Szesnastego września br. mija już 26. rocznica podpisania

TECHNIKA TECHNOLOGIA Czynniki chłodnicze wrzesień 2013 tom 67 Michał Dobrzyński Rewolucje w czynnikach chłodniczych SŁOWA KLUCZOWE: F-gaz, fluorowane gazy cieplarniane, freon, czynnik chłodniczy, ozon, PROZON KEY WORDS: F-gas, fluorinated greenhouse gas, freon, refrigerant, ozone, PROZON Na przełomie 2013 i 2014 r. w Brukseli zapadną kluczowe decyzje dla przyszłości chłodnictwa i klimatyzacji w Europie. Los czynników HFC (tzw. F-gazów) zdaje się przesądzony ich użycie będzie stopniowo redukowane. Operatorzy urządzeń oraz firmy instalacyjno-serwisowe staną więc przed gigantycznymi wyzwaniami finansowymi i organizacyjnymi związanymi z przestawieniem się na naturalne czynniki chłodnicze, takie jak dwutlenek węgla, amoniak i węglowodory. Szesnastego września br. mija już 26. rocznica podpisania Protokołu Montrealskiego, w ramach którego społeczność międzynarodowa zdecydowała o zaprzestaniu stosowania niszczących warstwę ozonową substancji CFC i HCFC. Tę datę świętujemy jako Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej. Wycofanie z użycia czynników chłodniczych R12 i R22 miało być rewolucją, choć w praktyce przeszło nadspodziewanie łagodnie zapewne dlatego, że realizowane było etapami rozłożonymi na relatywnie długi okres. Legalny czynnik R22, pochodzący z odzysku i poddany kompleksowej regeneracji (zakończony analizą i wystawieniem certyfikatu jakości), jest wciąż dostępny w Fundacji PROZON, która co najmniej do połowy 2014 r. postara się utrzymać bezpieczne stany magazynowe, aby zapewnić dostęp do R22 bardzo dobrej jakości tym polskim zakładom, które ze względów technicznych lub ekonomicznych nie zdecydowały się jeszcze na przezbrojenie instalacji na bardziej ekologiczne czynniki chłodnicze. Przypomnijmy, że zregenerowany czynnik R22 można stosować w Polsce do uzupełniania ubytków w instalacjach do końca grudnia 2014 r. Od stycznia 2015 r. urządzenia pracujące na HCFC-22 będą mogły dalej funkcjonować, ale zabronione będzie dopełnianie ich jakimkolwiek czynnikiem R22. Jeśli po wspomnianej dacie czynności serwisowe będą wymagać odzyskania czynnika R22, to zabronione będzie także wpuszczenie tego samego czynnika z powrotem do instalacji, a wszelkie odzyskane substancje z mocy prawa będą klasyfikowane jako odpady niebezpieczne. Tymczasem Komisja Europejska i Parlament Europejski szykują kolejną rewolucję. Tym razem pod nóż idą substancje HFC, a do łask powrócą naturalne czynniki chłodnicze. W latach 2011-2012 na zlecenie Komisji Europejskiej przeprowadzono ocenę efektów wdrażania rozporządzenia (WE) nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 maja 2006 r. dotyczącego wykorzystania F-gazów. Przypomnijmy, że chodzi o wszystkie ekologiczne (bo nie niszczące warstwy ozonowej) czynniki z grupy HFC, w tym m.in. R134a, R404A, R407C, R410A, R507, oraz bezpośrednie zamienniki drop-in za R22 czyli m.in. R419A, R422A/D, R424A, R427A. Z raportu wynika, że wspomniany akt prawny pozytywnie wpłynął na ograniczenie emisji F-gazów, ale jednak w sposób niewystarczający. W Unii Europejskiej STRESZCZENIE: W artykule przedstawiono aktualny stan prac nad nową legislacją dotyczącą syntetycznych czynników chłodniczych (HCFC i HFC). W Polsce przygotowywana jest ustawa, która wdroży unijne rozporządzenie nr 842/2006 z 2006 r. w sprawie F-gazów oraz rozporządzenie nr 1005/2009 w sprawie substancji zubożających SUMMARY: This article presents the current status of development of the new legislation on synthetic refrigerants (HCFCs and HFCs). In Poland, the law is being prepared, which will implement the EU Regulation No 842/2006 on F-gases and Regulation No 1005/2009 on substances that deplete the ozone layer. In particular, the new Polish law will regulate issues of certification of warstwę ozonową. Będzie ona regulować zwłaszcza kwestie certyfikacji osób i przedsiębiorstw zajmujących się chłodnictwem oraz klimatyzacją. Natomiast w Brukseli powstaje już nowela dotychczasowego prawa odnoszącego się do F-gazów. Nowa legislacja będzie zawierać rewolucyjne postanowienia. personnel and companies involved in the refrigeration and air conditioning. However, the European Parliament in Brussels is working on a revision of the present F-gas law. The new European legislation will impose revolutionary regulations. TITLE: Revolutions in Refrigerants powstał też program 20-20-20, zgodnie z którym do 2020 r.: emisja gazów cieplarnianych ma zostać zmniejszona o 20% w stosunku do poziomów z 1990 r., udział energii ze źródeł odnawialnych zużywanej w Unii ma wzrosnąć do 20%, a wydajność energetyczna w UE ma poprawić się o 20%. Na początku listopada 2012 r. Komisja przesłała do parlamentów państw członkowskich UE oraz do Parlamentu Europejskiego projekt nowelizacji rozporządzenia 842/2006. Na prośbę Ministerstwa Środowiska, Fundacja PROZON wstępnie komentowała ten projekt jeszcze w 2012 r., a w marcu 2013 r. oraz ponownie niedawno uczestniczyliśmy w dalszych spotkaniach i konsultacjach społecznych. Trudno określić ostateczne rozwiązania, jakie zostaną wprowadzone, bo dopóki ten akt prawny nie zostanie opublikowany w Urzędowym Dzienniku UE to sporo jeszcze może się zmienić. Parlamentarne komisje w Brukseli odpowiedzialne za środowisko i transport są w tej sprawie bardzo aktywne; europosłowie złożyli kilkadziesiąt propozycji zmian projektu zaproponowanego przez Komisję Europejską. Niemniej jednak już dziś możemy określić generalny trend Stwierdzono, że najskuteczniejszym sposobem na ograniczenie emisji czynników HFC jest zmniejszenie limitów ich produkcji i zużycia. Dlatego wg pierwotnej propozycji Komisji Europejskiej - planuje się stopniową redukcję zużycia HFC już od 2016 r., aby w 2030 r. roczne zużycie czynników HFC nie przekraczało 21% poziomu bazowego, określonego jako średnie zużycie z lat 2008- -2011. Szczegółowy harmonogram redukcji proponowany przez KE podajemy w tabeli 1. Zaznaczam przy tym, że wielu 2

wrzesień 2013 tom 67 Tabela 1. Harmonogram redukcji zużycia HFC wg propozycji KE Table 1. Schedule of HFC consumption reduction, according to the EC proposal europosłów wnioskuje o przyspieszenie tempa wycofania HFC. Doświadczenia z CFC i HCFC pokazują, że w wyniku zmniejszenia podaży F-gazów na rynku europejskim należy spodziewać się wzrostu cen HFC. Ponadto planowane jest całkowite wycofanie z użycia czynników HFC o współczynnikach GWP wynoszących ponad 2500 i to najpóźniej od stycznia 2020 r., a bardzo prawdopodobne że już nawet od 2016 r. lub 2017 r. Symbol GWP oznacza współczynnik globalnego ocieplenia, który dla dwutlenku węgla ma wartość 1 (jeden), a dla fluorowanych gazów cieplarnianych jest często wiele tysięcy razy wyższy. Być może zakaz ten nie będzie dotyczył najmniejszych urządzeń, o napełnieniu kilku lub kilkunastu kilogramów HFC. Prawdopodobnie nie obejmie on jednak tych czynników HFC, którymi jako zamiennikami drop-in w ostatnich latach zastępowano freon R22. Warto także wspomnieć, że niektórzy europarlamentarzyści chcieliby obniżenia ww. progu do GWP>2150, co objęłoby jeszcze kilka dodatkowych czynników HFC, gdyż: czynniki HFC o GWP>2500 to m.in. R404A, R507, R419A, R422A, R422D, MO89, R23 oraz jednoskładni- Etap Etap I Etap II Etap III Etap IV Etap V Etap VI Redukcja wobec poziomu bazowego, tj. średniego zużycia z lat 2008-2011 od 2016 r.: redukcja o 7% od poziomu bazowego od 2018 r.: redukcja o 37% od poziomu bazowego od 2021 r.: redukcja o 55% od poziomu bazowego od 2024 r.: redukcja o 69% od poziomu bazowego od 2027 r.: redukcja o 76% od poziomu bazowego od 2030 r.: redukcja o 79% od poziomu bazowego (docelowo) kowe substancje występujące wyłącznie w blendach (tj. fabrycznych mieszaninach) - R125 i R143a, czynniki HFC o GWP>2150 to także R417A, R424A, R438A. W tabeli 2 podano współczynniki GWP dla najpopularniejszych czynników z grupy HFC. Zagrożone czynniki wyróżniono czcionką półgrubą. Tabela 2. GWP wybranych czynników chłodniczych Table 2. GWP of selected refrigerants Grupa Czynnik GWP HCFC R22 1.700 HFC R23 14.800 (!) HFC R134a 1.430 HFC R404A 3.922 HFC R407C 1.774 HFC R407F 1.825 HFC R410A 2.088 HFC R507 3.985 HFC R417A 2.346 HFC R419A 2.967 HFC R422A 3.143 HFC R422D 2.729 HFC R424A 2.440 HFC R427A 2.138 HFC R437A 1.805* HFC R438A 2.265 HFC MO89 3.010 Objaśnienie: * Według karty charakterystyki producenta. Pozostałe spośród najważniejszych planowanych postanowień nowelizowanego rozporządzenia o F-gazach są następujące: zmniejszenie obciążeń administracyjnych (to niestety bardzo ogólny i hasłowy zapis); jednoznaczny zakaz celowej emisji HFC i nakaz zapobiegania wyciekom czynników; obowiązek operatorów upewnienia się, czy firma realizująca prace instalacyjno-serwisowe urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła ma stosowne certyfikaty; kalkulowanie napełnienia urządzeń czynnikiem chłodniczym wg ton ekwiwalentu dwutlenku węgla (EqCO 2 ), a nie wg kilogramów. To będzie istotne z punktu widzenia częstotliwości przeglądów szczelności, dla których obecnie progi wynoszą 3, 30 oraz 300 kg, a w przyszłości będą one wyrażone właśnie w tonach EqCO 2. Na przykład proponowany przez Komisję Europejską pierwszy próg na poziomie 5 t EqCO 2 oznacza napełnienie 3,49 kg dla czynnika R134a lub 2,81 kg dla R407C i zaledwie 1,27 kg dla R404A; objęcie transportu chłodniczego (chłodnictwo mobilne) wszystkimi wymaganiami legislacji F-gazowej (obecnie większość przepisów o F-gazach dotyczy wyłącznie urządzeń stacjonarnych); utworzenie centralnych (krajowych) baz danych o instalacjach; wydawanie certyfikatów personalnych po szkoleniu, ale bez egzaminu (tu odnotowano bardzo duży opór europejskich organizacji branżowych); wprowadzenie obowiązków szkoleniowych także dla osób zajmujących się montażem i serwisem urządzeń pracujących na naturalnych czynnikach chłodniczych 4

TECHNIKA TECHNOLOGIA Czynniki chłodnicze wrzesień 2013 tom 67 Znowelizowane unijne rozporządzenie regulujące wykorzystanie F-gazów prawie na pewno wejdzie w życie od stycznia 2015 r. Zgodnie z prawem firma serwisowa jest wytwórcą odpadów, które powstają w wyniku jej działalności serwisowej. (tj. dwutlenku węgla, amoniaku, palnych czynnikach z grupy HC); wprowadzenie kontyngentów importowych i produkcyjnych dla HFC; oraz uwaga wprowadzenie opłat czy podatku za wprowadzanie HFC do obrotu na terytorium Unii! Pierwsze pomysły na taki podatek przewidywały jego drakońską wysokość: 10 euro za 1 t ekwiwalentu dwutlenku węgla (EqCO 2 ), co oznaczałoby, że ten podatek wynosiłby (!): 14,30 euro za każdy kilogram R134a, 39,22 euro za każdy kilogram R404A, 17,74 euro za każdy kilogram R407C, 20,88 euro za każdy kilogram R410A, 39,85 euro za każdy kilogram R507 itd. Znowelizowane unijne rozporządzenie regulujące wykorzystanie F-gazów prawie na pewno wejdzie w życie od stycznia 2015 r. Ciekawe, czy do tego czasu doczekamy się polskiej ustawy o F-gazach, a zwłaszcza kiedy wreszcie będzie można w Polsce uzyskać pełnowartościowy certyfikat personalny i firmowy w zakresie F-gazów. Ostatni rządowy projekt tzw. założeń do ustawy, przewidywał, że przepisy dotyczące certyfikacji wejdą w życie po 12 miesiącach od daty publikacji samej ustawy. Niewykluczone więc, że będzie to właśnie przełom 2014 i 2015 r. Z pewnością pozytywną wiadomością jest to, że w połowie sierpnia 2013 r. Rada Ministrów zatwierdziła wielokrotnie zmienianą treść założeń do nowej, połączonej ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową i niektórych gazach fluorowanych (tj. F- gazach). Niedługo powinna trafić pod obrady Sejmu. Należy wspomnieć, że w rodzimym ogródku działalność firm instalacyjno-serwisowych branży chłodniczej i klimatyzacyjnej mocno skomplikowała nowa polska ustawa o odpadach. Do 22 stycznia 2013 r. obowiązywała ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. Zgodnie z jej postanowieniami zawartymi w art. 2 ust. 2 pkt. 7 odzyskane czynniki chłodnicze nie musiały być traktowane jako odpady niebezpieczne, jeśli zostały przeznaczone do regeneracji. 14 grudnia 2012 r. Sejm RP uchwalił nową ustawę o odpadach, która niestety - NIE zawiera analogicznego wyłączenia jak dotychczas. Nowa ustawa weszła w życie 23 stycznia 2013 r., więc od tej daty wszystkie odzyskane z instalacji czynniki chłodnicze, które firmy serwisowe odbierają od operatorów urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych podczas prac serwisowych, muszą być traktowane jako odpady niebezpieczne, o kodzie 14 06 01* (opis: freony, HCFC, HFC ). Zgodnie z ustawą, za odpad uważa się każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. Dlatego jeśli po naprawie urządzenia odzyskany czynnik jest z powrotem wpuszczany do instalacji tego samego operatora (użytkownika urządzenia), to NIE staje się on odpadem, gdyż nie następuje przejście własności tego czynnika i jest on ponownie wykorzystany przez ten sam podmiot. W związku z nową ustawą o odpadach, Fundacja PRO- ZON przeorganizowała swą ogólnopolską sieć odzysku i regeneracji czynników chłodniczych. Puste prozonowe butle do odzysku dalej będzie można wypożyczać w lokalnych centrach odzysku (LCO, placówkach naszych fundatorów), natomiast butle napełnione odzyskanym czynnikiem należy kierować bezpośrednio do Fundacji. W razie potrzeby PRO- ZON organizuje transport butli z odzyskanymi czynnikami. Przyjęcie odzyskanych czynników chłodniczych przez Fundację musi być obecnie potwierdzane tzw. kartą przekazania odpadów (zwaną KPO). Dokumenty te są generowane w trzech egzemplarzach - po jednym dla przekazującego odpady, transportującego odpady oraz dla przejmującego odpady. Każdy egzemplarz KPO musi być podpisany przez wszystkie ww. strony. Karta przekazania odpadów stanowi element obowiązkowej ewidencji odpadów, którą musi prowadzić zarówno PROZON, jak i firmy instalacyjno-serwisowe. Podkreślenia wymaga fakt, że zgodnie z prawem firma serwisowa jest wytwórcą odpadów, które powstają w wyniku jej działalności serwisowej. Obecnie wytwarzanie odpadów (nawet niebezpiecznych) podczas prac serwisowych NIE wymaga jednak pozwolenia środowiskowego. Prawo umożliwia także firmom serwisowym przewożenie bez zezwolenia odpadów, które te firmy same wytworzyły (podczas prac serwisowych), ale już na zbieranie odpadów niezbędne jest wcześniejsze uzyskanie stosownego zezwolenia. W najbliższym czasie Fundacja przygotuje szczegółowe opracowanie o konsekwencjach, jakie nowe przepisy odpadowe nakładają na firmy instalacyjno-serwisowe oraz na operatorów urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych, w kontekście wykorzystywania czynników chłodniczych. Prawdopodobnie zorganizujemy także w różnych miastach w Polsce cykl seminariów poświęconych temu zagadnieniu. Ewentualne pytania prosimy kierować pod adresem prozon@prozon.org.pl. Jednak przed wysłaniem zapytania prosimy zerknąć do sekcji częste pytania na www.prozon.org.pl. M. Dobrzyński - prezes Zarządu Fundacji PROZON Jakość jest sztuką, sztuka jakości! System Gwarantowanej Jakości Żywności QAFP, który powstał w 2009 r. z inicjatywy Unii Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego stale się rozwija. Rośnie liczba certyfikowanych zakładów oraz sklepów, w których dostępne są wyroby najwyższej jakości! QAFP został uznany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi za krajowy system jakości. Obecnie obejmuje kulinarne mięso wieprzowe (schab, szynkę, karkówkę, polędwiczkę, łopatkę), mięso z piersi kurczaka, indyka i gęsi, a także wędliny drobiowe i wieprzowo-wołowe. System ten w przyszłości zostanie rozszerzony na różne wyroby. Już teraz trwają prace nad zeszytem branżowym dotyczącym pieczywa. Jak wskazują badania i analizy sieci handlowych, konsumenci coraz częściej poszukują produktów z certyfikatami jakości, a dostępność takich wyrobów z certyfikatem stale rośnie. Obecnie produkty ze znakiem QAFP można zakupić w ok. 2 tys. sklepów na terenie całego kraju. Zainteresowanie Systemem QAFP potwierdzają również przedstawiciele certyfikowanych zakładów. I tak prezes Zakładu Przetwórstwa Mięsnego Grot Józef Grot potwierdza, że z miesiąca na miesiąc popyt na wybory ze znakiem QAFP zwiększa się i np. w ostatnim miesiącu zapotrzebowania na kabanosy z gęsiną wzrosło prawie o 25%, a na wędzonce z beczki ok. 15%. Wg badań Milward Brown w kwietniu br. rozpoznawalność Systemu QAFP wśród konsumentów wynosiła 8%, a aspiracją UPEMI jest, aby znak znalazł się w pierwszej trójce najbardziej rozpoznawalnych symboli jakości. (Informacja prasowa) 6