RAPORT Z EWALUACJI REALIZACJA LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU STOWARZYSZENIA LGD ZIEMIA CHEŁMOŃSKIEGO W R Z E S I E Ń 2 0 1 3

RAPORT Z EWALUACJI REALIZACJA LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU STOWARZYSZENIA LGD ZIEMIA CHEŁMOŃSKIEGO W R Z E S I E Ń 2 0 1 3

Spis treści 1. Streszczenie...3 2. Informacja o badaniu...5 2.1 Cel badania... 5 2.2 Kryteria i pytania ewaluacyjne... 5 2.3 Zakres badania... 6 2.4 Zastosowane narzędzia badawcze... 7 3. Opis wyników ewaluacji...8 3.1 Zmiany jakie dokonały się w strukturze/organizacji LGD w latach 2009-12.... 8 3.2 Działania aktywizująco-promocyjne podjęte przez LGD w latach 2009-12....18 3.3 Stopień realizacji celów zawartych w LSR w latach 2009-12....21 3.4 Ocena aktualnych potrzeb mieszkańców, rozpoznawalność LGD oraz projektów zrealizowanych ze środków unijnych programu LIDER....26 4. Wnioski i odpowiadające im rekomendacje... 31 4.1 Zmiany jakie dokonały się w strukturze/organizacji LGD w latach 2009-12....31 4.2 Działania aktywizująco-promocyjne podjęte przez LGD w latach 2009-12....32 4.3 Stopień realizacji celów zawartych w LSR w latach 2009-12....33 4.4 Ocena aktualnych potrzeb mieszkańców, rozpoznawalność LGD oraz projektów zrealizowanych ze środków unijnych programu LIDER....34 5. Załączniki... 36 Załącznik 1: Złożone wnioski: analiza ilościowa...36 Załącznik 2: Zmiany w celach szczegółowych...38 Załącznik 3: Limity środków na działania Osi 4...39 Załącznik 4: Ankieta - ocena działań lokalnych....40 Załącznik 4: Liczba wniosków w poszczególnych latach...41 Strona 2 z 41

1. Streszczenie Celem przeprowadzonego badania ewaluacyjnego było określenie etapu realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju - celów i przedsięwzięć oraz stopnia realizacji przyjętych wskaźników dla wszystkich działań wdrażanych przez Lokalną Grupę Działania Ziemia Chełmońskiego. Cel ten został zrealizowany poprzez udzielenie odpowiedzi i sformułowanie rekomendacji w zakresie trzech określonych przez LGD Ziemia Chełmońskiego pytań ewaluacyjnych: 1 Czy i w jakim stopniu rezultaty zakładane w LSR są osiągane przez beneficjentów? Zakładane w LSR rezultaty w zakresie aktywizacji lokalnej społeczności w obszarze kulturalno-edukacyjnym i sportowo-rekreacyjnym osiągane są w stopniu wysokim. Wskazuje to na duży potencjał rozwojowy w zakresie aktywnej partycypacji mieszkańców w życiu kulturalnym i sportowym Ziemi Chełmońskiego. Należy jednak zwrócić również uwagę na to, że realizacja wskaźników rezultatu jest dużo bardziej zaawansowana niż realizacja wskaźników produktu. Niepokojąca jest natomiast niska aktywność i skuteczność w ramach tzw. celów gospodarczych. Przy ocenie tej sytuacji należy jednak uwzględnić ogólną nienajlepszą sytuację ekonomiczną w Polsce i na świecie. 2 Czy i w jakim stopniu podejmowane działania przez Stowarzyszenie przyczyniają się do osiągnięcia celów LSR? Ocena danych dotyczących działań aktywizująco-promocyjnych realizowanych przez LGD wskazuje z jednej strony na duży wysiłek jaki w tym zakresie podjęła LGD, ale również na możliwość poprawy efektywności tych działań 1. Wobec wskazanej powyżej niewystarczającej skuteczności w zakresie realizacji tzw. celów gospodarczych zasadna jest intensyfikacja działań Stowarzyszenia w tym zakresie. 1 Zobacz: Raport z oceny efektywności działalności LGD oraz realizacji LSR. Strona 3 z 41

3 Czy możliwość otrzymywania dotacji za pośrednictwem Stowarzyszenia wpłynęła na pobudzenie inicjatyw oddolnych? Pobudzanie inicjatyw oddolnych w obszarze kulturalno-edukacyjnym i sportoworekreacyjnym należy ocenić pozytywnie. Niestety nie zawsze aktywność lokalna w tym zakresie przekłada się na liczbę wniosków objętych wsparciem. Natomiast obszarem wymagającym poprawy są działania realizowane w zakresie działalności gospodarczej. Szczegółowe wyniki badania ewaluacyjnego oraz związane z nimi rekomendacje znajdują się w dalszej części raportu.. Strona 4 z 41

2. Informacja o badaniu 2.1 Cel badania Podstawowym celem przeprowadzonego badania ewaluacyjnego było określenie etapu realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju - celów i przedsięwzięć oraz stopnia realizacji przyjętych wskaźników dla wszystkich działań wdrażanych przez LGD zgodnie z programem Leader tj.: a) Małe projekty, b) Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, c) Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, d) Odnowa i rozwój wsi, e) Projekty współpracy. Ewaluacja miała również charakter formatywny, związany z oceną funkcjonowania Stowarzyszenia i Biura LGD. 2.2 Kryteria i pytania ewaluacyjne W celu realizacji określonego powyżej celu badania sformułowano następujące badania ewaluacyjne: a) Czy i w jakim stopniu rezultaty zakładane w LSR są osiągane przez beneficjentów? b) Czy i w jakim stopniu podejmowane działania przez Stowarzyszenie przyczyniają się do osiągnięcia celów LSR? c) Czy możliwość otrzymywania dotacji za pośrednictwem Stowarzyszenia wpłynęła na pobudzenie inicjatyw oddolnych? Przy planowaniu i realizacji badania ewaluacyjnego wykorzystano następujące kryteria: a) Skuteczność - ocena stopnia na ile cele i przedsięwzięcia zdefiniowane w Lokalnej Strategii Rozwoju zostały osiągnięte a tym samym na ile skuteczna była praca Strona 5 z 41

Stowarzyszenia w inicjowaniu spotkań, szkoleń, konsultacji zachęcających do korzystania z proponowanych dotacji przez mieszkańców obszarów wiejskich i czy te działania przełożyły się na liczbę dofinansowanych i rozliczonych projektów. b) Użyteczność - badanie ma odpowiedzieć na pytanie czy na obszarze objętym badaniem działalność Stowarzyszenia wdrażającego Program Leader na obszarach wiejskich zaspokaja potrzeby mieszkańców i zachęca do większej aktywności i rozwoju. c) Efektywność - badanie ma na celu określenie czy zaangażowane środki i podjęte działania przyczyniły się do realizacji lokalnej strategii rozwoju przy czym przez środki rozumie się zasoby finansowe, ludzkie i poświęcony czas. Przyjęte kryteria oraz sformułowane na potrzeby badania pytania ewaluacyjne określiły następujące cztery główne płaszczyzny analizy i oceny: a) Zmiany jakie dokonały się w strukturze/organizacji LGD Ziemia Chełmońskiego w latach 2009-12, b) Działania aktywizująco - promocyjne podjęte przez LGD Ziemia Chełmońskiego Stowarzyszenie w latach 2009-12, c) Stopień realizacji celów zawartych w LSR w latach 2009-12, d) Ocena aktualnych potrzeb mieszkańców, rozpoznawalność LGD oraz projektów zrealizowanych ze środków unijnych programu LIDER. 2.3 Zakres badania Przyjęta przez LGD koncepcja ewaluacji określiła następujący zakres badania: a) zakres podmiotowy - badaniem objęci zostali: beneficjenci, którzy za pośrednictwem Stowarzyszenia otrzymali dofinansowanie, mieszkańcy obszaru, na którym realizowany jest LSR, osoby zaangażowane w bieżące funkcjonowanie LGD. Strona 6 z 41

b) zakres terytorialny- badanie objęło teren działania Stowarzyszenia (11 gmin z 3 powiatów): Grodzisk Maz. (bez miasta), Nadarzyn, Żabią Wolę, Baranów, Mszczonów, Radziejowice, Teresin, Jaktorów, Nową Suchą, Rybno, Sochaczew. c) zakres czasowy badanie objęło projekty i zadania zrealizowane w okresie 2009-12. 2.4 Zastosowane narzędzia badawcze W celu uzyskania odpowiedzi na powyższe pytania wykorzystano następujące narzędzia badawcze: a) Analiza dostępnej dokumentacji (desk research). b) Badania ankietowe badanie ankietowe z lutego 2012r. (wielkość próby: 383). badanie ankietowe z kwietnia 2013r. (wielkość próby: 383). c) Wywiady z pracownikami LGD i przedstawicielem Zarządu: Joanna Skrzywanek-Narojczyk, Małgorzata Warcaba, Jolanta Kurban-Galijew Strona 7 z 41

3. Opis wyników ewaluacji 3.1 Zmiany jakie dokonały się w strukturze/organizacji LGD w latach 2009-12 2. a) Gminy W latach 2009 i 2010 obszar działania Stowarzyszenia obejmował 6 gmin (gminę Grodzisk Maz., Żabia Wola, Baranów, Mszczonów, Radziejowice, Teresin). W maju 2011r obszar działania powiększył się o dwie gminy (gminę Nadarzyn i Jaktorów). Natomiast w lutym 2012 roku do Stowarzyszenia przystąpiły kolejne trzy gminy (gmina Nowa Sucha, Rybno, Sochaczew). Reasumując w ciągu niecałego roku nasze LGD zwiększyło swój obszar działania o 50%. b) Członkowie LGD W 2009 roku Stowarzyszenie zrzeszało 75 członków. W latach 2010-2012 można zaobserwować rotację członków z uwagi na rozszerzenie się terenu jak również na 2 Źródła: Członkowie LGD - na podstawie sprawozdań, uchwał Zarządu oraz LSR-u. Lokalna Strategia Rozwoju- na podstawie uchwał Walnego Zebrania Członków. Zarząd - na podstawie uchwał Walnego Zebrania Członków oraz zmian w KRS. Rada - na podstawie uchwał Walnego Zebrania Członków, list obecności oraz zapisów w LRS. Komisja Rewizyjna - na podstawie KRS. Pracownicy - na podstawie umów o pracę. Statut, Regulamin Zarządu, Rady - na postawie uchwał Walnego Zebrania Członków oraz KRS-u. Strona 8 z 41

możliwość uzyskania dodatkowych punktów za członkostwo w LGD. Ostatecznie w 2012 roku Stowarzyszenie zrzeszało 110 członków. c) Budżet LGD Z racji zwiększania się terenu działania Stowarzyszenia, zwiększenia ulegały również środki przyznane na wdrażanie osi 4 Leader: przy 48 250 mieszkańcach ogólny limit środków wynosił 7 141 000 zł. przy 68 525 mieszkańcach limit środków wynosił 10 141 700 zł. przy 86 873 mieszkańcach limit środków wynosił 12 857 201 zł. Strona 9 z 41

Reasumując przy pierwszym poszerzeniu terenu ogólne środki LGD wzrosły o ok. 30%, natomiast przy drugim poszerzeniu wzrosły o kolejne ok. 22%, czyli w okresie niecałego roku środki LGD przyznane na wdrażanie programu Leader wzrosły o ok. 52%. d) Lokalna Strategia Rozwoju W styczniu 2009 roku uchwałą Walnego Zebrania Członków została przyjęta Lokalna Strategia Rozwoju a następnie do końca 2012 roku wprowadzono sześć zmian. Uchwałą Walnego Zebrania Członków zostały wprowadzone: 28 stycznia 2010r zmiany dotyczące: charakterystyki członków LGD (m.in. korekta w liczbie członków) i strukturze organu decyzyjnego; drobnych korekt w dziale zasad i procedur funkcjonowania LGD oraz Rady jak również uwarunkowaniach przestrzennych; drobnych korekt w opisie celu 2. Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego; procedury oceny zgodności operacji z LSR i procedury wyboru operacji (forma opisowa i tabele); kryteriów wyboru operacji; procedury odwoławczej; statutu, regulaminu Rady; karty oceny zgodności operacji z LSR oraz karty oceny zgodności operacji z kryteriami lokalnymi dla działania różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, tworzenia i rozwoju mikroprzedsiębiorstw, odnowy i rozwoju wsi oraz małych projektów. 15 września 2010r. zmiany dotyczące: liczbie zmian jakie mogą być dokonywane w LSR; tabeli procedury oceny zgodności operacji z LSR i procedury wyboru operacji (termin ustalenia naboru wniosków); Strona 10 z 41

liczbie członków; opisu celów LSR; kryteriów wyboru operacji; instrukcji wypełniania kart oceny przez Radę; karty oceny formalnej oraz kryteriów wyboru i karty oceny zgodności operacji z lokalnymi kryteriami dla małych projektów. 12 stycznia 2011r zmiany dotyczące: tabeli zawierającej procedurę naboru i wyboru projektów; kryteriów wyboru operacji; lokalnych kryteriów wyboru operacji dla wszystkich działań. 9 maja 2011r zmiany dotyczące: poszerzenia się terenu LGD o 2-wie gminy; budżetu, liczby członków; procedury oceny zgodności operacji z LSR i procedury wyboru operacji (forma opisowa); kryteriów wyboru operacji; karty formalnej, lokalnych kryteriów wyboru operacji dla różnicowania i mikroprzedsiębiorstw oraz ich kart ocen zgodności z lokalnymi kryteriami; regulaminu Rady; wprowadzenia ankiety monitorującej z realizacji operacji dla beneficjentów oraz ankiety monitorującej wdrażanie LGD w ramach PROW na lata 2007-2013. 1 lutego 2012r zmiany dotyczące: poszerzenia się terenu LGD o 3 gminy; budżetu, liczby członków; całego rozdziału 4 mówiącego o celach ogólnych i szczegółowych LSR; Strona 11 z 41

wprowadzenia tabeli wskaźników; całego rozdziału mówiącego o procedurze wyboru operacji (w tym o procedurze odwoławczej); wszystkich tabel dla wszystkich działań zawierających lokalne kryteria wyboru oraz dostosowanie do nich wszystkich kart ocen; wprowadzenie do LSR-u oświadczeń beneficjenta; korekty statutu, regulaminu Walnego Zebrania członków, Regulaminu Rady, regulaminu Zarządu, procedury rekrutacji pracowników; dodania stanowiska pracy Koordynator projektów ; instrukcji wypełniania kart oceny przez Radę; korekty ankiety monitorującej z realizacji operacji dla beneficjentów oraz ankiety monitorującej wdrażanie LGD w ramach PROW na lata 2007-2013. 11 czerwca 2012r zmiany dotyczące: procedury wyboru operacji przez Radę; tabeli z budżetem na poszczególne lata; regulaminu Rady. Reasumując wszelkie zmiany wprowadzone od 2009 do 2012 związane były głównie z rozszerzeniem terenu LGD, dostosowaniem LSR do aktualnych przepisów prawnych oraz doprecyzowaniem treści zawartych w LSR i korektą drobnych błędów. e) Zarząd LGD W lata 2009 i 2010 skład Zarządu Stowarzyszenia liczył 11 osób. W skład Zarządu wchodził Prezes, dwóch Wice-Prezesów, Skarbnik, Sekretarz oraz od 6 do 12 członków. W roku 2010 nastąpiła rezygnacja przedstawiciela gminy Teresin z członkowstwa w LGD więc uchwałą Walnego Zebrania Członków powołany został na to miejsce przedstawiciel gminy Radziejowice. W roku 2011 w związku z upłynięciem trzyletniej kadencji został powołany przez Walne Zebranie Członków nowy skład Zarządu w liczbie 10 osób uwzględniający powołanie Strona 12 z 41

przystąpienie gminy Nadarzyn i Jaktorów. Nowy Zarząd składał się z Prezesa, Wice Prezesa, Skarbnika, Sekretarza oraz z co najmniej 4 i nie więcej niż 14 członków. W pierwszej połowie 2012 roku z uwagi na kolejne rozszerzenie obszaru LGD i przystąpienie trzech gmin liczebność Zarządu zwiększyła się do 13 osób. Poniżej tabela przedstawiająca w jaki sposób kształtował się rozkład przedstawicieli z danej gminy w latach 2009-2012. Tabela 1. Liczba przedstawicieli gmin ROK 2009 I półrocze 2010 II półrocze 2010 2011 2012 Liczba przedstawicieli gmin Żabia Wola Mszczonów Grodzisk Baranów Teresin Radziejowice Jaktorów Nadarzyn Nowa Sucha Sochaczew Rybno Łącznie 2 2 2 2 2 1 0 0 0 0 0 11 2 2 2 2 2 1 0 0 0 0 0 11 2 2 2 2 1 2 0 0 0 0 0 11 3 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 10 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 13 f) Rada LGD W latach 2009 i 2010 Rada Stowarzyszenia składała się z 17 osób. W uwagi na upłynięcie w maju 2011 roku 3 letniej kadencji, podczas Walnego Zebrania Członków, powołany został nowy skład Rady w liczbie 18 osób. Nowy skład uwzględniał 4 osoby z nowo przyjętych gmin. W roku 2012 jedna osoba złożyła rezygnację z pełnia funkcji Członka Rady a po kolejnym rozszerzeniu skład Rady zwiększył się o 3 osoby, będące przedstawicielami gminy Sochaczew, Nowa Sucha i Rybno. Ostatecznie w roku 2012 Rada liczyła 20 osób. Poniżej tabela przedstawiająca w jaki sposób kształtował się rozkład przedstawicieli z danej gminy w latach 2009-2012. Tabela 2. Liczba przedstawicieli gmin Strona 13 z 41

ROK 2009 2010 2011 2012 Żabia Wola Mszczon ów Grodzi sk Baranó w Liczba przedstawicieli gmin Teres in Radziejowi ce Jaktor ów Nadarz yn Nowa Sucha Sochacz ew 3 3 3 2 3 2 0 0 0 0 0 17 3 3 3 1 3 2 2 2 0 0 0 17 3 2 3 1 3 2 2 2 0 0 0 18 3 2 2 1 3 2 2 2 1 1 1 20 Ryb no Łączn ie g) Komisja Rewizyjna Od stycznia 2009roku do kwietnia 2011 roku Komisja Rewizyjna składała się z 6 osób. Następnie w związku z wygaśnięciem 3 letniej kadencji powołano nowy skład na kolejną kadencję. Od maja 2011 roku do końca 2012 roku w skład Komisja rewizyjna wchodziły 4 osoby. h) Pracownicy Na początku swojej działalności Stowarzyszenie zaplanowało, iż do obsługi biura i terenu sześciu gmin zatrudnione zostaną 2 osoby na umowę o pracę na czas określony na stanowiskach kierownik biura oraz specjalista biura. W czerwcu 2009 roku zatrudniona została na trzymiesięczny okres próbny Pani Dorota Tyszkowska na stanowisku kierownika biura. Następnie zawarto z nią umowę o pracę na czas określony od 1.09.2009r do 31.12.2015r. W tym samym roku w sierpniu trzymiesięczną umowę o pracę na okres próbny podpisano również z Panią Małgorzatą Warcaba na stanowisku specjalisty biura. Po okresie próbnym podpisana została z nią umowa o prace na czas określony od 1.11.2009r do 31.12.2015r. W uwagi na planowane rozszerzenie obszaru działania LGD, Stowarzyszenie podjęło współpracę z Urzędem Pracy w Grodzisku Mazowieckim. Do odbycia trzymiesięcznego stażu (23.11.2011-29.02.2012) wybrana została Pani Jolanta Kurban-Galiejw. Następnie decyzją Zarządu podpisana została z nią umowa o pracę na trzymiesięczny okres próbny (1.03.2012-31.05.2012). Strona 14 z 41

Po zwiększeniu się terenu działania LGD do 11 gmin podjęto decyzję o zatrudnieniu Pani Jolanty Kurban-Galijew na umowę o pracę na czas określony na stanowisku koordynatora projektów od 1.06.2012r do 31.12.2014r. Dodatkowo biorąc pod uwagę zwiększenie się obszaru terytorialnego Stowarzyszenia uruchomione zostało biuro terenowe LGD do obsługi nowo przyjętych trzech gmin. i) Statut LGD Statut Stowarzyszenia LGD Ziemia Chełmońskiego uchwalony został 6 stycznia 2009 roku. W latach 2009-2012 dokonano trzech zmian: 28 stycznia 2010 roku wprowadzone zostały zmiany dotyczące doprecyzowania obszaru działania Stowarzyszenia, przeprowadzania głosowań, doprecyzowania zasad na podstawie których następuje wykluczenie członka, zmiany dotyczące majątku Stowarzyszenia i sposobu zwoływania Walnego Zebrania Członków; 9 maja 2011 roku zmieniono ogólną liczbę osób mogących zasiadać w Zarządzie a także zweryfikowano rodzaje pełnionych w nim funkcji (likwidacja stanowiska drugiego Wice Prezesa), wprowadzono zmiany związane ze zwiększeniem się obszaru działania LGD, zwiększono kompetencje Komisji Rewizyjnej dodając obowiązek przeprowadzania ewaluacji, doprecyzowano kwestie dotyczące członkowstwa w LGD oraz podejmowania decyzji podczas Walnego Zebrania Członków; 1 lutego 2012 roku dodano kolejne trzy gminy do obszaru działania Stowarzyszenia, ustanowiono możliwość udzielenia pełnomocnictwa podczas posiedzeń Zarządu oraz skorygowano błędy pisarskie. j) Regulamin Zarządu LGD Regulamin Zarządu Stowarzyszenia uchwalony został 6 stycznia 2009 roku. Najistotniejszej zmiany dokonano w maju 2011 roku z uwagi na zmiany dokonane w statucie po rozszerzeniu się terenu działania Stowarzyszenia. Dotyczyło to głównie zmian w liczbie osób mogących zasiadać w Zarządzie jak również pełnionych w nim funkcji tj. wybór Prezesa, Wice Prezesa, Sekretarza, Skarbnika (likwidacja funkcji drugiego Wice Prezesa). W roku 2012 dokonano kolejnej zmiany która jedynie miała na celu usunięcie błędów pisarskich. Strona 15 z 41

k) Regulamin Rady LGD Regulamin Rady uchwalony został w styczniu 2009 roku. Łącznie dokonano 4 zmian w przyjętym Regulaminie: 28 stycznia 2010r wprowadzono zmiany dotyczące zasad działania Rady (termin w jakim zbiera się Rada oraz w jakim dostarczana jest jej dokumentacja do oceny, określenie rodzaju list sporządzanych podczas głosowań, wskazanie bezpośrednio osoby podpisującej protokoły z posiedzeń Rady); 9 maja 2011 roku zmiany dotyczyły rozszerzenia się obszaru działania Stowarzyszenia oraz zmian wprowadzonych w Statucie (w tym dotyczące składu i sposobu powoływania Rady, kwestii związanych z wygaśnięciem mandatu radnego, zasad działania Rady w tym sposobu zwoływania posiedzeń, szczegółowego doprecyzowania procedury głosowań przy poszczególnych kartach oceny oraz elementów jakie powinna zawierać podejmowana uchwała); 1 lutego 2012 roku dokonano kolejnych korekt związanych z liczbą członków w Radzie oraz terminu wygaśnięcia kadencji, doprecyzowany został dział dotyczący zasad działania Rady oraz kwestie dotyczące głosowania i podejmowanych uchwał jak również procedury odwoławczej); ostatnia zmian została wprowadzona 11 czerwca 2012 roku i związana była z wprowadzeniem do regulaminu terminu naborów tematycznych oraz określeniem procedury przy uzyskaniu przez projekty takiej samej liczby punktów. l) Kontrole przeprowadzane w LGD W latach 2009-2012 pracę Stowarzyszenia skontrolowane zostały przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego cztery razy. Trzy dotyczyły funkcjonowania LGD a konkretnie prawidłowości wydatkowania zaplanowanych w budżecie środków na bieżące działania. W drugim półroczu 2012 roku została przeprowadzona kontrola pod kątem wdrażania Lokalnej Strategii Rozwoju, realizowanych naborów, rekomendowanych do finansowania wniosków. W wyniku tej kontroli stwierdzono drobne uchybienia i zalecono podjęcie działań naprawczych do których Stowarzyszenie się zastosowało. Strona 16 z 41

Tabela 3. Zestawienie ilościowe wprowadzonych zmian Członkowie Zmiany kwot / liczba zmian Liczba osób Liczba zmian Gminy Ogółem Sektor społeczny Sektor publiczny Sektor gospodarczy Budżet LGD Lokalna Strategia Rozwoju Zarząd Rada Komisja Rewizyjna Pracownicy Statut Regulamin Zarządu Regulamin Rady Kontrole I półrocze 2009 6 75 61 7 7 7 141 000,00 0 11 17 6 1 1 0 0 0 II półrocze 2009 6 75 61 7 7 7 141 000,00 0 11 17 6 2 0 0 0 0 I półrocze 2010 6 81 66 7 8 7 141 000,00 1 11 17 6 2 0 0 1 0 II półrocze 2010 6 88 73 7 8 7 141 000,00 1 11 17 6 2 0 0 0 1 I półrocze 2011 8 83 64 11 8 10 141 700,00 2 10 18 4 2 1 1 1 1 II półrocze 2011 8 97 72 12 14 10 141 700,00 0 10 18 4 2 0 0 0 1 I półrocze 2012 11 110 80 16 14 12 857 201,00 2 13 20 4 3 1 1 2 0 II półrocze 2012 11 110 80 16 14 12 857 201,00 0 13 20 4 3 0 0 0 1

3.2 Działania aktywizująco-promocyjne podjęte przez LGD w latach 2009-12. Przedstawione poniżej dane wskazują, że LGD w konsekwentny oraz relatywnie wyrównany sposób prowadzi działania informacyjno-edukacyjne w ramach prowadzonych naborów. Oczywiście zdarzały się nabory gdy liczba osób objętych pomocą LGD była szczególnie wysoka (np.: pierwszy nabór) lub niska (np.: nabór z VIII 2012), jednak zasadniczo poziom aktywności LGD uznać należy za stabilny. Analiza zebranych danych nie daje jednak podstaw do wyciągnięcia jednoznacznych wniosków dotyczących relacji między liczbą przeprowadzonych szkoleń i konsultacji, a liczbą złożonych wniosków złożonych w danym naborze. Zdarzały się bowiem zarówno nabory gdy liczba złożonych wniosków była niska pomimo dużej aktywności edukacyjno-informacyjnej (np.: nabór z X/XI 2010), jak i takie gdy przeciętna aktywność edukacyjno-informacyjna dawała relatywnie wysoki poziom złożonych wniosków (np.: nabór z IV/V 2011). Tabela 1. Liczba konsultacji oraz osób uczestniczących w szkoleniach przeprowadzanych przez LGD w rozbiciu na poszczególne nabory Nabór Liczba osób uczestniczących w szkoleniach 3 Liczba konsultacji 4 Liczba złożonych wniosków 24.12.2009-12.01.2010 77 65 16 13-26.05.2010 14 33 22 20.10-10.11.2010 24 31 3 21.03-04.04.2011 12 41 2 29.04-16.05.2011 20 13 23 17.10-02.11.2011 47 18 10 28.11-16.12.2011 40 15 39 12-26.03.2012 30 49 33 21.05-04.06.2012 41 24 8 17-31.08.2012 0 10 5 15-31.10.2012 30 27 29 22.10-05.11.2012 37 59 8 Razem 372 385 198 3 Obejmuje okres od zamknięcia poprzedniego naboru do zamknięcia danego naboru. 4 Nabór obejmuje okres od ogłoszenia do końca naboru.

Za uzupełnienie danych dotyczących aktywności informacyjno-szkoleniowej mogą posłużyć informacje dotyczące ogółu działań informacyjno-promocyjnych LGD. W okresie od marca 2009r. do końca grudnia 2012r. zrealizowano 113 różnego rodzaju działań tego typu. Warte podkreślenia jest duże zróżnicowanie podejmowanych inicjatyw od szkoleń, poprzez wystawy, audycje radiowe oraz telewizyjne, artykuły i wywiady prasowe, dożynki, turnieje sportowe, aż do kolportażu ulotek włącznie. Do oceny skuteczności i efektywności działań aktywizująco-promocyjnych prowadzonych przez LGD użyteczne będą również wyniki przeprowadzonej przez Urząd Marszałkowski Oceny efektywności działalności LGD oraz realizacji LSR. Według raportu UM średni koszt szkoleń przypadający na 1 wnioskodawcę jest zdecydowanie mniejszy niż średnia wojewódzka (96,16 LGD wobec 351,14 dla województwa). Oznaczać to może z jednej strony dużą efektywność prowadzonych działań, ale z drugiej strony rodzi wątpliwość czy dostępny potencjał finansowy nie mógłby zostać wykorzystany w większym zakresie. Uwaga ta ma znaczenie również w kontekście porównania zebranych przez UM danych na temat Odsetka operacji objętych wnioskami o przyznanie pomocy finansowej w ramach działania 413, które zostały wybrane przez LGD, a na realizację których została przyznana taka (tj. szkolenia) pomoc (%). Okazuje się bowiem, że wskaźnik dla LGD jest wyraźnie niższy niż wskaźnik dla województwa (45,8% LGD wobec 57,35% dla województwa). Powyższe dane potwierdza również inny wskaźnik dotyczący Odsetka operacji objętych wnioskami o przyznanie pomocy finansowej w ramach działania 413, które zostały wybrane przez LGD, w ramach których świadczone były w biurze LGD usługi doradcze, a na realizację których została przyznana taka pomoc (%). Podobnie jak w przypadku wcześniej cytowanego wskaźnika również i w tym przypadku LGD ZCh znacznie odstawała od średniej wojewódzkiej (29% LGD wobec 53,34% dla województwa). Wytłumaczeniem tych różnic nie mogą być niewystarczające zasoby ludzkie w Biurze LGD, ponieważ Liczba wniosków na 1 pracownika w LGD była zbliżona do średniej wojewódzkiej (26 LGD wobec 29,27 dla województwa). Analiza zebranych przez Urząd Marszałkowski danych wskazuje więc na dalszą możliwość poprawy efektywności działań informacyjnych i edukacyjnych prowadzonych przez LGD. Wskazane jest, aby do prowadzonej przez Zarząd analizy wykorzystania zasobów finansowych i kadrowych Lokalnej Grupy Działania, wykorzystać również wskaźniki opisane w sporządzonym przez Urząd Marszałkowski Raporcie z oceny efektywności działalności LGD oraz realizacji LSR. Strona 19 z 41

Ciekawych informacji na temat działalności promocyjnej i informacyjnej dostarcza również wynik analizy wykorzystania strony internetowej LGD (Google Analytics). Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na rosnące zainteresowanie informacjami zamieszczanymi na Internecie przez LGD. Jak ilustruje to poniższe zestawienie od lipca 2011 strona internetowa jest chętnie wykorzystywanym źródłem informacji. Dane z lipca 2012r. wskazują natomiast, że popularność strony stale rośnie, co wytłumaczyć można również wzrostem rozpoznawalności LGD wśród mieszkańców. Potwierdzeniem tego wniosku jest również znaczący odsetek osób odwiedzających stronę internetową ponownie (tj. więcej niż raz). W okresie od 1 września 2009r. do 31 grudnia 2012r. strona internetowa zanotowała 16 185 odwiedzin, z czego połowa (50,2%) to były odwiedziny ponowne. Tabela 2. Odwiedziny strony internetowej Niespodzianką nie jest również wynik analizy jakościowej osób odwiedzających stronę internetową LGD. Zdecydowana większość z nich (65,70%) to internauci z Warszawy. Znaczna część mieszkańców Ziemi Chełmońskiego pracuje w stolicy, więc odwiedzając stronę internetową LGD korzystają oni z komputerów w miejscu gdzie pracują. Średni czas trwania odwiedzin to na stronie www to 3 minuty i 55 sekund. Oznacza to, że odwiedziny strony internetowej nie mają charakteru przypadkowego, a osoba która dotrze do strony LGD poświęca jej dosyć czasu, aby zapoznać się z zamieszczonymi tam informacjami. Przedstawione powyżej wyniki analizy wykorzystania strony internetowej, pozwalają na pozytywną ocenę pracy LGD w tym zakresie. Jednocześnie rosnące zainteresowanie stroną www, jak również sam dynamiczny rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce, powinny stać się przesłanką do dalszej intensyfikacji działań prowadzonych przez LGD w zakresie wykorzystania Internetu jako narzędzia informacyjno-promocyjnego. Strona 20 z 41

3.3 Stopień realizacji celów zawartych w LSR w latach 2009-12. Cel ogólny I. Rozwój kapitału społecznego Ziemi Chełmońskiego Cel szczegółowy I.1. Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju lokalnego Nazwa wskaźnika Wskaźniki do osiągnięcia Wskaźniki osiągnięte Wzrost liczby imprez organizowanych w nowych lub zmodernizowanych obiektach/miejscach spotkań Liczba nowych lub zmodernizowanych obiektów/miejsc spotkań 50 15 2 3 Wartość zrealizowanych projektów 185 146,17 Spośród wszystkich przypisanych do celu szczegółowego I.1 wskaźników, realizacja dwóch przedstawionych powyżej przebiega najgorzej. Oba wskaźniki są ze sobą czytelnie związane. Trudno bowiem oczekiwać wzrostu liczby imprez organizowanych w nowych lub zmodernizowanych obiektach jeżeli liczba tych obiektów (miejsc spotkań) jest niższa niż zakładana. Nazwa wskaźnika Wskaźniki do osiągnięcia Wskaźniki osiągnięte Liczba osób korzystających z imprez kulturalno-edukacyjnych Liczba imprez kulturalno-edukacyjnych 2000 25 5674 31 Wartość zrealizowanych projektów 157 759,46 Przedstawione w powyższej tabeli wskaźniki dają podstawy do uzasadnionego optymizmu w stosunku do oceny obecnej i przyszłej aktywności kulturalno-edukacyjnej mieszkańców. Prawie trzykrotnie wyższa niż zakładana liczba osób korzystających z tego rodzaju imprez wskazuje, że: a) dokonano właściwych decyzji przy wyborze projektów do finansowania, b) mieszkańcy chcą aktywnie uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnoedukacyjnych, c) istnieje duży potencjał rozwojowy w zakresie aktywnej partycypacji mieszkańców w życiu kulturalnym terenu objętego LSR. Strona 21 z 41

Nazwa wskaźnika Wskaźniki do osiągnięcia Wskaźniki osiągnięte Liczba osób korzystających z imprez sportowo-rekreacyjnych Liczba imprez sportoworekreacyjnych 1000 25 953 9 Wartość zrealizowanych projektów 57 051,20 Pomimo, że wskaźnik realizacji imprez sportowych zrealizowano w ok. 30%, to odpowiadający mu wskaźnik uczestnictwa (liczba osób korzystających) został zrealizowany już w prawie 100%. Osiągnięcie lepszego wskaźnika rezultatu niż produktu wskazuje, podobnie jak w poprzednim opisie, na duży potencjał rozwojowy w zakresie aktywnej partycypacji mieszkańców w wydarzeniach lokalnych. Nie mniej jednak warto zwrócić uwagę na potrzebę wzmocnienia nadzoru przez Zarząd LGD nad stanem realizacji wskaźnika Liczba imprez sportowo-rekreacyjnych. Cel szczegółowy I.3. Rozwój działalności gospodarczej wpływającej na poprawę jakości życia mieszkańców Nazwa wskaźnika Liczba osób korzystających z nowych lub rozszerzonych działalności gospodarczych Liczba nowych lub rozszerzonych działalności gospodarczych wspartych w ramach realizacji LSR Wartość zrealizowanych projektów Wskaźniki do osiągnięcia Wskaźniki osiągnięte 1500 9 0 1 34 172,50 Jak widać z powyższej tabeli stan realizacji wskaźników dotyczących rozszerzenia działalności gospodarczej znacznie odbiega od planowanych wartości. Problem ten dotyczy zarówno wskaźnika produktu (Liczba nowych lub rozszerzonych działalności gospodarczych), jak i rezultatu (Liczba osób korzystających z nowych lub rozszerzonych działalności gospodarczych). Przyczyn tego stanu rzeczy należy szukać nie tylko w działalności samej LGD, ale również, a nawet przede wszystkim, w otoczeniu społecznoekonomicznym. Odczuwane od kilku lat załamanie gospodarcze nie sprzyja powstawaniu i Strona 22 z 41

rozwojowi nowych inicjatyw ekonomicznych. Nie mniej jednak, biorąc pod uwagę bardzo niski stan realizacji wskaźników gospodarczych, wskazane jest wzmocnienie nadzoru przez Zarząd LGD nad ich stanem realizacji. Cel ogólny II. Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Cel szczegółowy II.1. Waloryzacja zasobów przyrodniczych, historycznych i kulturowych Ziemi Chełmońskiego Nazwa wskaźnika Wskaźniki do osiągnięcia Liczba osób, do których dotarła informacja o obiektach przyrodniczych, historycznych i kulturowych z terenu LGD Liczba publikacji, stron www na temat obszaru LGD 500 000 35 Wskaźniki osiągnięte 409 873 12 Wartość zrealizowanych projektów 44 717,12 W przypadku celu odnoszącego się do waloryzacji zasobów przyrodniczych, historycznych i kulturowych również mamy do czynienia z sytuacją gdy wskaźniki rezultatu są zdecydowanie lepsze niż wskaźniki produktu. Oznacza to, że planowane efekty informacyjne osiągnięto przy mniej intensywnych niż zakładano działaniach dotyczących wydawania publikacji i tworzenia stron www. Oznacza to z jednej strony dużą efektywność podejmowanych działań, a z drugiej budzi refleksję czy relacja między wskaźnikami produktu i rezultatu została określona właściwie. Nazwa wskaźnika Liczba osób korzystających / odwiedzających obiekty przyrodnicze, historyczne i kulturowe Liczba obiektów przyrodniczych, historycznych i kulturowych które zostały objęte wsparciem Wartość zrealizowanych projektów Wskaźniki do osiągnięcia 1000 11 Wskaźniki osiągnięte 0 0 0,00 Jak wskazuje powyższa tabela stan realizacji założonych wskaźników jest bardzo Strona 23 z 41

niepokojący. Nazwa wskaźnika Liczba wydarzeń kulturalnych z udziałem twórców / zespołów lokalnych Liczba wspartych twórców/zespołów lokalnych Wartość zrealizowanych projektów Wskaźniki do osiągnięcia 10 5 Wskaźniki osiągnięte 1 1 20 650,00 Powodów do optymizmu nie dają również dane dotyczące stanu realizacji wskaźników dotyczących aktywności kulturalnych twórców i zespołów. Stwierdzono jedynie symboliczną aktywność w tym zakresie. Warto przy tym porównać wskazane powyżej dane dotyczące liczby osób korzystających z imprez kulturalno-edukacyjnych oraz sportowo-rekreacyjnych. Wysoki wskaźnik realizacji tych wskaźników czytelnie kontrastuje z aktywnością lokalnych twórców i zespołów. Oznacza to nie tylko konieczność wzmocnienia nadzoru w zakresie stanu realizacji tych wskaźników, ale również wskazuje na potrzebę wzmocnienie aktywności LGD w zakresie wsparcia lokalnych inicjatyw kulturalnych. Cel ogólny II. Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Cel szczegółowy II.2. Tworzenie i upowszechnianie produktów turystycznych obszaru LGD Ziemia Chełmońskiego" Nazwa wskaźnika Liczba osób korzystających z nowej infrastruktury turystycznej Liczba obiektów infrastruktury turystycznej Wartość zrealizowanych projektów Wskaźniki do osiągnięcia Wskaźniki osiągnięte 700 5 300 1 21 753,95 Podane powyżej dane po raz kolejny wskazują na problem niskiej realizacji wskaźników produktu przy jednoczesnej relatywnie wysokiej realizacji wskaźników rezultatu. Oznacza to oczywiście, że efektywność podejmowanych działań jest dużo lepsza niż zakładana. Jednak dużo bardziej istotnym wnioskiem jest to, że ogólny stan realizacji wskaźników produktu jest Strona 24 z 41

niski, a poza tym otwartym pozostaje pytanie czy relacja między wskaźnikami produktu i rezultatu została określona właściwie. Cel ogólny II. Zachowanie i wykorzystanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Cel szczegółowy II.3 Rozwój działalności gospodarczej związanej z turystyką wiejską Nazwa wskaźnika Liczba osób korzystających z nowych usług turystycznych Liczba powstałych lub rozszerzonych działalności gospodarczych związanych z turystyką wiejską wspartych w ramach realizacji LSR Wartość zrealizowanych projektów Wskaźniki do osiągnięcia Wskaźniki osiągnięte 500 7 0 0 0,00 Analiza przedstawionych w powyższej tabeli danych nie daje podstaw do optymizmu. Zerowy stan realizacji założonych wskaźników rodzi pytania o to czy cel został właściwie określony. Oczywiście analizując dane dotyczące działalności gospodarczej trzeba mieć na uwadze załamanie gospodarcze jakiego w ostatnich latach doświadcza gospodarka światowa. Jednak w tym przypadku nie chodzi o niską realizację założonych wskaźników, ale o brak jakiekolwiek aktywności w ramach celu Rozwój działalności gospodarczej związanej z turystyką wiejską. Warto również zauważyć, że powtarzający się w powyższych komentarzach wniosek o lepszej realizacji wskaźników rezultatu niż wskaźników produktu potwierdzają również wyniki przeprowadzonej przez Urząd Marszałkowski Oceny efektywności działalności LGD oraz realizacji LSR. Według raportu UM wskaźniki realizacji produktu nieznacznie odstają od średniej dla województwa (6,7% LGD wobec 8,77% dla województwa), natomiast wskaźniki realizacji rezultatu są wyższe niż średniej wojewódzka (19,8% LGD wobec 16,15% dla województwa). Strona 25 z 41

3.4 Ocena aktualnych potrzeb mieszkańców, rozpoznawalność LGD oraz projektów zrealizowanych ze środków unijnych programu LIDER. Wyniki badania wskazują, że mieszkańcy dostrzegają i pozytywnie oceniają zmiany jakie w okresie ostatnich czterech lat dokonały się w ich najbliższym otoczeniu dzięki środkom UE. Potwierdza to między innymi odpowiedź na pytanie: Jak ocenia Pan/i zmiany w najbliższym otoczeniu jakie dokonały się przy wykorzystaniu środków unijnych w ostatnich 4 latach? Wyniki badania nie wskazują jednak jaki udział w tych pozytywnie ocenianych zmianach miało działanie LGD i fundusze z PROW. Przy analizie ww. wyników można jednak wykorzystać odpowiedź na kolejne pytanie dotyczące rozpoznawalności LGD: Czy słyszał/a Pan/i o Stowarzyszeniu Lokalna Grupa Działania Ziemia Chełmońskiego, działającym na terenie gminy, w której Pan/i mieszka i kilku sąsiednich? Strona 26 z 41

Zdecydowana większość ankietowanych (70%) deklaruje znajomość LGD. Warto przy tym zaznaczyć, że odsetek osób deklarujących znajomość Stowarzyszenia jest identyczny jak odsetek osób pozytywnie oceniających zmiany jakie w okresie ostatnich czterech lat dokonały się w ich najbliższym otoczeniu dzięki środkom UE. Na uwagę zasługuje również to, że odsetek osób, które słyszały o LGD (70%) jest zdecydowanie większy od odsetka osób, które korzystały z doradztwa oferowanego w biurze Stowarzyszenia lub organizowanych szkoleń (14%). Oczywiście różnica między biernymi i aktywnymi interesariuszami działań LGD jest naturalna i całkowicie zrozumiała, jednak wielkość tej różnicy zachęca do podejmowania odpowiednich działań. Czy korzystał Pan/i z doradztwa oferowanego w biurze Stowarzyszenia lub szkoleń przez nas organizowanych? Strona 27 z 41

W przeprowadzonym w lutym 2012r. badaniu ankietowym mieszkańcy wskazali trzy główne tematy, które według nich powinny być realizowane. Wyniki tych badań ilustruje poniższa tabela. Które trzy projekty uważam za najważniejsze dla mieszkańców (luty 2012)? Pyt. 10. Które trzy projekty uważam za najważniejsze dla mieszkańców? 10.3. projekty służące integracji i aktywizacji społeczności lokalnej 10.1. projekty dostosowujące kwalifikacje mieszkańców do aktualnych wymagań 68,2% 68,0% 10.4. projekty wspierające mikroprzedsiębiorstwa 58,8% 10.5. projekty wspierające lokalne zasoby przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz podmioty je wykorzystujące 37,8% 10.7. rozwój działalności gospodarczej związanej z turystyką wiejską 10.2. projekty wspierające twórczość lokalną 21,8% 26,2% 10.6. tworzenie i upowszechnianie produktów turystycznych obszaru LGD 13,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% Obok projektów wspierających integrację i aktywizację społeczności lokalnej, mieszkańcy bardzo mocno zaakcentowali potrzebę realizacji projektów gospodarczych i zawodowych (dostosowanie kwalifikacji). W realizowanym rok później badaniu ankietowym (kwiecień 2013r.) rozkład głosów był znacznie bardziej wyrównany, choć warto odnotować, że dwa wskazania odnoszące się jednoznacznie do kwestii gospodarczych uzyskały łącznie 27% głosów. Ta popularność kwestii gospodarczych silnie jednak kontrastuje z opisaną w rozdziale poprzednim niską realizacją określonych w LSR. wskaźników gospodarczych. Nie ulega jednak wątpliwości, że najważniejszymi według mieszkańców projektami do realizacji są te dotyczące aktywności i integracji lokalnej społeczności, zarówno w obszarze kultury jak sportu i rekreacji. Porównanie wyników obu badań ankietowych może wskazywać również na to, że mieszkańcy udzielając odpowiedzi na pytanie o swoje priorytety, kierowali się również tym z czym kojarzy im się dotychczasowa działalność LGD. Wyniki badania ankietowego z 2013 ilustruje poniższy diagram. Strona 28 z 41

Proszę wybrać trzy rodzaje projektów, które Pana/i zdaniem są najważniejsze z punktu widzenia potrzeb mieszkańców (kwiecień 2013). Informacje o oczekiwaniach/potrzebach projektowych mieszkańców uzupełniają wyniki badania satysfakcji z miejsca zamieszkania. Zarówno z badania z 2012r. jak i z badania z 2013r. jednoznacznie wynika, że zdecydowana większość mieszkańców (blisko 80%) jest zadowolona, z tego gdzie mieszka. Zadowolenie z wyboru miejsca zamieszkania przekłada się więc na opisaną powyżej potrzebę aktywności i integracji lokalnej społeczności, zarówno w obszarze kultury jak sportu i rekreacji. Strona 29 z 41

% Na ile jest Pan/i zadowolony/a z tego, że mieszka w tej gminie (luty 2012)? 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1,6 2. Na ile jest Pan/i zadowolony/a z tego, że mieszka w tej gminie? 5,5 bardzo niezadowolony raczej niezadowolony 14,5 ani zadowolony, ani niezadowolony 36,7 raczej zadowolony 41,7 zdecydowanie zadowolony Proszę ocenić na ile jest Pan/i zadowolony/a z tego, że mieszka w swojej gminie. Do oceny proszę posłużyć się skalą od -2 do +2 (kwiecień 2013). Strona 30 z 41

4. Wnioski i odpowiadające im rekomendacje 4.1 Zmiany jakie dokonały się w strukturze/organizacji LGD w latach 2009-12. 1 Przedstawione w raporcie dane wskazują na bardzo dynamiczny rozwój LGD zarówno w aspekcie terytorialnym (zajmowany obszar) jak i ludzkim (liczba mieszkańców i liczba członków). Zauważalne jest również to, że zmianom rozwojowym towarzyszyły również zmiany organizacyjne oraz zmiany w LSR. Świadczy to o dojrzałości organizacji, która świadomość dostosowania się do zmieniających warunków przekłada na konkretne działania w tym zakresie. Pozytywne wyniki kontroli podejmowanych w LGD wskazują jednocześnie, że podejmowane zmiany miały wymiar nie tylko ilościowy, ale również jakościowy. REKOMENDACJA 1 Biorąc pod uwagę dynamiczne zmiany dokonujące się w środowisku funkcjonowania LGD (ekonomiczne, społeczne, polityczne) jak również wyzwania związane z przygotowaniem do nowego okresu programowania zalecamy wprowadzenie trwałych mechanizmów weryfikujących potencjał i dojrzałość organizacyjną LGD, a także inicjujących potrzebne zmiany, o ile zajdzie taka potrzeba. Zalecenie to może zostać zrealizowane między innymi poprzez wprowadzenie okresowej i powtarzalnej (np.: roczna, półroczna) oceny wewnętrznej w zakresie adekwatności przyjętych rozwiązań organizacyjnych. Ocena taka mogłaby być przeprowadzana przez pracowników Biura przy wykorzystaniu np.: analizy SWOT oraz analizy porównawczej i benchmarkingu (w odniesieniu do innych LGD). Wyniki oceny i ewentualne propozycje zmian powinny być przedmiotem dyskusji Zarządu LGD. Strona 31 z 41

4.2 Działania aktywizująco-promocyjne podjęte przez LGD w latach 2009-12. 1 Ocena danych dotyczących działań aktywizująco-promocyjnych realizowanych przez LGD wskazuje z jednej strony na duży wysiłek jaki w tym zakresie podjęła LGD, ale również na możliwość poprawy efektywności tych działań. W tym kontekście szczególnie cenne są informacje wynikające ze sporządzonego przez Urząd Marszałkowski Raportu z oceny efektywności działalności LGD oraz realizacji LSR. REKOMENDACJA 2 Zalecamy prowadzenie przez Zarząd LGD bieżącej analizy skuteczności oraz efektywności prowadzonych działań informacyjnych, promocyjnych i aktywizujących. W tym celu wskazane jest wykorzystanie wskaźników opisanych w sporządzonym przez Urząd Marszałkowski Raporcie z oceny efektywności działalności LGD oraz realizacji LSR. 2 Analiza wykorzystania strony internetowej LGD, pozwala na pozytywną ocenę pracy stowarzyszenia w tym zakresie. Zauważalny jest stały wzrost zainteresowania internautów informacjami zamieszczanymi przez LGD. REKOMENDACJA 1 Rosnące zainteresowanie stroną internetową LGD, jak również sam dynamiczny rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce, powinny stać się przesłanką do dalszej intensyfikacji działań prowadzonych przez LGD w zakresie wykorzystania Internetu jako narzędzia informacyjno-promocyjnego. Zalecamy kontynuację dotychczasowych prac prowadzonych w tym zakresie, ze szczególnym uwzględnieniem działań promujących adres strony internetowej LGD. Strona 32 z 41

4.3 Stopień realizacji celów zawartych w LSR w latach 2009-12. Ogólne wnioski jako wynikają z analizy stanu realizacji założonych celów można podsumować w następujący sposób: 1) Na szczególną uwagę zasługuje wysoki poziom zainteresowania lokalnej społeczności wydarzeniami kulturalno-edukacyjnymi i sportowo-rekreacyjnymi. Wskazuje to na duży potencjał rozwojowy w zakresie aktywnej partycypacji mieszkańców w życiu kulturalnym i sportowym Ziemi Chełmońskiego. 2) Realizacja wskaźników rezultatu jest dużo bardziej zaawansowana niż realizacja wskaźników produktu. 3) Wysoki stan realizacji wskaźników rezultatu oznacza z jednej strony dobrą efektywność podejmowanych działań, ale z drugiej strony poddaje w wątpliwość to czy relacja między wskaźnikami produktu i rezultatu została określona właściwie. 4) Zupełny lub też bardzo niski stan realizacji niektórych wskaźników powinien spowodować zdecydowane wzmocnienie nadzoru i aktywności ze strony Zarządu LGD. 5) Bardzo niska aktywność i skuteczność w ramach tzw. celów gospodarczych wydaje się być bezpośrednio powiązana z obecnym załamaniem ekonomicznym. Nie mniej jednak, wskazuje to również na istotny problem dotyczący obszaru Ziemi Chełmońskiego, który powinien wpłynąć również na wnioski dotyczące przyszłych i aktualnych planów działalności. REKOMENDACJA 3 Zalecamy wzmocnienie nadzoru przez Zarząd LGD nad stanem realizacji tych wskaźników, których stan realizacji znacznie odbiega od przyjętych w LSR założeń. REKOMENDACJA 4 Bardzo niska aktywność i skuteczność w realizacji wskaźników dotyczących tzw. celów gospodarczych powinny spowodować zdynamizowanie działań podejmowanych w tym celu przez LGD. REKOMENDACJA 5 Dotychczasowe doświadczenia z wiązane z realizacją tzw. celów gospodarczych powinny wpłynąć na wnioski dotyczące przyszłych planów działalności LGD. Strona 33 z 41

4.4 Ocena aktualnych potrzeb mieszkańców, rozpoznawalność LGD oraz projektów zrealizowanych ze środków unijnych programu LIDER. 1 Ogromna skala inwestycji realizowanych z środków UE powoduje, że większość mieszkańców dostrzega związane z tym pozytywne zmiany. Nie mniej jednak, warto pamiętać, że prawie co trzeci badany ma ten temat inne zdanie. Jest to bez wątpienia informacja, wskazująca na potrzebę dalszych działań informacyjnych na temat funduszy UE. 2 Chociaż większość mieszkańców słyszało o LGD, to jednak powiązanie tej wiedzy ze znajomością konkretnych projektów zrealizowanych przy udziale Stowarzyszenia, nie jest tak oczywista. REKOMENDACJA 6 W działaniach informacyjnych prowadzonych przez LGD warto zwrócić uwagę na wskazywanie konkretnych korzyści wynikających z funkcjonowania Stowarzyszenia oraz podejścia LEADER (PROW) dla mieszkańców. 3 Dla trwałego i pozytywnego wpisania LGD w życie lokalnej społeczności szczególnie istotne będzie budowanie osobistych relacji między Stowarzyszeniem i mieszkańcami. W tym celu wskazane jest wykorzystywanie możliwości świadczenia usług doradczych przez Biuro LGD. REKOMENDACJA 7 W celu wzmacniania pozycji LGD w życiu lokalnej społeczności rekomendujemy aktywne informowanie o możliwości korzystania usług doradczych świadczonych przez Biuro LGD. 4 Wyniki badania ankietowego wskazują, że najważniejszymi według mieszkańców projektami do realizacji są te dotyczące aktywności i integracji lokalnej społeczności, zarówno w obszarze kultury jak sportu i rekreacji. REKOMENDACJA 8 Rekomendujemy, aby w pracach związanych z przygotowaniami do nowego okresu programowania, uwzględnić wyniki badań ankietowych wskazujących Strona 34 z 41

na potrzebę realizacji projektów służących rozwoju aktywności i integracji lokalnej społeczności, zarówno w obszarze kultury jak sportu i rekreacji. REKOMENDACJA 9 Rekomendujemy, aby podjęcie decyzji dotyczącej stopnia zaangażowania LGD w realizację tzw. projektów gospodarczych poprzedzone zostało analizą nie tylko deklarowanych w badaniu ankietowym potrzeb mieszkańców, ale również realną skutecznością LGD w osiąganiu tego typu celów. W tym celu wskazana będzie analiza danych z ewaluacji ex post oraz danych dotyczących sytuacji gospodarczej w kraju. Strona 35 z 41

5. Załączniki Załącznik 1: Złożone wnioski: analiza ilościowa Projekty zakończone Umowa podpisana z beneficjentem Wnioski oczekujące na weryfikację Rodzaj działania Wartość Liczba wniosków Wartość Liczba wniosków Wartość Liczba wniosków Małe projekty 314 776,28 18 480 756,83 31 654 212,95 22 Odnowa i rozwój wsi 465 119,00 2 1 794 207,00 8 2 225 961,00 10 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 34 172,50 1 0 0 745 428,50 4 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 0 0 0 0 366 499,00 4

Wnioski odrzucone przez Urząd Marszałkowski Rezygnacja beneficjenta Rodzaj działania Uwagi Wartość Liczba wniosków Wartość Liczba wniosków Małe projekty 823 080,67 42 110 797,44 6 G. Baranów 1, G.Mszczonów 2, G.Nadarzyn 1, pozostali 2 Odnowa i rozwój wsi 0,00 0 44 406,00 1 G.Nadarzyn Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 64 000,00 1 270 510,00 3 osoby fizyczne Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 213 093,00 3 186 859,50 2 rolnicy Strona 37 z 41

Załącznik 2: Zmiany w celach szczegółowych PAŹDZIERNIK 2011ROK MAJ 2012 ROK NABORY 1-5 (ZIELONY) NABORY 6-8 (FIOLETOWY) NABORY 9 - (NIEBIESKI) AKTUALNA NUMERACJA A 1.1. Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju lokalnego A 1.1. Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju lokalnego A I.1. Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju lokalnego I.1 B 1.2. Wspieranie twórczości lokalnej B 1.2. Wspieranie twórczości lokalnej II.1 C 1.3.Integracja i aktywizacja społeczności lokalnej C 1.3.Postęp w integracji i aktywizacji społeczności lokalnej C I.2.Postęp w integracji i aktywizacji społeczności lokalnej I.2 H 1.4. Rozwój działalności gospodarczej wpływającej na poprawę jakości życia mieszkańców H I.3. Rozwój działalności gospodarczej wpływającej na poprawę jakości życia mieszkańców I.3 D 2.1.Waloryzacja zasobów przyrodniczych i kulturowych Ziemi Chełmońskiego D 2.1.Waloryzacja zasobów przyrodniczych, historycznych i kulturowych Ziemi Chełmońskiego D II.1.Waloryzacja zasobów przyrodniczych, historycznych i kulturowych Ziemi Chełmońskiego II.1 E 2.2.Zdefiniowanie i odbudowanie tradycji lokalnej II.1 F 2.3.Stworzenie produktów turystycznych obszaru LGD "Ziemia Chełmońskiego" F 2.2. Tworzenie i upowszechnianie produktów turystycznych obszaru LGD Ziemia Chełmońskiego F II.2. Tworzenie i upowszechnianie produktów turystycznych obszaru LGD Ziemia Chełmońskiego II.2 G 2.4.Rozwój działalności gospodarczej wykorzystującej lokalne zasoby przyrodnicze i kulturowe G 2.3. Rozwój działalności gospodarczej związanej z turystyką wiejską G II.3. Rozwój działalności gospodarczej związanej z turystyką wiejską II.3 Strona 38 z 41