PRACY I KOSZTY POZYSKIWANIA DREWNA W DRZEWOSTANACH SOSNOWYCH STARSZYCH KLAS WIEKU.

Transkrypt

1 PRACE INSTYTUTU BADAWCZEGO LEŚNICTWA, Seria A 2002/2 Nr 935 Marian Suw ALA, Krzysztof JODŁOWSKI Instytut Badawczy Leśnictwa Zakład Użytkowania Lasu Sękocin Las, Raszyn m.suwala@ibles.waw.pl k.jodlowski@ibles.waw.pl WPŁYW PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH NA WYDAJNOŚĆ PRACY I KOSZTY POZYSKIWANIA DREWNA W DRZEWOSTANACH SOSNOWYCH STARSZYCH KLAS WIEKU. CZĘŚĆ I. TRZEBIEŻE PÓŹNE INFLUENCE OF TECHNOLOGICAL PROCESSES ON LABOUR PRODUCTIVITY AND COSTS OF WOOD HARVESTING IN PINE ST AND S OF ELDERL Y CLASS OF AGE. PART l. LATE THINNINGS Abstraet. 5 technological processes oj wood harvesting were the subjects oj investigation (including 2 representing cut - to - length methods and, 3 - whole stem methods). Forest jelling and wood bucldng were perjormed in the processes with the use oj chain saw or harvester while the wood extraction by horse skidding,jorwarding or slddding. Spacing out oj strip roads was as jollows: 20, 30 and 50 m. The best labour productivity (47,1-36,0 m 3 /8 machine hours and extraction distances m respectively) was achieved by applying harvester and jorwarder in cut to - length method. Significantly smaller costs (31,9-52,1 zł/m 3 depending on the process, exploitation oj machines and extraction distance m) - appeared in the same method with the use oj chain saw, harvester or jorwarder. A iso, significantly low cost (38,4 zł/m 3 ) was characteristic jor the whole stem method with the use oj chain saw and horse skidding on the distance oj 100 m. Key words: wood harvesting in thinnings, pine stands, labour productivity, unit cost. Prace Inst. Bad. Leś., A, 2002, 2(935):

2 1. WSTĘP Znamienną cechą dzisiejszych czasów jest wkraczanie postępu technologicznego i technicznego do każdej dziedziny działalności człowieka. Przy pozyskiwaniu drewna jego przejawem jest m.in. coraz szybsze wprowadzanie maszyn o wysokim poziomie technicznym, szczególnie harwesterów dokonujących ścinki, okrzesywania i wyróbki oraz forwarderów wykonujących nasiębierną zrywkę. W państwach skandynawskich ich udział przy pozyskiwaniu drewna dochodzi już do 100%. Upows zechniają się one także w innych krajach, np. w Niemczech, gdzie harwesterami pozyskuje się już około 50% drewna. Trzeba jednak zaznaczyć, że koszty pozyskiwania drewna są różne w poszczególnych ajach, nawet w ramach Unii Europejskiej. W dyskusjach na ten temat wskazuje się m.in. na różnice między krajowymi a zagranicznymi warunkami drzewostanowymi, płacami, cenami itd. Pewną barierą w wykorzystaniu wyników badań zagranicznych są także bardzo zróżnicowane, często ogólnikowe założenia metodyczne. Wymienione czynniki utrudniają porównanie kosztów oraz wskazanie na ich podstawie racjonalnych rozwiązań dla warunków krajowych. W tej sytuacji konieczne jest prowadzenie badań w krajowych uwarunkowaniach przyrodniczych i ekonomicznych, zwłaszcza że wiedza o relacjach kosztów pozyskiwania drewna między metodami i poziomie technicznym pracy jest jeszcze mała i szybko ulega dezaktualizacji. 2. PRZEGLĄD LITERATURY Wydajność pracy i koszty pozyskiwania drewna różnymi metodami i procesami technologicznymi są prezentowane w literaturze zagranicznej bardzo rzadko. Wyniki odnoszą się najczęściej tylko do metody drewna krótkiego (sortymentowej) oraz wybranych operacji i środków technicznych. Wyjątkowo podaje się dokładniejsze zasady obliczania wskaźników. Koszty podawane przez autorów zagranicznych określane są najczęściej jako całkowite. Różne są jednak składniki cząstkowe i sposoby ich obliczania. Na przykład w Niemczech (FORBRIG i in. 1996) w kosztach pracy uwzględniono: amortyzację, oprocentowanie kapitału, naprawy i części zamienne, paliwo i oleje oraz pozostałe. Okres amortyzacji liniowej wynosi np. 8 lat dla harwestera, 10 lat dla ciągników oraz 6 lat w przypadku konia i jego oprzyrządowania. Roczne wykorzystanie (h): harwestera , ciągnika , konia Stopa oprocentowania kapitału przyjmowana jest w wysokości 8% rocznie od ceny zakupu ś rodk a. Zużycie paliwa kształtuje się w ilości (lih): 11 - przez harwester o mocy

3 Wpływ procesów technologicznych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 89 około 110 kw, 8 - forwarder O mocy 80 kw. Zużycie oleju w przypadku ww. maszyn wynosi (l/h): 1,5 - harwester, 1,2 - forwarder. Pozostałe koszty odpowiadają w przybliżeniu stawce płacy godzinowej operatora (harwestera - 23,5 DMIh, forwardera - 22 DM/h). Przykładowe koszty pracy (bez płac i naliczanych od nich narzutów) przedstawiają się następująco (DMIh): harwester (Timberjack 1270) - 168,28; koń ; forwarder (Timberjack 1010) - 84,70. Oddzielnie oblicza się płacę obsługi. Do stawki godzinowej doliczane są narzuty ( %). Wykonywanie trzebieży oraz cięć w rębniach złożonych wymaga udostępni enia drzewostanu szlakami operacyjnymi. Za granicą, np. w Szwecji i Finlandii, stosuje się już odstępy między szlakami w przedziale m (FRODING 1992, SIREN 1991). W Niemczech dopuszczalne są takie odstępy w większości krajów federalnych (FORBRIG 1994, GUGLHOR 1993), ale problem jest ciągle dyskusyjny (BEISEL 1994; BORT 1994; FRIDERICHS 1994; HILDEBRAND, SCHACK-KIRCH NER, WILPERT 1994; SCHWIETERT 1994; WEBER 1994). W Polsce na ogół uznaje się celowość stosowania szlaków operacyjnych. Opinie i propozycje odnośnie do przebiegu szlaków, jak i odstępów między nimi, są jednak dosyć rozbieżne (Pro ekologiczne i produkcyjne funkcje szlaków zrywkowych, 1995). Odstępy między szlakami operacyjnymi mogą wpływać na kształtowanie się wydajności pracy i kosztów. Na ich znaczenie przy zastosowaniu procesów technologicznych z użyciem harwestera jednochwytakowego i forwardera (wysięg żurawia obu maszyn ok. 10m) w trzebieży drzewostanu św ierkowego w wieku lat zwrócili uwagę np. BORT i in. (1993). W badaniach zastosowano odstępy między szlakami operacyjnymi 20, 30 i 40 m. W przypadku odstępu między szlakami 20 m pozyskiwanie drewna przebiegało jednoetapowo, natomiast przy odstępach 30 i 40 m - w dwóch etapach. W pierwszym, za pomocą harwestera ścięto drzewa oraz dokonano wyróbki drewna w zasięgu maszyny (około 10m) poruszającej się po szlaku oraz zerwano drewno forwarderem. W drugim - przy odstępie 30 m, pozostałe drzewa zostały ścięte pilarką (obalone w kierunku szlaku), następnie okrzesane i wyrobione harwesterem oraz zerwane forwarderem. Proces technologiczny podczas drugiego etapu przy odstępie 40 m obejmował : ś cinkę drzew pilarką (obalanie w kierunku przeciwnym do szlaku), dociąganie drzew wciągarką do szlaku, okrzesywanie i wyróbkę harwesterem oraz zrywkę forwarderem. Wydajność pracy harwestera wyniosła: 9,6 m 3 /masz.godz. (76,8 m 3 /8 masz.godz.) przy odstępie między szlakami 20 m oraz w pierwszym etapie w przypadku odstępów 30 i 40 m; 7,1 m 3 /masz.godz. (56,8 m 3 /8 masz. godz.) w drugim etapie przy odstępie 30 m (okrzesywanie i wyróbka drewna po ścince pilarką) oraz 12,3 m 3 /masz.godz. (98,4 m 3 /8 masz.godz.) w drugim etapie przy odstępie 40 m (okrzesywanie i wyróbka drewna po ścince pilarką i dociągnięciu drzew do szlaku). Przeciętna miąższość drzew w przedstawionych przypadkach wyniosła: 0,15; 0,16 i 0,18 m 3. Autorzy stwierdzają, że przy odstępach między szlakami 20, 30 i 40 m, relacje kosztów pozyskiwania drewna (operacje technologiczne i zrywka) kształtowały się odpowiednio jak 1 do 1,25-1,70.

4 90 M Suwała, K. Jodło wski Wyniki wydajności pracy i jednostkowych kosztów pozyskiwania drewna w drzewostanie świerkowym w wieku 47 lat, z użyciem harwestera jednochwytakowego i forwardera przy odstępie między szlakami 40 m, przedstawiają FOR BRlG i in. (1996). Proces pozyskiwania przebiegał tu także w dwóch etapach. W tym przypadku jednak zaproponowano, po wykonaniu pierwszego etapu pozyskiwania drewna, 2-4 letnią przerwę przeznaczoną na stabilizację części drzewostanu. Dociąganie ściętych drzew do szlaku w drugim etapie wykonano koniem lub wciągarką montowaną na ciągniku. Wydajność pracy i koszty, przy przeciętnej miąższości drzew usuwanych 0,15 m 3, przedstawiały się następująco : - wydajność pracy harwestera w pierwszym etapie wyniosła 6,5 m 3 /masz.godz. (52 m 3 /8 masz.godz.), natomiast w drugim (po dociągnięciu drzew do szlaku) około 7,0 m 3 /masz.godz. (56 m 3 /8 masz.godz.); - wydajność pracy przy zrywce forwarderem osiągnęła przeciętnie w obu etapach 8,9 m 3 /masz.godz. (71,2 m 3 /8 masz.godz.). - koszty pozyskiwania drewna w pierwszym etapie (ścinka i wyróbka drewna harwesterem, zrywka forwarderem) wyniosły około 51 DM/m 3. W drugim były znacznie większe i różniły się w zależności od środka użytego do dociągania drzew do szlaku. Wyniosły około 76 DM/m 3 w procesie obejmuj ącym ścinkę pilarką, dociąganie drzew do szlaku koniem, okrzesywanie i wyróbkę h Gt rwesterem, zrywkę forwarderem lub ok. 98 DM/m 3, kiedy w procesie technologll,ym wykonano dociąganie drzew do szlaku za pomocą wciągarki zamontowanej 11.1 'iągniku. Zwiększenie odstępów między szlakami ponad 20 m, w pf/) 'adku zastosowania harwestera i forwardera, wiązało się zatem z pozyskiwanit 1 drewna dwuetapowo i pociągało za s obą istotne zwiększenie kosztów. Prezentowane w literaturze krajowej kategorie i grupy kosztów pozyskiwania drewna także znacznie się różnią. Koszty bezpośrednie obejmują zwykle: płace z narzutami, amortyzację, naprawy, paliwo i oleje. Coraz częściej dolicza się oprocentowanie kapitału bądź kredytu oraz koszt przechowywania (garażowania) i ubezpieczenia sprzętu (SUWAŁA 1998, 1999; WIĘSIK 2000; WIĘSIK i KOWALSKI 1997; WIĘSIK i in. 1997; ZYCHOWICZ 1997). W ostatnich latach część autorów przedstawia koszty techniczne wytworzenia, które zawierają dodatkowo koszty ogólnogospodarcze (JODŁOWSKI 1997; RzADKOWSKI i JODŁOWSKI 1997; SUWAŁA 1996, 1997, 1998, 1999; SUWAŁA i RzADKOWSKI 2001). Obliczane są również koszty całkowite, z uwzględnieniem administracji (PORTER 1997, RzAD KOWSKI 1996). W obliczeniach kosztów należy dążyć do porównywalności wyników. Analiza składników kosztów pozyskiwania drewna za granicą (FORBRIK i in. 1996; RUMMUKAINEN i in. 1995).przemawia za przyjęciem w pierwszej kolejności znanych w kraju technicznych kosztów wytworzenia. Ich zaletąjest uwzględnienie m.in. kosztów osobowych, obejmujących nakłady na bhp, szkolenia i delegacje pracowników. Są one obliczane w nadleśnictwach. Mogą również w pewnym

5 Dane wyjściowe do obliczenia kosztów (wg stanu na dzień r.) Data of costs calculation (as for the day l) Wyszczególnienie Specyfication Wykorzystanie maszyn (zmian) Machinery usage (shifts) Płaca obsługi (brutto): Crew solary (gross): Kierowca-operator Driver zl/mies zł/month Pomocnik Assistant zł/mies zł/month Razem Total Liczba osób obsługi Number of crew members Ubezpieczenia społ. (fundusze) Solary taxes (funds) % Cena środka Price of mean tys. zł thousand zł Stawka amortyzacyjna Depreciation rate % Stopa oprocentowania kapitału Capital interest rate % Roczny wskaźnik kosztu napraw AnnuaJ rate of maintenance cost % Ubezpieczenie środka Insurance of a mean % Zużycie paliwa (pasza dla konia) FueJ consumption (the fodder for a hourse 1/h Cena paliwa (pasza dla konia) Fuel price (the fodder for a hourse) zł/ l Zużycie oleju Motor oil consumption l/h Cena oleju Motor oil price zł/ l Udział czasu pracy silnika (T 02 ) w czasie T os W orking time of motor (T 02) in totaj time of work (T 05) Liczba godzin pracy (T os) Number ofworking hours (Tos) w miesiącu in the month w roku in the year Pilarka Chain saw Wskaźnik kosztów o2ólno2ospodarczych Index of other costs % l) na podstawie cen euro based on price in Euro(leuro = 3,95 zł) ; 2) owies w oat in kg/h; 3) cena owsa w * w metodzie dłużycowej, w drzewostanach o miąższości drzewa 0,7 m 3 - odpowiednio 6 i 9 % * in the whole-stem method, in stands with tree volume 0,7 m 3 - respectively 6 and 9% P , ,0 1,3 4,00 0,5 6, Harwester jednochwytakowy Singer grip harvester H l l 20, I) ,0 * I 6,0 * 2,0 13,0 2,50 1,2 15, l Koń (z wozem i uprzężą) Horse with the cart K l 2000 l 20, ,0 2,0 3,1 2) 0,4 3 ) price of oat in zł/kg Skider Skidder (LKT 81, TJ 240) S , l) 14 4,0 11 6,0 2, ,0 2,50 0,3 15, Tabela Table Forwarder (TJ 1010) 2700 F l 20, l) ,0 11 6,0 2, ,0 2,50 0,5 15, i" "ts es (') o, (i) (') ;:s o. (') ;:s $::l ". o v" ('), "ts -. "ts ;:s!s. ą.. ;:s $::l \O...

6 92 M Suwała, K. Jodło wski przybliżeniu stanowić koszty całkowite prywatnych przedsiębiorców, których koszty administracyjne są małe, natomiast koszty ogólnogospodarcze powinny być przez nich ponoszone. Różne są także schematy obliczania kosztów jednostkowych. Prowadzenie obliczeń wynikowych za dłuższy okres jest możliwe, jeżeli dysponuje się odpowiednimi składowymi. Polega na sumowaniu poniesionych nakładów, np. w ciągu roku i odniesieniu ich do rozmiaru pozyskania drewna w tym okresie. Jest to schemat typowy i uzasadniony w przedsiębiorstwie. Schemat taki przedstawiają cytowani już wyżej RUMMUKAINEN i in. (1995). Byłoby to trudne do zastosowania w badaniach porównawczych operacji i różnych procesów technologicznych, kiedy określana jest zwykle ich czasochłonność albo wydajność dzienna lub godzinowa. W tym przypadku uzasadnione jest obliczanie kosztów jednostkowych na podstawie odpowiednich formuł, wiążących czasochłonność operacji lub wydajność i koszty pracy z użyciem danego środka technicznego, z uwzględnieniem wariantowych danych (oprocentowanie kapitału czy pożyczki bankowej, wykorzystanie maszyn na jedną zmianę bądź dłuższe, itd.). Takie schematy obliczania kosztów jednostkowych są'w ostatnich latach coraz częściej proponowane (Suw ALA 1999; WIĘSIK 1998, 2000; ZYCHOWICZ 1998). Przedstawiony przegląd literatury potwierdza postawioną we wstępie tezę, że wydajność pracy i koszty jednostkowe pozyskiwania drewna są różne w poszczególnych krajach. Na ich wielkość i relacje między nimi ma wpływ wiele czynników. Przegląd ten przemawia za uwzględnieniem w niniejszej pracy pozyskiwania jednoetapowego oraz nowych metod. W trzebieżach wiąże się to z odpowiednio poprowadzonymi szlakami operacyjnymi. Celowe jest także zastosowanie w pracy technicznych kosztów wytworzenia, które są obliczane w nadleśnictwach i przydatne dla prywatnych usługodawców, najbardziej całkowitym kosztom za granicą. a także odpowiadają 3. CEL I ZAKRES PRACY Ogólnym celem poznawczym pracy jest określenie wpływu wybranych procesów technologicznych pozyskiwania drewna (obejmujących operacje technologiczne, a więc ścinkę, okrzesywanie i wyróbkę oraz zrywkę drewna), a także oddzielnie operacji technologicznych oraz zrywki drewna, na ich wydajność pracy i koszt jednostkowy. Celem praktycznym pracy jest wskazanie metod i procesów technologicznych o najmniejszym koszcie jednostkowym pozyskiwania drewna. W badaniach zostały uwzględnione:

7 Wp ływ procesów technologicznych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 93 1) metoda całej strzały Cs, która obejmowała ścinkę i okrzesywanie na powierzchni cięć, zrywkę okrzesanych strzał i wyróbkę drewna pilarką przy drodze wywozowe]; 2) metoda drewna krótkiego Kr, która polegała na ścince, okrzesywaniu i wyróbce drewna w kłodach o długości ok. 3-7 m (z części odziomkowej strzały) oraz w wałkach długości 2,4 m (z części wierzchołkowej), ze zrywką drewna w przedstawionej postaci; W ramach metod były zastosowane procesy technologiczne z użyciem środków na różnych poziomach technicznych: a) do ścinki i wyróbki: pilarka - P lub harwester jednochwytakowy - H (Timberjack 990/756 i 1270/755); b) do zrywki: koń - Klub skider - S (LKT lub Timberjack 240B), albo forwarder - F (Timberjack 1010). Do badań zestawiono następujące procesy technologiczne (z użyciem wyżej podanych symboli): Ce PKP, Cs-PSP, Cc HSP, Kr- PF, Kr-HF; Pozyskiwanie drewna wykonano z uwzględnieniem szlaków operacyjnych, poprowadzonych w następujących odstępach: - ok. 20 m, przy zastosowaniu procesów Cc HSP i Kr- HF (w przybliżeniu podwójny wysięg żurawia harwestera); - ok. 30 m, przy uwzględnieniu procesu Kr- PF (w przybliżeniu podwojona suma wysięgu żurawia i długości kłody); - ok. 50 m, przy zastosowaniu procesów Cs-PKP, Cc PSP (odstęp stosowany przy uwzględnieniu użytych środków zrywkowych). 4. METODYKA I PRZEBIEG PRACY 4.1. Wskaźniki oceny Wydajność pracy Wydajność pracy w czasie zmiany na powierzchni cięć w operacji W o lub procesie technologicznym Wp została obliczona jako iloraz dnia roboczego (480 min) i czasochłonności operacji Po lub sumy czasochłonności operacji tego procesu (masz.min./m 3 ) : w = 480 o P o lub [m 3 /8 masz.godz.] Wskaźnik wydajności pracy w procesie technologicznym obliczony na podstawie powyższej formuły oznacza miąższość drewna pozyskanego (ściętego, wyrobionego i zerwanego - stosownie do zakresu uwzględnionych operacji) przez

8 94 M Suwała, K. Jodłowski jedną osobę, umownie zmieniającą środki pracy (maszyny, koń) i wykonującą wszystkie operacje (stosownie do udziału ich czasochłonności) w przyjętej jednostce czasu (8 godz.). Czasochłonność operacji technologicznych została obliczona jako iloraz czasochłonności w masz. min/drzewo na działce (w procesie technologicznym) i przeciętnej miąższości drzewa (m 3 /drzewo) na całej powierzchni cięć. Czasochłonność zrywki w masz.min./m 3 została ustalona jako iloraz czasu (masz.min.) i rozmiaru zrywki (m 3 ). Czas zrywki koniem wyrażono także w masz.min., a czasochłonność. / 3 W masz. mm. m. Czasochłonność została obliczona na podstawie czasu zmiany na powierzchni roboczej Tos, który obejmuje: czas produkcyjny T 04 oraz czas przerw na potrzeby fizjologiczne (potrzeby naturalne i odpoczynek) Ts. Na czas produkcyjny T 04 składają się: T 02 - czas operacyjny, obejmujący : T 1 - czas główny (bezpośredni); który odnosi się bezpośrednio do czynności lub zabiegów głównych w ramach operacji (np. wykonania rzazów przy ścince drzewa, jazdy z ładunkiem przy zrywce drewna oraz T 2 - czas pomocniczy; poświęcony na wykonanie czynności, zabiegów pomocniczych, związanych z realizacją czynności, zabiegów głównych, m.in. czas na przestawienie środka pracy z położenia transportowego w robocze i na odwrót; czas przygotowania stanowiska roboczego; czas przejścia, przejazdu między stanowiskami roboczymi, czas zaczepiania, załadunku oraz odczepiania, rozładunku, mygłowania przy zrywce; T 3 - czas obsługi technicznej środka pracy na powierzchni roboczej, m.in.: codziennej obsługi technicznej narzędzia, maszyny; przygotowania narzędzia, maszyny do pracy; T 4 - czas usunięcia usterek technologicznych i technicznych środka pracy na powierzchni roboczej. Czas operacyjny, bezpośrednio związany z wykonywaniem danej operacji, został przyjęty w rozmiarze ustalonym na podstawie przeprowadzonych fotochronometraży. Natomiast czas pozostałych prac i przerw, ze względu na nieuzasadni one (przypadkowe) różnice stwierdzone w kolejnych fotochronometrażach tych samych operacji (obsługa i naprawa środka pracy oraz przerwa fizjologiczna nie wiążą się ściśle z bieżącą operacją na danej działce i mogą w niej nie wystąpić wcale bądź nastąpić w bardzo dużym rozmiarze) oraz by zwiększyć porównywalność procesów i operacji, także z wynikami wcześniejszych badań, zostały rozliczone według normatywów procentowych, mianowicie: - czas T 3 i T 4 ustalono w odniesieniu do czasu operacyjnego: przy pracy pilarką - 50%, przy pracy maszynami oraz zrywce ciągnikami i końmi - 10%; - czas przerw na potrzeby fizjologiczne Ts przy pracy pilarką i zrywce konnej stanowi 13%, przy pracy maszynami wielooperacyjnymi oraz zrywce ciągnikami-

9 Wpływ procesów technologicznych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 95 10% (Instrukcja w sprawie zasad obliczania nonnatywów czasu na potrzeby fizjologiczne, MLiPD, Warszawa 1968) Jednostkowy koszt techniczny pozyskiwania drewna Jednostko koszt techniczny pozyskiwania l m 3 drewna Ktp w procesie technologicznym na powierzchni badawczej został obliczony jako suma jednostkowych kosztów technicznych Kto operacji tego procesu: Jednostkowy koszt techniczny operacji Kto został obliczony jako iloczyn jej czasochłonności P o i technicznego kosztu pracy Kt z użyciem danego środka: Koszt techniczny pracy Kt stanowi sumę kosztu bezpośredniego Kb i kosztu ogólnogospodarczego Kg: Kt =Kb +Kg Koszt bezpośredni pracy Kb obejmuje sumę następujących kosztów cząstkowych: płac brutto Kr, ubezpieczeń społecznych - funduszy K s, amortyzacji Ka, oprocentowania kapitału Kk, ubezpieczenia środka Ku, napraw i części zamiennych Kn, paliwa lub paszy dla konia i olejów Kp. Pełna suma kosztów cząstkowych przedstawia się następująco: K b =Kr +Ks +Ka +Kk+Kn +Ku +Kp Koszt ogólnogospodarczy Kg obejmuje koszty: osobowe (wynagrodzeń ogólnogospodarczych), bhp, szkoleń, delegacji robotników; rzeczowe (np. utrzymania budynków - garaży, maszyn i urządzeń ogólnego przeznaczenia). Do obliczania jednostkowego kosztu technicznego operacji Kto stosowano poniższą fonnułę (Suw ALA 1999): Z(100% + s + g) C(a + n) +C[ (k + u) + T[p(cpJ p +CoJO)]} K =P to o { 60t 100% 60T 100% gdzie: Po - czasochłonność (masz.min./m 3 ), Z - miesięczne płace brutto, s - stopa procentowa ubezpieczeń społecznych,

10 96 M Suwała, K. Jodłowski g - procentowy wskaźnik kosztów ogólnogospodarczych, C - cena nowego środka, CI - średnia cena środka w okresie amortyzacji (w uproszczeniu np. połowa ceny nowego środka), a - procentowa stopa amortyzacji, n - procentowy wskaźnik kosztu napraw i części zamiennych, k - stopa oprocentowania kapitału lub pożyczki bankowej, u - procentowy wskaźnik ubezpieczenia maszyny, p - procentowy udział czasu pracy silnika lub konia (zwykle T o2 ) w przyjętym czasie, c pj Co - cena paliwa lub owsa, cena oleju, J pj J a - godzinowe zużycie paliwa lub owsa, godzinowe zużycie oleju, t - liczba godzin pracy środka w miesiącu, T - liczba godzin pracy środka w roku. Koszty techniczne można obliczać w różnych wariantach. Z trzech możliwości oprocentąwania, naliczanego od ceny środka pracy - bez oprocentowania, oprocentowania kapitału lub oprocentowania pożyczki bankowej, zdecydowano się uwzględnić wariant średni, mianowicie oprocentowanie kapitału. Odpowiada ono także w przybliżeniu oprocentowaniu pożyczki z Banku Światowego, z której zostały zakupione niektóre maszyny, stosowane w nadleśnictwach. Większe znaczenie w kosztach ma wykorzystanie maszyn, szczególnie drogich. Dlatego pod tym względem przyjęto dwie możliwości: - praca na l zmianę (1600 godz./rok) oznacza, że wszystkie środki techniczne i koń są wykorzystane efektywnie, np. po 8 godzin w dni robocze przez 10 miesięcy w roku; - praca na 1,5 zmiany (2400 godz./rok) drogich środków technicznych (harwester, forwarder, skider), a pozostałych na l zmianę. Oznacza to, że wymienione drogie środki techniczne są wykorzystywane, np. po 12 godzin w dni robocze przez 10 miesięcy w roku, a pozostałe - jak przedstawiono wyżej, ponieważ większe wykorzystanie takich środków jak pilarka i koń nie jest realne. Dane przyjęte do obliczeń przedstawiono w tabeli Prace terenowe i charakterystyka powierzchni badawczych Prace terenowe przeprowadzono w nadleśnictwach: Dąbrowa (RDLP Toruń), GidIe (RDLP Katowice) i Torzym (RDLP Zielona Góra). W stępnego wyboru drzewostanów dokonano na podstawie wniosku cięć i operatu urządzania lasu. Wybór ten następnie zweryfikowano na gruncie, odrzucając drzewostany wyraźnie zróżnicowane w poszczególnych fragmentach pod względem cech taksacyjnych. Badania przeprowadzono w ośmiu drzewostanach rosnących na siedlisku Bśw. Wiek drzewostanów podczas prowadzenia trzebieży wyniósł średnio 70 lat.

11 Wpływ procesów technologicznych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 97 Liczba drzew przed trzebieżą wahała się od 670 do 1160 i wynosiła średnio 870 szt./ha. Liczba drzew pozostających po trzebieży wyniosła od 530 do 900, średnio 690 szt./ha. Przeciętny rozmiar pozyskania z uwzględnieniem drzew wycinanych na szlakach operacyjnych wyniósł średnio ok. 25 m 3 /ha. Miąższość drzew usuwanych na powierzchniach wahała się od O, l do 0,3 i wyniosła przeciętnie 0,18 m 3. Wybrany drzewostan dzielono losowo na działki, przeznaczone dla poszczególnych procesów technologicznych. Szlaki operacyjne w trzebieżach wytyczano w przybliżeniu środkiem działki, z uwzględnieniem luk w drzewostanie lub wykorzystywano szlaki już istniejące. Granice działek zostały trwale oznaczone farbą. Szlaki oznaczano tymczasowo taśmą papierową. Pozyskiwanie drewna prowadzono jednoetapowo, zarówno w ramach operacji technologicznych (z równoczesną ścinką drzew na szlakach i przylegających do nich pasach drzewostanu), jak i zrywki (wyciąganie drewna i bezpośrednia zrywka tym samym środkiem). W celu ustalenia czasochłonności przeprowadzono: - fotochronometraże operacji w ramach procesów technologicznych, - pomiary miąższości drewna zgodnie z normą PN-92/D Wykonanie obliczeń i analiz statystycznych Wskaźniki wydajności pracy i jednostkowych kosztów przy zastosowaniu wybranych do badań procesów technologicznych obliczono jako średnie arytmetyczne z poszczególnych powierzchni doświadczalnych (drzewostanów). Do oceny istotności wpływu procesów (technologii i techniki) na średnie wskaźniki wydajności pracy i jednostkowych kosztów technicznych zastosowano analizę wariancji przy użyciu testu Fischera. Weryfikacji hipotez dokonano na poziomie istotności Pa<0,05. W przypadku stwierdzenia istotnego wpływu procesów na wskaźniki wydajności pracy oraz jednostkowych kosztów technicznych, przeprowadzono porównanie istotności różnic między średnimi wskaźnikami przy zastosowaniu testu Duncana (przy Pa=0,05). Normalność rozkładów badano przy użyciu testu Kołmogorowa - Smirnowa, natomiast równość (homogeniczność) wariancji za pomocą testu Bartletta. Spełnienie warunków stosowania testów (normalność rozkładów, równość wariancji) w niektórych przypadkach wymagało transformacji wskaźników. Powyższe obliczenia i analizy obejmowały wskaźniki wydajności pracy i jednostkowych kosztów w całych procesach technologicznych pozyskiwania drewna (operacje technologiczne i zrywka) oraz przy samej zrywce - w obu przypadkach przy jej odległościach 100,300,500 i 1000 m, a także w operacjach technologicznych.

12 98 M Suwała, K. Jodłowski 5. WYNIKI BADAŃ 5.1. Wydajność pracy Wydajność pracy [m 3 /8 masz.godz.] w całych procesach technologicznych pozyskiwania drewna przedstawia się następująco (ryc. la): w procesie Cs-PKP (przy odległości zrywki m): 6,40-3,93; w pozostałych procesach w przedziale odległości zrywki m: - Ce PSP: 8,46-5,75; - Cs-HSP: 12,34-8,32; - Kr-PF: 12,72-11,75; - Kr- HF: 47,13-35,97. Na podstawie weryfikacji statystycznej stwierdzono, że pod względem wydajności pracy: - przy odległości zrywki 100 i 300 m (maksymalna odległość zrywki konnej) istotnie njmniejszą wydajnością cechuje się proces Cs-PKP, większą proces Cs-PSP, jeszcze większą procesy Cc HSP i Kr- PF, a istotnie największą proces Kr- HF', - przy odległości zrywki 500 m - j.w., bez procesu Cs-PKP, ze zrywką konną; - przy odległości zrywki 1000 m - istotnie najmniejszą wydajnością pracy charakteryzuje się proces Cs-PSP, większą proces Cc HSP,jeszcze większą proces Kr- PF, a istotnie największą proces Kr- HF. Wydajność pracy [m 3 /8 masz.godz.] w operacjach technologicznych wynosi w poszczególnych procesach (ryc. 1 b): Cc PKP i Cc PSP (pilarka) - 10,60; Cs-HSP (harwester i pilarka) - 16,39 (w tym, przy ścince i okrzesywaniu harwesterem - 100,69, a przy wyróbce pilarką po zrywce - 20,69); Kr- PF (pilarka) - 15,04; Kr- HF (harwester) - 93,11. Na podstawie analizy statystycznej stwierdzono, że pod względem wydajności pracy w operacjach technologicznych istotnie najmniej sza jest wydajność pracy w procesach Cs-PKP i Cs-PSP (taka sama wydajność), większa w procesach Cs-HSP i Kr- PF, a największa w procesie Kr- HF. Wydajność pracy [m 3 /8 masz.godz.] przy zrywce kształtuje się następująco (ryc. lc): w procesie Cc PKP (koń), przy odległości m odpowiednio: 16,82-6,40; w pozostałych procesach w przedziale odległości zrywki m: Cc PSP (skider po pilarce): 37,97-13,07; Cs-HSP (skider po harwesterze): 48,59-17,41 ; Kr-PF (forwarder po pilarce): 86,26-55,05; Kr- HF (forwarder po harwesterze): 104,04-61,94.

13 Wpływ procesów technologiczny'ch na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 99 a w , Kr-HF 20 b o o w i"'--- - Cs-PKP Odległość zrywki [m] Extraction distance [m] Kr-PF 30 Cs-HSP 20 Cs-PSP r-- 60 r-- c O 120 n--n M M Cs-PKP-50 Cs-PSP-50 Cs-HSP-20 Kr-PF-30 W Proces technologiczny Technological process '" r--.. r-- - r Cs-PSP. I-- I-- Kr-HF Kr-HF 20 Kr-PF CHSP20 '" 50 Cs-PKP 50 o O Odległość zrywki [m] Extraction dislance [m] Ryc. l. Wydajność pracy W [m 3 /8 masz.godz] przy pozyskiwaniu drewna w późnych trzebieżach: a - w całych procesach technologicznych (operacje technologiczne i zrywka), b - w operacjach technologicznych, c - przy zrywce drewna; symbole procesów wyjaśnione w tekście - liczby oznaczają odstępy ędzy szlakami operacyjnymi Fig. l. Productivity W [m 3 /8 masz.godz Jof labour in the wood harvesting during late thinning: a - in the whole technological processes (technological operations and extractions), b - in the technological operations, c - during the wood extraction; symbols of the technological processes are explained in the text - numbers indicate spaces between strip roads

14 100 M Suwała, K. Jodło wski Ponadto okazało się, że: - przy odległości zrywki 100 i 300 m najmniej sza jest wydajność zrywki w procesie Cs-PKP, większa w procesach Cc PSP i Cs-HSP, jeszcze większa w procesie Kr-PF, a największa w procesie Kr- HF; różnice te są statystycznie istotne; - przy odległości zrywki 500 i 1000 m wydajność zrywki w procesach Cc PSP i Cc HSP jest istotnie mniejsza niż w procesach Kr- PF i Kr- HF Jednostkowy koszt techniczny Jednostkowy koszt techniczny pozyskiwania drewna [zł/m 3 ] w całych procesach technologicznych przedstawia się następująco: przy pracy na l zmianę (ryc. 2a) - w procesie Cc PKP przy odległości zrywki m: 38,37-61,81; - w pozostałych procesach w przedziale odległości zrywki m; Cs-PSP: 54,19-121,30; Cc HSP: 62,31-107,46; Kr- PF: 35,02-44,68; Kr- HF: 42,10-52,09; przy pracy na 1,5 zmiany harwestera, skidera i forwardera (ryc. 2b) - w procesie Cs- PKP j.w. (pracajednozmianowa); - w pozostałych procesach w przedziale odległości zrywki m; Cs-PSP: 50,81-110,37; Cc HSP: 54,49-94,56; Kr- PF: 31,91-39,82; Kr- HF: 34,22-42,15. Weryfikacja statystyczna wykazała, że pod względem kosztów jednostkowych, zarówno w przypadku pracy na l zmianę, jak i na 1,5 zmiany: - przy odległości zrywki 100 m mniejszym kosztem cechują się procesy Ce PKP, Kr- PF i Kr-HF niż procesy Cs-PSP i Cc HSP, przy czym różnice te są statystycznie istotne; - przy odległości zrywki 300,500 i 1000 m mniejsze są koszty procesów Kr- PF i Kr- HF niż procesów Ce PKP, CcPSP i Cs- HSP (przy odległości 500 i 1000 m bez procesu Ce PKP, ze zrywkąkonną), różnice te są również statystycznie istotne. Jednostkowy koszt techniczny [zł/m 3 ] operacji technologicznych wynosi w poszczególnych procesach: przy pracy na l zmianę (ryc. 3a) Cc PKP i Cc PSP (pilarka) - 24,24; Cc HSP - 38,31 (w tym, przy ścince i okrzesywaniu harwesterem 25,77, a przy wyróbce pilarkąpo zrywce - 12,54); Kr- PF (pilarka) - 17,94; Kr- HF (harwester) - 28,45;

15 Wpływ procesów technologicz,,!ych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 101 a Koszt techniczny [z/lm 3 ] Technical cast Cs-PKP 50 " V /"./-' ,... I ' I il Cs-PSP 50 Cs-HSP 20 Kr-HF 20 Kr-PF 30 b 20 o O Odległość zrywki [m] Extractian distance Koszt techniczny [zł/m 3 ] Technical cast _ _ , Cs-PSP / ; Cs-HSP20.../ F ::.--- :1 60 r--+-= t---v=--t-+--t--..,-! :: :: ::.-.- :-:.:-;.,-J :-c : ; : 8 I O Odległość zrywki [m] Extractian distance Ryc. 2. Jednostkowy koszt techniczny pozyskiwania drewna w całych procesach technologicznych w późnych trzebieżach: a - przy pracy na 1 zmianę, b - przy uwzględnieniu pracy na 1,5 zmiany harwestera, skidera i forwardera, Fig. 2. Cost per volume unit of wood (zł/m 3 ) in the who le harvesting processes during the late thinnings: a - l shift work, b - 1,5 shift work of harvester, skidder and forwarder przy pracy harwestera na 1,5 zmiany (ryc. 3b) Cs-HSP - 33,20 (w tym, ścinka i okrzesywanie harwesterem 20,66, a wyróbka pilarką po zrywce - 12,54); Kr- HF - 22,8 1; Na podstawie analizy statystycznej ustalono, że w przypadku pracy na 1 zmianę oraz na 1,5 zmiany, koszt jednostkowy ścinki, okrzesywania i wyróbki w ramach procesów CcPKP i Cs- PSP, Kr-PF i Kr-HF jest istotnie mniejszy ni ż w procesie Cs-HSP. Jednostkowy koszt techniczny [zł/m3] zrywki kształtuje się następująco: przy pracy na 1 zmianę (ryc. 4a): - w procesie Cs-PKP (koń), przy odległości m: 14,13-37,57; w pozostałych procesach w przedziale odległości zrywki m:

16 l \ f. 11\1'0/0. K. Jod/oli sk i a Koszt techniczny [zum 3 ) Tech",cal cost 45,00-40,0 o.- ł-- 38,31 35,0 30,0 25,0 - -i- 24,24 24,24 - '*- 20,0 Ot-- 15,0 Ot-- 10,0 Ot-- 5,0 Ot-- I I 17, ,45 I-- I-- 0,0 O Cs PKP 50 Cs PSp 50 Cs HSp 20 Kr PF 30 Proces technologiczny Technologlcal process Kr HF 20 b Koszt techniczny [zł/m 3 ],n Technlcal cost 35,0 30,0 In 33,20 - I 25,0 la 24,24 r--,.- 20,0 lat-- 15,0 lar- 10,0 lat-- 5,0 Or- 24,24,.- 17,94-22, ,0 n Cs PKp 50 Cs PSp 50 Cs HSp 20 Kr PF 30 Proces technologiczny Technological process Kr HF 20 Ryc. 3. Jedno tkowy koszt techniczny operacji technologiczn ch w pó ź n yc h trzebieżach: a - przy pracy na 1 zmianę, b - przy uwzględnieniu prac harwe tera na 1 5 zmiany Fig.3. o t per volume unit ofwood (z ł/m3) in the techllological operation during late lhinning : a I hift work, b - 1,5 hift work ofharve ter - p p ( kider): 29, ' - H P ( kider): 24,0 69,15; Kr- PF (forwarder): 17,0-26,74; Kr- HF (forwarder): '. przy pracy kidera i forwardera na 1,5 zmiany (ryc. 4b): - p P: 26, ; - H P: 21, ' Kr- PF : Kr- H : na taty ty zna wykaza ł a ż roznic k zt' w j dn tk wy h z r ' wn w prz p dku pra na l zmian, jak i na l 5 zmiany ą i t tn, przy zym:

17 Wp ływ procesów technologicz.nych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna przy odległości zrywki 100 m mniejszy jest koszt zrywki w procesach Cs- - PKP, Kr- PF i Kr- HF niż w procesach Cc PSP i Cc HSP; - przy odległości zrywki 300,500 i 1000 m mniejszy jest koszt zrywki w procesach Kr- PF i Kr- HF niż w procesach Cs-PKP, Cs-PSP i Cc HSP (przy odległości 500 i 1000 m bez procesu C s-pkp, ze zrywką konną)., 6. ANALIZA I DYSKUSJA WYNIKÓW Poniżej przedstawiono analizę układu procesów technologicznych pod względem wydajności pracy (ryc. 1): Oczywista jest najmniej sza wydajność pracy przy zastosowaniu procesu Cs-PKP, ponieważ najmniejsze są także wydajności ścinki, okrzesywania i wyróbki pilarką w metodzie całej strzały (najpierw ścinka i okrzesywanie, a następnie wyróbka przy drodze wywozowej) oraz zrywki konnej. Większa wydajność pracy w procesie Cs-PSP (przy takiej samej wydajności przy ścince, okrzesywaniu i wyróbce pilarką jak w poprzednim procesie) jest wynikiem większej wydajności ski dera niż konia. Jeszcze większa wydajność pracy w procesach Cc HSP i Kr- PF jest efektem większej wydajności przy ścince, okrzesywaniu i wyróbce niż w poprzednich procesach (zastosowanie harwestera do ścinki i okrzesywania w procesie Cs-HSP oraz wykonanie ścinki, okrzesywania i wyróbki pilarką na powierzchni cięć w procesie Kr-PF), a także większych wydajności ski dera po ścince i okrzesywaniu harwesterem niż pilarką oraz forwardera niż ski dera, natomiast brak istotnej różnicy wydajności pracy w procesach Cs-HSP i Kr- PF przy mniejszych odległościach zrywki (do 500 m) można wytłumaczyć pewnym wyrównaniem się wydajności, a mianowicie: w procesie Cs- HSP - nieco większej wydajności przy ścince, okrzesywaniu i wyróbce, a mniejszej przy zrywce, oraz odwrotnie w procesie Kr-PF, tj. mniejszej przy ścince, okrzesywaniu i wyróbce, a większej przy zrywce, i dopiero przy większej odległości zrywki wydajność w procesie Kr- PF staje się istotnie większa niż w procesie Cs- HSP, dzięki istotnie większej wydajności forwardera niż skidera. Największa wydajność pracy w procesie Kr- HF nie budzi żadnych wątpliwości, zważywszy na istotnie największą wydajność przy ścince, okrzesywaniu i wyróbce harwesterem oraz zrywce forwarderem. Układ procesów technologicznych pod względem j ednostkowych kosztów pozyskiwania drewna można wyjaśnić następująco (ryc. 2a, b, 3a, b, 4a, b). Najmniejszy koszt jednostkowy przy zastosowaniu procesów Cc PKP (tylko przy odległości zrywki 100 m), Kr- PF i Kr- HF wynika z mniejszego kosztu zrywki koniem (przy wspomnianej małej odległości) oraz forwarderem niż skiderem (przy wszystkich odległościach).

18 a Ko zt technlcz.ny [z m 3 ] T nlcal cosl _.. -::::::::::::-... -_ Kr-PF 30 Kr-HF 20 o O Odleglość zrywki [m) Extracllon dlstance [m) b Koszt techniczny [zł/m 3 ) Technlcal cost t 40 I 30 I I O l O.. + Cs-PSP 50 Cs-HSP 20 Kr-PF 30 : : : : : : : : : : : : : : : : : Kr-HF Odległoś ć zrywki [m) Extracllon dislance [m] R c-.t. J dn tko'\ ko Lt tcchniclny zrp" ki dr,\ na", póinych trlcbi La h: a prl) pracy na 1 Lmian,b - prz U\\Zgl dnicniu pra9 kidcra i forwardera na 1.5 zmian. lig. -ł ' t per \olul1lc unit 01'\\0 ej (/1 1113) in the cxlraction f'v.()d uuring lhe lale thinning... \\ ort.. on IhJfi. b taking int ) a c unt work ar skiddcr and lorwarder on lo" ol' shil-t L t tnic \\ I k.7c k.'7 t j dn,tk \ c pr7 ui' eiu pr ces ' \ PKP rrl d- kgl ci /1) \\ ki k ni m na "l m), '- P P i " H P. ą rc/ullatcl11 dui' 'h k v l ć \\' Ir \\ ki k nll.:1ll rrl) dl gl I 111 i kid r m a taki' i t Inl naj\ I ' vcgc kilu 1< to 0\\ dl la han\l.:. tera \\ m l d/ie al j triu! t Ik d) 'einki i r/e" - \,anla. I. \\yr bk fl.:\\i1 pilarkt r Iry\\ce k II li1i, kl/t..:"i\\anla W\'r ki han, c l\\ t..: f l.: m lub pdarkt na r \\ Jer! 'hnl i" llie r ' inl[ "i I ' I I lnic). l rudn p f \\ na te \\) nlki 1 \\ 'J1lkillTII innych aut )r ' \\, hi r, c p >d u\\ a '. du/t.; r )/JlICl.: \\ \\arunk.l h rm ),, ' II1It..: m In t\\ lrd/it:. i'ć waj/hl CI nt '

19 Wpływ procesów technologicz,,!ych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 105 harwestera W drzewostanach świerkowych podane przez BORTA (1995) i FOR BRlGA (1996) - odpowiednio 76,8 i 52,0 m 3 /8 masz.godz., są mniejsze niż uzyskane w tej pracy w trzebieżach późnych (93,11 m 3 /8 masz.godz.), natomiast większe od wydajności harwestera w trzebieżach wczesnych (35,0 m 3 /8 masz.godz.). Z porównania uzyskanych kosztów zastosowania harwe3tera i forwardera w trzebieżach późnych przy pracy na 1 zmianę (42,10-52,09 zł/m 3 ) wynika, że są one mniejsze niż np. w Niemczech DM/m 3 (FORBRlG i in. 1996). Okazało się, że koszty ścinki, okrzesywania i wyróbki pilarką lub średniej wielkości harwesterem nie różnią się istotnie przy przeciętnej miąższości drzewa około 0,18 m 3. W Finlandii zastosowanie harwestera było już w 1994 roku opłacalne przy miąższości drzew powyżej 0,05 m 3 (TERAvA 1994). Także w Niemczech (TEUTENBERG-RAupACH 1995) zastosowanie harwestera jest tańsze (25-30 ECU/m 3 ) niż pilarki (45-50 ECU/m 3 ) już przy małych wymiarach drzew (pierśnica 13 cm). Można przyjąć, że także u nas pozyskiwanie drewna z użyciem harwestera w coraz cieńszych drzewostanach będzie stawało się ekonomicznie uzasadnione, w szczególności wraz ze wzrostem płac. 7. WNIOSKI I PROPOZYCJE DLA PRAKTYKI Procesy technologiczne mają istotny wpływ na wydajność pracy orazjednostkowy koszt techniczny pozyskiwania drewna w późnych trzebieżach drzewostanów sosnowych. Największ ą wydajnością pracy cechuje się proces technologiczny pozyskiwania w ramach metody drewna krótkiego, ze ścinką, okrzesywaniem i wyróbką harwesterem jednochwytakowym oraz nasiębierną zrywką forwarderem. Najmniejszym kosztem jednostkowym pozyskiwania wyróżniają się procesy z zakresu metody drewna krótkiego z użyciem pilarki lub średniej wielkości harwestera (trzebieżowo-zrębowego) oraz forwardera (niezależnie od odległości zrywki), a także metoda całej strzały przy zastosowaniu pilarki i konia (tylko przy odległości zrywki 100 m). Najmniejsze koszty jednostkowe ścinki, okrzesywania i wyróbki pilarką lub harwesterem są w metodzie drewna krótkiego. Zastosowanie harwestera w metodzie całej strzały tylko do ścinki i okrzesywania oraz pilarki do wyróbki drewna jest najdroższe. Najmniejszym kosztem jednostkowym charakteryzuje się zrywka forwarderem. Mając na uwadze koszt jednostkowy pozyskiwania drewna, już przy pracy na jedną zmianę (1600 godz./rok), w trzebieżach późnych drzewostanów sosnowych proponuje się upowszechniać procesy technologiczne z zakresu metody drewna krótkiego (wyróbka kłód z części odziomkowej i wałków z części wierzchołkowej

20 106 M Suwała, K. Jodłowski strzały), z użyciem pilarki lub średniej wielkości harwestera (trzebieżowozrębowego, o wysięgu żurawia ok. 10m) oraz forwardera. Zastosowanie metody całej strzały, ze ścinką i okrzesywaniem pilarką oraz zrywką konną jest racjonalne tylko przy jej małej odległości (ok. 100 m). Nie należałoby stosować wspomnianej metody ze zrywką skiderem. Wskazane jest jednak stosowanie pracy przynajmniej na 1,5 zmiany (2400 godz./rok), szczególnie przy zastosowaniu harwestera i forwardera. Autorzy składają serdeczne podziękowania Panom Nadleśniczym i Pracownikom nadleśnictw Dąbrowa (RDLP Toruń), Gidie (RDLP Katowice) oraz Torzym (RDLP Zielona Góra) oraz Kolegom z Zakładu za pomoc w badaniach terenowych. Praca z ostała złożona l r. i przyj ę ta przez Komitet Redakcyjny r. INFLUENCE OF TECHNOLOGICAL PROCESSES ON LABOUR PRODUCTIVITY AND COSTS OF WOOD HARVESTING IN PINE STANDS OF ELDERLY CLASS OF AGE. PART l. LATE THINNINGS Summary The general cognitive aim ofthis work was a determination ofthe influence of chosen technological processes of wood harvesting (including technological operations su ch as wood felling, delimbing, bucking and extraction) on their productivity of labour and unit cost. The research work complied of: l. whole stem extraction (C s), which included felling, delimbing on the spot, extraction of delimbed boles and bucking with the use of chain saw by the logging road. 2. cut - to - length method (K r ) which consisted of wood felling, delimbing and bucking boles about 3-7 m lon g (in the buttress part) and rollers - 2,4 m long (from tree top part) together with their extraction. Within the framework ofthose methods the technological processes were applied with the use of means on different technicallevels: for felling and bucking: chain saw- P or singer grip harvester- H (Timberjack 990/7 56 and 1270/755); for extraction: horse - K or skidder - S CLKT or TimbeIjack 240 B) or forwarder - F (Timberjack 10 10). In the studies the following technological processes were compared Cs-PKP, Cs-PSP, C-HSP, Kr- PF, Kr- HF (see above explanation of symbols). Wood harvesting was executed with the use of strip roads designed in spacing out as follows: 20 m (for Cs-HSP and Kr- HF processes), 30 m (for Kr- PF process), 50 m (for Cs-PKP and Cc PSP processes). The research was carried out in the 8 stand s growing in the fresh coniferous forest. The average age of stands during thinnings was about 70 years. Number of trees before thinning rated from 670 to 1160 (870 pieces/ha in average). The average amount of cut including trees cut on

21 Wpływ procesów technologicznych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna 107 strip roads equaled ca 25.m 3 /ha. The volume oftrees felled on the plots oscillated from 0,1 to 0,3 (0,18 m 3 in average). Each chosen stand was divided on plots designed for particular technological process. Productivity oflabour (m 3 /8 machine hours) in a technological process was calculated as a quotient of work day time (480 min) and the sum of time consumed to fulfiu au operations designed within the proces s (machine minutes 1m 3 ). The technical unit cost ofharvesting of l m 3 ofwood in the technological process on a particular research plot equaled the sum of technological unit costs of operation done within the framework ofthe process. The technical unit cost of an operation (zł/m 3 ) was calculated as a ratio of its time consumed (machine minutes (m 3 ) and the technical cost of work with the use of particular means (zł/machine minutes). The technical cost ofwork is a sum ofthe direct cost and the general cosl Indexes ofthe productivity oflabour and unit costs with the use of chosen technological processes were accounted as arithmetical means from particular research plots (stands). To evaluate the significance ofprocess ofinfluence on average index oflabour productivity and unit technical cost an analysis of variance (Fischer's test) was used. Verification of hypothesis was carried out at the significance level P2 = 0,05. The statistical significance between differences of mean values of indexes was proved by the Duncan's test (P2 = 0,05). Above calculations and analysis assumed indexes of labour productivity and unit costs of the whole techno logi cal processes ofwood harvesting with the use ofthe extraction distance as follows: 100, 300, 500 and 1000 m. The significant influence of technological processes (technology and techniques) on labour productivity and technical unit cost was found. Labour productivity [m 3 /8 machine hours] in the whole technological processes ofwood harvesting shows Fig. la: in the process Cs-PKP - with the extration distance about m: 6,40-3,93; in other processes with the range ofthe extraction distances m: C-PSP: 8,46-5,75; C - HSP: 12,34-8,32; Kr- PF: 12,72-11,75; Kr- HF: 47,13-35,97. Statistical verification proved that in terms of labour productivity: - with the use ofthe extraction distances 100 and 300 m (max horse skidding distance) significantly the smallest productivity was found for the process Cs-PKP, higher for the process Cs-PSP than higher for the processes Cc HSP and Kr- PF but the highest productivity was characterized by the Kr- HF process; - with the use ofthe extraction distance of500 m the results were as above (wish one exception - the absence of C PKP process applying horse skidding); - with the use 1000 m - extraction distance the smallest labour productivity was found for the C-HSP process, higher for the Kr - PF process and the highest for the Kr- HF process. The technical unit cost of wood harvesting (zł/m 3 ) in the whole technological processes was as follows: - for the work on 1 shift (Fig. 2a); in the Cc PKP process and the extraction distances m: 38,37-61,81; in other processes with extraction distances ranged m; Cs-PSP: 54,19-121,30; Cs-HSP: 62,31-107,46; Kr- PF: 35,02-44,68; Kr- HF: 42,10-52,09; - for the work on 1,5 shift (Fig. 2b) of harvester, skidder and forwarder in the process Cc PKP the findings were the same as in the case of l - shift - work; in the other processes with the use of extraction distances ranged m; - Cs-PSP: 50,81-110,37; Cs HSP: 54,49-94,56; Kr-PF: 31,91-39,82; Kr- HF: 34,22-42,15. Statistical verification showed that in term s ofunit costs (1 shift work as well as 1,5 one): - with the use of 100 m - extraction - distance the significantly smaller cost was found for the processes C s-p KP, Kr- PF and Kr-HF than C:--'PKP, Kr- PF and Kr- HF than Cs-PSP and Cs-HSP;

22 108 M Suwała, K. Jodłowski - with the use of 300, 500 and 1000 m extraction distances the significantly smaller cost was proved for Kr-PF and Kr- HF processes than for CePKP, Cs- PKP - horse skidding for the distance of500 m and 1000 m). (transl. T. O.) PIŚMIENNICTWO BEISEL G. 1994: Lesenneinungen zu "RlickegassenabschUinde - ein heil3es Eisen". F orsttech. Inf., 12: BORT U. 1994: Lesenneinungen zu "RlickegassenabschUinde - ein heil3es Eisen". Forsttech. Inf., 12: BORT u., MAHLER G., PFEIL Chr. 1993: Mechanisierte Holzemte. Wechselwirkungen von Erchlief3ungsdichte, Ptlegliechkeit und Betriebserfolg. Forsttech. Inf., 11: FORBRIG A. 1994: Ruckegassenabstande ein heif3es Eisen. Forsttech. Inf., 6: FORBRIG A., DUMMEL K., GEHRINGER M. 1996: Die Verfahren der Fachexkursion bei der 12. KWF Tagung Durchforstung mit Kranvollemter bei 40 m Ruckegassenabstand. AFZ-Der Wald, 8: FRlDERICHS R. 1994: Lesenneinungen zu "Ruckegassenabschtande - ein heilles Eisen". Forsttech. Inf., 12: FRODlNG A: Bestandsskador vid gallring (Thinning damage to coniferous stand in Sweden). Sveriges Lantbruksuniversitet. Garpenberg. GUGLHOR W. 1993: Akzeptanzprobleme beim Einsatz von Kranvollemtem in der Durchforstung. AlIg. Forst Zeitschr., 17: HILDEBRAND E. E., SCHACK-KIRCHNER H., WrLPERT K. v. 1994: Lesenneinungen zu "Ruckegassenabschtande - ein heif3es Eisen". Forsttech. Inf., 12: JODŁOWSKI K. 1997: Proces technologiczny pozyskiwania drewna w trzebieżach wczesnych drzewostanów sosnowych. Post. Tech. Leś., 62: PORTER B. 1997: Techniczne, ekonomiczne i przyrodnicze aspekty zrywki drewna w sosnowych drzewostanach przedrębnych. Fundacja "Rozwój SGGW", arszawa. Proekologiczne i produkcyjne funkcje szlaków operacyjnych we współczesnej gospodarce leśnej Materiały z sympozjum Pol. Tow. Leśnego, Warszawa: RUMMUKAINEN A., ALANNE H., MIKKONEN E. 1995: Wood Procurement in the Pressure ofchange - Resource Evoluation Model till Year Acta For. Fen., 248: RzADKOWSKI S. 1996: Wpływ operacji technologicznych na wydajność pracy i koszty pozyskania drewna małowymiarowego w cięciach pielęgnacyjnych w drzewostanach sosnowych. Prace Inst. Bad. Leś., A, 815: RzADKOWSKl S., JODŁOWSKI K. 1997: Procesy teclmologiczne pozyskiwania drewna w trzebieżach wczesnych drzewostanów sosnowych. Materiały i dokumenty Kongresu Leś ników Polskich. T. 2, cz. 2, Warszawa: SCHWIETERT 1994: Lesenneinungen zu "Ruckegassenabschtande - ein heif3es Eisen". Forsttech. Inf., 12: SIREN M. 1991: An example of calculation the cost harvesting damage to the stand. The Finnisch Forest Research Institute. Helsinki (maszynopis). SUWAŁA M. 1996: Pozyskiwanie drewna metodą sortymentową. Prace Inst. Bad. Leś., B, 30: SUWAŁA M. 1997: Proces technologiczny pozyskiwania drewna w późnych trzebieżach. Post. Tech. Leś., 62: SUWAŁA M. 1998: koszty pracy wybranych ś rodków do pozyskiwania drewna. Sylwan, 11: