W al LTSP. As cii-art. Konk urs program is tycz ny C+ + num e r 9 2007. > s tr.12. > s tr.5. > s tr.41

W a ka z e s pam e m Konk urs program is tycz ny C+ + O dpow ie dz popraw nie na pytania i w ygrajs upe r nagrodę! > s tr.12 LTSP Cie nk i k ie nto grubych m oż iw ościach. > s tr.5 As cii-art Pis ać w k ons o i z abaw nie jnie co, cz y i tak i m ały as ci-art > s tr.41

W s tępniak Z a ok ne m już w iosna: słońce coraz jaśnie j św ie ci w re dak cyjne m onitory, dnie coraz dłuższe a tym sam ym coraz w ięce j czasu. M am nadzie ję, że ch oć w części w ype łni go W am e k tura now e go - 9 juz z k o e i - num e ru Dragonii. Je st to num e r św iąte czny - k orzystając z te go przyw i e ju ch ciałb ym w raz z całym ze społe m złożyć W am Drodzy Czyte nicy naj e psze życze nia: tradycyjnie, dużo zdrow ia i pogody duch a oraz pocie ch y z w aszych syste m ów ope racyjnych spod znak u pingw ina. W prze rw ie m iędzy k om pi acją w ie k anocne go jaje czk a a k ęse m m azurk a proponuję zagłęb ić się w e k turę k o e jnych artyk ułów - a W b ie żącym num e rze jak zaw sze w ie e nie spodziane k : nasz dzie ny Borim ir (w prow adzający W as w ytrw a e w ark ana język a c+ + ) zorganizow ał k onk urs program istyczny ze w spaniałą nagrodą ufundow aną prze z firm ę M andriva; godny uw agi je st tak że b ardzo cie k aw y artyk uło i, k tóra opisała jak ze stare go sprzętu uczynić spraw ny i w ygodny te rm ina inuk sow y. Je że i k toś je st zapa onym e e k tronik ie m, to k onie cznie m usi zapoznać się z artyk ułe m M aćk a pod - jak że w yrazistym - tytułe m "Eag e - nie zb ędnik e e k tronik a". W tym m ie siącu sporo prze czytam y te ż o grafice i re nde ringu 3D m.in: Ascii- art, tutoria e Gim p- a czy druga część przygód z Kpovm ode e re m. W tym k rótk im w stępniak u uch y iłe m oczyw iście je dynie rąb k a taje m nicy, spragnionych inform acji zapraszam do prze czytania całości. Życzę m iłe j e k tury. W asz Sm ok Nacze ny Piotr Krak ow iak dragon W s z ys tk ie m ate riały s ą objęte praw e m autors k im (na z as adach ice ncji Cre ative Com m ons ). Nie ponos im y odpow ie dz ia ności z a tre ść ogłos z e ń. Naz w y firm, naz w y h and ow e i z nak i tow arow e, je ś i z os tały z os tały użyte w pub ik acji, to je dynie w ce ach inform acyjnych i s ą w łas nością pos z cz e gó nych podm iotów. S PIS T R E Ś C I KO NK URS 12 - Konk urs C+ + 3 - Fe ie ton - Prz ycz yny propagacji błędów do s tabi ne jw e rs ji Linuk s a 5 - LTSP PRO GRAM OW ANIE 10 - C+ + cz ęść8 13 - Gam bas 16 - Program ow anie w s ys te m ie GNU/Linux 22 - W a k a z e s pam e m 26 - Eag e 33 - jk ata og 37 - Łapie m y byk i jęz yk ow e,... 41 - As cii-art 44 - K EXI 47 - K PovM ode er 49 - Gim p - fare jw e rk i 51 - Gim p - ch rom Piotr K rak ow iak (dragon) - z ałożycie, k oordynacja, s k ład, re dak tor Tom as z Cz unk o (tom cas h ) - re dak tor, opie k a nad w w w, ne w s y M acie k M a inow s k i (borim ir),k arokoz ioł(axio) - re dak torz y, organiz acja k onk urs ów, opie k a nad forum Piotr Sz e w cz uk, RafałDom e rack i (RD) - re dak torz y, opie k a nad h os tingie m Tom as z Łucz ak, M ich ałrz e pk a - re dak torz y M acie k Rute ck i, A e k s andra Brz e z ińs k a - re dak torz y, k ore k ta Pau ina Budz oń - re dak tor W s półpracujący: Prz e m e k K a ick i, Tom as z Be dnars k i w w w : h ttp://w w w.dragonia.p forum : h ttp://w w w.forum -dragonia.be e.p e -m ai : dragonia.m agaz ine @ gm ai.com 2

Prz ycz yny propagacji błędów do s tabi nych w e rs ji Linuk s a Nie będz ie to odk ryw cz ym s tw ie rdz e nie m jak napis z ę, że w Linuk s ie je s t dużo błędów. Je dnak s k ąd s ię one k onk re tnie biorą i jak m ożna z apobie gać ich propagacji do s tabi nych w e rs ji s ys te m u? Na to pytanie pos taram s ię odpow ie dz ie ć w poniżs z ym artyk u e. M ICH AŁ PIO TRO W SK I Na początk u m usim y sob ie odpow ie dzie ć na proste pytanie co to je st b łąd w program ie? Błąd w program ie je st nie zam ie rzoną (zdarzają się przypadk i, że zam ie rzoną) pom yłk ą program isty, k tóre jsk utk ie m je st nie praw idłow e działanie program u. To nie praw idłow e działanie m oże się ob jaw iać na k i ka różnych sposob ów : zaw ie szanie się program u podaw anie nie popraw nych w ynik ów ob icze ń m oż iw ość prze jęcia k ontro i nad program e m prze z w łam yw acza zafałszow yw anie /uszk adzanie danych w e jściow ych i/ ub w yjściow ych nie w ydajne /nie e fe k tyw ne a gorytm y w ycie k i pam ięci, sytuacje w yścigow e e tc. Błąd m oże w ynik ać zarów no z pom yłk i podczas pisania k odu źródłow e go program u, jak i na e tapie p anow ania je go m ode u. Z darzają się rów nie ż sytuacje, w k tórych b łąd pow staje za spraw ą nie popraw ne go działania narzędzi służących do k om pi acji program u. Błędy, k tóre pow stają na e tapie pisania k odu źródłow e go, są często dużo łatw ie jsze do w ye im inow ania niż te, k tóre pow stają na e tapie p anow ania m ode u program u. Nie w łaściw e de cyzje podjęte w te j fazie m ogą pow odow ać w ystępow anie b ardzo trudnych do w ye im inow ania b łędów. Jak ie są głów ne przyczyny pow staw ania b łędów w Linuk sie? Z asadniczą przyczyną je st to, że je st to proje k t duży i sk om p ik ow any, d ate go w ięk szość udzi pracujących nad syste m e m sk upia się na sw oich u ub ionych podsyste m ach, k tóre są im dob rze znane. Prob e m pojaw ia się w te dy, gdy k toś prób uje zm odyfik ow ać k od, k tóre go dob rze nie zna i do k ońca nie rozum ie. D ate go te ż za sporą część b łędów są odpow ie dzia ni udzie, k tórzy Linuk se m zajm ują się doryw czo. Ko e jną przyczyną je st coś co się nazyw a Now y M ode R ozw oju (h ttp://w w w.stardust.w e - b page s.p / tg/w ik i/inde x.ph p/proce s_ rozw oju_ j% C4% 85dra_ Linux). Daw nie j Linux b yłrozw ijany na zasadach podob nych do tych, na jak ich je strozw ijane norm a ne oprogram ow anie : w ydanie w e rsji stab i ne j i usuw anie b łędów, k tóre się do nie jprze dostały (np. w e rsje 2.2.x) cyk rozw ojow y, w k tórym dodaw ano now ą funk cjona ność, następnie prób a stab i izacji (np. w e rsje 2.3.x) k o e jne w ydania stab i ne (np. w e rsje 2.4.x) Je dnak od w e rsji 2.6.8 m ode rozw oju u e głzm ianie i te raz w yg ąda tak (na przyk ładzie w e rsji 2.6.20 i 2.6.21): w ydanie w e rsji stab i ne j 2.6.20, następnie są pub ik ow ane popraw k i oznaczane jak o 2.6.20.x praca nad now ą w e rsją, dodaw anie now e j funk cjona ności 2.6.20 - gitx (prze w ażnie ok oło dw óch tygodni) zak ończe nie prac nad w e rsją rozw ojow ą, rozpoczęcie cyk u stab i izacyjne go 2.6.21- rcx w ydanie stab i ne jw e rsji 2.6.21 Tak i przyspie szony m ode rozw oju m a sw oje w ady i za e ty. Do w ad m ożna za iczyć to, że postępuje on napraw dę b ardzo szyb k o, w ięc dużo b łędów m oże prze jść z w e rsji rozw ojow e jdo stab i ne j. Do za e t pow inniśm y za iczyć to, że nie trze b a cze k ać na now ą funk cjona ność prze z długi ok re s czasu (daw ne w e r 3

sje nie stab i ne b yły rozw ijane b ardzo długo, a pie rw sze w e rsje stab i ne prze w ażnie trudno b yło za tak ie uznać). m inow ana na e tapie prze g ądania k odu. Ko e jnym k rok ie m je st te stow anie k odu w drze w ie dane go podsyste m u ub - m m, gdzie je ston spraw dzajak a je st przyczyna w prow adzania w Linuk sie ny pod w zg ęde m w spółgrania z innym i częściam i b łędów zw iązanych z b e zpie cze ństw e m syste m u?w jądra syste m u. Je st to b ardzo w ażny e tap, ponie w aż dosk onałe j k siążce Se cure Program m ing for Linux w nim pow inny zostać w yłapane w szystk ie pow aand Unix H O W TO David A. W h e e e r w ym ie nił żnie jsze b łędy.następnie k od je stw łączany do rozw ok i k a pow odów (h ttp://w w w.dw h e e e r.com /se cure - jow e j w e rsji drze w a Linusa i tam następuje program s/se cure - Program s- H O W TO.h tm #W H Yostate czna prób a je go stab i izacji. W R ITE- INSECUR E), d a k tórych w program ach pow stają b łędy, k tóre m ogą zostać w yk orzystane prze z W łącze nie k odu do Linuk sa nie je st tak ie proste w łam yw aczy. Z e sw oje j strony dorzucę ty k o je de n m usi on spe łniać narzucone standardy. Najczęście j pow ód, k tóry nie zna azłsię na te j iście m ała i ość następuje to za pośre dnictw e m tak zw ane j sie ci zaodpow ie dnich program ów ( ub ich m ała sk ute czno- ufania - k od je stw łączany do drze w a dane go podsysść) ułatw iających w yk ryw anie pote ncja nych uk. te m u i dopie ro z nie go trafia do m ain ine. Przyczyną tak ie go stanu rze czy je st to, że Linus Torva ds nie De w e ope rzy Linuk sa przyw iązują b ardzo duże m a czasu czytać k ażde jw prow adzane jpopraw k i i w yznacze nie do jak ości k odu. Prze d zgłosze nie m do ch odzi z założe nia, że opie k unow ie podsyste m ów prze g ądu now e go k odu, de w e ope r pow inie n upe w - w ie dzą e pie j jak pow inny one w yg ądać oraz, że nić się, że spe łnia on w szystk ie w ym ogi w ym ie nione w łączone do nich łatk i zostały już odpow ie dnio prze w Docum e ntation/sub m itch e ck ist. Następnie k od te stow ane. je st czytany prze z innych de w e ope rów, k tórzy zgłaszają sw oje uw agi najczęście jodnośnie : Proce s db ania o jak ość k odu w Linuk sie je st b ardzo sty u k odow ania styk odow ania w Linuk sie pow i- rygorystyczny dużo b ardzie j niż w innych proje k nie n b yć je dno ity je st to b ardzo w ażna spraw a, tach. D acze go w ięc do w e rsji stab i nych prze dostaje ponie w aż ułatw ia czytanie i rozum ie nie k odu się tak dużo b łędów? O statnia popraw k a stab e (m ożna się z nim zapoznać czytając Docum e nta- 2.6.20.2 sk łada się z ponad stu łate k popraw iających tion/codingsty e) k onk re tne prob e m y. zastosow anych a gorytm ów k ażde m u za e ży na tym, ab y b yły one jak najw ydajnie jsze O dpow ie dź je stb ardzo prosta nie w ystarczająca i opopraw ności i prze jrzystości struk tur danych nie ść osób pośw ięca czas na te stow anie i popraw ianie m a gorsze j rze czy, niż nie prze m yś ane struk tury b łędów w now e jfunk cjona ności. danych W zasadzie trudno je st ok re ś ić, jak a k onk re tnie Nie k tórzy uw ażają, że re m e dium na te prob e m y poczęść b łędów ( ub pote ncja nych b łędów ) je st e i- w inie n b yć pow rót do stare go m ode u rozw oju, je d- nak m a on b ardzo pow ażne w ady: na now ą funk cjona ność trze b a cze k ać b ardzo długo (ostatni duży cyk rozw ojow y 2.5.x - trw ał ponad dw a ata!) de w e ope rzy ponoszą dodatk ow e k oszty czasow e zw iązane z prze nosze nie m now e j funk cjona ności do stab i nych jąde r dystryb ucyjnych te n czas m og ib y pośw ięcić na je j tw orze nie, popraw ianie b łędów e tc. długi czas potrze b ny na stab i izacje po długim cyk u rozw ojow ym Jak w idać now y m ode rozw oju m a znaczne za e ty, je dnak b e z w ystarczające j i ości udzi te stujących w ydania rozw ojow e nie b ędzie się spraw dzał. Spraw a je st b ardzo sk om p ik ow ana, ponie w aż de w e ope rzy nie m ogą popraw iać b łędów, o k tórych istnie niu nie w ie dzą. W ięk szość prob e m ów w ych odzi dopie ro w ów czas, gdy inni udzie zaczynają używ ać dane go k odu. Sytuacja m oże się pogorszyć do te go stopnia, że now e stab i ne w e rsje Linuk sa b ędą działały dob rze ty k o na m aszynach o zb iżone j k onfiguracji do tych, na jak ich b yły te stow ane ich w e rsje rozw ojow e. Dob rym rozw iązanie m, ob ok zw ięk sze nia iczb y osób te stujących k od, m oże b yć zm nie jsze nie szyb k ości w prow adzania zm ian. Je dnak czy napraw dę te go ch ce m y?z je dne j strony zah am ow anie rozw oju Linuk sa m oże m ie ć b ardzo pozytyw ny w pływ na je go stab i ność, z drugie j strony trze b a się iczyć z tym, że w szystk ie potrze b ne now e funk cje b ędą w ch odzić do nie go z coraz w ięk szym opóźnie nie m. W szystk ich zainte re sow anych zm ianą te go stanu rze czy zapraszam do w spółpracy oraz dysk usji na nasze j iście h ttp://groups.goog e.com /group/ inuxte ste rs- group- p. 4

LTSP - cie nk i k ie nto grubych m oż iw ościach Ciągła pogoń z a coraz pięk nie js z ym, s z ybs z ym, bardz ie j roz budow anym s ys te m e m s praw ia, że obe cnie k om pute ry bardz o s z ybk o uw ażane s ą z a prz e s tarz ałe, a PC-ty ok oło 8- e tnie to już prak tycz nie z łom. A gdyby z re ak tyw ow ać tak ie m as z yny: um oż iw ić k om fortow ą pracę w je dnym z najbardz ie j popu arnych środow is k graficz nych w rodz aju K DE cz y Gnom e i pe łnow ym iarow ym s ys te m ie?m rz onk a?nie k onie cz nie... ALEK SANDRA BRZ EZ IŃSK A Cudów oczyw iście nie m a, na k om pute rze PII Suse czy M andrivy nie zainsta uje m y, je dnak LTSP Linux Te rm inase rve r Proje k t um oż iw ia w ygodną pracę na tak im sprzęcie. Jak to m oż iw e?ltsp to proje k t um oż iw iający podłącze nie do je dne go si ne go k om pute ra- se rw e ra w ie u słab ych te rm ina i w ro i tzw. cie nk ie go k ie nta. M inim a ne w ym agania staw iane tak ie m u te rm ina ow i są w ręcz śm ie sznie m ałe [1], dzie je się tak d ate go, gdyż pracuje on w arch ite k turze k ie nt- se rw e r [2] i w szystk ie działania tak na praw dę w yk onyw ane są na se rw e rze a m aszyna k ie nck a służy je dynie do w izua izacji w ynik ów. Do popraw ne go funk cjonow ania se rw e ra LTSP po- trze b uje m y działających usług DH CP, NFS, TFTP oraz XDM CP (w przypadk u, je ś i ch ce m y używ ać środow isk a graficzne go a m y oczyw iście ch ce m y...) oraz jak że b y inacze j sam e go LTSP. W b re w pozorom insta acja i popraw na k onfiguracja nie je st w ca e tak prze rażająca, jak na pie rw szy rzut ok a się w ydaje autorow i zajęła dok ładnie 2 dni. A w ięc do dzie ła. Infrastruk tura na k tóre j prze prow adzono poniższe ope racje : Se rw e r LTSP (zw any da e jpo prostu se rw e re m ): aptop (w ie m, że żade n norm a ny człow ie k nie rob i se rw e ra na aptopie, a e cóż...) o param e trach : 512M B ram, CPU 1.86GH z, z zainsta ow anym syste m e m De b ian Etch. K ie nta: PC: 256M B ram CPU 1.2GH z K ie nt b (z uw agi na uszk odzoną stację dysk ie te k w y- Rys. 1 Sch e m atw yk orz ys tane js ie ci stępuje dopie ro w ostatnim ak cie ): PC: 128M B ram, CPU 30 0 M H z (jak w idać, je st w w ięk sze j m ie rze praw dziw ym cie nk im k ie nte m niż w cze śnie jszy i początk ow o w sze k ie działania m iały w łaśnie je go dotyczyć, a e nie spodzie w anie ok azało się, że w łaśnie ta stacja dysk ie te k...) R ute r sprzętow y z m oż iw ością w yłącze nia DH CP. W De b ianie je st o ty e w ygodnie, że insta acja pak ie tu tsp- se rve r- standa one doinsta ow uje autom atycznie pozostałe b rak ujące usługi jak je st w innych dystryb ucjach : nie w ie m. Tak w ięc insta uje m y rze czony pak ie t, a oprócz te go tak że tsp- uti s (przydatne do późnie jsze jk onfiguracji LTSP). Fak t pow yższe j insta acji nie znaczy w ca e, że cały se rw e r LTSP je stjuż zainsta ow any te go dok onuje m y za pom ocą tspadm in, k tóry ściąga odpow ie dnie paczk i z re pozytorium. Uruch am iam y w ięc: # tspadm in i dok onuje m y insta acji ze zda ne go re pozytorium : po odpow ie dze niu na k o e jne pytania prze ch odzim y do w yb oru inte re sujących nas pak ie tów proponuję zainsta ow ać w szystk ie. Ściąganie danych troch ę potrw a, w ięc w m iędzyczasie zajm ie m y się k onfiguracją usług. DH CP Podob no najtrudnie jszy e tap d ate go pójdzie na pie rw szy ogie ń. Po pie rw sze w yłączam y na rute rze sprzętow ym działające dotąd DH CP, ponie w aż te raz 5

Rys. 2 Ko e jne k rok i ins ta acji LTSP je go ro ę m a pe łnić se rw e r (b yć m oże da się tak sk onfigurow ać usługę, b y m ogła w spółdziałać z DH CP na rute rze, a e ja nie m am pojęcia czy/jak to zrob ić). O czyw iście sam se rw e r m usi m ie ć stałe IP (przyczyn nie trze b a ch yb a w yjaśniać). Konfigurację se rw e ra DH CP m oże m y prze prow adzić na dw a sposob y: od początk u do k ońca w łasnoręcznie (np k orzystając ze w sk azów e k [3] ub [4]) ub te ż sk orzystać z pom ocy tspcfg. Autor prze te stow ał ob a sposob y i osob om nie ob e znanym w k onfiguracji DH CP po e ca je dnak sk orzystanie z autom atyczne go ustaw ie nia za pom ocą tspcfg (jak o sposób, k tóry z re guły działa...). Po w yge ne row aniu p ik u dh cp.conf (je ś i w k ata ogu /e tc/dh cp3/ istnie je już tak i p ik, k onfigurator zapisze now y p ik jak o dh cp.conf.sam p e ) k onie cznie na e ży spraw dzić popraw ność w yge ne row anych danych. W m oim przypadk u zm ie niłam adre s se rw e ra DNS, jak o że nie posiadam w łasne go, oraz nazw ę dom e ny. A tak że je de n nade r istotny param e tr, a e o tym da e j... DH CP działa, zak ładam y, iż popraw nie (praw da, jak zaw sze, w yjdzie w praniu). NFS Do popraw ne go działania w ym agana je st e dycja p ik u /e tc/e xports, m ożna zrob ić to w łasnoręcznie (np w g poradnik a [3]) a b o autom atycznie za pom ocą tspcfg e fe k tw ob u przypadk ach je stide ntyczny: /opt/ tsp 19 2.168.2.0 /255.255.255.0 (ro,no_ root_ sq uash,sync) /var/opt/ tsp/sw apfi es 19 2.168.2.0 /255.255.255.0 (rw,no_ root_ sq uash,async) TFTP Nie w ym aga przynajm nie j tak w ynik a z w szystk ich dostępnych poradnik ów - żadnych zab ie gów poza uruch om ie nie m go w ch rootow anym środow isk u (je dnak sytuacja tak a je st dom yś na przynajm nie j w De b ianie ). Je dyne co na e ży zrob ić, to odk om e ntow ać odpow ie dni w pis w p ik u /e tc/ine td.conf XDM CP W ym aga ob e cności w syste m ie je dne go z m e nadże rów ogow ania, cze go nie ste ty ob e jść się nie da. Autor b ędący zde cydow anym i zagorzałym prze ciw nik ie m tak ich w yna azk ów ciężk o prze żył te n fak t, a e ch cąc nie ch cąc zainsta ow ał w k ońcu KDM. Ab y m oż iw e b yło zda ne ogow anie z w yk orzystanie m k dm, trze b a w ye dytow ać dw a p ik i /e tc/k de 3/k dm /k dm rc: tutajw se k cji [Xdm cp] zm ie niam y Enab e =fa se na: Enab e =true oraz w /e tc/k de 3/k dm /Xacce ss de finiuje m y zda ny dostęp;autor zde cydow ałsię na: * #any h ostcan ge ta ogin w indow Ponad to nie zb ędnym je st ze zw o e nie na zda ne ogow anie do se rw e ra sys og. W tym ce u w p ik u /e tc/de fau t/sys ogd ustaw iam y: SYSLO GD="- r" W m iędzyczasie nie zb ędne p ik i LTSP z pe w nością zdążyły się już zainsta ow ać, w ięc pozostało ty ko sk onfigurow anie sam e go LTSF. Konfiguracja je st nie zw yk e prosta a zaraze m e astyczna. Je ś i zainsta ow a iśm y LTSP w dom yś ne j ok a izacji, e dytuje m y p ik /opt/ tsp/i386/e tc/ ts.conf. W p ik u tym znajduje się cała k onfiguracja nasze go te rm ina a (te rm ina i). Prze d je go e dycją b ardzo dob rze je st zapoznać się z p ik ie m ts.conf.re adm e, w k tórym b ardzo przystępnie opisane są dostępne opcje. Le k tura te go p ik u pozw o i nam stw ie rdzić, iż m oż iw e są trzy podstaw ow e typy se sji: te ne t, startx oraz sh e (a tak że rde sk top nie te stow ane je dnak prze z autora). Pow yższe typy se sji zastąpiły używ any w e w cze śnie jszych w e rsjach LTSP param e tr R UNLEVEL(co trze b a m ie ć na uw adze czytając m anua e 6

dostępne w inte rne cie, gdyż z re guły om aw iają one je szcze k onfigurację zaw ie rającą w łaśnie R UNLEVEL) TELNET te ne t jak to te ne t, om aw iać go racze j nie trze b a, um oż iw ia pracę w yłącznie w tryb ie te k stow ym ; STAR TX praca w tryb ie graficznym, nie zb ędna je stpopraw na k onfiguracja m e nadże ra ogow ania; SH ELL uruch am ia pow łok ę NA TER M INALU (a nie na se rw e rze ), stąd przydatność ty k o do ce ów diagnostycznych. O prócz typu se sji zde finiow ać m oże m y dodatk ow e param e try um oż iw iające np. k orzystanie z ok a nych urządze ń (druk ark a, cdrom, k arta dźw ięk ow a itp), dostosow ujące k onfigurację do posiadane go sprzętu (rozdzie czość, param e try m onitora) czy te ż w yk orzystanie innych se rw e rów poza LTSP (nfs, dns itp). W szystk ich param e trów je st nie zw yk e dużo, a są one b ardzo przystępnie opisane w p ik u re adm e, w ięc nie m a w ięk sze go se nsu przytaczać ich tutaj. Nasz p ik k onfiguracyjny w yg ąda tak : [De fau t] SER VER = 19 2.168.2.5 XSER VER = auto X_ M O USE_ PR O TO CO L = "PS/2" X_ M O USE_ DEVICE = "/de v/psaux" X_ M O USE_ R ESO LUTIO N = 40 0 X_ M O USE_ BUTTO NS = 3 USE_ XFS =N # SCR EEN_ 0 1 = te ne t19 2.168.2.5 SCR EEN_ 0 1 = startx jak o, że m am ty k o je de n te rm inak ie nck i, w ystarczy sam a se k cja de fau t. W przypadk u posiadania b ardzie j rozb udow ane j sie ci o zróżnicow ane j infrastruk turze sprzętow e j w ygodnie je st zde finiow ać ogó ne param e try w se k cji de fau t a różnice w se k - cjach odpow iadających poszcze gó nym te rm ina om. W tym m ie jscu uw aga je ś i zde cyduje m y się na prze te stow anie w szystk ich typów se sji, b ardzo praw dopodob ne, iż nie zb ędnym ok aże się uruch om ie nie se rw e ra te ne t, jak o że nie je st to już zb yt popu arna usługa. Spraw dźm y w ięc czy działa i e w e ntua nie doinsta ujm y ją. Po stronie se rw e ra w szystk o już sk onfigurow a iśm y, pora zab rać się za stronę k ie nck ą. Pie rw sze i najw ażnie jsze to zide ntyfik ow ać posiadaną k artę sie ciow ą, co um oż iw i w yb ranie odpow ie dnie go ob razu Eth e rb oot m oże m y prze prow adzić cały proce s b ootow ania prze z sie ć z w yk orzystanie m b ootrom u znajdujące go się na k arcie sie ciow ą (o i e nasza k arta go posiada), a e sam o h asło b yło d a m nie na ty e prze rażające, że czym prędze j poszuk ałam a te rnatyw y, k tórą ok azała się dysk ie tk a z odpow ie dnim ob raze m. Kartę zide ntyfik ow ać m oże m y na k i k a sposob ów : a) M e toda inżynie rsk a: podch odzim y do prob em u m e todycznie zaopatrze ni w odpow ie dnich rozm iarów śrub ok ręt rozk ręcam y k om pute r, ok a izuje m y k artę sie ciow ą (dob re m u inżynie row i nie pow inno zająć to w ięce j jak k w adrans góra dw a), szuk am y opisu, k tóre go oczyw iście nie w idać(b ie dne m u to naw e tw iatr w oczy). Spośród k łęb ów k urzu za e gające go w e w nętrzu ob udow y w yciągam y w ięc k artę (nie fart gdy zinte grow ana...) i dok onuje m y ide ntyfik acji organo e ptyczne j. b ) M e toda am e rsk a czy i nic nie w ie m, nic nie um ie m, ratunk u co ja tu rob ie, w łączam y dow o ną dystryb ucję Linuk sa np dysk ie tk ow ą i zdob yw am y potrze b ne inform acje z ide ntyfik acji syste m ow e j(m e toda całk ie m nie zła, w ym aga je dnak : 1. M oż iw ości zb ootow ania syste m u 2. Posiadania Linuk sa, 3.Karty ide ntyfik ow ane j prze z te n syste m z nie k tórym i k artam i ISA są prob e m y, z drugie j je dnak strony LTSP to proje k t inuk sow y, w ie c posiadając tak ą k artę cze k a nas sporo zab aw y) c) M e toda Ch uck a Norrisa nic nie m usim y się dow iadyw ać, k arta sam a nam to pow ie (w zg ędnie pam iętam y co w k łada iśm y do k om pute ra) d) M e toda słodk ie j b ondynk i czy i H e niu! pom óż k och anie - ch w ytam y za k om órk ę i dzw onim y do ch łopak a, w zg ędnie zaprzyjaźnione go e e k tronik a, a naj e pie j idzie m y do nie go osob iście i ze zm artw ioną m iną m ów im y, że ty k o O n m oże nam pom óc (tutaj naj e pie j zatrze potać rozpacz iw ie rzęsam i). Z e w zg ędów oczyw istych m e toda ta po e cana je st je dynie płci nie w ątp iw ie pięk ne j... e ) M e toda użytk ow nik a je dyne go słuszne go syste m u - a co za różnica jak a k arta, ściągam y w szystk o, w k ońcu k tóryś ob raz zadziała... W yb ór pre fe row ane j m e tody pozostaw iam czyte nik ow i, ja zde cydow ałam się na m e todę b... Z uw agi na fak t, że k om pute r pe łniący ro ę te rm ina a tak na praw dę nie b ył b e zdysk ow y - m oże nie najśw ie ższych param e trów, a e te ż i nie ostatni pada e c (b iższe param e try: patrz począte k artyk ułu, k ie nt a ), po prostu uruch om iony został zainsta ow any tam Linux, k tóry dostarczył poniższych inform acji: # spci - n 0 0 :0 0.0 0 60 0 : 110 6:30 9 9 0 0 :0 1.0 0 60 4: 110 6:b 0 9 9 0 0 :0 a.0 0 20 0 : 10 e c:8139 (re v10 ) 0 0 :10.0 0 c0 3: 110 6:30 38 (re v80 ) 0 0 :10.1 0 c0 3: 110 6:30 38 (re v80 ) 0 0 :10.2 0 c0 3: 110 6:30 38 (re v80 ) 0 0 :10.3 0 c0 3: 110 6:310 4 (re v82) 0 0 :11.0 0 60 1: 110 6:3177 0 0 :11.1 0 10 1: 110 6:0 571 (re v0 6) 7

0 0 :11.5 0 40 1: 110 6:30 59 (re v50 ) 0 0 :12.0 0 20 0 : 110 6:30 65 (re v74) 0 1:0 0.0 0 30 0 : 10 de :0 181 (re va2) Karty sie ciow e to k asa 0 20 0.Jak w idać nasz k om pute r m a dw ie tak ie k arty: 0 0 :0 a.0 0 20 0 : 10 e c:8139 (re v10 ) 0 0 :12.0 0 20 0 : 110 6:30 65 (re v74) te raz przydałob y się zide ntyfik ow ać tę k artę, k tóra b ędzie używ ana.jak o, że pie rw sza część PCI ID ide ntyfik uje produce nta a jak w idzim y w ięk szość podze społów m a te go sam e go produce nta w nosić na e ży, że k arta z k ode m produce nta 110 6 to k arta zinte grow ana (i tak je st w istocie ). M y posługiw ać się b ędzie m y dołożoną k artą R e a te k a : 0 0 :0 a.0 0 20 0 : 10 e c:8139 (re v10 ). W ch odzim y na stronę [5] i ge ne ruje m y odpow ie dni ob raz dysk ie tk i. Po zapisaniu go na dysk, tw orzym y oczyw iście dysk ie tk ę: # cat dow n oad/e b - 5.4.3- rt 8139.zdsk > /de v/sda ( ub /de v/fd0, za e żnie od fak tycznie posiadane go napędu) Posiadam y już działający se rw e r LTSP oraz dysk ie tk ę do zb ootow ania te rm ina ak ie nck ie go. Pora w ięc w zasadzie na ostate czny te st. W tym m ie jscu na e ży je szcze zrob ić rach une k sum ie nia czy a) stacja k ie nck a ustaw iona je stna b ootow anie z dysk ie tk i b ) na se rw e rze nie działa fire w a szcze gó nie punk t b ) je st istotny, jak o że dob ry fire w a (a inne go prze cie ż nie posiadam y) na pe w no nie ze zw o i na k om unik ację z uruch om ionym i w łaśnie usługam i. A w ięc pora a b o otw orzyć w szystk ie nie zb ędne porty, a b o (nie pow ie m te go głośno) w yłączyć fire w a a na czas te stów. O czyw iście w ysoce za e cane je stzm odyfik ow anie fire - w a a je dnak autor (do cze go oczyw iście głośno się nie przyzna...) nie potrafił w ytropić w szystk ich nie zb ędnych portów, w ięc nie b ędzie tu zgryw ać w ażniak a. Na pe w no trze b a odb ok ow ać port 68 d a udp (DH CP), 69 d a udp (TFTP), ponadto porty do zda ne go m ontow ania p ik ów, te ore tycznie inform acje o używ anych portach uzysk am y prze z: pingw in:/h om e /o k a# rpcinfo - p program w e r. proto port 10 0 0 0 0 2 tcp 111 portm appe r 10 0 0 0 0 2 udp 111 portm appe r 10 0 0 0 3 2 udp 20 49 nfs 10 0 0 0 3 3 udp 20 49 nfs 10 0 0 21 1 udp 10 24 n ock m gr 10 0 0 21 3 udp 10 24 n ock m gr 10 0 0 21 4 udp 10 24 n ock m gr 10 0 0 0 5 1 udp 79 6 m ountd 10 0 0 0 5 1 tcp 79 9 m ountd 10 0 0 0 5 2 udp 79 6 m ountd 10 0 0 0 5 2 tcp 79 9 m ountd 10 0 0 0 5 3 udp 79 6 m ountd 10 0 0 0 5 3 tcp 79 9 m ountd 10 0 0 24 1 udp 10 27 status 10 0 0 24 1 tcp 40 57 status a e prak tycznie to nie w szystk o i przy tak sk onfigu- row anym fire w a u uzysk am y je dynie k e rne panic z adnotacją, iż nie udało się zam ontow ać syste m u p ik ów. Te raz już na praw dę nie da się da e j odw e k ać te go m om e ntu i z dre szczyk ie m e m ocji spraw dzam y czy nasze dotych czasow e działania przyniosły zam ie rzony sk ute k. Proponuję je szcze w łączyć na se rw e rze program Eth e re a b ędzie on b ardzo pom ocny przy e w e ntua nym tropie niu b łędów. W k ładam y w ięc dysk ie tk ę do napędu i... czas na ch w i ę praw dy. 1)Je ś i pojaw i się k om unik at w rodzaju No adapte r found - w yb ra iśm y zły ob raz (suk ce s! Ak urat te n k om unik atzostałm i oszczędzony...). 2)Je ś i stacja nie uzysk a adre su IP praw dopodob nie ź e sk onfigurow a iśm y DH CP. 3)Je ś i uzysk am y k om unik at sys ogd: cannot w rite to re m ote fi e h and e r on IP.se rw e ra:514 - nie um oż iw i iśm y zda ne go ogow ania do se rw e ra sys og. 4)Je ś i k e rne panic z pow odu nie m oż iw ości zam ontow ania fi e syste m u czy na pe w no fire w a na se rw e rze je stpopraw nie sk onfigurow any? Rys. 3 Kom unik acja TFTP ana iz ow ana z a pom ocą program u Eth e re a 8

Co je dnak je ś i proce s ładow ania syste m u zatrzym a się w pe w nym m ie jscu i prak tycznie nie w ie m y d acze go?w ów czas z pom ocą przych odzi program Eth e re ai tak : 1)Uporczyw e prób y naw iązania k om unik acji ze strony k ie nta i b rak jak ie jk o w ie k odpow ie dzi se rw e ra suge rują zb ytszcze ny fire w a 2)Prób y naw iązania k om unik acji zak ończone odpow ie dzią ICM P i adnotacją De stination unre ach ab e (port unre ach ab e ) h m m, na pe w no sk onfigurow a iśm y tę usługę? Żade n z tych przypadk ów nie m iał m ie jsca a je dnak proce s ładow ania zatrzym ał się w pe w nym m om e ncie i cze k ał tak na coś do sk ończe nia św iata. Co się ok azało? Dom yś na k onfiguracja TFTP w De b ianie w sk azuje na k ata og: #tftp dgram udp w ait root /usr/sb in/in.tftpd /usr/sb in/in.tftpd - s /var/ ib /tftpb oot zaś ładow any p ik znajduje się w /tftpb oot. Co w ięce j! w p ik u k onfiguracyjnym utw orzonym prze z tspcfg je st b łąd, ok azuje się, iż podaje on nie popraw ną w e rsję jądra. Na e ży w ye dytow ać p ik /e tc/ine td.conf oraz /e tc/dh cp3/dh cp.conf zgodnie ze stane m fak tycznym. Po ponow nym uruch om ie niu naszym oczom pow inie n uk azać się e k ran KDM. Syste m działa! M oże m y za ogow ać się na se rw e r. Jak już zostało zauw ażone na w stępie, w szystk ie ope racje w yk onuje m y tak na praw dę NA SER W ER Z E, stacja k ie nck a służy je dynie do w izua izacji naszych poczynań: stąd te ż k onta, na k tóre się m am y za ogow ać de finiuje m y zaw czasu na se rw e rze, tak sam o ope racja w yłącza- nia syste m u pow e roffw yłączy SER W ER a nie k ie nta (nie pytać, sk ąd m am tak ą pe w ność...); stąd godnym rozw aże nia je st unie m oż iw ie nie użytk ow nik om w yk onyw ania te j ope racji (w przypadk u m e nadże ra k dm ustaw ić na e ży w k contro - > M e nadże r ogow ania opcję, że ty k o adm inistrator m oże zda nie w yłączyć k om pute r). Działa najtrudnie jsza część k onfiguracji, m oże m y je szcze w ce ach ogó nok ształcących spraw dzić, jak rze cz się m a z se sją te ne t oraz jak w yg ąda ok a ny sh e. k tóry um oż iw ia darm ow e pob ranie ob razu CD[6], z k tóre go zb ootow ać m oże m y k om pute r (płyta zaw ie ra w ięce j m oż iw ości, a e d a nas je dynie istotnym je st fak t, że dało się ob e jść prob em uszk odzone jstacji dysk ie te k ). I to b y b yło na ty e, m ożna b y je szcze pok usić się o uruch om ie nie ok a ne go odtw arzanie dźw ięk u, druk ark i, ok a ne go cdrom u e tc, e tc... A e to już zupe łnie inna h istoria... Przydatne adre sy: [1]http://p.wikipedia.org/wiki/Linux_Termina_Server_Project#Minimane_wymagania_da_terminai [2] http://p.wikipedia.org/wiki/kient-serwer [3] http://tsp.mirrors.tds.net/pub/tsp/docs/tsp-4.1en.htm#aen320 opis instaacji [4] http://www.gentooinux.org/doc/p/tsp.xm opis instaacji w języku poskim da dystrybucji Gentoo [5] http://www.rom-o-matic.net/5.4.3/ - wygodny interfejs do generowania bootromów [6] http://www.2x.com/thincientserver/downoadinks.htm Rys. 4 W ynik nas z ych pocz ynań Na początk u zaznaczyłam, że w ostatnim ak cie pojaw i się je szcze je de n ak tor: taje m niczy k ie nt b. O tóż: pie rw sze prób y zb ootow ania te go k om pute ra odsłoniły strasz iw ą praw dę o nie spraw ności napędu dysk ie te k, d ate go te ż nie został on dotąd w yk orzystany. Dzięk i uprze jm ości je dne go z k o e gów (tutaj gorące podzięk ow ania d a XtriXa z forum unixy.p ) ok azało się je dnak, że istnie je coś tak ie go jak proje k t 2XTh inc ie nt Com puting Softw are, Korzystałam oczyw iście je szcze z w ie u, w ie u innych źróde ł nie k onie cznie zw iązanych b e zpośre dnio z LTSP. Sam proce s doch odze nia do popraw ne j k onfiguracji te ż nie b yłtak i prosty i różow y jak m ogłob y się w ydaw ać po e k turze pow yższe go te k stu, stąd je ś i zde cyduje sz się na insta ację LTSP, b ądź przygotow any na różne nie spodziank i. Je dnak m oż iw ość np k om fortow e go ob e jrze nia fi mu w środow isk u KDE na jak im ś pada cu nadającym się prak tycznie na złom ow anie w ynagrodzi trudy doch odze nia do suk ce su. 9

C+ + tów, k tóre prze ch ow ują w artość, k tórą trak tow ać m oże m y w dw ojak i sposób. Brzm i to troch ę zaw i e, a e ok azuje się b ardzo proste. W je dnym z pie rw szych odcink ów nasze go k ursu pre ze ntow ałe m b ardzo prosty program, k tóry w ypisyw ał k od ASCII dane go znak u. Stosow a iśm y w ów czas m e ch anizm, k tóry nazyw a się rzutow anie m np.: cz ęść 8 W num e rz e tym z ajm ie m y s ię uniam i, s truk turam i i po am i bitow ym i. Po cz ęści e e m e nty te us praw niają w pe w nych s ytuacjach program ow anie, po cz ęści w C+ + s ą po to, by uprościć prz e nos z e nie program ów napis anych w C, gdz ie były używ ane o w ie e cz ęście j. Kons truk cji tych nie będz ie m y używ ać z byt cz ęs to, a e m us im y w ie dz ie ć prz ynajm nie j do cz e go s łużą i jak ie je s t ich dz iałanie. M ACIEJ M ALINO W SK I - "borim ir" Z acznijm y od struk tur. Struk tura je st k onstruk cją b ardzo podob ną do k asy, a e dom yś nym sposob e m dostępu do je j sk ładow ych je st pub ic (w k asie je st to private ). W struk turze m oże m y rów nie ż stosow ać m e tody dostępu private i prote cte d, funk cje sk ładow e, k onstruk tory, de struk tory, prze ładow ane ope ratory i sk ładow e statyczne. Je dnym słow e m : w szystk o to, co dostępne je st w k asie. Struk tur najczęście j używ a się w ce u tw orze nia napraw dę prostych ob ie k tów. Bardzo dob rym przyk łade m je st typ ob ie k tu punk t, k tóry m oże b yć prze z nas używ any w program ach graficznych, m ate m atycznych jak o punk tna płaszczyźnie uk ładu w spółrzędnych : struct punkt { int x; int y; }; char c = 'a'; cout << int(c) << end; Dom yś nie ob ie sk ładow e są dostępne d a w szystk ich. Struk tura w ydaje się tu prostszym i nie co prze jrzystszym sposob e m k odow ania, a e to sam o m ożna uzysk ać stosując k asę: cass punkt { pubic: int x; int y; }; Na w yjściu program u pojaw i się w artość 9 7. W tym prostym przyk ładzie k aza iśm y k om pi atorow i spojrze ć na zm ie nną znak ow ą c tak jak b yła b y to iczb a całk ow ita int(). Unie pozw o ą nam rozw iązać pow yższy sposób w je szcze inny sposób. #incude <iostream> using namespace std; M usim y dodać e tyk ie tę dostępu pub ic, a e ob ie k onstruk cje są w pe łni rów now ażne. W ie u program istów w yznaje zasadę, że struk tury używ ane są d a napraw dę prostych ob ie k tów, k tóre nie w ym agają żadnych dodatk ow ych uspraw nie ń dostarczanych prze z k asy. Je dnocze śnie struk tury są pow sze ch nie używ ane w funk cjach syste m ow ych Unik sa, m iędzy innym i d ate go, że odnosim y się do nich z poziom u ANSI C, k tóre k as po prostu nie posiada. union znakoiczba { char znak; int iczba; }; //(1) int main(int argc, char *argv[]) { znakoiczba z;//(2) z.iczba = 0; //(3) z.znak = 'a'; //(4) cout << "Znak " << z.znak << " to " << z.iczba << " w zapisie ASCII\n"; //(5) return 0; } O w ie e cie k aw szym i ob ie k tam i są unie. Unie z W ynik działania program u: de finicji um oż iw iają zapisyw anie zm ie nnych w tym sam ym m ie jscu pam ięci. Używ a się ich w b ardzie j sk om p ik ow anych program ach w przypadk u ob ie k - Z nak a to 9 7 w zapisie ASCII 10

1)De k aracja unii. Podob na je st do de k aracji k asy ub struk tury, a e w tym przypadk u nie oznacza, że zaw ie ra dw a e e m e nty - zapis te n m ów i k om pi atorow i, że raz m oże prze ch ow yw ać w artość int raz ch ar. O b ie zm ie nne odw ołują się do te go sam e go ob szaru pam ięci. Jak i rozm iar m a unia?m a ona tak i rozm iar, jak najw ięk sza z w artości, k tórą pozw a am y w nie j prze ch ow yw ać. Je ś i przyjm ie m y, że w naszym syste m ie rozm iar typu int w ynosi 4 b ajty, a ch ar 1, to rozm iar unii b ędzie w ynosić 4 b ajty.dodatk ow o ob ie zm ie nne rozpoczynają się w tym sam ym m ie jscu pam ięci. 2)De finiuje m y je de n ob ie k ttypu znak o iczb a. 3)Z e ruje m y w artość int. Ponie w aż ob ie k t tw orzony je st na stosie m oże zaw ie rać śm ie ci, b e z te j ope racji przypisania w ynik program u b yłb y przypadk ow y, przy czym nie b yłb y to b łąd. 4)Przypisuje m y e e m e ntow i znak w artość 'a'. Sk ładow a znak i iczb a odnoszą się do te go sam e go m ie jsca w pam ięci, w ięc k o e jność przypisań je st w tym przypadk u istotna.je ś i w yk onam y je odw rotnie to 0 nadpisze nam w artość 'a' i w unii prze ch ow yw ane b ędzie 0 gdy w artość spraw dzać b ędzie m y przy pom ocy sk ładow e j iczb a i znak '\0 ' (czy i nu ) w przypadk u sk ładow e jznak. 5)W ypisuje m y zaw artość zm ie nne j typu znak o iczb a raz jak o w artość znak ow ą otrzym uje m y w ów czas 'a', a raz jak o iczb ę otrzym uje m y 9 7, co odpow iada w artości znak u 'a' w k odzie ASCII. O znacza to, że napraw dę ope ruje m y na te j sam e j k om órce pam ięci ty k o raz uw ażając zapisane w nie j dane za iczb ę, a raz jak o znak. R ozm iar unii je sttak i, jak rozm iar je jnajw ięk sze go e e m e ntu. Unia oprócz ob ie k tów typów w b udow anych m oże za- w ie rać rów nie ż ob ie k ty prze z nas de finiow ane, a e istnie je parę ogranicze ń, o k tórych m usim y pam iętać: ob ie k ty sk ładow e nie m ogą m ie ć k onstruk torów je st to ogiczne ogranicze nie, b o sk oro w szystk ie ob ie k ty znajdują się pod tym sam ym adre se m pam ięci, to je ś i po k o e i ruszyłyb y k onstruk tory to nadpisyw ałyb y pam ięć i w ynik b yłb y nie zde finiow any; ob ie k t sk ładow y nie m oże m ie ć de struk tora z tych sam ych pow odów co k onstruk tora; ob ie k t nie m oże m ie ć prze ładow ane go ope ratora przypisania (nie m ów i iśm y je szcze o tym ). W e w nątrz unii m oże m y podob nie jak w k asach i struk turach używ ać e tyk ie t ok re ś ających dostęp, a e ty k o private i pub ic.używ anie prote cte d nie je stdozw o one, b o unie nie m ogą b yć dzie dziczone. Ponie w aż unie nie m ogą b yć dzie dziczone, nie m ogą te ż posiadać funk cji w irtua nych (ch oć zw yk łe funk cje sk ładow e m ogą posiadać). Bardzo cie k aw ym e e m e nte m język a są tak zw ane po a b itow e. M oże m y ich używ ać b y odnosić się do odpow ie dnich b itów dane jzm ie nne j. #incude <iostream> using namespace std; union poe_bit { struct { unsigned b1 b2 b3 b4 b5 b6 b7 b8 //(1) : : : : : : : : 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1; }; }; int iczba; int main(int argc, char *argv[]) { poe_bit a; //(2) for(a.iczba = 0; a.iczba < 32 ; a.iczba++) //(3) cout << a.b8 << a.b7 << a.b6 << a.b5 << a.b4 << a.b3 << a.b2 << a.b1 << " : " << a.iczba << end; //(4) } W ynik działania program u (sk rócony, b o pe łny m a 32 inijk i) 00000000 : 0 0 0 0 0 0 0 0 1: 1... 0 0 0 11110 : 30 0 0 0 11111 : 31 1)De finiuje m y unię. Je j sk ładnik am i są nie nazw ana struk tura i zm ie nna typu int. Do te j pory nie tw orzy iśm y typów nie nazw anych. Typy te m ają tak ie sam e w łaściw ości jak nazw ane, a e ponie w aż nie m ają nazw y, nie m oże m y tw orzyć przy ich pom ocy e gze m p arzy dane go typu. Te n typ je st e e m e nte m unii i nie nadanie m u nazw y uspraw nia odnosze nie się do e e m e ntów sk ładow ych. Po prostu b e zpośre dnio po nazw ie e gze m p arza unii podaje m y nazw ę dane j sk ładow e j struk tury tak, jak b y b yła ona b e zpośre dnią sk ładow ą unii, a e w rze czyw istości są one ze b rane w pe w ną grupę tw orzoną prze z nie nazw aną struk turę. Dziw ny je st rów nie ż sposób de finiow ania sk ładow ych, po ich nazw ie staw iam y dw uk rope k, a za nim i ość k o e jnych b itów, do k tórych przy pom ocy dane j nazw y się odnosim y. D a ułatw ie nia 11

w prow adzam y ty k o 8 pie rw szych b itów. Dzięk i te m u, je ś i zapisze m y jak ąś iczb ę w unii przy pom ocy sk ładow e j iczb a, to następnie k orzystając z ob ie k tów od b 1 do b 8 m oże m y odnosić się do w artości k o e jnych b itów. Dzięk i te m u uzysk uje m y prosty i prze jrzysty sposób ope racji na b itach dane j zm ie nne j. 2)De finiuje m y ob ie k ttypu po e _ b it. 3)W pęt i, zw ięk szając stopniow o w artość iczb y zapam iętane j w unii, w ypisuje m y k o e jne re pre ze ntacje b inarne te j iczb y. 4)W tym m ie jscu w b ardzo prosty sposób nak azuje m y w ypisanie k o e jnych b itów. W idzim y, że po prostu w ypisuje m y ob ie k ty sk ładow e b 1... b 8. Je ś i przyjrzym y się w ynik ow i nasze go program u, to rze czyw iście w ypisyw ane w artości są re pre ze ntacjam i b inarnym i k o e jnych iczb z prze działu od 0 do 31. Struk tury, unie i po a b itow e są rzadk o używ anym i e e m e ntam i C+ +, a e dzięk i sw oim cie k aw ym w łaściw ościom um ie jętnie zastosow ane m ogą znacznie uprościć rozw iązanie prob e m u. Konk urs C+ + Na e ży odpow ie dz ie ć na poniżs z e trz y pytania i w ys łać odpow ie dz i na adre s k onk urs @ dragonia.p. O dpow ie dz i na e ży w ys yłać do dnia 25 k w ie tnia 2007r. W śród praw idłow ych odpow ie dz i roz os uje m y M andrak e inux 10.1 Pow e rpack Advance d. 1.Dom yś nym trybe m dos tępu do k as y je s t: a) private, b) pub ic, c) prote cte d; 2.K tóra grupa ope ratorów m a prioryte tniżs z y od poz os tałych : a) =, *=, /=, % =, + =, -=, <<=, >>=, & =, =, ^=; b) *, /, % ; c) <, <=, >, >=; 3.Popraw na de finicja w s k aźnik a w s k _ fun do funk cji: int* funk cja(doub e, ch ar*); to: a) int* *w s k _ fun (doub e, ch ar*) b) int* (*w s k _ fun)(doub e, ch ar ) c) int* (*w s k _ fun)(doub e, ch ar*) 12

Pie rw s z e k ork i w Gam bas ie Gam bas to jęz yk program ow ania typu BASIC (Be ginne r's A -purpos e Sym bo ic Ins truction Code ). Pos iada w ie e ce ch w s pó nych z Vis uabas ic je dnak nie je s tim p e m e ntacją te go dia e k tu BASICa. M im o to roz w ija s ię odpow ie dni m oduł, k tóry um oż iw ia praw ie be z bo e s ne prz e portow anie program u z VB na Gam bas a. ARK ADIUSZ Z YCH EW ICZ Proje k t Gam b as oprócz inte rpre te ra, k tóry je st nie zb ędny do uruch om ie nia ap ik acji, tw orzy całe środow isk o program istyczne oraz cały ze staw b ib iote k. W Gam b asie m am y dostęp do k om pone ntów do k om pre sji poprze z k om pone nty do b az danych po k ontro k i graficzne. Ins ta acja Z dziw nych pow odów, m im o że Gam b as je st dostępny w w ięk szości dystryb ucji, to nie k tórzy dystryb utorzy nie potrafią sob ie poradzić z popraw ną b udow ą pacze k. Je dnak nie je ste śm y sk azani na sam odzie ną k om pi ację, gdyż w łaściw ie sk om pi ow ane paczk i m ożna zna e źć w dzia e Dow n oad na stronie h ttp://gam b as.source forge.ne t/. Tak te ż je st z paczk am i do M andrivy. R ob Kud a przy- gotow ał paczk i, k tóre m ożna b e z prob e m u zainsta ow ać. Dostępne są je dnak paczk i ty k o do M andrivy 2k 6, d ate go użytk ow nicy 2k 7 pow inni stw orzyć w ym agane dow iązanie sym b o iczne : n -s /usr/ ib / ib ge tte xtsrc- 0.14.6.so /usr/ ib / ib ge tte xtsrc- 0.14.5.so Trze b a rów nie ż pam iętać, b y zainsta ow ać pak ie ty um oż iw iające b udow anie rpm ów, gdyż nie są one dom yś nie w ym agane prze z paczk i Gam b asa a b e z nie ch nie utw orzym y rpm ów z program am i w Gam asie. D a M andrivy b ędą to odpow ie dnio rpm - b ui d, rpm - m andriva- se tup- b ui d i spe c- h e pe r. Po insta acji pozostaje nam ty k o w yszuk ać Gam b sa w m e nu i go uruch om ić. M iłośnicy k onso i w pisują po prostu gam b as. Pods taw y jęz yk a Program y w Gam b asie pisze m y tw orząc k asy. D a k ażde j k asy osob ny p ik. Nie k tóre z k as m oże m y oznaczyć jak o Form u arze, co um oż iw ia nam tw o- rze nie program ów ok ie nk ow ych. W yjątk ie m od te j re guły są m oduły, k tóre nie są k asam i a zb ioram i funk cji- dostępnym i d a k ażde j k asy w naszym program ie. Je dnak tw órcy Gam b asa nie za e cają stosow ania m odułów, gdyż b urzy to ob ie k tow ozorie ntow any sposób program ow ania. D a k ażde j k asy m oże m y dodaw ać zm ie nne ub m e tody. Z m ie nne de k aruje m y postaci: słow o k uczow e ok re ś ające dostęp do zm ie nne j (PUBLIC ub PR IVATE), nazw a zm ie nne j, słow o k uczow e AS a po nim nazw a typu zm ie nne jnp.: PUBLIC zmiennapubiczna AS Integer PUBLIC zmiennaprywatna AS Integer Dodatk ow o k ażdą zm ie nną m ożna uczynić statyczną, czy i dostępną d a w szystk ich ob ie k tów te j k asy (je st to ana ogiczne zach ow anie jak zm ie nnych static w C+ + czy Javie ). Do m e tod rów nie ż m ożna dodać słow o k uczow e ok re ś ające dostęp do tych że z innych k as (PUBLIC ub PR IVATE). Dodatk ow o m am y dw a głów ne typy m e tod: SUB nie zw racająca w artości oraz FUNCTIO N zw racająca w artość np.: PUBLIC FUNCTION f(x AS Integer) AS Integer DIM a AS Integer a = 2 RETURN a*x END Jak w idać na pow yższym przyk ładzie zm ie nne w m e todach de k aruje się nie co inacze j, czy i: słów k o DIM, nazw a zm ie nne j, słów k o AS i typ zm ie nne j. Na e ży zw rócić uw agę na to, gdzie de k aruje m y sw oje zm ie nne w m e todzie, gdyż m iędzy de k aracjam i nie m ogą w ystępow ać żadne inne instruk cje. 13

stępow ać instruk cje ste rujące. I tak, pęt a for m a następującą sk ładnie : słow o FO R, w yraże nie startow e, słów k o TO w arune k prze rw ania pęt i, opcjona nie słów k o STEP i w ie k ość k rok u, następnie instruk cje pęt i. Konie c oznaczony je st prze z słow o NEXT np.: DIM I AS Integer FOR I = 1 TO 20 STEP 3 PRINT I & " "; NEXT Istnieje też odmiana tej pęti do przegądania tabic i koekcji: DIM Dict AS NEW Coection DIM Eement AS String Dict["Bue"] = 3 Dict["Red"] = 1 Dict["Green"] = 2 FOR EACH Eement IN Dict PRINT Eement; NEXT todę na e żałob y zrob ić tak : O b ie k tk asy1.o b ie k tk asyw e w.m e todak asyw e w () Je że i w pe w ne j części k odu w ie ok rotnie b ędzie m y m usie i w yw oływ ać m e tody k asy w e w nętrzne j, to w ie ok rotnie b ędzie trze b a pow tarzać ciąg znak ów O b ie k tk asy1.o b ie k tk asyw e w. Co troch ę zm nie jsza czyte ność k odu. Prob e m te n rozw iązuje w łaśnie słow o k uczow e W ITH dostarczając nam b ardzo cie k aw ą funk cjona ność. Usta a ono ok a nie znacze nie ope ratora. (k ropk a), tak b y rozum ie ć go jak o dow ołanie do odpow ie dnie jk asy np.: WITH ObiektKasy1.ObiektKasyWew.MetodaKasyWew() END WITH Pie rw s z y program Uzb roje ni w tę sk rom ną w ie dzę na te m at sk ładni, uruch am iam y środow isk o program istyczne dostarczone w raz z paczk ą gam b as- ide. Po uruch om ie niu Gam b asa pojaw ia się ok no pow ita ne, dzięk i k tóre m u m oże m y utw orzyć now y proje k t, w yb rać do ub ob e jrze ć przyk łady. W yb rao prócz tych pęt i są je szcze pęt e otw arcia poprze dni W H ILE, DO...W H ILE, R EPE- nie Now y proje k t... uruch am ia k re ator, k tóry poat...until, k tóre są b ardzo do- prow adzi nas za rączk ę. O d tak stw orzone go O pe ratory b rze opisane w dok um e ntacji i nie m a se nsu program u m oże m y zacząć pisać nasz pie rw szy Nie ste ty w Gam b asie nie k tóre ope ratory m ają nie co program. przytaczać ich opisu. inne znacze nia w porów nniu z tym i znanym i z C+ + Środow isk o dom yś nie sk łada się z czte re ch a porządk u zapre ze ntujm y je szcze w arune k IF czy Javy i tak pow sze ch nie znany ope rator ink re m e n- D DIM i AS Integer ok ie ne k : ok na zarządzania proje k te m (ok no głów ne tacji (+ + ) nie ste ty nie w ystępuje, w zam ian za to je st i = 3 Gam b asa), ok na z w ł aściw ościam i oraz pase k z k onope rator INC. Natom iastope rator ^ nie ob icza a te r- IF i < 5 THEN t ro k am i. W yst arczy t e raz dodać Form u arz PRINT Liczba mniejsza od 5 natyw y w yk uczające j (co rob i ope rator XO R ) a podelse (praw ym k aw isze m m yszy na k at a ogi w ok nie gł ów nosi do potęgi. Poniższa tab e a prze dstaw ia spis PRINT Liczba większa od 5 nym Now y > Form u arz... ) Nast ępnie w k re at orze w ażnie jszych ope ratorów w raz z ob jaśnie nie m ich ENDIF podaje m y tak ie rze czy jak to czy m a dom yś nie utw odziałania. Słow o k uczow e W ITH rzyć k onstruk tor, de struk tor i czy Form u arz je stk aczasam i zdarza się tak, że tw orzym y k asę, w nie j są b azow ą. Utw orze nie now e go form u arza ob ie k ty inne j k asy, w k tórych te ż są ob ie k ty z Pęt e, w arunk i itp. pow oduje otw arcie się dw óch now ych ok ie ne k. Jak w k ażdym język u program ow ania, m usza w y- jak im iś m e todam i. Ab y w yw ołać odpow ie dnią m e - 14

Pie rw sze to w izua izacja ok ie nk a, drugie to e dytor. Te raz m oże m y położyć na form u arzu przycisk (w yb ie ram y Button z pask a k ontro e k ) oraz e tyk ie tę (Labe ). Podw ójne k ik nięcie na przycisk pow oduje w yge ne row anie funk cji ob sługujących zdarze nie naciśnięcia przycisk u. Całość pow inna w yg ądać m nie j w ięce jtak : PUBLIC SUB Button1_Cick() Labe1.Text = "Sauton Mondo" END M ożna uruch om ić te raz nasz program zie onym trójk ącik ie m na pask u narzędzi. Naciśnięcie przycisk u w naszym program ie spow oduje podm ianę te k stu na e tyk ie cie. O bs ługa z darz e ń. Jak m ożna b yło zauw ażyć w poprze dnim przyk ładzie, m e toda ob sługująca zdarze nie m a nazw ę w postaci Nazw akontro k i_ Nazw az darze nia(). Dzięk i te m u m oże m y tw orzyćw łasne funk cje ob sługujące in- ne zdarze nia. Je dnak proście j je st nacisnąć praw ym k aw isze m m yszy na w yb rany ob ie k t b y w yw ołać m e nu k onte k stow e i w yb rać z isty odpow ie dnie zdarze nie. Co da e j? Te raz w zasadzie na e ży ty ko sob ie w ym yś ić sw ój w łasny program i go zak odow ać w Gam b asie. M ając gotow y program w łatw y sposób m oże m y przygotow ać odpow ie dnie paczk i do rozpow sze ch niania nasze go program u. W tym ce u w yb ie ram y z m e nu Proje k t - > Utw órz pak ie t insta acyjny, co uruch om i nam k re atora, k tóry nie zadając zb yt w ie u zb ędnych pytań pozw o i utw orzyć paczk i d a M andrivy, SuSe, R e dh ata czy De b iana.do uruch om ie nia nasze go program u w ystarczy zainsta ow ać oprócz nasze j paczk i je szcze ty k o paczk ę z inte rpre te re m (gam b as- runtim e ) i gotow e. O g ądam y prz yk łady. Ab y zapoznać się z m oż iw ościam i Gam b asa m ożna ob e jrze ć przyk łady dostarczone w raz z całym IDE Gam b asa.je stich dośćsporo, b o 33, w ięc k ażdy znajdzie coś d a sie b ie. Nie ste ty, przyk łady m ają dość sk ąpy k om e ntarz - że b y nie pow ie dzie ć, że nie m ają go w ca e. Na pocie sze nie m ogę dodać ty k o, że sk ładnia je st na ty e zrozum iała, że i b e z k om e ntarzy m ożna sob ie poradzić ze zrozum ie nie m działania. Prob e m ice ncji Nie ste ty ze w zg ędu na fak t, że Gam b as sw oje b ib iote k i ok ie nk ow e oparł o b ib iote k ę QT, je dyną ice ncją na jak ie j m oże m y w ydaw ać program y używ ające ok ie ne k i napisane w Gam b sie je st GPL(ch yb a, że w yk upi się odpow ie dnią ice ncję od Tro Te ch a). Prob e m te n m a zostać pośre dnio rozw iązany w następnym w ydaniu Gam b asa, gdyż oprócz k om pone ntów graficznych k orzystających z QT pojaw ią się zb iżone funk cjona nością w yk orzystujące b ib iote k ę GTK. Dzięk i te m u, że GTK je stw ydaw ane na ice ncji LGPL um oż iw i to pisanie w pe łni k om e rcyjnych ap ik acji pod Gam b ase m. 15

Program ow anie w s ys te m ie GNU/Linux Te n k urs będz ie dotycz yć program ow ania w środow is k u s ys te m u ope racyjne go. Nie dotycz y on ty k o s ys te m ów opartych na jądrz e Linux, dotycz y on ogó nie s ys te m ów z godnych z norm ą PO SIX - w tym So aris, rodz ina BSD, a naw e t M icros oft W indow s 2000 (w ym aga to pe w nych z m ian w re je s trz e s ys te m u). M ACIEJ M ALINO W SK I - "borim ir" Z najom ość sam e go ty k o język a program ow ania nie w ystarcza do napisania b ardzie j sk om p ik ow ane go program u. Potrze b uje m y je szcze ze staw u dodatk ow ych funk cji. Język program ow ania dostarcza nam w zasadzie ty k o pe w ne go m ode u ab strak cji, k tóry pow inie n um oż iw iać sw ob odne re a izow anie proje k tów. Ponie w aż język i program ow ania w ysok ie go poziom u proje k tuje się tak, b y b yły jak najb ardzie j prze nośne, unik a się w prow adzania w nich e e m e ntów za e żnych od jak ie goś k onk re tne go syste m u ope racyjne go. Z te go pow odu to, co dostaje m y raze m z ANSI C, je stm ak sym a nie prze nośne, a e je dnocze śnie zb yt ogó ne b y w yk orzystyw ać w szystk ie m oż iw ości, k tóre drze m ią w naszym syste m ie. Je dnym słow e m, b e z dodatk ow ych b ib iote k i funk cji syste m ow ych nic cie k aw e go racze jnie zrob im y. W syste m ie GNU/Linux znajduje się w ie e funk cji syste m ow ych i b ib iote cznych zw iązanych z syste m e m i dostarczanych w raz z nim, k tóre m oże m y w yk orzystyw ać w naszych program ach. Funk cje te dają nam w ie e dodatk ow ych m oż iw ości, jak ch oćb y ob sługę syste m u p ik ów, k ata ogów, proce sów czy sygnałów.tych funk cjona ności próżno szuk ać w ANSI C. Be z nich napisanie pow ażne go program u je st praw ie nie m oż iw e. Postaram się po k o e i prze dstaw ić funk cje syste m ow e i b ib iote czne, k tóre z poziom u ANSI C (oraz rów nie ż ISO C+ + ) b ędą m ogły b yć w yk orzystyw ane w program ach. Z acznie m y od om aw iania sposob u ob sługi p ik ów i k ata ogów. W iadom ości te są podstaw ow e i w zasadzie nie zb ędne do da sze j nauk i. W ie e inform acji o funk cjach i odpow ie dnich struk turach m ożna zna e źć na stronach podręcznik a syste m ow e go m an. O d te j pory m ów iąc syste m m am na m yś i syste m y zgodne z norm ą PO SIX i ty k o nim i b ędzie m y się zajm ow ać. Nasze program y b ędą napisane w ANSI C i k om pi ow ane k om pi atore m GCC. O sob y znające ISO C+ + nie pow inny m ie ć żadne go prob e m u ze zrozum ie nie m k odu źródłow e go program ów pre ze ntow anych w tym k ursie. W m ie jscach, w k tórych ANSI C różni się sk ładnią ub działanie m od ISO C+ +, postaram się w yraźnie to zaznaczyć. W Linuk sie w szystk o je st p ik ie m. W syste m ach UNIX w szystk o, co znajduje się w syste m ie, m a sw oją re pre ze ntację w form ie p ik u, przy pom ocy k tóre go m oże m y odw oływ ać się do urządze nia czy zasob u. P ik ie m są zw yk łe p ik i znajdujące się na dysk u, ink i sym b o iczne do p ik ów, k o e jk i FIFO, gniazda służące do k om unik acji, k ata ogi i urządzania, w tym rów nie ż dysk i tw arde, na k tórych zapisuje m y nasze p ik i. Dzięk i te m u dostaje m y spójny i prze jrzysty inte rfe js ob sługi syste m u. Funk cje używ ane do ob sługi w e jścia/w yjścia nie są funk cjam i b uforow anym i. O znacza to, że nie w yk orzystują do sw oje go działania żadnych b uforów, k tóre m ają za zadanie przyspie szyć ich działanie. Syste m ope racyjny je dnak w w arstw ie jądra często stosuje pe w ne rodzaje b uforow ania na sw oje potrze b y. Podstaw ow ą funk cją je st funk cja odpow ie dzia na za otw arcie ok re ś one go p ik u. Funk cja ta prze k azuje 16

tak zw any de sk ryptor p ik u. De sk ryptor p ik u je st to nie uje m na iczb a całk ow ita, przy pom ocy k tóre j odw ołuje m y się do otw arte go p ik u w naszym program ie. W p ik u nagłów k ow ym unistd.h m am y zde finiow ane trzy de sk ryptory p ik ów STDIN_ FILENO, STDO UT_ FILENO, STDER R _ FILENO. M ają one najczęście j num e ry 0, 1, 2, a e d a zape w nie nia m ak sym a ne j prze nośności pow inno się stosow ać w yże jw ym ie nione stałe. go zam k nąć przy pom ocy funk cji c ose. #incude <unistd.h> int cose(int fd); #incude <sys/types.h> #incude <sys/stat.h> #incude <fcnt.h> int open(const char *pathname, int fags, mode_t mode); Pow yższy zapis b ędzie stosow any od te go m om e ntu zaw sze przy podaw aniu de k aracji (zw ane j rów nie ż prototype m funk cji). O znacza on, że do źródła program u na e ży przy pom ocy dyre k tyw y pre proce sora inc ude w staw ić trzy p ik i nagłów k ow e (dodam, że inijk i zaczynające się od #inc ude pow inno um ie szczać się na sam e j górze k odu źródłow e go). Poniże j znajduje się de k aracja funk cji w raz z prze k azyw anym i do nie j typam i argum e ntów. Argum e nty zaznaczone na cze rw ono są opcjona ne. R ozum ie m prze z to, że ty k o przy pe w nych w yw ołaniach funk cji k onie czne je stich podanie. oznaczającą, że ch ce m y utw orzyć now y p ik, to m usim y w ów czas podać je szcze upraw nie nia do p ik u, k tóre zostaną m u przypisane w m om e ncie tw orze nia. Gdy k ończym y pracę z danym p ik ie m, to m oże m y Do funk cji te j prze k azuje m y de sk ryptor p ik u, k tóry ch ce m y zam k nąć. W przypadk u b łędu funk cja zw raca w artość - 1, w przypadk u pow odze nia 0. Nie m usim y je dnak zam yk ać otw artych de sk ryptorów p ik ów w naszym program ie je ś i k ończy on pracę, b ow ie m syste m autom atycznie pozam yk a pootw ie rane prze z nas p ik i. Potrze b uje m y je szcze funk cji, k tóre um oż iw ią nam odczyt i zapis z dane go p ik u ub urządze nia. Te dw ie funk cje to re ad i w rite. #incude <unistd.h> ssize_t read(int fd, void *buf, size_t count); ssize_t write(int fd, const void *buf, size_t count); O b ie przyjm ują de sk ryptor p ik u odnoszący się do w cze śnie j otw arte go prze z nas p ik u. Następnie podaje m y adre s b ufora, z k tóre go czytam y, b ądź do k tóre go zapisuje m y dane z p ik u i na k ońcu je go rozm iar. W przypadk u re ad rozm iar oznacza m ak sym a ną i ość danych, k tóre m oże m y w b uforze zm ie ścić b e z je go prze pe łniania, natom iast w przypadk u w rite oznacza on i ość danych, k tóre Funk cja ope n zw raca w artość całk ow itą int w ięk szą ub rów ną 0, k tóra je st de sk ryptore m p ik u. Położe nie i nazw ę p ik u, k tóry ch ce m y otw orzyć w sk azuje argum e ntpath nam e.w przypadk u b łędu, np.gdy podana prze z nas ście żk a path nam e nie odnosi się do popraw ne go p ik u w syste m ie ub nie m am y praw a do czytania te go p ik u, zw raca w artość - 1. Je ś i w yw ołuje m y funk cję ope n z opcją O _ CR EAT 17

ch ce m y zapisać. R ozm iar w tym przypadk u m oże b yć w ięc m nie jszy od rozm iaru b ufora. Funk cja re ad zw raca i ość prze czytanych znak ów. M oże zw racać w artość 0 oznacza to, że dotarła do k ońca p ik u oznaczone go w artością EO F. W przypadk u, gdy zw raca ona w artość - 1 oznacza to b łąd odczytu. W rite zw raca i ość zapisanych danych ub - 1 w przypadk u b łędu. Je ś i w artość zw racana prze z w rite je st m nie jsza od count oznaczać to m oże jak iś b łąd np. fak t, że sk ończyło nam się m ie jsce na urządze niu. $./nasz_ program Z apis./ oznacza, że program uruch am iam y z b ie żące go k ata ogu. Program te n w ypisuje na standardow e w yjście w szystk im dob rze znany k om unik at pie rw sze go program u. 1)Tutaj znajduje się w spom niana w cze śnie j i w ym agana prze z w rite instruk cja pre proce sora w staw iająca zaw artość p ik u nagłów k ow e go unistd.h. 2)Typow a de finicja funk cji m ain. Z nam y już podstaw ow e funk cje ob sługi odczytu i za- 3)De finicja w sk aźnik a pow itanie do c- string z inte re pisu do p ik ów. M oże m y w ięc napisać nasz pie rw szy sującym nas k om unik ate m. Tutaj spotyk am y się z program. pie rw szą różnicą m iędzy ANSI C i ISO C+ +. M oże nie w idać te go zb yt w yraźnie w tym m ie jscu, a e w #incude <unistd.h> /*(1)*/ ANSI C nie dozw o one je st de finiow anie zm ie nnych w ocie (czy i w praw ie dow o nym m ie jscu) jak m a to int main(int argc, char *argv[]) /*(2)*/ { m ie jsce w ISO C+ +. Z m ie nne zde finiow ane m uszą char *powitanie = "Witaj Świecie!!!\n"; b yć na początk u b ok u (czy i po k am rze otw ie ra/*(3)*/ jące j '{'). W prow adza to pe w ne k om p ik acje i m oże spraw iać, że d a osób piszących na co dzie ń w ISO if( write(stdout_fileno, powitanie, 18)!= 18) /*(4)*/ C+ + k od b ędzie w ydaw ał się m nie j prze jrzysty, b o write(stderr_fileno, "błąd zapide finicje zb ie rają się na początk u b ok u k ażde j funk su", 11); /*(5)*/ cji. } 4)W ypisanie na standardow e w yjście STDO ik u nagłów k ow ym Kom pi acja te go k odu źródłow e go jak i w ięk szości UT_ FILENO zde finiow ane w p pre ze ntow anych w k ursie je st b ana nie prosta. unistd.h k om unik atu w sk azyw ane go prze z w sk aźnik Sprow adza się do w yk onania następujące go po e ce - pow itanie. Kom unik atsk łada się z 18 znak ów i prosiiczb ę znak ów. Je ś i nia (zak ładając, że pow yższy k od źródłow y zapi- m y b y w ypisano w łaśnie tak ą w rit e w ypisze m nie j znak ów ub zw róci b ł ąd, t o (5) sze m y w p ik u o nazw ie p ik _ źródłow y.c : w ypisuje m y na standardow e w yjście b łędów STDER R _ FILENO odpow ie dni k om unik at. $ gcc p ik _ źródłow y.c - o nasz_ program P ik b inarny uruch am iam y w następujący sposób : Sk oro m am y już za sob ą te n najprostszy program, proponuję sprób ow ać napisać coś b ardzie j sk om p ik ow ane go i je dnocze śnie b ardzie j przydatne go: m ianow icie program, k tóry je st zam ie nnik ie m w szystk im dob rze znane go k onso ow e go program u cp. #incude #incude #incude #incude #incude <unistd.h> /*(1)*/ <sys/stat.h> <sys/types.h> <fcnt.h> <stdib.h> #define SIZE 8192 /*(2)*/ int main(int argc, char *argv[]) { int in, out; /*(3)*/ char buff[size]; /*(4)*/ int n; /*(5)*/ if(argc!= 3) { /*(6)*/ write(stdout_fileno, "cp <z> <do>\n", 13); exit(1); /*(7)*/ } if( (in = open(argv[1], O_RDONLY)) == 1) { /*(8)*/ perror(argv[1]); /*(9)*/ exit(1); } if( (out = open(argv[2], O_WRONLY O_CREAT O_TRUNC, S_IRWXU S_IRGRP S_IXGRP S_IROTH)) == -1) { /*(10)*/ perror(argv[2]); exit(1); } whie( (n = read(in, buff, SIZE)) > 0) /*(11)*/ { if( write(out, buff, n)!= n ) perror("write"); } 18

} exit(0); /*(12)*/ Po sk om pi ow aniu te go program u m oże m y przy je go pom ocy k opiow ać dow o ne p ik i. Sposób w yw oływ ania go z inii po e ce ń je st ana ogiczny do zw yk łe go program u cp:./cp p ik.txtk opia_ p ik.txt 1)W łączam y tym raze m o w ie e w ięce jp ik ów nagłów k ow ych.o prócz tych, k tóre już znam y, doch odzi je szcze je de n std ib.h, k tóry m usim y dodać, b o w yk orzystuje m y dw ie now e funk cje e xiti pe rror. 2)De finiuje m y rozm iar b ufora, k tóry posłuży nam do prze nosze nia danych m iędzy dw om a p ik am i.d acze go ak urat tak i rozm iar m a nasz b ufor w yjaśnim y sob ie dopie ro w 3 części k ursu. Te raz m usi nam w ystarczyć w yjaśnie nie, że ta w artość zape w nia naje fe k tyw nie jsze działanie i je dnocze śnie nie zajm uje zb yt dużo pam ięci. 3)De finiuje m y dw ie zm ie nne całk ow ite, w k tórych prze ch ow yw ać b ędzie m y de sk ryptory p ik u w e jściow e go i w yjściow e go nasze j ope racji k opiow ania. 4)De finicja b ufora o rozm iarze SIZ E. 5)Z m ie nna ta posłuży nam do prze ch ow yw ania i ości b ajtów odczytanych prze z re ad i zapisyw anych prze z w rite. 6)Spraw dzam y czy podano po nazw ie nasze go program u dw a param e try odpow iadające nazw om p ik u w e jściow e go i w yjściow e go. W prze ciw nym razie w ypisuje m y odpow ie dni k om unik at. 7)Tutaj po raz pie rw szy w yk orzystuje m y funk cję e xit. Pow oduje ona zam k nięcie nasze go program u. Jak o param e tr prze k azuje m y je j w artość z jak ą program pow raca. Przyjm uje się, że w artość różna od 0 oznacza, że program zak ończył się na sk ute k b łędu. 8)O tw ie ram y pie rw szy podany nam prze z użytk ow nik a p ik ty k o do odczytu, a zw iązany z nim de sk ryptor p ik u zapisuje m y w zm ie nne j in. Je ś i prób a otw arcia p ik u k ończy się nie pow ie dze nie m, to przy pom ocy funk cji pe rror w ypisuje m y k om unik at ostrze gaw czy. Funk cja ta przyjm uje w sk aźnik do cstring. W ypisuje ona na standardow e w yjście b łędów te k st w sk azyw any prze z te n w sk aźnik, staw ia po tym znak ':', a następnie sam a dodaje odpow ie dnią inform ację o b łędzie, k tóry doprow adził do nie popraw ne go w yk onania się funk cji. Je ś i na przyk ład k aże m y sk opiow ać nie istnie jący p ik o nazw ie p ik.txtto program zak ończy się z b łęde m : p ik.txt: No such fi e or dire ctory 9 )W yw ołanie funk cji pe rror w przypadk u b łędu. 10 )O tw arcie p ik u, do k tóre go b ędzie m y k opiow ać dane. P ik otw ie ram y z opcjam i O _ CR EAT i O _ TR UNC ty k o do zapisu. O znacza to, że je ś i p ik nie istnie je, to zostanie utw orzony, a je ś i istnie je, to je go rozm iar zostanie sk rócony do 0, czy i je go zaw artość zostanie w yk asow ana. W przypadk u b łędu pode jm uje m y odpow ie dnie działania. 11)To je st głów na pęt a nasze go program u odpow ie dzia na za k opiow anie zaw artości p ik ów z in do out. Będzie się w yk onyw ać dopók i re ad pow raca z w artością w ięk szą niż 0, a w ięc odczytuje jak ie ś dane i nie doch odzi do k ońca p ik u.z e zw a am y na zapisanie m ak sym a nie SIZ E znak ów do b ufora b uff. Następnie ty e znak ów, i e funk cja re ad odczytała (zapam iętane je st to w zm ie nne j n) zapisuje m y do p ik u out z b ufora b uff. Gdy dojdzie m y do k ońca p ik u in, funk cja re ad zw róci 0 i pęt a się zak ończy. 12)Ta inijk a zaw sze b ędzie znajdow ać się na k ońcu naszych program ów. O znacza ona, że program zak ończyłsię popraw nie. Istnie je funk cja, k tóre j zadanie m je st w yłącznie tw orze nie now e go p ik u. M a ona pe w ne w ady, o k tórych pow ie m y sob ie w k o e jne j części. M ożna się b e z nie j ob yć stosując funk cję ope n. #incude <sys/types.h> #incude <sys/stat.h> #incude <fcnt.h> int creat(const char *pathname, mode_t mode); Funk cja ta tw orzy p ik o nazw ie ok re ś one j prze z param e tr path nam e z upraw nie niam i m ode. Z w raca de sk ryptor p ik u odnoszący się do now o utw orzone go p ik u, k tóry otw arty je stty k o do zapisu. W yw ołanie : cre at(./p ik.txt, upraw nie nia); je strów now ażne w yw ołaniu: ope n( p ik.txt, O _ W R O NLY O _ TR UNC, upraw nie nia); O _ CR EAT O statnia z poznanych dzisiaj funk cji służy do sw ob odne go prze m ie szczania się po p ik u. Przy je j pom ocy m oże m y np. odczytać b ajt 27, czy ustaw ić się na k ońcu p ik u. Tą funk cją je st se e k. #incude <sys/types.h> #incude <unistd.h> off_t seek(int fides, off_t offset, int when- 19

ce); O pcje w h e nce : SEEK_ SET ustaw ie nie zgodnie z początk ie m p ik u SEEK_ CUR ustaw ie nie zgodnie z b ie żącą pozycją w sk aźnik a SEEK_ END ustaw ie nie zgodnie z k ońce m p ik u D a k ażde go p ik u otw arte go w syste m ie prze ch ow yw ana je st pozycja w sk aźnik a p ik u. Je st to po prostu num e r b ajtu, na k tórym zak ończyłsię ostatni proce s zapisu ub odczytu. Norm a nie czytając 10 b ajtów z początk u p ik u, w sk aźnik ustaw ia się na b ajcie 10.Podob nie je st w przypadk u zapisu. Dzięk i te m u nie odczytuje m y tych sam ych danych ani nie zapisuje m y ich w tym sam ym m ie jscu. Dzięk i se e k m oże m y je dnak sw ob odnie naw igow ać po p ik u. Jak o pie rw szy param e tr prze k azuje m y de sk ryptor otw arte go w cze śnie j p ik u, następnie num e r b ajtu na k tóry ch ce m y ustaw ić w sk aźnik i na sam ym k ońcu pozycję, od k tóre j b ędzie m y iczyć prze sunięcie w b ajtach. M oże m y iczyć od początk u p ik u, od b ie żące j pozycji w sk aźnik a ub od k ońca p ik u. Funk cja zw raca b ie żącą pozycję w sk aźnik a, w przypadk u b łędu zw raca - 1. Program de m onstrujący użycie funk cji se e k. #incude #incude #incude #incude #incude int main(int argc, char *argv[]) { int fd; /*(2)*/ char *zawartosc = "0123456789"; /*(3)*/ char c; /*(4)*/ if( (fd = open("testowy", O_RDWR O_TRUNC O_CREAT, S_IRWXU S_IRGRP S_IXGRP S_IROTH)) == -1) /*(5)*/ error("testowty"); /*(6)*/ /*(7)*/ if( write(fd, zawartosc, 10)!= 10) error("write"); if( seek(fd, 0, SEEK_SET) == -1) error("seek"); read(fd, &c, 1); /*(8)*/ write(stdout_fileno, &c, 1); /*(9)*/ write(stdout_fileno, " ", 1); if( seek(fd, 3, SEEK_SET) == -1) /*(10)*/ error("seek"); read(fd, &c, 1); write(stdout_fileno, &c, 1); write(stdout_fileno, " ", 1); if( seek(fd, -1, SEEK_END) == -1) /*(11)*/ error("seek"); read(fd, &c, 1); <unistd.h> <sys/types.h> <sys/stat.h> <stdib.h> <fcnt.h> void error(char * str); write(stdout_fileno, &c, 1); write(stdout_fileno, "\n", 1); /*(1)*/ } exit(0); void error(char * str) /*(12)*/ { } perror(str); exit(1); W ynik działania program u: 0 39 1)Program nie je st zb yt rozm ow ny, a e dzięk i nie m u m ożna dob rze zob razow ać sposób prze suw ania w sk aźnik a po p ik u. Ponie w aż w program ie tym w ie ok rotnie b ędzie m y ob sługiw ać b łędy, dodam y b ardzo prostą funk cję, k tóra uprości nam to zadanie. Tutaj m am y je j de k arację a poniże j funk cji m ain je jde finicję. 2)De finiuje m y zm ie nną, w k tóre j prze ch ow yw ać b ędzie m y de sk ryptor p ik u, z k tórym b ędzie m y pracow ać. 3)Z aw artość nasze go przyszłe go p ik u zapisuje m y w zm ie nne jzaw artosc. 4)Z m ie nna znak ow a, w k tóre j prze ch ow yw ać b ędzie m y dane odczytyw ane z p ik u. 5)Tw orzym y p ik o nazw ie te stow y i nadaje m y m u odpow ie dnie praw a. 6)Z apisuje m y w nim odpow ie dnie dane. 7)Ustaw iam y się na początk u nasze go p ik u, ponie w aż po zapisaniu danych w sk aźnik ustaw iony je st na je go k ońcu. 8)O dczytuje m y je de n znak z p ik u z je go początk u. Nie zaim p e m e ntow a iśm y ob sługi b łędów odczytu i zapisu ab y uprościć k od źródłow y. 9 )W ypisuje m y pie rw szy znak. W idzim y, że popraw nie ustaw i iśm y się na początk u, b o pie rw szym znak ie m w p ik u je stznak '0 ' i tak i otrzym a iśm y. 10 )Ustaw iam y się te raz na czw artym znak u ( iczym y b ow ie m od 0 ) od początk u p ik u. O dczytuje m y go i w ypisuje m y. Czw artym znak ie m je st 3 i w szystk o się 20

zgadza. 11)Ustaw iam y się prze d ostatnim znak ie m w p ik u. Po odczytaniu go i spraw dze niu otrzym uje m y w artość 9. M oże nas to troch ę dziw ić, a e po k rótk im zastanow ie niu w szystk o w ydaje się jasne. Je ś i ustaw i ib yśm y się na k ońcu p ik u, to odczyta ib yśm y znak EO F. R e ad pow róci z w artością 0 i nie przypisze żadne go znak u, a m y ch ce m y odczytać znak '9 ', a w ięc ustaw iam y się je de n znak prze d k ońce m b y go odczytać. Na tym zak ończępie rw szą część.te podstaw ow e ope racje w e jścia w yjścia dostarczane go w raz z syste m e m b ędą prze z nas w ie ok rotnie używ ane. Je dnak stanow ią one ty k o nie w ie k ą część ogrom u funk cji ob sługi syste m u p ik ów dostarczanych w raz z syste m e m. Będzie m y je suk ce syw nie poznaw ać. Nie sposób je st opisać k ażdą z funk cji dogłęb nie w raz ze w szystk im i m oż iw ym i zw racanym i prze z nią b łędam i. Po pie rw sze z te go pow odu, że je st to b ardzo ob sze rny m ate riał, po drugie w w ie u syste m ach spotyk am y się z różnicam i im p e m e ntacyjnym i i m usie ib yśm y je uw zg ędniać co nie potrze b nie k om p ik ow ałob y cały k urs. E e m e nty prze ze m nie prze dstaw iane są w spó ne d a syste m ów zgodnych z PO SIX. Są w ięc w pe łni prze nośne. Na e ży zdaw ać sob ie je dnak spraw ę z te go, że w ie e syste m ów oprócz te j podstaw ow e j funk cjona ności dostarcza w ie e dodatk ow ych opcji i m oż iw ości, k tóre je dnak nie są prze nośne, a e w danym syste m ie znacznie uspraw niają pe w ne ope racje. D ate go na e ży często zag ądać do podręcznik ów syste m ow ych m an (2) w syste m ie, w k tórym przyszło nam program ow ać. 21

W a k a z e s pam e m Artyk uł rz uca troch ę św iatła na s tronę prak tycz ną z as tos ow ania fi trów antyw irus ow ych i antys pam ow ych d a m ałych s e rw e rów pocz tow ych. Pre z e ntow any m ate riał be z prob e m u dz iała z arów no na s e rw e rach z z ains ta ow anym s ys te m e m ope racyjnym Linux jak i z rodz iny BSD. W je dnym artyk u e nie je s te śm y ocz yw iście w s tanie w ycz e rpać całe j te m atyk i - pos taram y s ię je dynie prz e ds taw ić k i k a propoz ycji w a ki z uciąż iw ościam i dz is ie js z e je -pocz ty. TO M ASZ RO SZ AK K RZ YSZ TO F KO W ALIK Ce ow o pom inę iśm y insta ację podstaw ow ych k om pone ntów (tak ich jak postfix, se ndm ai, procm ai ), gdyż zazw yczajznajdują się w k ażde jdystryb ucji. Je że i nie, insta acja je stprosta, a o sposob ach k onfiguracji m oże m y poczytać w dok um e ntacji. Konfiguracja se rw e ra pocztow e go je st spraw ą odręb ną i indyw idua ną. De finicja spam u E e k troniczna w iadom ość je stspam e m, je że i: - tre ść i k onte k st w iadom ości są nie za e żne od tożsam ości odb iorcy, ponie w aż ta sam a tre ść m oże b yć sk ie row ana do w ie u innych pote ncja nych odb iorców, - tre ść w iadom ości daje odb iorcy podstaw ę do przypuszcze ń, iż nadaw ca w sk ute k je j w ysłania m oże odnie ść k orzyści nie proporcjona ne w stosunk u do k orzyść odb iorcy w ynik ających z je jode b rania - je jodb iorca nie w yraziłuprze dnie j, m oż iw e jdo w e ryfik acji, zam ie rzone j, w yraźne j i zaw sze odw oływ a ne jzgody na otrzym anie te jw iadom ości, (na podstaw ie h ttp://nospam - p.ne t) W dzia e praw o (h ttp://nospam - p.ne t/praw o.ph p) m oże m y poczytać o re gu acjach praw nych m ających zw iąze k ze spam e m. Sprób uje m y w artyk u e opisać prosty, a e sk ute czny syste m antyw irusow y i antyspam ow y. Z ałoże nia: - syste m ope racyjny Linux (dow o na dystryb ucja) ub BSD - se rw e r pocztow y se ndm ai ub postfix - k onta sh e ow e - zainsta ow any procm ai Pie rw sza inia ob rony. W a k ę ze spam e m rozpoczynam y od w e rsyfik acji czarnych ist. Czarne isty to nic inne go, jak se rw e ry z b azą danych o adre sach IP m aszyn, k tóre trudnią się rozsyłanie m nie ch ciane jpoczty. Se rw e ry utrzym ujące czarne isty: cb.abuseat.org backhoes.mai-abuse.org reays.mai-abuse.org diaups.mai-abuse.org sb.spamhaus.org b.spamcop.net reays.ordb.org ist.dsb.org spam.wytnij.to Z asada działania je stprosta. D a uproszcze nia tłum acze nia zak ładam y, iż dow o na m aszyna w ysyłająca pocztę je stse rw e re m. Se rw e r pocztow y przyjm uje połącze nie z m aszyny X i spraw dza czy je j adre s znajduje się na czarne j iście spam e rów. Je że i odpow ie dź je st pozytyw na (m aszyna X je st na iście spam e rów ), nasz se rw e r odsyła "całusk a" z adnotacją 550 Spam b ock e d se e :... W te n prosty sposób odrzucam y znaczną część spam u jak a puk a do b ram se rw e ra pocztow e go. Uw agi: 1. TPSA - te go nie trze b a nik om u tłum aczyć, ido w szystk ich inte rnatów. M im o iż na w pis w h ois tpne t.potrzym uje m y w sk aźnik w postaci adre su e m ai : ab use @ tpne t.p, ab use @ te e k om unik acja.p do w a k i ze spam e m, ope rator nie rob i nic, ab y tę sytuację popraw ić. Nic - m am tu na m yś i b rak jak ich k o w ie k m ie rza nych oznak popraw y. Tu w ie u m oże spotk ać nie spodziank a, adre sy ne ostrady znajdują się na czarne j iście. 2. Inni ope ratorzy udostępniający darm ow ą pocztę e - m airów nie ż tam figurują. Prob e m m oże m y rozw iązać prze z odpow ie dni w pis w k onfiguracji se rw e ra pocztow e go, ze zw a ający na 22

odb iór poczty z tych se rw e rów. 3. W ada w /w rozw iązania to długi czas ocze k iw ania na odpow ie dź z se rw e rów czarnych ist. W ie u dostaw ców poczty e - m ainie pozw a a sob ie na zb yt długie w ycze k iw anie na zgodę do w ysłania m ai a i w czasie, gdy nasz se rw e r w e ryfik uje czarne isty, zryw a połącze nie i nie dostarcza poczty. Istnie je rozw iązanie w /w prob e m u. M oże m y pob ie rać p ik i z istam i spam e rów w form ie te k stow e j, w ów czas odpada prob e m w e ryfik acji nadaw cy on- ine.nasuw a się je dnak pytanie jak często odśw ie żać istę. p ik.procm ai rc. Edytuje m y p ik.procm ai rc i w prow adzam y nasze re guły. Z aczynam y od podstaw. Konfiguracja ście że k dostępu. PATH=$HOME/bin:/usr/bin:/usr/ucb:/bin:/usr/oca/bin:. LOGFILE=$MAILDIR/from Sk anuje m y pocztę program e m antyw irusow ym c am scan Druga inia ob rony. AV_REPORT=`camscan --og=/var/og/camav/camse rw e r przyjął połącze nie z se rw e ra X i prze słał mai.og --stdout - cut -d: -f 2` [ "$AV_REPORT"!= " OK" ]; then echo w iadom ość. Nim trafi ona na k onto adre sata, m usi VIRUS=`if Yes; ese echo No;fi` prze jść w ie e te stów. SCAN="System antywirusowy serwera XYZ: MKSVIR i W drugie j inii ob rony potrze b uje m y procm ai a i sys- CLAMAV" te m u antyw irusow e go. Z asadę działania i sposób k onfiguracji procm ai a :0fw formai -a "X-Scan: $SCAN" znajdzie m y na w ie u stronach w w w jak i w sam e jdodo AV_ R EPO R T w prow adzam y status sk anow ania k um e ntacji proje k tu. program e m c am scan. D a program u pocztow e go (k ie nta) zostaw iam y adczy to ab y przypadk ie m nie w irus? notację, iż poczta została poddana spraw dze niu W sie ci non- stop k rąży duża iczb a rob ak ów, w iruprze z syste m antyw irusow y c am avi m k s. sów, k oni trojańsk ich. Te go nie trze b a ch yb a nik om u spe cja nie tłum aczyć. Syste m ów antyw irusow ych d a syste m ów Linux jak i BSD m am y dość :0fw duży w ach arz. Nie je st ona tak im ponująca jak d a * ^X-Virus-Status: Yes formai -i "Virus: $AV_REPORT" -i "Subject: VIW indow $, a e m am y w czym w yb ie rać. RUS: $AV_REPORT" Do w yb oru m am y proje k ty k om e rcyjne i ope n sour- Jeżei camav znaazł wirusa, wstawiamy jego ce. M y w yb ra iśm y dw a: c am avi m k s. syganturę C am av- je stdarm ow ym syste m e m antyw irusow ym. Procm ai+ c am av. W k ażdym k ata ogu użytk ow nik a se rw e ra m am y :0 B * ^X-Virus-Status: Yes /$HOME/mai/virus-mai i k ie ruje m y pocztę do sk rzynk i z w irusam i. A co w przypadk u, je że i nie w yk ry iśm y w irusa? M oże m y je szcze zapytać o zdanie syste m antyw irusow y M KSVIR. M KSVIR sw e go czasu b ył darm ow ym syste m e m antyw irusow ym, b e z w sparcia te ch niczne go i b e z odpow ie dzia ności za je go używ anie i przydatność. Nie w o no b yło go używ ać do sk anow ania partycji W indow $ow ych. Jak a je st ob e cnie sytuacja praw na?na e ży prze czytać o tym na stronie firm ow e jfirm y M KSVIR. Pytam y m k s- a co sądzi o w /w poczcie. :0 f /usr/sbin/mks32 -e -s -f /etc/mks.cfg 2>>/var/og/mks.og formai -a "X-MKS-Scan: `date `" :0 B * ^mks_vir: zaacznik skasowany.* /$HOME/mai/virus-mai Je że i w irus prób ow ałsię prze m k nąć, to pe w nie m k s go ustrze ił. Z aw irusow aną pocztę k ie ruje m y do sk rzynk i z w irusam i. Trze cia inia ob rony. Je że i to nie w irus, to m oże spam? Spam Assassin to program do ana izy praw dopodob ie ństw a przyna e żności w iadom ości e - m aido nie pożądanych (czy i spam u). O pis pe łne j k onfiguracji znajdzie m y na stronie produce nta: h ttp://spam assassin.apach e.org/doc.h tm Do nasze go p ik u.procm ai rc dodaje m y k o e jne w pi- 23

sy. :0 f /usr/oca/bin/camassassin 2>>/var/og/camav/camav.og formai -a "X-CamAV-Scan: `date `" :0fw: formai1.ock * ^X-Priority: 5 \ ^Priority: Non-Urgent \ ^Importance: ow formai -I "X-Priority" -I "Priority" -I "Importance" :0fw: spamassassin.ock * < 256000 spamassassin :0fw: formai2.ock * ^X-Spam-Fag: YES formai -I "X-Priority: 5" -I "Priority: NonUrgent" -I "Importance: ow" :0fw: formai2.ock * ^X-Spam-Fag: YES /$HOME/mai/spam-mai Kom e ntarz: Każda w iadom ośćm nie jsza od 2560 0 0 b ajtów spraw dzana je stprze z spam assassina. Konfiguracja spam assasina znajduje się w podk ata ogu k ażde go użytk ow nik a. W sk ład podstaw ow e jk onfiguracji w ch odzi: SCO R E poziom, przy k tórym ist je st uznaw any za spam (dom yś nie ustaw iono na 5.0 pk t) Na stronie h ttp://spam assassin.apach e.org/te sts_ 3_ 1_ x.h tm (d a w e rsji 3.1) znajdzie m y pe łną gam ę opcji do k onfiguracji spam assassin'a. Przyk łady: score FR EE_ PO R N 4 je że i w ystąpi słow o PO R N, ist dostanie 4 punk ty k arne. score SUBJ_ VIAGR A 3 je że i w ystąpi słow o VIAGR A, ist dostanie 3 punk ty k arne. M oże m y rów nie ż ana izow ać po sk ie isty i w rzucać je do sk rzynk i ze spam e m, gdy napotk am y w pisy typu: score score score score PL_NAJTANSZE PL_WINDYKACJA PL_SUBSKRYPCJA PL_PROMOCJA 1 1 1 1 Punk ty k arne sum ują się. Do spam assasin'a je st tak że sze re g p uginów (w tycze k ). Do najcie k aw szych i najczęście j stosow anych za icza się FuzzyO CR. FuzzyO CR de k oduje grafik ę do te k stu, a następnie szuk a czy tam nie zostałuk ryty spam. O statnim i czasy spam z gifam i podb ijał w ięk szość se rw e rów pocztow ych a zw yk ła ana iza te k stu prze z spam assasina daw ała m ie rne re zu taty. Patrząc na struk turę fi tru, m ożna zauw ażyć ana ogie do Spam assassina,. Kom e ntarz: 1.zaczynam y od granicy m inus 250 punk tów 2.następnie, je ś i m aipoch odzi z po sk ich dom e n, ode jm uje m y k o e jne 150 0-250 - 150 0 = - 1750 3.je ś i m aipoch odzi z dom e n w poznan, ode jm uje m y k o e jne 30 0 0-1750 - 30 0 0 = - 4750 4.w k o e jnych w ie rszach w idzim y re guły tzw. k ary 5.w yjąte k stanow ią zw roty grze cznościow e w język u po sk im, po to b y w zm ocnić ak ce nt, że ocze k uje m y m ai i od naszych rodak ów. Jak w idzim y w poniższych re gułach m ożna stosow ać zam ie nnik i ite r. Innym i słow y: po co pisać dw ie re guły d a: gir girs jak m ożna to zrob ić w następujący sposób : gir( s ) Czw arta inia ob rony Je st to ostatnia ana iza poczty prze d dostarcze nie m je jdo sk rzynk i adre sata. Spam e rzy starają sie oszuk ać w szystk ie dostępne fi try antyspam ow e, fałszując słow a, dodając znak i zam iast ite r. Poniższe re guły ana izują w iadom ość pod k ąte m w ystępow ania słów używ anych prze z spam e rów. R e guły przygotow yw ane są na b azie zgrom adzone go dotych czas spam u. Efe k tyw ność fi tru je stduża. Przyk ład. Je że i poczta prze jdzie z inne j dom e ny niż *.pi w tre ści poczty w ystąpią słow a: :0 HB: * -250^0 * -1500^0 ^FROM.+@.+\.p -3000^0 ^FROM.+@.+\.poznan\.p... 24

* * * * 80^0 80^0 80^0 80^0 erotic porn P0RN stee poczta zostanie zak w a ifik ow ana do spam u i prze k ie row ana do sk rzynk i ze spam e m. R e guły tw orzone są prze z ok oło m ie siąc i za e żą od tre ści poczty ze spam e m. Dob rze dopracow ane re guły dają ponad 9 0 % sk ute czność. O to przyk ład postępow ania z m ai e m. Fi tr te n dopisany je stjak o ostatnia część p ik u.procm ai rc. :0 HB: * -250^0 * -1500^0 ^FROM.+@.+\.p * -3000^0 ^FROM.+@.+\.poznan\.p * 100^0!^From: * 200^0!^To: * 100^0!^Subject: * 200^0 Received.*(advertise steath buk sex) * 100^2 Received.(comanche apache).+(net com org)? * 50^2 ^(From To).*(sex adut porn) * 200^0 Message-ID.*(advert buk ov(e ing) aegispam) * 190^0 ^Subject.*(\ sex adut porn gay erotic advert) * 20^0 ^Subject.*\$ * 100^0 ^Subject.*\$\$ * 500^0 ^Subject.*\$\$\$ * 20^0 ^Subject.*\! * 100^0 ^Subject.*\!\! * 300^0 ^Subject.*\!\!\! * 50^2 ^PP-Warning: * -150^0 witam * -150^0 szkoeni(a e) * -150^0 pozdrawiam * -150^0 pozdrowienia * -150^0 pa(n ni) * -150^0 dat(a y) * 100^0 $ * 80^0 goodwi * 80^0 www * 80^0 stee * 80^0 gir( s) * 80^0 bu(y ght) * 80^0 best * 80^0 bro * 80^0 erotic * 80^0 porn * 80^0 P0RN * 80^0 gir1 * 80^0 tee(n s) * 80^0 marketing * 80^0 ovey * 80^0 partner * 80^0 man's * 80^0 pric(e es) * 80^0 faied * 80^0 vjiagra * 80^0 vijagra * 80^0 xanax * 80^0 vaium * 80^0 ejucuation * 80^0 produc(t s) * 80^0 paye(r s) * 80^0 stronger * 80^0 custu(m er) * 10^2 subject.+remove * 10^2 remove.+(subject request ist) * 10^2 repy.*remove * 10^2 one\ time.*(mai message) * 5^2 video pictures earn /$HOME/mai/spam-mai Je że i w szystk ie te sty prze szły pom yś nie, m oże m y spok ojnie adre sata pow iadom ić sm s- e m ub na k om unik ator o now e jpoczcie dostarczone jna k onto. M y używ am y ope nw e b m ai 'a. h ttp://w w w.ope nw e b m ai.org Dzięk i dostępow i do poczty prze z w w w m am y w g ąd w sk rzynk i ze spam e m i w irusam i. Prze dstaw i iśm y ty k o w ycine k m oż iw ości w a k i ze spam e m, nie poruszy iśm y te m atu w e ryfik acji nadaw cy czy fi trów b ogofi te r, gray ist, spam d jak o części zapory sie ciow e j. Sposob ów k onfiguracji fi trów antyspam ow ych je st w ie e, m y zapre ze ntow a iśm y je dną, prze te stow aną. Sk ute czność je st b ardzo duża i za e żna je st od inte nsyw ności działania spam e rów. Te m at fi trów antyspam ow ych, jak i sposob y w a kiz nim i je st ob sze rnie opisany w inte rne cie na stronach w w w i istach dysk usyjnych. h ttp://w w w.se ndm ai.org h ttp://w w w.postfix.org h ttp://w w w.procm ai.org/ h ttp://w w w.ii.com /inte rne t/rob ots/procm ai /q s/ h ttp://spam assassin.apach e.org/ h ttp://w w w.yre x.com /spam /spam config.ph p h ttp://w w w.c am av.org/ h ttp://w w w.m k s.com.p h ttp://w w w.ope nw e b m ai.org h ttp://nospam - p.ne t A co w przypadk u, gdy oprogram ow anie antyw irusow e ub antyspam ow e się pom y iło? Z a e cam y insta ację dodatk ow e go oprogram ow ania do ob sługi poczty prze z stronę w w w. 25

Eag e nie z będnik e e k tronik a Je dną z najw ięk s z ych bo ącz e k w środow is k u Linuk s a poz a s te row nik am i je s t brak narz ędz i CAD. Je dnak ok az uje s ię, że is tnie ją produce nci udos tępniający oprogram ow anie na p atform y inne niż M S W indow s. M im o że k om e rcyjne, to d a użytk u pryw atne go cz ęs to je s t dos tępne be z płatnie. Prz yk łade m tak ie go narz ędz ia je s t Eag e - s tw orz one prz e z CadSoft. M ACIEK RUTECK I Każdy e e k tronik, k tóry m usiał zrob ić płytk ę druk ow aną, w ie, że najw ięce jczasu poch łania sam a czynność proje k tow ania. Co m łodsi Czyte nicy zape w ne już nie pam iętają, jak k ie dyś się rysow ało uk ład ście że k na papie rze m i im e trow ym b ądź na k a ce te ch niczne j, a pote m na podstaw ie te go w ytraw iało am inat. Te raz w dob ie k om pute rów czynność tą prze jęły spe cja izow ane program y. W artyk u e został prze dstaw iony Czyte nik om opis jak zaproje k tow ać uk ład zasi acza stab i izow ane go w oparciu o sca ony uk ład 780 5M. Nie sk upiono się na pok azaniu sam ych re guł proje k tow ania, b o to b yłb y m ate riał na oddzie ny artyk uł (i to racze j w spe cja izow anym pe riodyk u), e cz na sam ym posługiw aniu się program e m. Z ak ładam rów nie ż, że Czytający m a już pe w ną w ie dzę z e e k tronik i. Sam program m ożna pob rać ze strony h ttp://w w w.cadsoft.de /, Czyte nik nie ch prze dte m spraw dzi, czy nie je stdostępny w je go dystryb ucji.je dynym i ogranicze niam i program u są: rozm iar płytk i, m ak sym a nie 10 x8 cm oraz zaw ęże nie do dw óch w arstw ście że k, zaś w przypadk u e dytora sch e m atów m oże m y rysow ać ty k o na je dnym ark uszu. Czy to dużo? Nie k onie cznie, zw ażyw szy że do dom ow ych ce ów rzadk o k ie dy proje k tuje się w ięk sze uk łady. Je ś i m am y zainsta ow any program, czas na je go uruch om ie nie. Na początk u pojaw i się e k ran podob ny dor ys.1: W głów nym ok nie m am y - w postaci rozw ijane j isty - m.in. b ib iote k i, sk rypty oraz proje k ty. Z arów no b ib iote k i, jak i proje k ty prze z nas stw orzone, dob rze je st um ie szczać w k ata ogu e ag e w k ata ogu dom ow ym (podczas pie rw sze go uruch om ie nia program sam zaproponuje tę ok a izację). M e nu: Fi e - > Ne w - > Proje ct w pisuje m y nazw ę proje k tu (w m oim przypadk u Dragonia ). Początk ow o b ędzie on pusty.z acznijm y od stw orze nia sch e m atu e e k tryczne go. M ając zaznaczony nasz proje k t, praw ym przycisk ie m m yszy w yb ie ram y Ne w - > Sch e m atic, co otw orzy nam now e ok no - R ys.2 W pie rw sze j k o e jności trze b a dodać e e m e nty, m e - Rys.1 Rys.2 nu: Edit - > Add... i pojaw i się nam k o e jne ok no. Z uw agi na fak t, iż b aza je st spora, w arto sk orzystać z 26

w yszuk iw ark i na do e. Ponie w aż szuk am y stab i izatora iniow e go 5V z se rii 78xx, zate m najw ygodnie j w pisać w po e w yszuk iw ania frazę 78* i nacisnąć ENTER. Po e poszuk iw ań nam się zaw ęzi i w gałęzi Line ar znajdzie m y poszuk iw any e e m e nt- R ys.3 K ik am y O K i prze nosim y go do nasze go proje k tu. Po um ie szcze niu go na sch e m acie nacisk am y Esc i szuk am y k onde nsatorów fi trujących (po je dnym e e k tro itycznym i ce ram icznym, zarów no na w e jście jak i w yjście uk ładu). Na e ży w yczyścić po e w yszuk iw ania, w pisać w nie CAPA* oraz nacisnąć ENTER. W gałęzi Capacitor > w im a znajdzie m y inte re sujące nas e e m e nty. Dob ór zostaw iam czyte nik ow i, gdyż m usi go dostosow ać do posiadanych podze społów. Ja jak o ce ram iczne w yb rałe m C2.5/4, zaś jak o e e k tro it z se rii CPO L- EU: na w e jściu uk ładu CPO L- EUB45181D, na w yjściu CPO L- EUT5D9. Po zak ończe niu nacisk am y dw uk rotnie Esc, pow inniśm y uzysk ać coś, jak na rysunk u - R ys.4 Jak w idzim y, trze b a ob rócić k onde nsatory C3 oraz C4, no i jak oś przypisać im w artości znam ionow e. O b rót w yk onuje m y za pom ocą m e nu Edit- > R otate, k ik ając na e e m e nty. Ab y zak ończyć, naciśnij przycisk STO P na głów nym pane u w e dytorze sch e m atów. Podob nie je st z po e ce nie m prze suw ania (Edit - > M ove ). Dzięk i opcji Edit - > Va ue /Nam e m oże m y w pisać w artości i nazw y e e m e ntów. Je szcze je dne j rze czy nam b rak uje. Cze go? W e jść i w yjść. W racam y zate m do Edit - > Add..., poszuk uje m y W ire pad - > 2.54/1.0 i dodaje m y czte ry sztuk i do sch e m atu. M am y już e e m e nty i w ypadało b y je jak oś połączyć. W tym ce u w yb ie ram y Draw - > Ne t. Trze b a pam iętać, że tak a k o e jność, jak ą uży iśm y przy łącze niu e e m e ntów, zostanie zach ow ana w e dytorze płytk i druk ow ane j! Naj e pie j zacząć połącze nia od stab i izatora oraz m asy. W ostate czności pow inniśm y otrzym ać coś tak ie go - R ys.5 Sch e m at gotow y. Prze jdźm y do zrob ie nia płytk i druk ow ane j. Z m e nu Fi e - > Sw itch to b oard potw ie rdzam y stw orze nie płytk i na podstaw ie sch e m atu i otrzym am y tak ie ok no - R ys.6 Na razie nie w yg ąda to za cie k aw ie. W szystk ie e e m e nty zgrupow ane b e z żadne go porządk u, b rak zrob ionych ście że k, w dodatk u poza w nętrze m ram k i, w k tóre j pow inniśm y um ie ścić e e m e nty. Podob nie jak w przypadk u sch e m atu, prze nosim y w szystk o do w nętrza ram k i, a e pam iętając o re gułach proje k tow ania uk ładów e e k tronicznych. Na szczęście uk ład je st prosty. M ożna tak że zm nie jszyć rozm iar ram k i. Po pe w nym czasie m oże m y uzysk ać coś jak poniże j- R ys.7 Co praw da nie je st to je szcze ostate czna w e rsja (w ie e połącze ń i ułoże ń e e m e ntów nie zostało za szczęś iw ie w yb ranych, artyk uł m a je dynie pok azać narzędzie, te ch nik ęproje k tow ania Czyte nik m usi nab yć w e w łasnym zak re sie ), a e m oże m y zająć się tw orze nie m ście że k. M oże m y rob ić to ręcznie, a e sk orzystajm y z narzędzi rob iących to za nas. Z m e nu w yb ie ram y Too s - > Auto... i zob aczym y tak ie ok no R ys.8 W Ge ne rapre fe rre ct Dire ctions m oże m y ok re ś ić pre fe row ane k ie runk i trasow ania d a w arstw y górne j(top), k tóre jnie używ am y (płytk a je dnow arstw ow a) i Bottom. W pie rw sze j w yb ie ram y N/A, w drugie j gw iazdk ę. Ponadto w yb ie ram y R outing Grid, czy i sze rok ość w yrażoną w m i sach (je dna tysięczna ca a). Z ostaw m y dom yś nie 50 m i(1,27 Rys.3 Rys.4 Rys.5 27

m m ). W yb ie ram y O K. Program zaproponow ał nam połącze nia - R ys.9 Nie w szystk ie są prze z nas ak ce ptow a ne i nie k ie dy w b e zse nsow ny sposób w yk onane. Na szczęście m oże m y dok onać re tuszu. Z m e nu Edit w yb ie ram y R ipup i k ik am y na te ście żk i, k tóre nam się nie podob ają.ja przyk ładow o usunąłe m ście żk ę łączącą dodatni b ie gun k onde nsatora C3 z pozostałym i e e m e ntam i - R ys.10 Kore k ty dok onuje m y za pom ocą Edit - > R oute. Na górze pojaw i się pase k, gdzie m oże m y ustaw ić sposób łam ania ście że k i ich sze rok ość.po zm ianie otrzym ałe m coś tak ie go - R ys.11 Te raz ch cie ib yśm y zape w ne zob aczyć spód płytk i, ab yśm y m og i zrob ić ją dom ow ą m e todą w ytraw iając w ch ork u że aza. Z m e nu Edit - > Group zaznaczam y w szystk o i k o e jno Edit - > M irror i praw ym przycisk ie m m yszy k ik am y w e w nątrz po a z e e m e ntam i. Nastąpi ustrzane odb icie. Te raz nie b ie sk a w arstw a Bottom stała się Cze rw oną Top. M am y je dnak nadm iarow e opisy. Ch ce m y zostaw ić ty k o ob rys granic płytk i i rozm ie szcze nie ście że k z otw oram i. Z m e nu Vie w - > Disp ay/h ide aye rs zostaw iam y ty k o sze ść pie rw szych w arstw (do Dim e nsion w łącznie ). O trzym am y coś tak ie go - R ys.12 Te raz m oże m y to w ydruk ow ać (pam iętajm y o odpow ie dnie j sk a i) ub w ye k sportow ać m.in. jak o grafik ę. Tw orzym y w łasne b ib iote k i A co, je ś i potrze b ne go e e m e ntu nie m a w standardow ych b ib iote k ach? Eag e m a ob sze rne b ib iote k i naw e tw b e zpłatne jw e rsji. Je dnak w cze śnie j czy późnie j pojaw i się potrze b a stw orze nia now e go e e m e ntu. O k azuje się, że je st to b ardzo proste i w ym aga je dynie um ie jętności posługiw ania się m yszk ą k om pute row ą. Tw orzym y przyk ładow y uk ład o ośm iu nóżk ach : 4 w e jścia: IN0 - IN4 2 w yjścia O UT0, O UT1 1 R ESET 1 CLR W ob udow ie SM D (d a w ygody dow o ne j) O tw ie ram y Eag e. Po e ce nie : Fi e - > Ne w - > Lib rary. O tw orzy się nam now e ok no. K ik am y na sk rót R ys.13 W do nym w ie rszu w pisuje m y nazw ę b ib iote k i (u nas: te m p ) - R ys.14 K ik am y na Sym oraz O K, późnie jna Ye s.z a pom ocą narzędzi - R ys.15 oraz tych na górnym pask u rysuje m y nasz podze spół (b e z nóże k ). O trzym am y coś podob ne go jak na rysunk u - R ys.16 Jak w idać nie je st to sk om p ik ow ane. Te raz dodam y nóżk i. W tym ce u k ik am y na sk rót - R ys.17 i dorysow uje m y potrze b ne osie m pinów (za e cam zach ow ać rozsąde k przy rozm ie szcze niu k ońców e k ). Te raz w ypadałob y dob rać se nsow nie jsze nazw y, niż te, k tóre proponuje program. W tym ce u k ik am y na sk rót - R ys.18 i odpow ie dnio de finiuje m y piny. Po tym e tapie ok no program u pow inno w yg ądać następująco - R ys.19 Rys.6 Rys.7 To już je dna trze cia rob oty. Te raz ob udow a. K ik am y na sym b o- R ys.20 W do nym w ie rszu w pisuje m y te m p - R ys.21 Rys.8 28

K ik am y na Pac i O K Ye s. Tutaj postępuje m y jak przy tw orze niu sym b o u.w szystk ie potrze b ne narzędzia są z ok a izow ane w tym sam ym m ie jscu. Na k onie c nie zapom nijm y o dodaniu pinów (sm d druk u pow ie rzch niow e go, na do e po e w e j stronie ) oraz o w yb raniu odpow ie dnie j w arstw y ( aye r - top). Przy naze w nictw ie zastosujm y te sam e oznacze nia, jak d a sym b o u (d a w ygody). K ik am y na Edit - > De scription i pisze m y przyk ładow o te m p - R ys.22 W yb ie ram y O K W k ońcow ym e fe k cie otrzym am y coś podob ne go jak na rysunk u - R ys.23 To już dw ie trze cie rob oty. Te raz trze b a to w szystk o połączyć. W tym ce uk ik am y na przycisk - R ys.24 W ok nie pisze m y jak w cze śnie j te m p i zatw ie rdzamyk ik ając na De v oraz O K i Ye s - R ys.25 Je ś i otrzym am y k om unik at b łędu o b rak u upraw nie ń, to w arto już te raz zapisać b ib iote k ę (za e cam zapis w k ata ogu e ag e w k ata ogu dom ow ym ). W Edit - > De scription pisze m y przyk ładow o te m p i zatw ie rdzam y. K ik am y na - R ys.26 W yb ie ram y nasz uk ład i prze nosim y go do e w e go górne go ok ie nk a. Potrze b uje m y ty k o je de n, zate m po k ik nięciu nacisk am y dw uk rotnie Esc - R ys.27 Pojaw ia się ok ie nk o, w k tórym łączym y sym b oz ob udow ą, je że i zastosow a iśm y te sam e nazw y pinów, to połącze nie b ędzie proste - R ys.30 Dob ie rając piny z ob u ok ie ne k i k ik ając na po e ce nie Conne ct otrzym am y - R ys.31 Z atw ie rdzam y k ik ając na O K. Z aznaczam y opcję O n (na do e ). W k ońcow ym e fe k cie otrzym am y R ys.32 Je ś i w cze śnie j te go nie zrob i iśm y, to zapisuje m y proje k t: Fi e - > Save (ponow nie za e cam zapis w k ata ogu e ag e w k ata ogu dom ow ym ). Te raz w ch odzim y w Contro Pane program u, w yszuk uje m y naszą b ib iote k ę i z m e nu k onte k stow e go w yb ie ram y Use - R ys.33 Rys.9 Na praw o od nazw y pojaw i się duża zie ona k ropk a. W łaśnie zb udow ałe ś pie rw szą b ib iote k ę gratu acje. M oże sz ją te raz dodaw ać do sw oich proje k tów. Jak Czyte nik pe w nie zauw ażył, w Eag e m im o ogranicze ń m ożna w b ardzo prosty i szyb k i sposób zaproje k tow ać dow o ną płytk ę druk ow aną. W arto w spom nie ć, że podob nie się pracuje z program e m pod syste m am i M S W indow s i M ac O S X. Rys.10 W yb ie ram y po e ce nie Ne w (na do e ) - R ys.28 W yb ie ram y nasz uk ład. K ik am y dw uk rotnie na zaznaczone po e (z w yk rzyk nik ie m ) - R ys.29 Rys.11 29

Rys.18 Rys.15 Rys.12 Rys.13 Rys.19 Rys.16 Rys.17 Rys.20 Rys.14 30

Rys.24 Rys.21 Rys.28 Rys.25 Rys.29 Rys.22 Rys.26 Rys.30 Rys.23 Rys.27 31

Rys.31 Rys.32 Rys.33

jk ata og - program do k ata ogow ania płyt K ażdy troch ę bardz ie j z aaw ans ow any użytk ow nik k om pute row y z bie ra s w oje dane i je ś i m a tak ą m oż iw ość arch iw iz uje je na płytach. Prz y pie rw s z ych k i k u płytach je s z cz e pam ięta co z najduje s ię na te j z cz e rw onym napis e m, a co na te jz nie bie s k ą nak e jk ą. K ie dy je dnak płyt je s t k i k anaście, z acz yna gubić s ię w pos z uk iw aniach i s tw ie rdz a, że ręcz ne prz e g ądanie to ak urat nie je s t najw ygodnie js z y s pos ób z najdow ania potrz e bne go p ik u. całk ie m sporo, w tym w ie e b ardzo zaaw ansow anych. Gorze j je st, k ie dy użytk ow nik ch ce ope row ać na sw oim dysk o- zb iorze pod różnym i syste m am i ope racyjnym i - dodaw ać i prze szuk iw ać b azę płyt pod różnym i O S'am i. W te dy w yb ór drastycznie zm nie jsza się, nie w szystk ie tak ie ap ik acje b e zprob e m ow o znoszą pracę pod udaw aczam i innych syste m ów (np. W ine ). Rys 1 Pocz ąte k ins ta acji Tak a b yła m oja droga do pom ysłu stw orze nia ap ik acji jkata og. Te k i k adzie siąt płyt, zaw ie rających w ie e drob nych p ik ów, pom ie szanych pom iędzy cdr'am i b e z żadne go k ucza i porządk u, b yło trudne do opanow ania. Ap ik acja m iała pracow ać m inim um pod Linuk se m i O k nam i, w ięc w yb ór Javy b ył zupe łnie natura ny. Ap ik acja pracuje tak że pod innym i syste m am i ope racyjnym i, m uszą zaw ie raćty k o odpow ie dnie środow isk o uruch om ie niow e Jav a PRZ EM YSŁAW K ALICK I prz e m k (JR E, co najm nie j w w e rsji 1.5), do ściągnięcia z ow aniu i sk onfiguprzy k i k udzie sięciu płytach stw ie rdza, że to po h ttp://java.sun.com /. Po zainsta row aniu Jav y (JR E) na e ży ściągnąć i zainsta ow ać prostu nie m oż iw e, ab y - nie tracąc zb ędne go czasu j Kat a og w syst e m ie. D a L inuk sa i O k ie n przygot ow azna e źć dok ładnie te n p ik, o jak i m u ch odziło. ator, przysytuacja je szcze b ardzie j k om p ik uje się, gdy je de n ny został b ardzo prosty w ob słudze insta pom inaj ący w yg ąde m st andardow e inst a atory d a p ik je st w k i k u w e rsjach na k i k u płytach, syst e m ów spod znak u M S. Program inst a at ora Rys 2 Pie rw s z y e k ran ins ta atora jk ata og różniących się pom iędzy sob ą datą ostatnie j m odyzost ał przygot ow any w Inst a Jam e r, pozw a a na w yfik acji. W te dy nadch odzi m om e nt, k ie dy użytk ow nik k u opcji insta acji, spraw dzi czy zainsta o- W innych syste m ach na e ży rozpak ow ać arch iw um szuk a program u, k tóry w spom oże go w tym w ysiłk u. b ranie k i w ano JR E, poprow adzi praw ie za rączk ę. uniw e rsa ne i uruch om ić poprze z JR E p ik jkataprogram ów, k tóre spe łniają tak ą funk cję, je st 33

og.jar. Na przyk ładzie w e rsji 0.4 (ob e cnie najnow sze j w e rsji stab i ne j) ch ciałb ym zapre ze ntow ać jkata og. Po uruch om ie niu program pok azuje ok no o program ie : Pie rw szym k rok ie m przy pracy z program e m do k ata ogow ania pow inno b yć dodanie płyt do b azy danych program u. Ab y to zrob ić, na e ży w yb rać zak ładk ę Dodajpłytę. Ek ran w yg ąda w te dy tak : na zak ończe nie proce su. Po dodaniu płyty w Linuk sie i O k nach w łożona płyta zostanie autom atycznie w ysunięta. Z aw artość płyt je st zapisyw ana w k ata ogu dom ow ym użytk ow nik a, w podk ata ogu.jkata og/b dfi e /. Je st to dom yś ny k ata og rob oczy, je dna płyta to je de n p ik w form acie XM L. Po sk ata ogow aniu płyty istnie je m oż iw ość ob e jrze nia zaw artości p ik u za pom ocą zw yk łe go e dytora te k stow e go. Je ś i k toś ch ce prze nosić sw oją b azę płyt pom iędzy różnym i syste m am i to w ystarczy gdy b ędzie k opiow ał w spom niany k ata og.jkata og, z całą zaw artością w e w nątrz. Z aw artość sk ata ogow anych płyt m ożna prze g ądać za pom ocą drze w a, um ie szczone go w k o e jne j zak ładce - Prze g ądaj : Rys 3 jk ata og O program ie Rys 4 Dodaw anie now e jpłyty To je st pow ita na część inte rfe jsu program u. Prze dstaw iany je st num e r ak tua ne j w e rsji, adre sy stron zw iązanych z program e m. Ki k a se k und po uruch om ie niu program stara się sk ontak tow ać z se rw e re m, ab y spraw dzić czy znajduje się tam now sza w e rsja ap ik acji.je ś i tak, to ściąga uak tua nie nie na k om pute r użytk ow nik a (ok oło 30 0 k B). Na te jczęści form atk i pok azuje się dodatk ow y napis: Użytk ow nik pow inie n w łożyć płytę do sk ata ogow ania, następnie w pisać nazw ę płyty pod jak ą b ędzie zapisana oraz zm ie nić m ie jsce znajdow ania się płyty w syste m ie. D a syste m ów ok ie nnych b ędzie to odpow ie dnia ite ra re pre ze ntująca ok re ś ony napęd, czy i ite ra od A do Z, pote m dw uk rope k oraz dw a \ (np. E:\\ a b o D:\\ a b o K:\\ ). D a syste m ów inuk sow ych na e ży spraw dzić gdzie płyta je st zam ountow ana w syste m ie. Je ś i m ontow ana je st autom atycznie, m ożna to spraw dzić po e ce nie m m ount. W ażne je st, ab y w pisana ście żk a w sk azyw ała na rze czyw isty k ata og, a nie b yła ink ie m do ok re ś one go k ata ogu. M oże to pow odow ać prob e m y w Rys 5 Prz e gądanie z aw artości baz y płyt działaniu program u. Po podaniu ście żk i i nazw y płyty na e ży nacisnąć przycisk Dodaj CD i pocze k ać Ab y b yć pe w nym, że w idok je st najb ardzie j ak tua ny Po k ik nięciu w napis program prosi o potw ie rdze nie ch ęci ak tua izacji i ponow ne uruch om ie nie program u. Po re starcie użytk ow nik m a najnow szą, najb ardzie jak tua ną w e rsję. 34

na e ży nacisnąć przycisk O dśw ie ż.drze w o sym b o izujące płyty, k ata ogi i p ik i je st w te dy b udow ane ponow nie, na podstaw ie ak tua nych danych. Jak o najb ardzie j nadrzędne pre ze ntow ane są nazw y płyt, k ażda płyta rozw ija się w zaw arte w nie jk ata ogi i p ik i. Kata ogi da e j m ożna k ik ać, ab y zob aczyć ich zaw artość. Płyty pre ze ntow ane są w e dług porządk u a fab e tyczne go ich nazw. W tym w idok u m ożna tak że usunąć w cze śnie j dodaną płytę: na e ży k ik nąć na nazw ę sym b o izujacą płytę, a następnie po naciśnięciu praw ym przycisk ie m m yszy w yb rać z m e nu k onte k stow e go Usuń płytę. P ik, b ędący re pre ze ntacją zaw artości w yb rane j płyty, zostanie usunięty, a drze w o k ata ogow e zostanie uak tua nione. Na e ży uw ażać, ab y prze d prób ą usunięcia zaznaczona b yła nazw a płyty, a nie p ik a bo k ata og. Przyszła pora na om ów ie nie głów ne j części program u, czy i w yszuk iw ania. Ab y do nie j w e jść na e ży k ik nąć w zak ładk ę Z najdź CD : Sk orzystanie z w yszuk iw ania je st b ana nie proste w ystarczy w pisać część nazw y poszuk iw ane go p ik u b ądź k ata ogu. Po naciśnięciu k aw isza Szuk aj! prze szuk iw ana je st b aza danych płyt dodanych do te j pory. W yszuk ane p ik i/k ata ogi spe łniające zadane k ryte rium pre ze ntow ane są w w ydzie one j części ok na: podana je st pe łna nazw a p ik u/k ata ogu, nazw a płyty, ście żk a dostępu na płycie, rozm iar oraz data ostatnie jm odyfik acji. Ap ik acja posiada dw ujęzyczny inte rfe js: je ś i syste m posiada po sk ie ustaw ie nia, w te dy inte rfe js je st po po sk u. Je ś i ustaw ie nia są inne, w te dy autom atycznie program k om unik uje się z użytk ow nik ie m po angie sk u. Istnie je tak że m oż iw ość prze tłum acze nia k om unik atów na dow o ny inny język. jkata og został napisany przy użyciu IDE Ne tb e ans. Strona dom ow a te go proje k tu to h ttp://prze m k a ick i.p /jkata og/ Rys 6 Cz ęść w ys z uk ująca

Łapie m y byk i jęz yk ow e, cz y i co nie co o s praw dz aniu pis ow ni Te n artyk uł będz ie nie w ycz e rpującym te m atu opis e m jak us taw ić s obie s praw dz anie pis ow ni na k i k a popu arnych s pos obów, a tym s am ym unik nąć błędów w tow arz ys tw ie. K ARO LKO Z IO Ł "axio" O sob y nie sk om pute ryzow ane często nazyw ają prze sadnie k om pute r tak ą duża m aszyna do pisania. I ch ociaż to nie praw da, to je dnak na k om pute rze pisze się b ardzo dużo te k stów. A dużo te k stów w sposób natura ny im p ik uje dużo b łędów (b o m y ić się je st rze czą udzk ą). Do popraw iania sie b ie człow ie k w ym yś ił odpow ie dnie program y. W tym te k ście ch ciałb ym om ów ić sposob y ustaw ie nia sob ie spraw dzania pisow ni w trze ch ak tach, b ędących najczęstszym i sposob am i na produk ow anie te k stów za pom ocą k om pute ra. Po pie rw sze p ik i te k stow e w k onso i, po drugie prze g ądark i inte rne tow e i po trze cie pak ie ty b iurow e. Tak w ięc do dzie ła! Aspe, czy i jak spraw dzić te k stw te rm ina u. Aspe je st uruch am ia nym z inii po e ce ń program e m do spraw dzania popraw ności te k stu w p ik ach typu p ain- te xt (czy i czysty te k st) pod w zg ęde m ortograficznym.z astąpiłon podob ny, starszy program o nazw ie ispe. Z acznie m y od insta acji aspe a. W dystryb ucji Ge ntoo sprow adza się ona do po e ce nia: długie go po e ce nia ch e ck. W ynik tak ie go po e ce nia pow inie n dać nam ładne ok ie nk o zrob ione w te ch no ogii ncurse s z następujacym w idok ie m : e m e rge - pvaspe aspe - p co zainsta uje program aspe oraz je go po sk ie słow nik i (w razie potrze b y m ożna doinsta ow ać te ż inne słow nik i).w innych dystryb ucjach insta acja sprow adza się do podob nych k rok ów (np. insta acja z rpm 'ów ). Po insta acji m ożna te ż doinsta ow ać słow nik i późnie j ub te ż dołożyć a te rnatyw ne słow nik i. Bardzo dob ry słow nik m ożna zna e źć na stronie [1], po czym na e ży go rozpak ow ać i zainsta ow ać nie śm ie rte nym./configure & & m ak e & & m ak e insta. Jak w idać, w ątp iw e słow o zostało zaznaczone, zaś pod spode m została prze dstaw iona ista suge row ajak spraw dzić dok um e nt za pom ocą aspe a?w te r- nych popraw e k. Je że i na k tórąś się zgadzam y, to nam ina u w pisuje m y: e ży ją w yb rać za pom ocą odpow ie dnie j cyfry, po czym program autom atycznie prze ch odzi do następaspe - c p ik.txt ne go. Je że i nie to m ożna sk orzystać z opcji: Ignore Ignoruje b łędne słów k o i prze ch oprzy założe niu, że p ik.txt to w łaśnie te n p ik k tóry dzi do następne go b łędne go ch ce m y spraw dzić pod k ąte m ob e cności b łędów R e p ace W ch odzi do ręczne go tryb u e dyortograficznych. Z am iast k rótk ie go - c m ożna użyć cji. Je że i w yraz je st na ty e dziw ny, że nie m a go w 37

słow nik u to m ożna zasuge row ać program ow i jak m a go popraw ić. Add Dodaje słów k o do słow nik a i następnym raze m nie b ędzie ono trak tow ane jak o b łędne. Lista słów e k dodanych d a dane go użytk ow nik a znajduje się w p ik u ~ /.aspe.p.pw s Poch odne od pow yższych to: Ignore a, R e p ace a i Add ow e r. Funk cji Ab ort i Exit ch yb a nie trze b a tłum aczyć. O prócz tak ie go proste go po e ce nia m oże m y użyć aspe a z odpow ie dnim i opcjam i. Część opcji w ystępuje w form ie długie j ub k rótk ie j (tak jak ch e ck ). Najw ażnie jsze opcje w e dług m nie to: -- ang=język ub - O k re ś a język w k tórym b ędzie spraw dzany te k st; o i e te n język różni się od norm a ne j ok a izacji syste m u; w prze ciw nym razie to po e ce nie je stracze jzb ędne. - - e ncoding=k odow anie O k re ś a k odow anie na jak ie aspe nastaw ia się spraw dzając p ik.d a po sk ie j ok a izacji je st to dom yś nie iso 8859-2 i je że i dok um e nt je st zapisany w tym k odow aniu, m ożna nie ustaw iać te j opcji. Je że i natom iast je st zapisany w innym k odow aniu (np. utf- 8), to w ypadałob y. No ch yb a, że nie za e ży nam na popraw nym spraw dze niu. - - m ode =fi tr(tryb ) O k re ś a tryb spraw dzania za e żny od typu dok um e ntu. Dostępne są następujące fi try: h tm, sgm, te x, e m ai, ccpp, none, pe r, ur, com m e nt, nroff, te xinfo (nazw y m ów ią ch yb a sam e za sie b ie ; none de ak tyw uje fi try, czy i przyw raca tryb dom yś ny). Na przyk ład w tryb ie h tm są opuszczane w szystk ie znacznik i, zaś w tryb ie ccpp spraw dzane są ty k o k om e ntarze, zaś opuszczany cały k od. - - dont- b ack up Je że i nie za e ży nam na k opii zapasow e j p ik u (np. do późnie jsze go ręczne go spraw dze nia), to m oże m y użyć te j opcji. Dom yś nie je st to opcja w yłączona i tw orzone są k opie zapasow e - z rozsze rze nie m.b ak (np. p ik.txt.b ak )spraw dzanych p ik ów. - - m aste r=słow nik ub - d słow nik O k re ś a różny od dom yś ne go słow nik, k tóry ch ce m y użyć do spraw dzania nasze go p ik u. e rorze na e ży najpie rw m ie ć zainsta ow ane go aspe a/ispe a (co już pow inie niśm y m ie ć za sob ą) oraz sk onfigurow ać k i k a opcji w Ce ntrum Ste row ania KDE. W ch odzim y zate m do Sk ładnik i KDE => Spraw dzanie pisow ni i ustaw iam y tam trzy w ażne opcje : Słow nik : Dom yś ny po sk i Kodow anie : Ja osob iście m am ustaw ione na UTF- 8, aczk o w ie k d a w ięk szości użytk ow nik ów e pie j b yłob y ustaw ić na odpow ie dni d a nasze j stre fy języnajczęstsze ustaw ie nia m ożna zapisać w p ik u k on- k ow e j ISO 8859-2 (szcze gó nie, że ch ce m y prze cie ż figuracyjnym aspe a. D a zw yk łe go użytk ow nik a je st sk onfigurow ać spraw dzanie pisow ni w prze g ądarce to ~ /.aspe.conf (zaś p ik g ob a ny to inte rne tow e j, a w ięk szość po sk ich stron inte rne /e tc/aspe.conf). Na przyk ład m ój p ik.aspe.conf tow ych je stzapisana w łaśnie w k odow aniu iso- 8859 w yg ąda następująco: 2). K ie nt: Aspe ang p Te sam e opcje m ożna te ż ustaw ić z poziom u prze e ncoding utf- 8 g ądark i Konq ue ror;znajdują się one w m e nu Ustam aste r p w ie nia => Konfiguracja spraw dzania pisow ni. dont- b ack up Spraw dzanie pisow ni w Konq ue rorze (np. podczas pisania te k stów na forach ) ob jaw ia się podob nie jak Na e ży zauw ażyć, że opcje inii po e ce ń nak ryw ają w pak ie tach b iurow ych, tj. zaznacze nie m te k stu na opcje z p ik u k onfiguracyjne go. cze rw ono. Tak i b łąd m ożna popraw ić ręcznie (to Ch ce sz dow ie dzie ć się cze goś w ięce j o aspe?w e jdź ch yb a najszyb sza m e toda, zw łaszcza przy zw yk łych na stronę [2]. Dob ry po sk i opis (sam z nie go k orzy- ite rów k ach ), ub te ż w yb rać z m e nu k onte k stow e go stałe m ) je st na stronie [3]. Z aw sze m ożna te ż użyć pod praw ym przycisk ie m m yszk i opcję Spraw dź aspe - - h e p. pisow nię. O tw orzy się w te dy ok no z m oż iw ością zm iany b łędne go w yrazu na je de n z zasuge row anych ub te ż je go m anua ną e dycję. Spraw dzanie pisow ni w ne cie, czy i jak nauczyć prze g ądark i pi now ania popraw ne jpisow ni. O pe ra I tutaj m e ch anizm spraw dzania pisow ni je st oparty na aspe u. Po zainsta ow aniu ow e go, Konq ue ror To m oja u ub iona, ch ociaż nie doce - O pe ra pow inna go sam a zna e źć i sk onfigurow ać niona prze g ądark a inte rne tow a (a zaraze m sob ie. Spraw dzanie pisow ni odb yw a się standardom anage r p ik ów, prze g ądark a grafik i itp.), tak w ięc w o, tzn. po napisaniu te k stu w yb ie ram y z m e nu od nie j zacznę. Ab y m óc spraw dzać b łędy w Konq u- k onte k stow e go Spraw dź pisow nię, po czym otw ie ra 38

się ok ie nk o z suge row anym i popraw k am i. Nie ste ty, nie m a cze goś tak ie go, jak autom atyczne zaznaczanie b łędnych w yrazów, co znaczy, że sam i m usim y pam iętać o spraw dzaniu pisow ni (ch yb a je dnak proście j je st pam iętać o nie rob ie niu b łędów ). Troch ę to utrudnia całą istotę k ore k ty te k stu, b o głów nym zadanie m program ów do spraw dzania pisow ni je stw łaśnie autom atyczne zaznaczanie ite rów e k i innych nie zam ie rzonych b łędów, nie zauw ażonych prze z człow ie k a. A praca z O pe rą przypom ina w e rtow anie te k stu ze słow nik ie m i sam odzie ne popraw ianie tych b łędów, k tóre się zauw aży. przycisk ie m m yszk i m am y te ż m oż iw ość zm iany słow nik a, z k tóre go FF w danym m om e ncie k orzysta (ab y nie dopuszczać do tak ich głupich sytuacji, że Fire fox z w łączonym po sk im słow nik ie m prób uje zaznaczać angie sk ie słów k a jak o b łędy). Z de cydow anie najpopu arnie jszą m aszyną do pisania dużych i ości te k stu są pak ie ty b iurow e, a najpopu arnie jszym ope nsource 'ow ym z nich je st O pe no ffice (w te j ch w i i w e rsja 2.0 i to nią b ędzie m y się zajm ow ać). W dystryb ucjach rpm 'ow ych zazw yczaj po sk ie słow nik i są insta ow ane raze m z O pe no ffice 'm po zaznacze niu język a sysfire fox W w e rsji 2.0 Fire fok sa w prow adzono w e - te m ow e go jak o po sk i. Je że i je dnak słow nik i nie w nętrzny m odułspraw dzania pisow ni (w cze śnie j na- zostały zainsta ow ane ub m ając syste m w ie ojęzycz e żało k orzystać z w tycze k typu Aspe Fox [4]). ny ch ce m y m ie ć k ontro ę nad m odułam i spraw dzana e ży ty k o zadb ać, ab y zainsta ow any b ył po sk i nia pisow ni, to zostaje nam insta acja słow nik ów do słow nik. Je że i tak ie go nie posiadam y, to k ie ruje m y O O ręcznie. A e po k o e i. się na stronę [5], po czym insta uje m y po sk i słow nik (tudzie ż inne, je że i nam na nich za e ży) i re star- 1. Ściągam y ze strony [31] co następuje : słow nik tuje m y FF. M am y te raz po sk i słow nik. FF sam ortograficzny, słow nik dzie e nia w yrazów oraz słow podk re ś a b łędy, k tóre m oże m y popraw iać k orzysta- nik synonim ów d a O O o 2.x (je że i za e ży nam na jąc z suge stii w m e nu k onte k stow ym. Pod praw ym słow nik ach d a innych język ów to w arto odw ie dzić stronę [32]) i zapisuje m y gdzie ś tym czasow o arch iw a. R ozpak ow uje m y w szystk o - pow inniśm y m ie ć następujące p ik i: p _ PL.aff, h yph _ p _ PL.dic, p _ PL.dic, th _ p _ PL_ v2.datoraz th _ p _ PL_ v2.idx. 2. Prze nosim y te p ik i to k ata ogu: /m ie jsce _ gdzie _ zainsta ow a iśm y_ O O /sh are /dict/ooo/ - czy i w m oim w ypadk u je st to /usr/ ib /ope noffice /sh are /dict/ooo/ 3.W ow ym k ata ogu pow inie n znajdow ać się p ik te k stow y dictionary. st (je że i go nie m a to oczyw iście tw orzym y go). Na e ży go w ye dytow ać dopisując na- stępujące inijk i: DICT pplp _ PL H YPH pplh yph _ p _ PL TH ES pplth _ p _ PL_ v2 gdzie : DICT to ustaw ie nia słow nik a ortograficzne go w yrazów, H YPH odpow iada za m oduł dzie e nia w yrazów, zaś TH ES za słow nik synonim ów. I tak m ożna dopisać w ie e słow nik ów w e dług sch e m atu: DICT język dia e k tnazw a_ p ik u_ ze _ słow nik ie m np. DICT pt BR pt_ BR (czy i b razy ijsk i dia e k t portuga sk ie go). Podob nie m ożna z H YPH i TH ES. 4. Przydałob y się je szcze spraw dzić czy zainsta ow ane m oduły spraw dzania pisow ni są ak tyw ow ane. M i w szystk o zask oczyło autom atycznie, a e je że i nie, to na e ży w e jść w Narzędzia => O pcje => Ustaw ie nia język ow e => Pisow nia => Dostępne m oduły język ów (w w e rsji angie sk ie j: Too s => O ptions => Language se ttings => W riting aids => Avai ab e anguage m odu e s) i zaznaczyć odpow ie dni słow nik oraz język po sk i je że i trze b a. I w szystk o pow inno b yć gotow e do działania. A jak sytuacja prze dstaw ia się w KO ffice? Po popraw nym sk onfigurow aniu spraw dzania pisow ni w KDE (patrz punk t z Konq ue rore m ) w KW ord pow inna pojaw ić się w opcjach Konfiguracji podpunk t Pisow nia, gdzie m ożna ustaw ić język dom yś ny jak o po sk i p us k i k a innych opcji. Natom iast w m e nu Narzędzia pojaw ia się podm e nu Pisow nia, gdzie m oże m y zaznaczyć/odznaczyć autom atyczne spraw dzanie pisow ni. 39

A m oże k toś używ a Ab iw orda?te ż ob sługuje spraw dzanie pisow ni. Na e ży go ty k o w cze śnie j sk om pi ow ać z f agą spe, np. w Ge ntoo: USE= spe e m e rge ab iw ord Przy zainsta ow anym aspe 'a pow inniśm y m ie ć w Ab iw ordzie do dyspozycji autom atyczne spraw dzanie pisow ni (nigdzie nie zna azłe m opcji w yłącze nia te go, a e praw dę m ów iąc, nie długo szuk ałe m ) oraz opcję Spraw dź pisow nię w m e nu Narzędzia. Podsum ow anie czy i słow o k ońcow e Jak w idać w ięk szość m odułów spraw dzania pisow ni opie ra się na aspe u (daw nie j ispe u), e w e ntua nie z je go a te rnatyw nym i słow nik am i. Ty k o O pe no ffice i Fire fox dorob iły się w łasne go syste m u spraw dzania pisow ni. Je dnak naw e t m im o w łączonych różnych słow nik ów i m odułów popraw iania b łędów zaw sze zdarzy się jak iś b łąd w te k ście, k tóry spraw dza iśm y naw e t k i k a razy. Pow ód?po pie rw sze słow nik i zaw sze są ograniczone i nie zaw ie rają nigdy w szystk ich w yrazów popraw nych w język u po sk im. Po drugie język po sk i je st język ie m dość m ocno e astycznym zarów no w sk ładni zdaniow e j jak i słow otw órcze j, d ate go nie na e ży w ie rzyćw e w szystk o, co podk re ś ają nam odpow ie dnie program y. Bo w k ońcu zaw sze ostate czna de cyzja na e ży do człow ie k a. m ie jsce Po sk i (nie ob ie cuję, że dojdzie zim ne ). Błąd m usi b yć potw ie rdzony b ądź prze z naszą k ore k tork ę, b ądź prze z k ogoś z R ady Język a Po sk ie go. A k orzystając z ok azji, ch ciałb ym pozdrow ić naszą k ore k tork ę, O ę :- ) O dnośnik i do cie k aw ych stron: [1]h ttp://w w w.k urnik.p /s ow nik /ort/ [2]h ttp://aspe.ne t/m an- h tm /inde x.h tm [3]h ttp://forum.s ack w are.p /vie w topic.ph p?t=119 51 [4]h ttps://addons.m ozi a.org/fire fox/10 22/ [5]h ttps://addons.m ozi a.org/fire fox/dictionarie s/? ang=p - PL [31]h ttp://p.ope noffice.org/addons.inde x.h tm #s ow nik i [32]h ttp://w ik i.se rvice s.ope noffice.org/w ik i/dictionarie s Uw aga! Konk urs! W tym te k ście znajduje się co najm nie j je de n b łond. D a te go, k to znajdzie najw ięk szą iczb ę b łędów w tym artyk u e (tzn. w ięce j niż je de n), re dak tor zob ow iązuje się w ysłać piw o w dow o ne 40

Pis ać w k ons o i z abaw nie jnie co, cz y i tak i m ały as ci-art Artyk uł te n będz ie o dw óch program ach, k tóre potrafią ge ne row ać nie co m nie j s tandardow e pos tacie te k s tu w te rm ina u. A te program y to: cow s ay i fig e t. K ARO LKO Z IO Ł "axio" Cow say/cow th ink je st program ik ie m, k tóry potrafi zm usić asci- k row ę (a tak że inne zw ie rzak i, a e o tym późnie j) do graficzne go prze dstaw ie nia dane go te k stu w postaci k om ik sow e go dym k u. M oże m y się w te n sposób dow ie dzie ć co asci- zw ie rzak i m yś ą ub m ów ią w danym te m acie. W e rsje cow say i cow th ink różnią się ty k o rodzaje m k om ik sow e go dym k u. A e czas na pok az: < Dragonia Magazine > ------------------\ ^ ^ \ (oo)\ ( )\ )\/\ ----w Tak w łaśnie w yg ąda w ynik po e ce nia w k onso i cow say Dragonia M agazine O prócz tak ie go proste go po e ce nia m oże m y użyć różnych prze łącznik ów, k tóre spow odują, że nasze napisy staną się je szcze cie k aw sze. Na przyk ład po e ce nie cow say - f nazw a Te k stdo napisania w ypisze dany te k st, a e ze zw ie rzak ie m zde finiow anym prze z zm ie nną nazw a. Lista dostępnych ascizw ie rzak ów znajduje się w k ata ogu /usr/sh are /cow say- 3.0 3/cow s/ (jak w idać je st tak d a w e rsji cow say 3.0 3; d a innych w e rsji program u ście żk a m oże b yć troch ę inna). Na przyk ład u m nie po e ce nie s /usr/sh are /cow say- 3.0 3/cow s zw raca następujące p ik i: b e avis.ze n.cow h e ok itty.cow sm a.cow b ong.cow k iss.cow sodom ize d.cow b ud- frogs.cow k itty.cow ste gosaurus.cow b unny.cow k oa a.cow stim py.cow ch e e se.cow k osh.cow supe rm i k e r.cow cow e r.cow uk e - k oa a.cow surge ry.cow dae m on.cow m e ch - and- cow te e b e ars.cow de fau t.cow m e ow.cow th re e - e ye s.cow dragon- and- cow.cow m i k.cow turk e y.cow dragon.cow m oofasa.cow turt e.cow e e ph ant.cow m oose.cow tux.cow e e ph ant- in- snak e.cow m uti ate d.cow udde r.cow e ye s.cow re n.cow vade r.cow f am ing- sh e e p.cow satanic.cow vade rk oa a.cow gh ostb uste rs.cow sh e e p.cow w w w.cow h e ad- in.cow sk e e ton.cow Pod zm ie nną nazw a w po e ce niu pok azanym w yże j w pisuje m y nazw ę p ik u, a e b e z rozsze rze nia (.cow ). Je de n z m oich u ub ionych to: cow say - f e e ph ant- in- snak e Dragonia M agazine < DragoniaMagazine > -----------------\ \.................... E e ph antinside ASCII snak e Ci, k tórzy pam iętają M ałe go Księcia od razu sk ojarzą o co ch odzi, a re szta nie ch e pie j idzie do czyte ni. 41

Innym cie k aw ym i sposob am i na urozm aice nie nasze j k rów k i je st m anipu acja je j oczym a. Służą do cow say - W 4 "Dragonia M agazine " te go param e try: - b - d - t - y - g - p - s - w. Nie b ędę opisyw ał po k o e i, co k ażdy z nich pow oduje, a e zw raca w k onso i coś tak ie go: proponuję uruch om ić program z danym param e tre m i zob aczyć jak zm ie nia nam się asci- k row a. Innym param e tre m pozw a ającym na w łasnoręczne zde finiow anie w yg ądu oczu je st - e opis_ w yg ądu. _ / Dra \ Na przyk ład w ynik po e ce nia Pow yższe po e ce nie zapisuje nam w ynik działania program u cow say do p ik u p ik.txt. cow say - e QQ Dragonia M agazine fig e tdragonia M agazine zw raca, co następuje : < Dragonia Magazine > ------------------\ ^ ^ \ (QQ)\ ( )\ )\/\ ----w \ gon ia Mag azi ne / ----- Fig e t (a b o racze j - popraw nie j - FIG e t) rów nie ż służy do ge ne row ania ozdob nych napisów w postaci znak ów ASCI. W odróżnie niu od Cow say, to napisy a nie ich otoczk a pre te ndują do m iana asci- art. Ab y uzysk ać napis za pom ocą program u Fig e t w ystarczy w ydać k om e ndę ub te ż \ \ ^ ^ (oo)\ ( )\ )\/\ ----w O pisałe m ch yb a w szystk ie opcje, z k tórych k orzystam, w ięc k ończym y z m ów iącym i k row am i i prze ch odzim y do następne go program u Fig e ta. Na O czy nie m uszą b yć naw e t sym e trycznie zrob ione. k onie c pow ie m ty k o, że Cow say je st napisany w Pe rna e ży ty k o pam iętać o tym, że m am y do dyspozycji u, w ięc prze d insta acją przydałob y się upe w nić czy je dynie dw a m ie jsca na znak i asci, w ięc prób a zb ytm am y Pe r a w syste m ie. Sam program m ożna ścinie go sk om p ik ow ania w yg ądu oczu się nie poągnąć ze strony [1]. Z najduje się te ż w drze w ie portaw ie dzie. Nie ste ty, jak zauw ażyłe m, opcje zm ie niania ge w Ge ntoo ub te ż m ożna go zainsta ow ać z w yg ądu oczu działają ty k o na standardow e j k rów rpm 'ów d a w ie u dystryb ucji (po e cam poszuk ać ce, a nie na w szystk ich zw ie rzak ach. w śród rpm 'ów na stronie [2]). Je szcze je dna opcja została m i do opisania. Je st to W iczb a k o um n, gdzie zm ie nna iczb a_ k o um n ok re Uw aga tak tyczna! Co zrob ić, gdy ch ce m y zapisać ś a w k tóre j k o um nie m a nastąpić zaw ijanie w ie rszy nasz ładny ob raze k z napise m do p ik u? Nic do now e j k o um ny. Je że i iczb a_ k o um n zostanie prostsze go. Po prostu w yk onuje m y po e ce nie z prze zde finiow ana jak o np. 10 to w tak im razie 9 pie rw k ie row anie m do p ik u i gotow e. szych ite r zostanie w pie rw szym w ie rszu, natom iast dzie siąta zostanie prze nie siona do następne go w ie rcow say Dragonia M agazine > > p ik.txt sza. W ynik po e ce nia fig e t Dragonia M agazine co daje nam : _ \ (_) ' / _` / _` / _ \ '_ \ / _` _ (_ (_ (_) (_ / _ \,_ \, \ / _ _ _ \,_ / _ \/ (_) \/ / _` / _` / _` _ / '_ \ / _ \ (_ (_ (_ / / / _ _ \,_ \, \,_/ _ _ _ \ / Norm a nie fig e t trak tuje w szystk o po k om e ndzie w łasne j jak o te k st do prze tw orze nia. Je że i je dnak ch ce m y użyć opcji w program ie, to na e ży pisać te k st w cudzysłow ie. Z w ażnie jszych opcji na e ży w ym ie nić używ anie k e rningu, czy i tw orze nie spe cja nych odstępów m iędzy ite ram i. Ke rning w łącza się podając opcję - k. Na przyk ład pow yższy napis z użycie m k e rningu w yg ąda następująco: 42

nazw a_ czcionk i, to nazw a p ik u z czcionk ą, a e be z rozsze rze nia. fig e t- k "Dragonia M agazine " Np. m ożna zrob ić napis Dragonia M agazine za pom ocą czcionk i gotyck ie j. Po e ce nie fig e t- f gh otic "Dragonia M agazine " _ \ (_) ' / _` / _` / _ \ '_ \ / _` _ (_ (_ (_) (_ / _ \,_ \, \ / _ _ _ \,_ / _ \/ (_) \/ / _` / _` / _` _ / '_ \ / _ \ (_ (_ (_ / / / _ _ \,_ \, \,_ / _ _ _ \ / Da się zauw ażyć różnicę, praw da? Z innych opcji m oże m y ustaw ić w yrów nanie napisu. M oż iw e są trzy k asyczne pozycje : w yrów nanie do ew ej (prze łącznik - ), w yrów nanie do praw e j (prze łącznik - r) oraz w yce ntrow anie napisu (prze łącznik - c). Fig e tum oż iw ia ge ne row anie napisów, k tóre pozorują różne czcionk i ozdob ne. O prócz dom yś ne j, m oże m y w yb rać czcionk ę, w e dług k tóre j b ędą tw orzone napisy. Lista dostępnych czcione k znajduje się w k ata ogu /usr/sh are /fig e t/ (są to p ik i z rozsze rze nie m.f f). Ab y użyć w yb rane j czcionk i podaje m y opcję - f nazw a_ czcionk i, gdzie zm ie nna i je go w ynik : Co to je st ASCI- Art?Je st to sztuk a tw orze nia ob razów, ozdob nych napisów, k om ik sów i innych form grafik i za pom ocą ite r i innych znak ów w k odow aniu standardu ASCI. Istnie je 9 5 druk ow a nych znak ów ASCI (ze 128 w szystk ich znak ów ). ASCI- Art zaczął się w daw nych, m itycznych czasach, gdy sie ciow a w ym iana pog ądów ograniczała się ty k o do tryb u te k stow e go. Po w ięce j inform acji zapraszam na strony [5], [6], [7]. Przydatne a pożyte czne odnośnik i: [1]h ttp://w w w.nog.ne t/~ tony/w are z/cow say.sh tm [2]h ttp://rpm.pb one.ne t/ [3]h ttp://w w w.fig e t.org/ [4]h ttp://w w w.sch noggo.com /fig e t.h tm [5]h ttp://e n.w ik ipe dia.org/w ik i/ascii_ art [6]h ttp://p.w ik ipe dia.org/w ik i/ascii- Art [7]h ttp://w w w.ascii.art.p / Istnie je tak że opcja - d nazw a_ k ata ogu, k tóra zm usza program do k orzystania z czcione k w podanym k ata ogu. O pcji w program ie je st oczyw iście w ięce j, a e nie b ędę w szystk ich tutaj opisyw ał (m ożna zajrze ć do m ana fig e ta, ab y zob aczyć w ięce j). Strona dom ow a program u to [3], aczk o w ie k w sie ci je st te ż troch ę stron o tym program ie, gdyż je ston b ardzo popu arny. M ożna sob ie na przyk ład w yge ne row ać fig e tow y napis w prze g ądarce W W W w ch odząc na stronę [4]. R am k a: 43

K EXI Baz y danych d a k ażde go ąda? Prz yz nam s ie, że tytuł artyk ułu z apoży- patform y jak Soaris, M ac O S X, Fre e BSD a naw e t Jak to w yg W indow s. cz yłe m z m otto proje k tu, o k tórym Po uruch om ie niu program u, pojaw ia się ok no dia och ciałbym napis ać. Na s w oją obronę Co w łaściw ie Ke xi s obą re pre z e ntuje? gow e z zapytanie m czy ch ce m y stw orzyć pustą b azę m ogę pow ie dz ie ć ty k o ty e, że je s t w danych w p ik u, czy stw orzyć now ą b azę np. w M ysql. W drugie j zak ładce ok na w idnie ją opcje otw artym w ie e praw dy. Prz e de w s z ys tk im Prze de w szystk im zaw ie ra podstaw ow e funk cje w łaprogram te n je s t darm ow y, pe w nie na ściw e apik acji do tw orze nia b az, czyi tw orze nie cia tak z pik u, jak i połącze nia się z b azą danych., zapytań i form u arzy. Z apytania m ożna prze d M ysqli m odyfik acji je jtab e co dz ie ń w iduje cie go jak o s k ładnik twabykeonanie nie inte re sująca w ydaje się ta ostatnia m prze te stow ać pod k ąte m sk ładni czy Szcze gó pak ie tu Koffice w K DE. Ci, k tórz y s ię z a- te ż w yk onyw ać. Dzięk i m ożiw ości stw orze nia for- opcja. Pozw aa ona na przyk ład na w ygodne zatrz ym a i prz y nim na dłuże j, być m oże m uarza, m ożna w prosty sposób w prow adzać dane i rządzanie b azą danych, k tórą w cze śnie j tw orzyiśm y w ie dz ą, że program te n prz e z w ie u uw a- je sortow ać. Tab e e z danym i da się od razu dru- z m yśą o w yk orzystaniu przyk ładow o - w se rw isie i zarów no m odyfik ow ać, jak ać, w cze śnie j ustaw iając w yg ąd strony, a b o W W W. Z arządzać czy żany je s t z a odpow ie dnik tak ich kmow i w ydruk ow ać. ożna te ż je e k sportow ać np. do form atu CSV czy program ów jak M S Acce s s. Nie XH TM L. O prócz e k sportu czy im portu, działa ob słuw s z ys tk im tak ie porów nania pas ują ga sch ow k a, dane dają się prze rzucić np. do O pe n po pie rw s z e d ate go, że je dnak k once p- O ffice W rite ra. Dostępne są te ż narzędzia do cja je s t tros z k ę inna (program w ydaje m igracji proje k tów np z M ysql czy Acce ssa. Dodano ob sługę język ów sk ryptow ych Pyth on (w łaśnie za s ię 'łatw ie js z y' nie m y ić z 'pros ts z y'). je go pom ocą zre aizow ano m.in. e k sport danych do Po drugie, Ke xi w ciąż s ię roz w ija, na XH TM L) i R ub y. Pe w ne czynności, tak ie jak tw oprz yk ład obie cująco w yg ąda roz w ój rze nie puste j b azy, m ożna w yk onyw ać z poziom u typu danych 'obje ct', gdz ie pók i co k onsoi. Inne k om e ndy dostępne są po w ydaniu po e ce nia 'k e xi - - h e p'. m ożna trz ym ać z djęcia, a e w prz ys z ło- Je śich odzi o sinik i b az danych, z k tórym i Ke xi dości będą to m oże i inne popu arne p ik i. gaduje się, to na razie są to SQLite, Postgre SQLi M y- M ICH AŁ RZ EPK A Na ch w i ę ob e cną, Ke xi je st dostępny tak że na tak ie SQL. Te n pie rw szy to de dyk ow any i w b udow any si nik, oparty na p ik ach. P use m te go rozw iązania je st prze nośność b azy;tak dane jak i struk tura b azy m ie ści się w je dnym p ik u *.k e xi. Rys 1 Tak pow inie n w yg ądać w yże jopis any form u arz w idok danych 44

Z ałóżm y, że ch ce m y stw orzyć b azę ob razk ów, k tóra b ędzie prze ch ow yw ana w syste m ie M ysql. O czyw iście pow inniśm y m ie ć w tak im przypadk u zainsta ow any i uruch om iony se rw e r M ysql. Je ś i nie m am y, na e ży w yb rać tw orze nie b azy w p ik u. Z aznacz w ięc na pie rw sze j zak ładce 'cre ate b ank datab ase '. Program zapyta nas, czy ch odzi o proje k t trzym any w p ik u, czy na se rw e rze b az danych. W yb ie ram y w ięc tą drugą opcję i dodaje m y w pis o połącze niu z se rw e re m - w k tórym podaje m y tak ie inform acje, jak si nik se rw e ra b az danych, port, nazw ę użytk ow nik a i h asło. Je ś i w szystk o je st w porządk u z połącze nie m, to m ożna prze jść da e j i zacząć pracę. O k no program u podzie one je st na dw a ob szary naw igacyjny i rob oczy. W ystarczy rzut ok ie m na pase k narzędziow y i m e nu, ab y prze k onać się, że zostało to w szystk o ułożone w b ardzo prze jrzysty sposób. W ok nie naw igacyjnym znajdują się 4 grupy ob ie k tów tab e e, zapytania SQL, form u arze oraz sk rypty. Stw órzm y w ięc pie rw szą tab e ę w tym ce u na e ży k ik nąć praw ym przycisk ie m m yszy na 'tab e s' i w yb rać 'cre ate ob je ct: tab e...'. Z praw e j strony e k ranu pojaw ia się w ów czas now y ob szar, gdzie m ożna usta ać w łaściw ości różnych ob ie k tów. K ik nięcie dw uk rotne na k om órce 'fie d caption' pozw o i nam uzupe łnić nazw ę po a nie ch to b ędzie 'id' zdjęcia. Druga k o um na to typ danych w yb ie rzm y 'Inte ge r num b e r' czy i iczb a całk ow ita. W ok nie w łaściw ości po praw e j stronie m oże m y zaznaczyć w łasności np. 'unsigne d num b e r' gdyż nie spodzie w am y się tu w artości uje m nych. Dw uk rotne k ik nięcie na 'Prim ary k e y' spraw i, że po e 'id' stanie się k ucze m głów nym, na podstaw ie k tóre go b ędzie m ożna je dnoznacznie zide ntyfik ow ać poszcze gó ne ob razy w b azie. Ke xi sam ustaw ia d ak ucza w łasno- pisz tab e ę a następnie prze jdź do w idok u danych i w pisz potrze b ne inform acje tytuł i datę dodania. O b raz dodam y za ch w i ę. Po dodaniu w pisu, program ge ne ruje k o e jny pusty re k ord gdzie m ożna um ie szczać now e dane. Je ś i m am y już k i k a ob razk ów, to m oże m y stw orzyć te ż w ygodny form u arz, k tóry posłuży do prze g ądania czy dodaw ania re k ordów w prostszy sposób. K ik nij praw ym przycisk ie m na 'Form s' w pask u naw igacyjnym i w yb ie rz 'cre ate ob je ct: form '. Pojaw i się e dytor inte rfe jsu w sty u W YSIW YG, w k tórym dostępne są tak ie ob ie k ty, jak ok no prze g ądania ob razk ów czy po a te k stow e. Form u arz na e ży połączyć ze źródłe m danych Rys 2 O bie k t tabe a, w idok e dycji znajdź opcję Form 's data source... w ok nie w łaściw ości po praw e j stronie i w yb ie rz nazw ę tab e i z ob śćautom atyczne go num e row ania dodaw anych ob ie k - razk am i. O k no w łaściw ości w tryb ie e dycji tów. form u arza m a trzy zak ładk i, je dna dotyczy w yg ądu Ko e jnym po e m nie ch b ędzie 'tytu ', typu 'te xt' o dłu- i zach ow ania się ob ie k tu, druga je go pow iązania z gości np. 25 znak ów (opcja w pane u w łaściw ości po danym i, trze cia zaś prze dstaw ia drze w o ob ie k tów praw e j stronie ). W ana ogiczny sposób dodajm y po- form u arza. a 'data_ dodania' (tu w arto w yb rać typ 'date /tim e ', K ik nij na ik onk ę prze dstaw iającą ob raz ('im age po czym w ok nie w łaściw ości w yb rać podtyp 'date b ox'), znajdującą się na pask u narzędzi, i w staw te n and tim e ') oraz 'ob raz'. To ostatnie po e b ędzie prze - ob ie k t do form u arza k ik ając na je go ob szar. ch ow yw ać jak nazw a w sk azuje p ik ob razk a. Te raz połącz go ze źródłe m danych podob nie jak Usta am y m u w ięc typ 'O b je ct' i w e w łaściw ościach sam form u arz k ik nij na ob ie k t i ustaw opcje podtyp 'Im age ' (k tóry zre sztą pow inie n b yć w yb rany W idge t's data source na 'ob raz'. Poniże j zob aczysz dom yś nie ). tab e k ę, gdzie w ym ie nione są istnie jące w tw oje j b aw arto w tym m ie jscu w spom nie ć o tym, że w yk ona i- zie k o um ny. M oże sz je um ie ścić na form u arzu m e śm y te ope racje w tryb ie 'e dycji'. Na pask u narzędzi todą prze ciągnij- upuść. Będą one autom atycznie znajduje się grupa trze ch przycisk ów, z k tórych pow iązane z odpow ie dnim i po am i w b azie. W e w łak ażdy re pre ze ntuje inny w idok : w idok danych (czy i ściw ościach ob ie k tu 'im age b ox' w arto ustaw ić m oż iw ość dodaw ania re k ordów w przypadk u opcje : 'sca e d conte nts' i 'k e e p ratio' ob raze k og ądania tab e ), w idok e dycji i w idok te k stow y b ędzie sk a ow ałsię do rozm iaru ok ie nk a i zach ow a(przydatny podczas e dycji zapytań do b azy). ne b ędą proporcje. Sprób ujm y dodać jak ie ś ob razk i do nasze j b azy. Z a- Te raz m oże m y już prze jść do w idok u danych for- 45

m u arza. Je ś i w szystk o je st w porządk u, pow inniśm y m óc prze g ądać nasze zdjęcia, zm ie niać im dane, podm ie niać sam ob raz i dodaw ać now e w pisy. Je ś i m asz jak ie ś prob e m y z dodaw anie m w ięk szych p ik ów do b azy danych (ja zaob se rw ow ałe m te n prob e m przy k onfiguracji: Ke xi 1.1.1, M ysql 5.0.33), m oże sz sprób ow ać prze ch ow yw ać sw oje dane w form ie p ik u *.k e xi. Przy pracy z nim i w arto pam iętaćo tym, że istnie je m oż iw ośćich optym a izacji, sk utk ie m cze go w ynik ow y p ik nie co się zm nie jszy. Ab y te go dok onać, w yw ołaj po e ce nie 'Com pact datab ase ' z m e nu 'Too s'. Dodanie w ok ie nk u naw igacyjnym ob ie k tu typu 'q ue ry' (zapytanie ) pozw o i w yśw ie t ać ty k o te dane w w idok u danych, k tóre odpow iadają działaniu instruk cji SQL. W w idok u te k stow ym ob ie k tu 'q ue ry', m oże sz w pisać tak ie zapytanie : SELECT id, tytu, data_ dodania FR O M ob razy W H ER E ob razy.id = 3.Te raz w idok danych ob ie k tu 'zapytanie ' b ędzie pok azyw ałw yłącznie inform acje o ob razk u nr. 3. Przydatne ink i: h ttp://w w w.k e xi.p /Ke xi_ w _ ak cji strona z k i k om a przyk ładow ym i fi m am i instruk tażow ym i h ttp://k office.org.p /k e xi/ - po sk a strona proje k tu Ke xi Rys 3 Łącz e nie s ię z ok a nie z ains ta ow anym s e rw e re m M ysql 46

K PovM ode e r z abaw y św iatłe m jak z robić pros ty k rajobraz W artyk u e z poprz e dnie go num e ru opis ałe m pods taw ow e funk cje program u M ode e ra, a tak że proce s ins ta acji m odułu do raytracingu k onie cz ne go do pracy - oraz opis w yk onania prz yk ładow e js ce ny. O pis ane tam s ą te ż pods taw y łącz e nia obie k tów i troch ę o św ie t e. Je ś i nie m as z dośw iadcz e nia prz y pracy z M ode e re m, po e cam z apoz nanie s ię najpie rw z tam tym artyk ułe m. M ICH AŁ RZ EPK A W tym te k ście ch ciałb ym pok azać k i k a innych cie k aw ych m oż iw ości, k tóre w ype łniają nie dosyt, jak i b yć m oże poczu i m iłośnicy w sze ak ich k rajob razów, tak że cyfrow ych. O tóż do proje k tów KpovM ode e ra m ożna prze nosić rów nie ż tak ie ob ie k ty jak narysow ane k ształty, rysunk i, a tak że stw orzyć pe łnopraw ny k rajob raz z góram i, w odą i nie b osk łone m. I w łaśnie to ostatnie b ędzie naszym ce e m w tym po- radnik u. W yk orzystam y tu, oprócz znanych już podstaw ow ych figur, k i k a now ych ob ie k tów. H e igh t fie d (grupa 'finite so id prim itive s') pozw a a na prze nie sie nie ob razk a w sk a i szarości do KpovM ode e ra. Cie m ne ob szary rysunk u b ędą położone niże j, zaś jaśnie jsze w yże j. Dzięk i te m u ob ie k tow i m oż iw e je st um ie szcze nie na sce nie jak ie goś zaw iłe go znak u czy pism a odręczne go. Nam posłuży to do stw orze nia gór. Przygotujm y w ięc odpow ie dni rysune k, naj e pie j za pom ocą Gim pa, ponie w aż posiada on odpow ie dni do te go ce u sk rypt Script- Fu. O tw órz Gim pa, i nie tw orząc now e go rysunk u w yb ie rz z m e nu 'Dodatk i': 'Script- Fu' - > 'De se nie ' - > 'Płask i ąd...'. W szystk ie opcje oprócz rozdzie czości m ożna zostaw ić b e z zm ian, zaś sam ą rozdzie czość ustaw ić np. na 350 x 350. R ozdzie czość w płynie na w yg ąd naszych gór. Te raz w ystarczy zapisać te n rysune k jak o PNG (spłaszczając w arstw y) w k ata ogu, do k tóre go m a dostęp m oduł Povray (je ś i nie w ie sz jak to zrob ić, zapoznaj się z artyk ułe m z poprze dnie go num e ru, 47

gdzie je stto w yjaśnione ). Te raz m oże sz już um ie ścić góry w now ym proje k cie w M ode e rze - w staw ob ie k t h e igh t- fie d, a w je go w łaściw ościach podaj ście żk ę dostępu do uprze dnio stw orzone go rysunk u z Gim pa. W arto zaznaczyć opcję 'Sm ooth ', co spraw i, że góry b ędą w yg ądać na gładsze i natura nie jsze. W spółrzędne i rozm iar h e igh t- fie da ustaw w następujący sposób : O czyw iście góry w ob e cnym k ształcie b ędą czarne, w ięc m usim y nadać im k o or w ob ie k t 'h e igh t fie d' w staw ob ie k t 'pigm e nt', a w nie go z k o e i 'so id co or' np. Szary. W arto już te raz ustaw ić w odpow ie dnim punk cie k am e rę i św iatło. Poniże j podaję w spółrzędne, jak ich używ ałe m pisząc te n poradnik. Kam e ra: R e sztę opcji m ożna zostaw ić b e z zm ian. Św iatło: Rys. 3 Po e w e js tronie z najduje s ię drz e w o obie k tów, w yk orz ys tanych w tym poradnik u Ko ore m św iatła m oże b yć np. pom arańcz - b ędzie on ładnie k ontrastow ać z nie b ie sk im nie b e m, k tóre za ch w i e stw orzym y. Do ostate czne go re nde ringu w arto je st zaznaczyć opcję 'are a igh t' w e w łaściw ościach św iatła. Źródłe m św iatła je st w ów czas płaszczyzna, a nie punk t. O św ie t e nie w yg ąda w te dy nie co natura nie j, szcze gó nie cie nie. M inuse m je st znacznie w ydłużony czas re nde ringu. Te raz m oże m y zrob ić k i k a ocze k w odnych, stw órz w ięc na sce nie prostopadłościan, i ustaw je go w łaściw ości w następujący sposób : Góry b ędą częściow o zanurzone w tym sze ścianie, w ięc pow inno w yg ądać to jak se ria ocze k w odnych w śród gór. Dodaj do prostopadłościanu e e m e nt 'Pigm e nt' i 'so id co or'. Te m u ostatnie m u nadaj b arw ę b łęk itną (R GB: 0.7, 0.8, 1) oraz ustaw ob ie w łasności 'Fi te r' i 'Transm it' na 0.2 (to spraw i, że w oda b ędzie ek k o prze zroczysta). Dodaj te ż opcję 'finish ' czy i w yk ończe nie. Z k o e i w je go w łaściw ościach ustaw 'M e ta ic' na 0.3 (połysk ) i w łącz odb icia (opcja 'R e f e ction'), a za b arw y m axim um i m inim um przyjm ijm y jak ie ś odcie nie nie b ie sk ie go. Te raz pora na w yk onanie nie b a. Z m e nu 'Inse rt' w yb ie rz 'Atm osph e ric e ffe cts' - > 'Sk ysph e re '. Nie b o m usim y pok o orow ać, w staw w ięc w e ń ob ie k t 'pigm e nt'. Do nie go z k o e i w staw ob ie k ty 'Patte rn' (pow inie n b yć na pask u narzędziow ym z e w e j strony) oraz 'Co or m ap'. Te n ostatni to zb iór ob ie k tów 'So id co or', w ięc w staw do nie go 4 k o ory, i nadaj im e k k o różniące się odcie nie b łęk itu. W ob ie k cie 'patte rn' m oże sz w yb rać tryb 'agate ' od tych ustaw ie ń za e ży, jak ułożą się k o ory ze zb ioru 'Co or m ap'. Je ś i w szystk o poszło zgodnie z p ane m, k rajob raz pow inie n b yć gotow y. Do ostate czne go re nde ringu w arto w łączyć antia iasing i zw ięk szyć rozdzie czość w opcjach 'Vie w ' - > 'R e nde ring m ode s' i e dytując odpow ie dnio dom yś ny tryb, b ądź stw arzając now y. Rys. 4 W raz ie prob e m ów - ik onk a obie k tu 'h e igh tfie d' 48

Gim p - robie nie faje rw e rk ów AUTO R TŁUM ACZ ENIA: Z IO M IO SLAW (Fi tr GF ara) k am i szyb k o w yk aże do cze go one służą, o i e m am y ak tyw ną opcję: "Autom atycznie odśw ie żajpodg ąd". ś ić, k ażda z nich odpow iada za e dycję je dne go z tych e e m e ntów. M y zajm ie m y się je dnak zak ładk ą "W yb ór". 1. Z acznijm y od now e j pracy - tutaj rozm iar nie m a znacze nia, je dnak troch ę m ie jsca się przyda (np.: 3. K ik am y na przycisk "Now y". Podaje m y nazw ę: 80 0 x60 0 ). Now ą pracę w ype łniam y k o ore m "Faje rw e rk i"czy jak tam k to w o i "Fire w ork s". czarnym (GF ara na cie m nych b arw ach je st naj e pie j w idoczna) 4. W yb ie ram y now o utw orzony ob ie k t i k ik am y na przycisk "M odyfik uj" 2. Uruch am iam y: "Fi try- > Efe k ty św ie t ne - > GF ara..." Pow innyśm y zob aczyć tak ie oto ok ie nk o: Z aw artość tych zak łade k zasadniczo je st tak a sam a. R óżnice są nie znaczne i w ynik ają z różnic pom iędzy e e m e ntam i. W róćm y je szcze do zak ładk i "O gó ne ". Jak w idzim y, k ażde m u z e e m e ntów sk ładow ych je st przyporządk ow any suw ak "Krycie " oraz istb ox "Tryb rysow ania", dzięk i te m u m oże m y pe w ne e e m e nty f ary e k k o zam ask ow ać innym i (zm ie niając standardow e ustaw iania) czy naw e t je uk ryć - w pisując jak o w artość k rycia ze ro - tak te ż zrob im y: "Krycie " d a "Jarze nia" i "Dodatk ow ych prze b łysk ów " ustaw iam y na ze ro. 5. K ik am y na zak ładk ę "Prom ie nie " Tu ch w i a re f e k sji. O b ie k ty ge ne row ane prze z GF are, sk ładają się z 3 e e m e ntów : Jarze nia - czy i to cze rw one Prom ie ni - czy i to b iałe cie nk ie w ych odzące ze środk a dodatk ow e prze b łysk i - te b iałe k u e czk i ułożone w je dne j inii. Z ak ładk a "Ustaw ie nia" służą do usta e nia jak m a b yć położony dany ob ie k t - dana f ara, zab aw a suw a- Przyjrzyj się ok ie nk u: oprócz zak ładk i "O gó ne ", są tu je szcze 3 inne, noszące nazw y jak w ym ie nione prze ze m nie punk ty. Jak słusznie m ożna się dom y- Przyjrzyjm y się grupie "Gradie nty", gdyż to ona służy do w yb oru k ształtu i k o oru f ary. Gradie nt prom ie nia - jak nazw a w sk azuje, to tak i gradie nt, jak i zostanie prze ciągnięty od początk u prom ie nia, do je go k ońca - odpow iada za k o or - tu na e ży pam iętać, że część gradie ntu m oże b yć prze źroczysta ( prom ie ń w tym m ie jscu b ędzie m iał "prze rw ę"). Gradie nt k ątow y - na podstaw ie przypisane go gradie ntu w y icza on w jak im k ie runk u m ają b ie c prom ie nie. Troch ę to zagm atw ane b yć m oże, a e dopow ie m, że jak ustaw im y "% w h ite ", czy i po prostu 49

je dno ity k o or b iały, prom ie nie b ędą b ie c w e w szystk ich k ie runk ach, je ś i ustaw im y np.: "% w h ite _ grad", prom ie nie b ędą coraz b ardzie jb e dnąć. Gradie nt rozm iaru k ątow e go - to z k o e i odw zorow uje odcie ń k o oru w długość prom ie nia w w danym k ie runk u. Kie dy ustaw im y "% w h ite " w szystk ie prom ie nie b ędą rów ne jdługości. 10. Że b y uzysk ać e fe k t "spira i"czy "m usz i" na tych sam ych zak ładach ustaw iam y gradie nt k tóry prze ch odzi od k o oru jasne go w cie m ny - np.: "% b ue _ grad". M y ustaw iam y: "Gradie ntprom ie nia"na "B inds" "Gradie ntk ątow y"na "% w h ite " "Gradie ntrozm iaru k ątow e go"na "% random " Param e try - do cze go służą - łatw o się dom yś e ć, ch ociażb y po nazw ach. Do naszych faje rw e rk ów ustaw iam y: R ozm iar: 20 0 O b rót: 0 O b rótodcie nia: 0 Liczb a szpi e k : np.: 70 Grub ość szpi k i: 80 K ik am y ok. 6. Gotow e. Te raz m oże m y um ie szczać faje rk i gdzie ch ce m y i o w yb ranych param e trach : 7. Jak pok o orow ać tak i e fe k t? Np.: prze z utw orze nie now e j w arstw y nad faje rw e rk ie m, w ype łnie nie je j jak im ś k o ore m, a następnie zm ianę je jtryb u k rycia na "Pok ryw anie ". 8. Przy punk cie 5- tym, w arto sprób ow ać je szcze innych gradie ntów (na pozycji "Gradie nt prom ie nia"): "Four Bars", "Th re e Bars Sin, "Sh adow s1", "F are G ow R adia 4". Inne oczyw iście te ż m ogą przynie ść całk ie m cie k aw y e fe k t. 9. Że b y uzysk ać "k rzyże ", "Xy" itp, na e ży ustaw ić "Gradie nt k ątow y" i "Gradie nt rozm iaru k ątow e go" (na zak ładach "Jarze nie " i "Prom ie nie ") na np.: "Four Bars", w razie potrze b y zm odyfik ow ać w spółczynnik ob rotu. 11. Z ach ęcam do pob aw ie nia się tym narzędzie m. M ożna z nie go uzysk ać cie k aw e e fe k ty. Pytania na te m at tutoria a m ożna k ie row ać na adre s: ziom ios aw @ w p.p. Na podstaw ie opisu autorstw a Aurore (zam ie szczone go na stronie : h ttp://h om e.te e 2.fr/aurore b e nde r/gim p/artifice _ e n.h tm ) 50

Ch rom Satyna w Gim pie AUTO R : NO SS Prze dstaw iam prosty sposób na uzysk anie cie k aw e go napisu w sty u satynow ane go ch rom u. Tutoriaprze znaczony je st d a osób początk ujących ub śre dnio zaaw ansow anych, znających podstaw y ob sługi Gim pa ub innych program ów graficznych. 1. R ozpoczynam y od utw orze nia now e go ob razk a np. 450 x150 px z b iałym tłe m. 5. R e se tuje m y k o ory w narzędziów ce, sk róte m D, do czarne go i b iałe go ub k ik ając w m ie jscu w idocznym na scre e nie. 2. Z a pom ocą czcionk i pik se ow e j tw orzym y czarny napis na naszym ob razk u.ja w yk orzystałe m popu arną czcionk ę stosow aną w use rb arach Visitor TT2 BR K. O to e fe k t jak i uzysk am y po prze rob ie niu te go tutoria u: 6. W yb ie ram y narzędzie do tw orze nia gradie ntów L. 7. Prze ciągam y po naszym napisie gradie nte m w pionie od dołu do góry, tak ab y zaczynał się poniże j napisu i k ończył pow yże j nie go. Typ gradie ntu dom yś nie "Ko or pie rw szop anow y na k o or tła (R GB)" 3. W pa e cie w arstw k ik am y PPM * na w arstw ie te k stow e j i z pojaw iające go się m e nu w yb ie ram y "Dopasujw ym iary w arstw y do ob razu". PPM * - praw y przycisk m yszy 4. D a te j w arstw y te k stow e j rów nie ż w pa e cie w arstw zaznaczam y "Z ach ow anie prze zroczystości". 8. Dup ik uje m y w arstw ę te k stow ą i nazyw am y ją "pośw iata". 9. W ype łniam y ją b iałym k o ore m poprze z prze ciągnięcie b iałe go k o oru z narzędziów k i na ob raze k ub m iniaturk ę te j w arstw y ub używ ając sk rótu Ctr +. 51

10. O dznaczam y "Z ach ow anie prze zroczystości" d a w arstw y "pośw iata". 11. R ozm yw am y ją: "Fi try > R ozm ycie > R ozm ycie Gaussa"o prom ie niu 15. 16. Pow racam y do w arstw y "pośw iata" k ik ając na m iniaturk ę m ask i, a nie m iniaturk ę w arstw y. Dook oła m iniaturk i m ask i pow inna sie pojaw ić b iała ram k a, co oznacza, że te raz pracuje m y w łaśnie na m asce a nie na w arstw ie. 17. Prze ciągam y z narzędziów k i k o or czarny na ob raze k oraz pozb yw am y sie zaznacze nia za pom ocą Ctr+ Sh ift+ A 18. M ając ciąg e ak tyw ną m ask ę w arstw y, w yb ie ram y narzędzie "Prze suw anie w arstw i zaznacze ń" M. Przycisk am y raz strzałk ę na k aw iaturze w dół i raz 12. Dodaje m y te raz m ask ę d a w arstw y "pośw iata" w praw o. W te n sposób prze sunę iśm y nie co m ask ę poprze z k ik nięcie PPM na nie j i w yb raniu "Dodaj d a e psze go e fe k tu. m ask ę w arstw y...". W w ysk ak ującym ok ie nk u pozostaw iam y zaznacze nie "Biała b e z prze zroczystości". 13. K ik am y te raz PPM na w arstw ie z napise m i z pojaw iające go się m e nu w yb ie ram y "Kanała fa na zaznacze nie ". 14. Z m nie jszam y zaznacze nie poprze z "Z aznacze nie > Z m nie jsz"o 1px. 15. Z m ięk czam y zaznacze nie poprze z "Z aznacze nie > Z aok rąg "ustaw iając 5px. 19. Dup ik uje m y w arstw ę z napise m i prze suw am y ją na sam ą górę oraz zm ie niam y je j nazw ę na "ob rys". 22. Z m nie jszam y zaznacze nie poprze z "Z aznacze nie > Z m nie jsz"o 1px. 23. Te raz usuw am y zaw artość poprze z "Edycja > W yczyść" ub Ctr+ K, pozb yw am y się rów nie ż zaznacze nia "Z aznacze nie > Brak " ub Sh ift+ Ctr+ A 24. Z aznaczam y w arstw ę z naszym napise m w ype łnionym gradie nte m i prze ch odzim y do ok na e dycyjne go. 25. Dodam y te raz cie ń "Script- Fu > Cie ń > R zucanie cie nia" - Prze sunięcie X - 3 - Prze sunięcie Y - 3 - Prom ie ń rozm ycia - 6 - Krycie - 50 - Dopuszcza ne pow ięk sze nie - odznaczam y 26. Dup ik uje m y w arstw ę z napise m i prze suw am y nad w arstw ę z cie nie m. 27. W ype łniam y ją k o ore m czarnym. 20. W ype łniam y te raz now ą w arstw ę "ob rys" prze ciągając na nią b iały k o or z narzędziów k i. 21. W pa e cie w arstw k ik am y na w arstw ie "ob rys" PPM i w yb ie ram y z m e nu "Kanał a fa na za- 28. Tak pow inna w yg ądać nasza pa e ta w arstw : znacze nie ". 52

M odyfik acje i inne w ariacje : Efe k t podstaw ow y już uzysk a iśm y, e cz istnie ją ogrom ne m oż iw ości zm ian e fe k tu w yjściow e go. W szędzie, gdzie ustaw ia się jak ie k o w ie k rozm ycie ub zm nie jsze nie zaznacze nia, w ystarczy zm ie nićw artość param e tru o 1px, a e fe k t k ońcow y b ędzie całk ow icie inny. M odyfik acja 2 Druga m odyfik acja po e ga na zastosow aniu innych ustaw ie ń w punk cie 30 : Funk cja - W ytłocze nie Azym ut: 9 0 W znie sie nie : 135 Głęb ia: 40 M odyfik acja 1 Pie rw szą m odyfik acją je st zab aw a na k ońcow ym ob razk u k rzyw ym i "W arstw a > Ko ory > Krzyw e ", przyk ładow e ustaw ie nie k rzyw e j: Ponow nie uruch am iam y fi tr "W ytłocze nie " z przyk ładow ym i ustaw ie niam i: Funk cja - W ytłocze nie Azym ut: 9 0 W znie sie nie : 135 Głęb ia: 40 29. Spłaszczam y nasz ob raze k "O b raz > Spłaszcz ob raz". Uff, ty e rob oty a tak i cie niutk i e fe k t dopie ro m am y, a e naj e psze je stw łaśnie prze d nam i :) 30. Z astosuje m y te raz fi tr "Fi try > Z nie k ształce nia > W ytłocze nie ". Te raz m am y b ardzo duże po e do popisu z ustaw ie niam i tych trze ch suw aczk ów. Je że i "W znie sie nie " ustaw im y na 9 0, to tło pozostanie b iałe, a w artość ustaw iona jak o "Azym ut" nie m a żadne go w pływ u na tłocze nie. Ja zastosow ałe m tak ie ustaw ie nia: Funk cja - W ytłocze nie Azym ut: 9 0 W znie sie nie : 9 0 Głęb ia: 30 M odyfik acja 3 Pom ijam y punk ty zw iązane z tw orze nie m m ask i czy i 12-18 i da e jpostępuje m y w e dług h arm onogram u. 53