu żurawi montowanych na forwarderach do około 10m oraz długości kłód (które muszą być w zasięgu żur.awia) 5-6 m, odstęp ten można teoretycznie określić na około 30 m. Przy zrywce dwuetapowej (uprzednie wyciąganie drewna do szlaku) odstęp ten może być większy. Większy odstęp może być zastosowany także przy jednoetapowej zrywce skiderem, który dociąga drewno i formuje ładunek za pomocą wciągarki. Wodniesieniu do warunków górskich brak jest badań, uwzględniających zróżnicowanie odstępu między szlakami operacyjnymi. W przedstawionej sytuacji celowe było zbadanie, czy możliwe jest zmniejszenie kosztów jednostkowych oraz ograniczenie uszkodzeń drzew przy pozyskiwaniu drewna przez zastosowanie nowej w warunkach górskich metody drewna krótkiego z użyciem forwardera do zrywki, z zachowaniem odpowiedniego odstępu między szlakami operacyjnymi. W opracowaniu przedstawiono końcowe wyniki badań * przeprowadzonych w trzebieży drzewostanów świerkowych i bukowych. 2. CEL I ZAKRES PRACY Celem pracy było: - porównanie procesów technologicznych reprezentujących metody drewna krótkiego z użyciem do zrywki forwardera oraz całej strzały z zastosówanielll do zrywki skidera; - porównanie zrywki drewna forwarderem iskiderem; - porównanie zrywki jednoetapowej forwarderem z odstępem między szlakami operacyjnymi około 30 m ze zrywką dwuetapową, obejmująćą wyciąganie drewna koniem do szlaku i zrywkę forwarderem przy odstępie między szlakami około 60 m. Do badań zestawiono następujące procesy technologiczne:. A. Metoda drewna krótkiego (Kr) ze zrywką forwarderem: 1. Proces Kr-PF30 (odstęp między szlakami około 30 m) - ścinka z podstawowym, ogólnym kierunkiem obalania skosem w dół stoku, w stronę szlaku - "w jodełkę", a tylko w wyjątkowych przypadkach skosem w górę stoku, w stronę szlaku (przy mniejszych spadkach, jeżeli istnieje pewność, że ścięte drzewo nie zsunie się) oraz okrzesywanie i wyróbka pilarką - P (drewno z części odziomkowej w kłodach, o średniej długości około 6 m, części wierzchołkowe w całych długościach d0 około 6 m);. - zrywka drewna forwarderem (F), w zasadzie w dół stoku, z podjazdem tyłem ciągnika bez ł~dunku w górę stoku po szlaku (jeżeli tojestmożliwe * Badania wykonano w ramach tematu BLP-847 na zlecenia Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych
88 M Suwała, S. Rzadkowski wjazd przodem ciągnika bez ładunku na szlak z góry w dół); w przypadkach koniecznych - zrywka w górę stoku, z wjazdem tyłem ciągnika bez ładunku na szlak z góry w dół stoku; - ewentualna wyróbka wałków z części wierzchołkowych pilarką przy drodze wywozowej. 2. Proces Kr-PKF60 (odstęp między szlakami około 60 m) - ścinka z podstawowym, ogólnym kierunkiem obalania w dół stoku, okrzesywanie i wyróbka drewna pilarką (P), jak w procesie Kr-PF30; - dociąganie drewna koniem (K) do szlaku operacyjnego; - zrywka drewna forwarderem (F), jak w procesie Kr-PF30. - ewentualna wyróbka wałków z części wierzchołkowych pilarką przy drodze wywozowej. B. Metoda całej strzały (C s ), ze zrywką skiderem. 1. Proces C s -PSP60 (odstęp między szlakami około 60 m) - ścinka z podstawowym, ogólnym kierunkiem obalania skosem w dół stoku, w stronę szlaku (do zrywki w dół) lub w stronę od szlaku (do zryw~i w górę), a tylko w wyjątkowych przypadkach do zrywki w dół stoku obalanie skosem w górę stoku w stronę od szlaku (przy mniejszych spadkach, jeżeli istnieje pewność, że ścięte drzewo nie zsunie się) oraz okrzesywanie drzew pilarką (P); - zrywka okrzesanych strzał skiderem (S) w zasadzie VI dół stoku, z podjazdem tyłem ciągnika bez ładunku po szlaku w górę stoku, z ewentualnym wykorzystaniem wciągarki ciągnika do jego podciągnięcia Ueżeli to jest możliwe - wjazd przodem ciągnika bez ładunku na szlak z góry w dół); w przypadkach koniecznych - zrywka w górę stoku, z wj azdem tyłem ciągnika bez ładunku z góry w dół stoku; - wyróbka drewna pilarką (P) przy drodze wywozowej. 2. Proces Cs-PKSP60-80 (odstęp między szlakami 60-80 m) - ścinka z podstawowym, ogólnym kierunkiem obalania skosem w dół stoku, w stronę szlaku (do zrywki w dół), a tylko w wyjątkowych przypadkach obalanie skosem w górę stoku, w stronę od szlaku (przy mniejszych spadkach, jeżeli istnieje pewność, że ścięte drzewo nie zsunie się), okrzesywanie drzew pilarką (P), jak w procesie C s -PSP60; - dociąganie drewna koniem (K) do szlaku operacyjnego; - zrywka okrzesanych strzał skiderem (S), jak w procesie C s -PSP60. - wyróbka drewna pilarką (P) przy drodze wywozowej. Ustalono, że porównanie wyżej przedstawionych rozwiązań technologicznych i technicznych zostanie przeprowadzone według następujących kryteriów oceny~ wydajność pracy, jednostkowy koszt techniczny, udział pozostających w drzewostanie drzew uszkodzonych. Badania zostały przeprowadzone w późnych trzebieżach w drzewostanach świerkowych i bukowych.
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 89 3. METODYKA I PRZEBIEG PRACY _ 3.1. Wskaźniki oceny 3.1.1. Wydajność pracy Wydajność pracy w czasie zmiany na powierzchni cięć w procesie technologicznym Wp lub operacji W o została obliczona jako iloraz czasu dnia roboczego (480 min) i sumy czasochłonności operacji tego procesu CIPo) lub czasochłonności operacji - Po (masz.min./m 3, rob.min./m 3 ): lub W = 480 (J P (J W skaźnik wydajności pracy w procesie technologicznym obliczony na podstawie powyższej formuły oznacza liczbę m 3 pozyskanego drewna (ściętego, wyrobionego i zerwanego - stosownie do zakresu uwzględnionych operacji) przez maszynę (maszyny, konia) lub jedną osobę, wykonującą umownie wszystkie operacje, w przyjętej jednostce czasu. Czasochłonność operacji technologicznych została obliczona jako iloraz czasochłonności w rob.min./drzewo lub masz.min/drzewo na działce (w procesie technologicznym) i przeciętnej miąższości drzewa (m 3 /drzewo) na całej powierzchni cięć. Czasochłonność zrywki w masz.min./m 3 lub rob.min./m 3 została ustalona jako iloraz czasu (masz.min. lub rob.min.) i rozmiaru zrywki (m 3 ). Czas wyciągania koniem wyrażono także w masz.min. (koń) lub rob.min. (wozak). Czasochłonność została obliczona na podstawie czasu zmiany na powierzchni roboczej T o5, który obejmuje: czas produkcyjny T 04 oraz czas przerw na potrzeby fizjologiczne (potrzeby naturalne i odpoczynek) - T 5. Na czas produkcyjny T 04 składają się: T 02 - czas operacyjny, który obejmuje: T 1 - czas główny (bezpośredni) ; który odnosi się bezpośrednio do czynności lub zabiegów głównych w ramach operacji (np. wykonania rzazów przy ścince drzewa, odcinania gałęzi przy okrzesywaniu drzewa, wykonania rzazu (ów) przy przerzynce drewna, jazdy z ładunkiem przy zrywce drewna). T 2 - czas pomocniczy; poświęcony na wykonanie czynności, za~iegów pomocniczych, związanych z realizacją czynności, zabiegów głównych, m.in.: - przestawienia środka pracy z położenia transportowego w robocze i na odwrót; - przygotowania stanowiska roboczego; - przejścia, przejazdu między stanowiskami roboczymi (np. przejście od drzewa do drzewa przy ścince lub okrzesywaniu, zmiana stano-
90 M Suwała, S. Rzadkowski T 3 - T 4 - wiska pracy maszyny); - przejścia, przejazdu jałowego na powierzchni roboczej (np. przejście drwala lub przejazd maszyny na inną część zrębu celem podjęcia tam pracy, jazda bez ładunku przy zrywce); - zaczepiania, załadunku oraz odczepiania rozładunku, mygłowania przy zrywce. czas obsługi technicznej środka pracy na powierzchni roboczej, m.in.: - codziennej obsługi technicznej narzędzia, maszyny; - przygotowania narzędzia, maszyny do pracy (np. uruchomienie, podgrzanie silnika); - przeprowadzenia regulacji (np. liczby obrotów). czas usunięcia usterek środka pracy na powierzchni roboczej, tzn.: - usterek technologicznych (np. zanieczyszczeń hamujących ruch zespołów roboczych oraz ruch jałowy zapobiegający zanieczyszczeniom - lub po ich usunięciu) ; - usterek technicznych, np. złalnań, zniekształceń, niesprawności, demontaż i montaż uszkodzonej części, regulacja w związku z usunięciem usterki. Czas operacyjny został przyjęty w rozmiarze ustalonym na podstawie fotochronometraży. Natomiast, ze względu na nieuzasadnione różnice, mając na uwadze zwiększenie porównywalności procesów i operacji, pozostałe czasy zostały rozliczone według normatywów procentowych, mianowicie: - czas T 3 i T 4 ustalono w odniesieniu do czasu operacyjnego odpowiednio: przy pracy pilarką - 30%, 'przy zrywce ciągnikami i końmi - 10%; - czas przerw na potrzeby fizjologiczne T 5 stanowi w zmianie roboczej: przy pracy pilarką i zrywce konnej - 13%, przy zrywce ciągnikami - 10%. 3.1.2. Jednostkowy koszt techniczny pozyskania drewna Jednostkowy koszt techniczny operacji Kto [zł/m 3 ] został obliczony jako iloczyn jej czasochłonności Po i technicznego kosztu pracy Kt z użyciem danego środka: Koszt techniczny pracy Kt stanowi sumę kosztu bezpośredniego Kb i kosztu ogólnogospodarczego Kg: Kt=Kb+Kg Koszt bezpośredni pracy Kb obejmuje sumę następujących kosztów cząstkowych: płac brutto KI" ubezpieczeń społecznych i innych narzutów od płac K s,
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 91 amortyzacji Ka, oprocentowania kapitału lub pożyczki bankowej Kk, napraw i części zamiennych Km ubezpieczenia środka KzI' paliwa lub paszy dla konia i olejów ~J : Kb = K,.+Ks+K a +Kk+K n +Ku+Kp Koszt ogólnogospodarczy Kg obejmuje koszty: osobowe, np. wynagrodzeń ogólnogospodarczych, bhp, szkoleń, delegacji robotników; rzeczowe, np. utrzymania budynków - garaży, maszyn i urządzeń ogólnego przeznaczenia. Koszt pracy z użyciem maszyny, konia odnosi się do jednostki czasu (godziny, minuty). Po uwzględnieniu przyjętych zasad obliczania jednostkowego kosztu technicznego, formuła przyj lnie postać (Po w masz.min.hn 3 ).. -] s - stopa procentowa ubezpieczeń społecznych, g - procentowy wskaźnik kosztów ogólnogospodarczych, C - cena nowego środka, C/- średnia cena środka w okresie amortyzacji (w uproszcżeniu, połowa ceny nowego środka), a - procentowa stopa amortyzacji, n - procentowy wskaźnik kosztu napraw i części za1niennych, k - stopa oprocentowania kapitału lub pożyczki bankowej, u - procentowy wskaźnik ubezpieczenia Inaszyny, p - procentowy udział czasu pracy silnika lub konia (zwykle T o2 ) w przyjętym czasie, CpJ Co - cena paliwa lub owsa, cena oleju, j pj j o - godzinowe zużyc i e paliwa lub owsa, godzinowe zużycie oleju, t - liczba godzin pracy środka w lniesiącu, T -liczba godzin pracy środka w roku, Jednostkowy koszt techniczny (zł/m 3 ) pozyskania l m 3 drewna Ktp w procesie technologicznym został obliczony jako suma jednostkowych kosztów technicznych Kto operacj i tego procesu : [~ Ktp = "Lk to Dane przyjęte do obliczeń przedstawiono w tabeli 1.
92 M Suwa/a, S. Rzadkowski Da'ne wyjściowe do obliczenia kosztów (wg stanu na dzień Data of costs calculation (as for the day 30.09.2000) 30.09.2000 r.) Tabela 1 Table l Pilarka Koń VVyszczególnienie Chain (z wozem Spec i fication saw i uprzężą) Horse with the cart P K VVykorzystanie maszyn/konia zmiana 1 1 Machivery usage/horse shift Płaca obsługi (brutto:) Crew salary Kierowca-operator Driver zł/mies. 2000 2000 zł/month Pomocnik Assistant Razem Total zł/mies. zł/month Liczba osób obsługi 1 1 Number of crew members Narzuty od plac (ubezp., itp) % 20,33 20,33 Salary taxes Cena środka Price zł l 900 10000 Stawka amortyzacyjna % 33 17 Depreciation rate Stopa oprocentowania kapitalu 12 12 12 Capital interest rate Roczny wskaźnik kosztu napraw % 33 6,0 Annual rate of maintenance cost Zużycie paliwa Fuel consumption Uh 1,3 3, l Cena paliwa Fuel pric"e zł/ l 4,20 0,5 Zużycie oleju Motor oil consumption l/ha 0,5 - Cena oleju Motor oil price zł/l 10,00 - Udzial czasu pracy silnika (T o2 ) w czasie TOj % 40 80 Working time ofmotor in to tal time ofwork Liczba godzin pracy (Taj): Number ofworking hours w miesiącu in the month 160 160 w roku in the year 1 600 1 600 VVskaźnik kosztów ogólnogospodarczych % 100 100 Other costs Skider Skidder (LKT 81, Tj 240) S 1 2500 2000 4500 2 20,33 380000 14 12 4,0 9,0 2,70 0,3 18,00 80 160 1 600 100 Forwarder Forwarder (TJ 1010, V 840) F 1 2700 l 20,33 790000 14 12 4,0 10,0 2,70 0,5 18,00 80 160 1600 100
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 93 3.1.3. Udział drzew uszkodzonych Uszkodzenie drzewa obejmuje zranienia strzały (także złamanie, trwałe pochylenie związane z uszkodzeniem systemu korzeniowego), złamania żywych gałęzi oraz rany korzeni danego drzewa" widocznych na powierzchni w obrębie jego szyi korzeniowej. Udział drzew uszkodzonych D o wyrażony w %: gdzie: d u - liczba drzew uszkodzonych, D - liczba wszystkich drzew pozostających po zabiegu (łącznie z uszkodzonymi). " 3.2. Prace terenowe Badania terenowe przeprowadzono w Nadleśnictwach Bielsko (RDLP Katowice) i Lądek Zdrój (RDLP Wrocław), które dysponowały ciągnikami forwarder i skider (odpowiednio: Valmet 840 i LKT 81 - Lądek Zdrój oraz Timberj ack 1010 i Timberjack 240C -Bielsko). Wstępnego wyboru drzewostanów dokonano stosownie do założonego zakresu pracy na podstawie planu cięć i operatu urządzeniowego. Wybór ten został następnie zweryfikowany na gruncie, odrzucając na podstawie oceny wizualnej drzewostany silnie zróżnicowane pod względem cech taksacyjnych oraz położone na stokach o spadkach przekraczających możliwości ciągników i koni (przyjęto powyżej 35%, ze względów bezpieczeństwa pracy). Charakterystykę wybranych drzewostanów przedstawiono w tabeli 2. Wyznaczenia drzew do usunięcia dokonywała miejscowa administracja. Wybrany drzewostan był losowo dzielony na działki, stosownie do liczby badanych procesów technologicznych. Szerokość działek była zgodna z odstępami między szlakami, przyjętymi dla poszczególnych procesów technologicznych (Kr- PF30 - około 30 m; Kr-PKF60 i C s -PSP60 - średnio około 60 m; Cs-PKSP60-80 - 60-80 m). Szlaki operacyjne wyznaczono w przybliżeniu środkiem działek. N a działkach ustalono liczby drzew pozostaj ących i do usunięcia. Pomiary czasu wykonania operacji w procesach technologicznych przeprowadzono metodą fotochronometrażu, z dokładnością do jednej sekundy. Odległość jazd przy zrywce określono na podstawie uprzedniego pomiaru założonych tras przejazdu i oznaczenia ich w terenie. Na działkach ustalono liczby drzew uszkodzonych przy zastosowaniu procesów technologicznych. Pomiaru miąższości drewna pozyskanego na działkach dokonano zgodnie z obowiązuj ącą normą, po zrywce lub końco- ' wej wyróbce przy drodze wywozowej.
94 M Suwała, S. Rzadkowski Tabela 2 Table 2 Charakterystyka drzewostanów na powierzchniach badawczych (wg operatu urządzania lasu) Characteristics of stands at the location of study area VVyszczególnienie Drzewostan Drzewostan bukowy Specification świerkowy European beech stand Norway spruce stand Jednostka administracyjna RDLP Wrocław RDLP Wrocław RDLP Katowice Forest District N adl. Lądek Zdrój Nad!. Lądek Zdrój Nad!. Bielsko-Biała Oddział, pododdział I 161 108 c 109 b 118 a Compartment, subcompartment Siedliskowy typ lasu LMG LMG LG Type of forest site Gatunek Species Św Bk Bk VViek (lata) Age \ 69 67 55, Zadrzewienie Stand, ind ex 1,0 l, I l, I Przeciętna pierśnica (cm) 25 24 25 20 Mean d.b.h. Pr'zeciętna wysokość (m) 22 21 19 22 Mean height Bonitacja Site index II, 5 1, 5 II I Zasobność stocking (m 3 /ha) 278 381 343 325 Operat z roku 1990 1990 1988 Forest management plan from the year Przeciętna miąższość gru- 0,40 0,10 0,24 grubizny drzewa wg odbiórki drewna (m 3 /drzewo)' Mean volume of merc~antable wood (m 3 /tree), Średnia Average - - 61 1,1 23 21 1,5 350-0,17 4. WYNIKI PRACY 4.1. Wydajność pracy A. Wydajność pozyskania drewna w drzewostanach świerkowych W CAŁYCH PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH I Wydajność pracy wrn 3 /8 rnasz.godz: w całych procesach technologicznych (operacje technologiczne i zrywka) pozyskiwania drewna w trzebieżach drzewostanów świerkowych,.w zależności od. odległości zrywki, przedstawiono na rycinie 1 a.
Wydajność pracy. koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 95 a Wp 10 ---- 6 r-- - - K-PF r-- - --- - -- K-PKF, l 30! - -! I 60 i b Wp K-PF ", 10 ---------- I -- 6 -------- - K-PFK.. 6 Cs-PKSP 4 ~~_P!':P 6 4 i-- Cs-PKSP <0-80 2T------r----~r_----1_----~ 2 Cs-PSP ~ o+-----~----~~----~----~ 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance o 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance Ryc. 1. Wydajność pracy (Wp) w procesach technologicznych pozyskiwania drewna w trzebieżach drzewostanów świerkowych: a - w m 3 /8 masz.godz.. i b - w m 3 /8 rob.godz Fig. 1. Productivity: a - ofmachinery (m 3 /8 machine hours) and labor b- (m 3 /8 man hours) in the wood harvesting during the thinning ofnorway spruce stand Przyjmując wydajności pracy w procesie Cs-PSP60 przy odległości zrywki 100-500-1000-1500-2000 mjako porównawcze (100%) można stwierdzić, że W pozostałych procesach stanowią (%): 194-199-206-212-219 w procesie K r -PF30; 154-159-166-171-177 w procesie K r -PKF60; 116-118-120-121-123 w procesie Cs-PKSP60-80. Wydajności pracy w przeliczeniu najednego zatrudnionego w m 3 /8 rob.godz., w całych procesach technologicznych pozyskiwania drewna w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera są takie SaIue jak przedstawiono wyżej w m 3 /8 masz. godz. Qednoosobowa obsługa środków), natomiast w ramac~ metody całej strzały z użyciem skidera (dwuosobowa obsługa) są odpowiednio mniejsze (ryc. 1b). Przyjmując w tym przypadku przedstawione wydajności pracy w procesie C s -PSP 6o jako porównawcze (100%), można stwierdzić, że w pozostałych procesach wynoszą (%): 266-279-295-310-325 w procesie K r -PF30; 212-223-237-250-263 w procesie K r -PKF60; 139-141-143-144-146 w procesie Cs-PKSP60-80. J Ogólnie można stwierdzić, że różnice na korzyść procesów technologicznych W ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera, w wydajnóści pracy wyrażonej w m 3 /8 rob.godz, są większe niż w m 3 /8 masz.godz. Podstawowe prawidłowości są takie same w obu przypadkach, a mianowicie:
96. M Suwała, S. Rzadkowski - największym wzrostem wydajności pracy cechuje się proces technologiczny w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera, przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 30 m; - mniejszym wzrostem wydajności pracy cechuje się proces technologiczny w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera, przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 60 m, a więc z koniecznym w tym przypadku wyciąganiem drewna do szlaku (oznacza to, że włączenie wyciągania do procesu technologicznego nie jest rekompensowane odpowiednim zwiększeniem wydajności pracy forwardera); - różnica w wydajności pracy na korzyść przedstawionych wyżej procesów technologicznych w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera wyraźnie rośnie w miarę zwiększania się odległości zrywki; - zwiększenie wydajności nastąpiło także w metodzie całej strzały w wyniku wyciągania drewna koniem do szlaku. W OPERACJACH TECHNOLOGICZNYCH Wydajności pracy przy ścince i wyróbce drewna obliczone w m 3 /8 masz.godz oraz w m 3 /8 rob.godz są takie same Uednoosobowa obsługa pilarki) i wynoszą w drzewostanach świerkowych: - 13,09 w metodzie drewna krótkiego (procesy Kr-PF30 i Kr-PKF60); - 8,69 (w tym przy ścince i okrzesywaniu ok. 14, a przy wyróbce po zrywce ok. 23) w metodzie całej strzały (Cs-PSP60 i Cs-PKSP60-80). Powyższe wyniki wskazują, że przeniesienie wyróbki drewna do drogi wywozowej w metodzie całej strzały wpłynęło na zmniejszenie wydajności pracy w operacjach technologicznych. Wynika to głównie z konieczności rozsortowywania strzał po. zrywce i przenoszenia części drewna stosowego na większe odległości niż ma to miejsce przy wyróbce drewna w metodzie drewna krótkiego. PRZY WYCIĄGANIU I ZRYWCE DREWNA. Wydajność pracy. w m 3 /8 masz. godz. przy wyciąganiu i zrywce drewna w trzebieżach drzewostanów świerkowych przedstawiono na rycinie 2a. Przyjmując wydajności pracy przy zrywce skiderem w procesie Cs-PSP6o jako porównawcze (100%), można przedstawić, że wydajności zrywki na odległości 100-500-1000-1500-2000 m, w pozostałych procesach wynoszą (%): 379-391--402--412--420 w procesie Kr-PF30 (forwarder); 162-175-190-204-217 w procesie Kr-PKF60 (koń i forwarder); 159~160-162-163-164 w procesie Cs-PKSP60-80 (koń iskider). Wydajności pracy przy zrywce drewna w trzebieżach drzewostanów świerkowych w przeliczeniu najednego zatrudnionego w m 3 /8 rob.godz. obrazuje rycina2b. W porównaniu z wydajnością przy jednoetapowej zrywce skiderem w procesie C s -PSP60, relacje wydajności pracy przy zrywce w pozostałych procesach wynoszą w tym przypadku (%): -
Wydajność pracy, kos~ty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 97 a Wo..._... _......_......... r---....... 50r------p~... ~~------+-----~... -_... K-PF 3 40T------r----~------+~-~~ - 30T------r----~------+-----~ b Wo............. r---...... 50r-----~~... ~--~----+-----~ 40T- -r ~----_-~_~ - K~.. =PF~3... -- 30r-----~----_r-----+----~ "-=---- -.... K.. PKF. 20 I ---- - - -_ - -. Cs-PKSP.o.a 10 + r-==::::~==~~~~-l... :-J Cs"PSP. r- - -r-. K-PFK. 20r-----~----_r-- -~-~-~~~ 10 t -1===::4=::~~~~~~C~S.. P:K:SP~.o~.a O+-----~----~------+-----~ " 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance Cs.. PSP. o+-----~----~------~----~ 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [n1łextraction distance " Ryc. 2. Wydajność pracy (Wo) prży zrywce drewna (z uwzględnieniem wyciągania wodpowiednich procesach) w trzebieżach drzewostanów świerkowych: a - w m 3 /8 masz.godz. i b - w m 3 /8 rob.godz Fig. 2. Productivity: a- ofmachinery (m 3 /8 machine hours) and b - labor (m 3 /8 hours) in the extraction ofwood during the thinning ofnorway spruce stand 759-782-804-823-838 Vi procesie Kr-PF30 (forwarder); 323-350-380-408-433 w procesie Kr-PKF60 (koń i forwarder); 207-203-199-195-193 w procesie Cs-PKSP60-80 (koń iskider). Ogólnie można stwierdzić, że różnice na korzyść zrywki forwarderem w trzebieżach drzewostanów świerkowych w ramach metody drewna krótkiego, w wydajności pracy wyrażonej w m 3 /8 rob.godz, są większe niż w m 3 /8 masz.godz. Podstawowe prawidłowości są takie same w obu przypadku, a mianowicie: - największym wzrostem,wydajności pracy cechuje się zrywka forwarderem stosowanym w metodzie drewna krótkiego, przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 30 m;. -'-- mniejszym wzrostem wydajności pracy charakteryzuje się zrywka dwuetapowa w ramach metody dre~na krótkiego z użyciem forwardera, przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 60 m, a więc z koniecznym w takim przypadku wyciąganiem drewna do szlaku; - różnica w wydajności pracy na korzyść zastosowania forwardera w porównaniu z użyciem skidera wyraźnie rośnie w miarę zwiększania się odległości zrywki; - w ramach metody całej strzały większa jest wydajność zrywki dwuetapowej niż jednoetapowej.
98 M. Suwała. S. Rzadkowski B. Wydajność pozyskania drewna w drzewostanach bukowych W CAL YCH PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH Wydajność pracy w m 3 /8 masz. godz. w całych procesach technologicznych (operacje technologiczne i zrywka) pozyskiwania drewna w trzebieżach drzewostanów bukowych podano na rycinie 3a. Przyjmując wydajności pracy w procesie C s -PSP60 jako porównawcze (100%), można stwierdzić, że w pozostałych procesach przy odległości zrywki 100-500-1000-1500-2000 m, są one następujące (%): 137-143-150-157-163 w procesie K r -PF30; 113-118-124-130-136 w procesie K r -PKF60; 92-93-93-94-94 w procesie Cs-PKSP60-80. Wydajności pracy w przeliczeniu na jednego zatrudnionego w m 3 /8 rob.godz., w całych procesach technologicznych pozyskiwania drewna w trzebieżach drzewostanów bukowych, przedstawia rycina 3b. Traktując wydajności pracy w procesie Cs-PSP6o jako porównawcze (100%), można stwierdzić, że w pozostałych procesach będą one stanowiły ( %): 186-199-215-230-245 w procesie K r -PF30; 153-165-179-192-205 w procesie K r -PKF60; 105-105-104-104-104 w procesie Cs-PKSP60-80. Można więc stwierdzić, że podstawowe prawidłowości są takie same w drzewostanach bukowych jak w świerkowych, z tym, że w tym przypadku wydajności zrywki jednoetapowej i dwuetapowej w metodzie całej strzały są podobne. a Wp - - -I-- - -I- K:PF 3 -- r- - -I-- _ '-- K-PKF o -.- - -t-- - _ 81-0 Cs-psp 6 6F~~ - 4+-----~-----+-----4~v~ffi,~~6do~ 2+-----~-----+----_4----~ b Wp l 8 I 6 4 2 ---+-----+-- ",-Pl' '*' --...J 1--- +----+- - -- K-PKK ' 1-- l... : Cs-PKSP... - cs-psp. 0+-----~----~----_4----~ 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance o 100 500 1000 1500 2000 qdległość zrywki [m] Extractlon distance Ryc. 3. Wydajność pracy (Wp) w procesach technologicznych pozyskiwania drewna w trzebieżach drzewostanów bukowych: a - w m J /8 masz.godz. i b - w m J /8 rob.godz Fig. 3. Productivity: a - of machinery (m 3 /8 machine hours) and b - labor (m 3 /8 man hours) in the wood harvesting during the thinning of European beech stand
Wydajność pracy, koszty (uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 99 W OPERACJACH TECHNOLOGICZNYCH Wydajności pracy przy ścince i wyróbce drewna w m 3 /8 masz.godz oraz w 1;Il3/8 rob.godz wynoszą w drzewostanach bukowych: - 9,74 w metodzie drewna krótkiego (procesy Kr-PF30 i Kr-PKF60); - 9,21 w lnetodzie całej strzały (Cs-PSP60 i Cs-PKSP60-80), w tym przy ścince i okrzesywaniu ok. 14, a przy wyróbce po zrywce ok. 26. W drzewostanach bukowych występuje także różnica w wydajności pracy w operacjach technologicznych na korzyść metody drewna krótkiego. Jest ona jednak mniejsza niż w świerkowych. Na taki układ wpłynęła głównie mniejsza miąższość pozyskiwanych drzew w drzewostanach bukowych niż w świerkowych (przy niemal takim samym wieku). PRZY WYCIĄGANHJ I ZRYWCE DREWNA Wydajność pracy W m 3 /8 masz. godz. przy wyciąganiu i zrywce drewna w trzebieżach drzewostanów bukowych przedstawiono na rycinie 4a. '. Przyjmując podane wydajności pracy przy zrywce skiderem w procesie Cs- PSP60 jako porównawcze (loó%), można obliczyć, że wydajności zrywki na odległości 100-500- 1000-1500- 2000 m, w pozostałych procesach wynoszą (%): 295-308-321-332- 345 w procesie Kr-PF 30 (forwarder); 129-144--161-175-188 w procesie Kr-PKF60 (koń i folwarder); 81-84-86-88- 89 w procesie Cs-PKSP60-80 (koń iskider). a Wo.................! b Wc>......-..._...,........., 50 -'---1-...... - 40 -K PF 30 30+---! i -+-----1 ;! 1 -----1 20 - -- -- ~o -~--!. 10 r===~~~::~:::::l::v~.. :.~::~r6jo 1 I' 80 O+-----~-----r----~----~ 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance CS PSP 6. : O+-----~-----r-----+~~~ 100 500 1000 1500 20qp Omegłość zrywki [m] Extraction distance Ryc. 4. Wydajność pracy (Wo) przy zrywce drewna (z uwzględnieniem wyciągania wodpowiednich procesach).w trzebieżach drzewostanów bukowych: a - w m 3 /8 masz.godz. i b - w m 3 /8 rob.godz '.. Fig. 4. Productivity of: a - machinery (m 3 /8 machine hours) and b - labor (m 3 /8 man hours) in the extraction of wood during the thinning of European beech stand
100 M Suwała, S. Rzadkowski Wydajnoś-ci pracy przy zrywce drewna w trzebieżach drzewostanów bukowych w przeliczeniu na jednego zatrudnionego w m 3 /8 rob.godz. podano na rycinie 4b. W porównaniu z wydajnością przy jednoetapowej zrywce skiderem w procesie C s -PSP60, relacje wydajności pracy przy zrywce w pozostałych procesach wynoszą (%): 589-617-642-663-689 w procesie Kr-PF30 (forwarder); 259-289-321-349-375 w procesie Kr-PKF60 (koń i forwarder); 110-109-107-106-105 w procesie C s -PKSP60-8 D (koń iskider). Przedstawione wyniki wskazują, że zasadnicze prawidłowości w obu przypadkach są takie same, jak przedstawiono w drzewostanach świerkowych. 4.2. Jednostkowy koszt techniczny A. Koszty pozyskania drewna w drzewostanach świerkowych W CAL YCH PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH Jednostkowe koszty techniczne pozyskiwania 'drewna w całych procesach technologicznych (operacje technologiczne i z~ka) w trzebieżach drzewostanów świerkowych przedstawia rycina 5. Podstawowe prawidłowości są następujące: - największym zmniejszeniem kosztów cechują się oba procesy technologiczne w ramach metody drewna krótkiego z użyciem., forwardera, a różnica między nimi jest mała na korzyść procesu z jednoetapową zrywką; - różnica w kosztach na korzyść przedstawionych wyżej procesów technologicznych w ramach metody drewna krótkiego z użyc~em forwardera rośnie w miarę zwiększania się odległości zrywki; 200~-----.------.------.------. -- I/l o ~150+------+--~~~~---+----~.r.'l:; ::;: ~.~ 100 Cs-PKSP 60-80 N.0 :i: ~ $ ~p~ ~ o ~ 50-30 O+------+------+------+----~ 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance Ryc. 5. Jednostkowy koszt techniczny w całych procesach technologicznych pozyskiwania drewna (operacje technologiczne i zrywka) w trzebieżach drzewo- stanów świerkowych Fig. 5. Cost per volume unit ofwood (zł/m 3 ) in the harvesting processes during the thinning ofnorway spruce stand
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 101 - trzeba także zauważyć, że znacząco mniejszym kosztem cechuje się proces technologiczny w ramach metody całej strzały ze zrywką dwuetapową, a więc z.wyciąganiem drewna do szlaku koniem i zrywką skiderem (oznacza to, że włączenie wyciągania do procesu technologicznego jest rekompensowane odpowiednim zmniejszenie kosztu zrywki skiderem).. W OPERACJACH TECHNOLOGICZNYCH Jednostkowe koszty techniczne ścinki i wyróbki drewna wynoszą w zł/m 3 : - 19,96 w metodzie drewna krótkiego (procesy Kr-PF30 i Kr-PKF60); - 29,98 (w tym przy ścince i okrzesywaniu ok. 19, a przy wyróbce po zrywce ok. 11) w metodzie całej strzały (Cs-PSP60 i Cs-PKSP60-80). Powyższe wyniki wskazują, że przeniesienie wyróbki drewna do drogi wywozowej w metodzie całej strzały wpłynęło na zwiększenie kosztów w operacjach technologicznych. PRZY WYCIĄGANIU I ZRYWCE DREWNA Jednostkowe koszty techniczne zrywki drewna (z uwzględnieniem wyciągania w odpowiednich procesach) w trzebieżach drzewostanów świerkowych obrazuje rycina 6. Przyjmując podane koszty zrywki skiderem w procesie Cs-PSP60 jako porównawcze (100%), można przedstawić, że w pozostałych procesach przy zrywce na odległości 100-500- 1000-1500-2000 m, stanowią one (%): 28-27-26-26-25 w procesie Kr-PF30 (forwarder); 34-33-31-30-29 w procesie Kr-PKF60 (koń i forwarder); 38-41-43-44-46 w procesie Cs-PKSP60-80 (koń iskider). 200 Ui 8 150+------+------r-----_r-=~~..r E E. >. ~ 100~ ~~----_4------~----~ ~ i ~ Cs-PKSP 5O.el Q) - N ~ 50+------+-==---~----_r~~~ x: -_. O+-----~----~------r_----~ 100 500 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance Ryc. 6. Jednostkowy koszt techniczny zrywki drewna (z uwzględnieniem wyciągania w odpowiednich procesach) w trzebieżach drzewostanów świerkowych Fig. 6. Cost per volume unit ofwood (zł/m 3 ) in the extractionof wood during the thin- -ning ofnorway spruce stand
102 M. Suwała. S. Rzadkowski Przedstawione wyniki wskazują, że: - największym zmniejszeniem kosztów cechuje się Zlywka forwarderem stosowanym w metodzie drewna krótkiego, szczególnie jednoetapowa przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 30 m; - różnica na korzyść zastosowania forwardera w porównaniu z użyciem skidera rośnie w miarę zwiększania się odległości zrywki; - mniejszymi kosztami charakteryzuje się także zrywka dwu etapowa w ramach metody całej strzały z wyciąganiem drewna do szlaku koniem. A. Koszty pozyskania drewna w drzewostanach bukowych W CAL YCH PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH. Jednostkowe koszty techniczne pozyskiwania drewna w całych procesach technologicznych (operacje technologiczne i zrywka) w trzebieżach drzewostanów bukowych przedstawia rycina 7. Przyjmując koszty w procesie Cs-PSP60 jako porównawcze (100%), można stwierdzić,. że w pozostałych procesach przy odległości zrywki 100-500-1000-1500-2000 m, wynoszą one (%): 51-48-45-43-41 w procesie K r -PF30; 50-47-44-42-41 w procesie K r -PKF60; 77-80-82-84-86 w procesie Cs-PKSP60-80. Podstawowe prawidłowości są w drzewostanach bukowych takie, jak w świerkowych. 200............ _... _._......._..._........._......... Cs-PKSP 6Q.80 :>. ~ 100+---~~------~----~----~.!:! c.c K-PF t,) 2.l -- JO N ~ 50+------+------~----~--=-~ ::c: O+------+------r-----~----~. 100 500. 1000 1500 2000 Odległość zrywki [m] Extraction distance Ryc. 7. Jednostkowy koszt techniczny w calych procesach technologicznych pozyskiwania drewna (operacje technolo-. giczne i zrywka) w trzebieżach drzewostanów bukowych Fig. 7. Cost per volume unit ofwood (zł/m 3 ) in the harvesting processes during the thinning of European be ech stand
Wydajność pracy. koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 103 W OPERACJACH TECHNOLOGICZNYCH Jednostkowe koszty techniczne) ścinki i wyróbki drewna wynoszą w drze- ~ostanach bukowych w zł/m ~ :. - 26,76 w metodzie drewna krótkiego (procesy Kr-PF30 i K r -PKF60); - 28,30 (w tym ścinki i okrzesywania ok. 18, a wyróbki po zrywce ok. 10) w metodzie całej strzały (Cs-PSP60 i Cs-PKSP60-80). W drzewostanach bukowych występuje także różnica w kosztach operacji technologicznych na kqrzyśćmetody drewna krótkiego. Jest ona jednak mniejsza niż w świerkowych. Na taki układ wpłynęła głównie mniejsza miąższość pozyskiwanych drzew w drzewostanach bukowych niż w świerkowych, co zostało wyjaśnione w wydajności pracy. PRZY WYCIĄGANIU I ZRYWCE DREWNA Jednostkowe koszty techniczne zrywki drewna (z uwzględnieniem uprzedniego wyciągania w odpowiednich procesach) w trzebieżach drzewostanów bukowych przedstawia rycina 8. Przyjmując podane koszty zrywki skiderem w procesie Cs-PSP60 jako porównawcze (l 00%), można obliczyć, że w pozostałych procesach przy zrywce na odległości 100-500-1000-J500-2000 m, wynoszą one (%): 36-34-33-32-31 w procesie Kr-PF30 (forwarder); 34-33-32-32-31 w procesie Kr-PKF60 (koń i forwarder); 69-74-78-81-84 w procesie Cs-PKSP60-80 (koń iskider). Zasadnicze prawidłowości są takie same, jak przedstawiono w drzewostanach świerkowych. 200 Cs-PSPoo K-PKF oo o~----~------~--~~----~ 100 &Xl 1 (XX) 1 &Xl ::roj Odległość zryyad [111 Bdradion cfistarre Ryc. 8. Jednostkowy koszt techniczny zrywki drewna (z uwzglę- dnieniem wyciągania w odpowiednich procesach) w trzebieżach drzewostanów bukowych Fig. 8. Cost per volume unit ofwood (zł/m 3 ) in the extraction ofwood during the thinning of European beech stand
104 M. Suwała, S Rzadkowski 4.3. U dział drzew uszkodzonych Udziały drzew uszkodzonych w całych procesach technologicznych pozyskiwania drewna w drzewostanach świerkowych i bukowych przedstawiają się następująco: - są najmniejsze w metodzie drewna krótkiego, przy tym w drzewostanach świerkowych (ryc. 9a) mniejszy jest udział drzew uszkodzonych w przypadku zrywki jednoetapowej (odstęp między szlakami około 30 m) niż dwuetapowej (uprzednie wyciąganie drewna koniem, odstęp między szlakami około 60 m), natomiast w bukowych (ryc. 9b) są one podobne; - w ramach metody całej strzały, mniejszy okazał się udział drzew uszkodzonych w przypadku zrywki jednoetapowej (odstęp około 60 m) niż dwuetapowej (uprzednie wyciąganie drewna koniem, odstęp między szlakami 60-80 m), zarówno w drzewostanach świerkowych jak i bukowych. Można dodać, że w metodzie drewna krótkiego nieznaczna jest przewaga udziału drzew uszkodzonych przy zrywce (z uwżględnieniem wyciągania koniem) nad udziałem drzew uszkodzonych przy ścince, natomiast w metodzie całej strzały dominują uszkodzenia następujące przy zrywce (z wyciąganiem drewna do szlaku). a b % % 10 5 o Proces technologiczny Technoloqical processes Ryc. 9. Procentowy udział drzew uszkodzonych przy pozyskiwaniu drewna (operacje technologiczne i zrywka) w trzebieżach drzewostanów: a - świerkowych i b - bukowych; 30,60,60-80 - odstęp między szlakami w m Fig. 9. Share in the remaining stand oftrees damage during the harvesting operations during the thinning performed in Norway spruce (a) and European beech (b) stands
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 105 5. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA WYNIKÓW Wydajność pracy w drzewostanach świerkowych, liczona w m 3 /8 masz.godz., przy odległości zrywki 100-500-1000-1500-2000, przedstawia się następująco: l) w całych procesach technologicznych - w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30: 10,60-10,41-10,19-9,98-9,78; Kr-PKF60: 8,43-8,32-8,18-8,04-7,91; - w ramach metody całej strzały z użyciem ski dera: Cs-PSP 60: 5,46-5,22-4,94-4,70-4,47; Cs-PKSP60-80: 6,33-6,14-5,91-5,71-5,51; 2) przy wyciąganiu i zrywce drewna - w metodzie drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30 (zrywka jednoetapowa): 55,68-50,96-46,07--42,03-38,65; Kr-PKF60 (wyciąganie i zrywka): 23,72-22,81-21,78-20,83-19,97; - w metodzie całej strzały z użyciem ski dera: Cs-PSP60 (zrywka jednoetapowa): 14,67-13,04-11,45-10,21-9,21; Cs-PKSP60-80 (wyciąganie i zrywka): 23,26-20,87-18,50-16,61-15,07. Wydajności pracy liczona w m 3 /8 rob.godz. była odpowiednio mniejsza: l) w całych procesach technologicznych w ramach metody całej strzały z użyciem skidera (dwuosobowa obsługa): Cs-PSP60: 3,98-3,73-3,45-3,22-3,01; Cs-PKSP60-80: 5,53-5,25-4,93-4,65--4,40; 2) przy wyciąganiu i zrywce drewna w metodzie całej strzały z użyciem skidera (dwuosobowa obsługa): Cs-PSP60: 7,34-6,52-5,73-5,11-4,61; Cs-PKSP60-80: 15,21-13,23-11,38-9,98-8,89. Wydajność pracy w drzewostanach bukowych, liczona w m 3 /8 masz.godz ~, przy odległości zrywki 100-500-1000-1500-2000 m, przedstawia się następująco: l) w całych procesach technologicznych - w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30: 8,13-7,96-7,75-7,56-7,37; Kr-PKF 60: 6,72-6,59-6,44-6,30-6,16; - w ramach metody całej strzały z użyciem ski dera: Cs-PSP60: 5,94-5,57-5,18-4,83-4,53; Cs-PKSP 60-80: 5,49-5,18-4,84-4,53-4,27. 2) przy wyciąganiu i zrywce drewna - w metodzie drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30 (zrywka jednoetapowa): 49,28--43,56-38,03-33,76-30,74;, Kr-PKF60 (wyciąganie i zrywka): 21,64-20,39-19,02-17,78-16,73;
106 M. Suwała. S. Rzadkowski - W metodzie całej strzały z użyciem ski dera: Cs-PSP60 (zrywka jednoetapowa): 16,72-14,12-11,83-10,17-8,92; Cs-PKSP60-80 (wyciąganie i zrywka): 13,61-11,84-10,18-8,93-7,95. Wydajności pracy liczona w m 3 /8 rob.godz. była odpowiednio mniejsza: l) w całych procesach technologicznych w ramach metody całej strzały z użyciem ski dera (dwuosobowa obsługa): Cs-PSP60: 4,38-4,00-3,60-3,28-3,01; Cs-PKSP60-80: 4,61-4,19-3,75-3,40-3,11. 2) przy wciąganiu i zrywce drewna w ramach metody całej strzały z użyciem skidera (dwuosobowa obsługa): Cs-PSP 60: 8,36-7,06-5,92-5,09-4,46; Cs-PKSP60-80: 9,23-7,67-6,34--5,40-4,70. Ogólnie można stwierdzić, że różnice na korzyść procesów technologicznych w ramach metody drewna krótkiego oraz zrywki z użyciem forwardera, w wydajnościpracy wyrażonej w m 3 /8rob.godz, są większe niż w m 3 /8 masz.godz. Podstawowe prawidłowości są takie same w obu przypadkach, zarówno w drzewostanach świerkowych, jak i w bukowych, a mianowicie: - największym wzrostem wydajności pracy cechuje się proces technologiczny w ramach metody drewna krótkiego oraz zrywka z użyciem forwardera, przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 30 m; - mniejszym wzrostem wydajności pracy cechuje się proces technologiczny w ramach metody drewna krótkiego oraz zrywka z użyciem forwardera, przy odstępie między szlakami operacyjnymi około 60 m, a więc z koniecznym w tym przypadku wyciąganiem drewna do szlaku (oznacza to, że włączenie wyciągania do procesu technologicznego nie jest rekompensowane odpowiednim zwiększe niem wydajności pracy forwardera); -różnica w wydajności pracy na korzyść przedstawionych wyżej procesów technologicznych w ramach metody drewna krótkiego oraz zrywki z użyciem forwardera wyraźnie rośnie w miarę zwiększania się jej odległości; W ramach metody całej strzały, w drzewostanach świerkowych większa jest wydajność pracy w procesie technologicznym oraz przy zrywce dwuetapowej, natomiast w bukowych wydajność pracy w procesach oraz przy zrywce jedno- i dwuetapowej jest podobna. Jednostkowe koszty techniczne (zł/m 3 ) przy odległości zrywki 100-500- 1000-1500- 2000 m, przedstawiają się następująco: A. Drzewostany świerkowe 1) w całych procesach technologicznych (operacje technologiczne i zrywka) pozyskiwania drewna: - - w ramach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30: 46,46-48,92-51,99-55,07-58,14;. Kr-PKF60: 52,15-54,60-57,67-60,75-63,82;
Wydajność pracy. koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 107 - W ramach metody całej strzały z użyciem skidera: C s -PSP60: 124,71-136,55-151,35-1666,09-180,87; Cs-PKSP60-80: 66,34-73,18-81,72-90,25-98,80. 2) przy wyciąganiu i zrywce drewna - w metodzie drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30 (zrywka jednoetapowa): 26,51-28,96-32,03-35,11-38,18; Kr-PKF60 (wyciąganie i zrywka): 32,19-34,64-37,71-40,79-43,86; - w metodzie całej strzały z użyciem skidera: Cs-PSP60 (zrywka jednoetapowa): 94,73-106,57-121,37-136,11-150,89; Cs-PKSP60-80 (wyciąganie i zrywka): 36,36-43,20--51,75-60,27-68,82. B. Drzewostany bukowe 1) w całych procesach technologicznych; - w ran1ach metody drewna krótkiego z użyciem forwardera' Kr-PF30: 56,71-60,64.:...65,57-70,48-75,40; Kr-PKF60: 55,39-59,57-64,80-70,02-75,25; - w ramach metody całej strzały z użyciem ski dera: Cs-PSP60: 111,41-126,71-145,77-164,94-184,09; Cs-PKSP60-80: 85,79-101,07-120,17-139,31-158,41. 2) przy wyciąganiu i zrywce drewna - w metodzie drewna krótkiego z użyciem forwardera: Kr-PF30 (zrywka jednoetapowa): 29,95-33,88-38,81--43,72-48,64; Kr-PKF60 (wyciąganie i zrywka): 28,63-32,82-38,04-43,27-48,50; - w metodzie całej strzały z użyciem skidera: Cs-PSP60 (zrywkajednoetapowa): 83,12-98,42-117,47-136,65-155,80; Cs-PKSP60-80 (wyciąganie i zrywka): 57,50-72,78-91,88-111,02-130,11. Podstawowe prawidłowości w drzewostanach świerkowych i bukowych są następujące: - największym zmniejszeniem kosztów cechują się oba procesy technologiczne w ramach metody drewna krótkiego oraz zrywka jedno- i dwuetapowa z użyciem folwardera, a różnica między nimi jest stosunkowo lnała; - różnica w kosztach na korzyść przedstawionych wyżej procesów technologicznych w ramach rrietody drewna krótkiego z użyciem forwardera rośnie w miarę zwiększania się odległości zrywki; - trzeba także zauważyć, że znacząco mniejszym kosztein cechuje się proces technologiczny w ramach metody całej strzały ze zrywką dwuetapową, a więc z wyciąganiem drewna do szlaku koniem i zrywką skiderem (oznacza to, że włączenie wyciągania do procesu technologicznego jest rekompensowane odpowiednim zlnniejszenie kosztu zrywki skiderem). Przedstawione wyniki wskazują, że we wszystkich badanych przypadkach uzyskano mniejsze koszty jednostkowe, większe Wydajności pracy oraz mniejsze udziały drzew uszkodzonych przy zastosowaniu metody drewna krótkiego ze
108 M. Suwała, S. Rzadkowski zrywką forwarderem, niż w przypadku metody całej strzały z użyciem do zrywki skidera. Zostały one uzyskane przy małej wprawie operatorów ciągników, nie ma bowiem w Polsce tradycji zrywki w górach po wytyczonych szlakach, szczególnie przy nachyleniu stoków sięgającym 35%, jak miało to miejsce podczas badań. Wprzyjętym zakresie należą one do pierwszych w kraju. Wyniki mogą być lepsze w przypadku większego doświadczenia operatorów przy zrywce w warunkach górskich, ale podstawowe relacje między nimi będą zapewne podobne do przedstawionych w niniejszej pracy. Trudno j e porównać z wynikami zastosowania forwardera do podwozu drewna. Ze zrozumiałych względów uzyskane wyniki wydajności pracy są mniejsze, a koszty większe (przy odległości 1500 m), w porównaniu z prezentowanymi przez autorów (KŁOSOWSKI, WIĘSIK 1999) przy podwozie drewna. Jest także dosyć oczywiste, że wydajności pracy są mniejsze, a koszty jednostkowe większe w trzebieżach drzewostanów górskich, w porównaniu z odpowiednimi wskaźnikami w trzebieżach drzewostanów sosnowych na terenach nizinnych (SUWAŁA 1999a). Na uwagę zasługują duże udziały drzew uszkodzonych w warunkach górskich (ryc. 9), które są co najmniej 2-3 razy większe niż w późnych trzebieżach w drzewostanach sosnowych na terenach nizinnych (SUWAŁA 1999b). Wynika to po części z trudnych warunków, ale także ze wspomnianej już małej wprawy operatorów. 6. WNIOSKI l. Do pozyskiwania drewna w trzebieżach w drzewostanach górskich, na stokach o nachyleniu do około 35%, należałoby wprowadzać metodę drewna krótkiego, z użyciem pilarki do operacji technologicznych oraz forwardera do zrywki drewna, która zapewnia zmniejszenie kosztów jednostkowych i udziału drzew uszkodzonych oraz zwiększenie wydajności pracy, w porównaniu z metodą całej strzały ze zrywką skiderem. 2. W ramach metody drewna krótkiego, biorąc pod uwagę stosunkowo małe różnice w kosztach jednostkowych pozyskiwania drewna i udziałach drzew uszkodzonych między zrywkąjedno- i dwuetapową oraz brak tradycji stosowania w szczególności zagęszczonych szlaków operacyjnych - zrywkowych (z odstępem około 30 m), proponuje się w pierwszej kolejności wprowadzanie procesu technologicznego obejmującego ścinkę i wyróbkę pilarką (kłody z części odziomkowych i części wierzchołkowe o długości do około 6 m), wyciąganie drewna koniem do szlaków operacyjnych, zrywkę drewna forwarderem po szlakach do miejsca załadunku na zestaw wywozowy oraz wyróbkę wałków. z części wierzchołkowych po zrywce. W tym przypadku celowe jest stosowanie odstępów między szlakami operacyjnymi (pierwszego rzędu) około 60 m, szerokości około 4 m.
Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskaniu drewna 109 3. Licząc się z trudnościami w uzyskaniu koni do wyciągania drewna do szlaków, proponuje się w ramach metody drewna krótkiego stopniowe wprowadzanie procesu technologicznego pozyskiwania drewna, obejmującego ścinkę i wyróbkę drewna pilarką Qak przedstawiono wyżej bądź z wyróbką wałków na powierzchni cięć, których długość nie może być mniejsza niż 2 m) oraz jednoetapową zrywkę forwarderem po szlakach. Do tego procesu konieczne jest stosowanie szlaków operacyjnych w odstępach około 30 m, szerokości około 4 m. 4. W ramach metody całej strzały, mniejsze koszty jednostkowe przemawiają za stosowaniem procesu technologicznego pozyskiwania drewna ze zrywką dwuetapową, obejmującą wyciąganie drewna koniem do szlaków i zrywkę skiderem po szlakach, natomiast nieco mniejsze uszkodzenia drzew wskazują na zastosowanie procesu ze zrywkąjednoetapową skiderem po szlakach. W obu przypadkach proponuje się stosowanie szlaków operacyjnych w odstępach około 60 m, szerokości około 3,5 m. Autorzy składają serdeczne podziękowania Panom Nadleśniczym i Pracownikom nadleśnictw Bielsko i Lądek Zdrój oraz Kolegom z Zakładu za pomoc w badaniach terenowych. Praca została złożona 3 listopada 2000 r. i przyjęta przez Komitet Redakcyjny 15 stycznia 200 I r. PRODUCTIVITY, HARVESTING COSTS AND TREE DAMAGE IN THINNINGS IN MOUNTAIN STANDS Summary The aim of the conducted study was to compare: - cut-to-iength method (CTL) with the use offorwarder and whole method stem with application of skidder - forwarder and skidder wood extraction - one- and two-stage wood extractions Within the CTL method two technological processes were defined: Kr-PF30 - felling, delimbing and bucking with chain saw, 6 m log extraction by forwarder, 30 m distance between the strip roads; Kr-PKF60 - felling, delimbing and bucking with chain saw, horse logging to the strip road, 6 m log extraction by forwarder, 60 m distance between the strip roads; Similarly twa variants of technological processes were classified within the method of whole stem extraction: C s -PSP60 - felling, delimbing with chain saw, extraction with skidder;cutting into length with chain saw after extraction, 60 m distance between the strip roads;