Transport zwierząt Prawo reguluje warunki transportu zwierząt oraz odpowiedzialność przewoźników. Szczegółowe zasady i sposób transportu określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 października 2003 roku (Dz.U. nr 185, poz. 1809). Przepisy mają na celu zapewnienie zwierzętom odpowiednich warunków transportu, w czasie którego nie mogą być one narażone na cierpienia czy śmierć. Warunki i sposób transportu określone są dla: zwierząt kopytnych, tj. bydła, owiec, kóz i trzody chlewnej, drobiu, ptaków domowych i królików, kotów i psów, innych ssaków i ptaków, innych zwierząt kręgowych i zwierząt bezkręgowych. Zwierzęta kopytne mogą być transportowane do państw członkowskich Unii Europejskiej, pomiędzy tymi państwami lub do państw trzecich. Przy planowaniu podróży wraz z postojami na czas dłuższy niż 8 godzin transport może odbywać się tylko wtedy, kiedy przewoźnik przedstawi powiatowemu lekarzowi weterynarii plan podróży. Plan musi być zatwierdzony, a przewoźnik musi posiadać stosowne, towarzyszące przesyłce zwierząt dokumenty. Zwierzęta można transportować koleją, drogą wodną, środkami transportu drogowego lub lotniczego. Środki transportu przeznaczone do przewozu zwierząt muszą posiadać odpowiednią powierzchnię, umożliwiającą swobodne stanie lub leżenie. W razie potrzeby powinny mieć ścianki działowe, zadaszenie i izolowane ściany zabezpieczające zwierzęta przed wpływami atmosferycznymi oraz wentylację zapewniającą odpowiednią wymianę powietrza, urządzenia do pojenia i karmienia. Muszą być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, a ich konstrukcja musi zapewniać dostęp do każdego zwierzęcia. Przy przewożeniu zwierząt kopytnych musi być uwzględniony ich podział gatunkowy.
W czasie transportu należy oddzielić: zwierzęta dorosłe od młodych, z wyjątkiem samic z nieodsadzonymi młodymi, dorosłe niekastrowane samce od samic, zwierzęta wykazujące agresję względem siebie, dorosłe ogiery i knury. Podłoga w środkach transportu powinna zapewniać odpowiednią przyczepność kończyn i umożliwiać utrzymanie higieny. Podłogę pokrywa się ściółką w ilości zapewniającej wchłanianie odchodów zwierząt oraz ich wygodę i bezpieczeństwo. Do załadunku i wyładunku należy używać odpowiednich urządzeń pomocniczych. Są to: mostki, rampy, trapy z antypoślizgową podłogą. Zwierzęta mogą być ładowane do środków transportu uprzednio oczyszczonych i poddanych udokumentowanej dezynfekcji. Jeśli zwierzęta są przewożone w kontenerach, muszą być one oznakowane symbolem wskazującym na obecność w nich żywych zwierząt oraz znakiem wskazującym pozycję pionową zwierząt. Podczas transportu kontenery muszą być tak ustawione, aby zwierzęta przebywały w naturalnej pozycji. Zwierzęta w kontenerach muszą mieć zapewnioną odpowiednią wentylację. Nie powinny być też narażone na gwałtowne wstrząsy. Jeśli zwierzęta są wiązane na czas transportu, to sznury i inne urządzenia służące do tego celu muszą mieć wytrzymałość uniemożliwiającą ich zerwanie. Ich konstrukcja musi zapobiegać uduszeniu lub zranieniu zwierzęcia. Zwierzętom należy też zapewnić naturalną pozycję stojącą lub leżącą oraz dostęp do wody i paszy. Zabrania się transportu samic w okresie okołoporodowym, który odpowiada 10% czasu trwania ciąży danego gatunku przed porodem i 48 godzin po porodzie. Nie wolno też transportować młodych do czasu zagojenia pępowiny albo oddzielonych od matek i niezdolnych do przyjmowania stałych pokarmów. Zwierzęta kopytne nie mogą być wiązane za rogi ani za pomocą kółek nosowych. Zwierzęta powinny mieć założone kantary (koniowate, z wyjątkiem nieoswojonych źrebiąt i zwierząt przewożonych w pojedynczych boksach). Podczas transportu zwierząt nie wolno podnosić za pomocą środków mechanicznych, ciągnąć za głowę, rogi, kończyny, sierść lub
ogon. Zabrania się też stosowania elektrycznych poganiaczy, z wyjątkiem takich wypadków, w których jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa ludzi lub zwierząt. Krowy w laktacji powinny być dojone 2 razy na dobę, w odstępie nie przekraczającym 15 godzin. Wykorzystując transport kolejowy do przewozu zwierząt, należy stosować odpowiednie wagony, a przy formowaniu składu unikać szarpnięć wagonów, w których znajdują się zwierzęta. Przy transporcie drogą morską należy zapewnić na czas podróży wystarczającą ilość paszy i wody zdatnej do picia oraz oświetlenie umożliwiające doglądanie zwierząt. Pomieszczenia do przewozu powinny posiadać drenaż zapewniający odprowadzenie i gromadzenie odchodów. Na statkach muszą być też pomieszczenia do izolacji zwierząt chorych, środki do udzielania im pierwszej pomocy lekarskiej oraz do uboju z konieczności". Przy transporcie lotniczym zwierząt kopytnych muszą być uwzględnione wymagania określone przez Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Lotniczych. W czasie transportu środki uspakajające można podawać zwierzętom tylko w wyjątkowych wypadkach, pod nadzorem lekarza weterynarii. Do transportu drobiu, ptaków domowych i królików stosuje się przepisy dodatkowe. Dostęp do wody i paszy nie musi być zapewniony, jeśli transport trwa krócej niż 12 godzin, oraz wtedy, kiedy podróż piskląt trwa krócej niż 24 godziny, pod warunkiem, że zakończy się ona w ciągu 72 godzin od wyklucia. Ptaków nie należy umieszczać w pobliżu żywności ani w miejscach, do których mają dostęp osoby nieupoważnione. W czasie transportu powinny być one przetrzymywane w półmroku. Czas podróży zwierząt kopytnych środkami transportu drogowego, kolejowego i drogą wodną nie powinien przekraczać 8 godzin. Czas ten może być wydłużony po spełnieniu dodatkowych warunków. Dotyczą one przede wszystkim wyposażenia dodatkowego środków transportu oraz obowiązkowych postojów, karmienia i pojenia. Nieodsadzone cielęta, jagnięta, koźlęta i źrebięta na diecie mlecznej oraz nieodsadzone prosięta po 9 godzinach transportu muszą mieć, co najmniej godzinną
przerwę na pobranie wody i karmy. Następnie mogą być transportowane przez kolejne 9 godzin. Świnie mogą podróżować maksymalnie 24 godziny, jeśli mogą w czasie przewozu korzystać z wystarczającej ilości wody. Zwierzęta jednokopytne, z wyjątkiem koniowatych zarejestrowanych", mogą być przewożone maksymalnie 24 godziny, ale co 8 godzin muszą dostawać wodę i karmę. Pozostałe zwierzęta kopytne po 14 godzinach transportu powinny mieć zapewnioną przynajmniej godzinną przerwę na pobranie wody i karmy, a po jej upływie mogą być transportowane kolejne 14 godzin. Przy transporcie morskim, w czasie którego zwierzęta przebywają w pojazdach załadowanych na statek, po wyładunku w porcie docelowym zwierzętom należy zapewnić 12-godzinny odpoczynek. Maksymalny czas podróży zwierząt kopytnych może być wydłużony, jeśli transport do miejsca przeznaczenia zakończy się w ciągu kolejnych 2 godzin. Po podróży zwierzęta należy wyładować, napoić, nakarmić i zapewnić im odpoczynek nie krótszy niż 24 godziny. Przy ujawnieniu się choroby, w razie zranienia lub padnięcia zwierzęcia w czasie transportu konwojent informuje o tym przewoźnika, a ten lekarza weterynarii posiadającego swoją siedzibę najbliżej miejsca zdarzenia. Zwierzętom należy zapewnić pierwszą pomoc, leczyć je lub poddać ubojowi z konieczności", bez niepotrzebnych cierpień. Określono wielkość powierzchni ładownej w środkach transportu dla poszczególnych gatunków i przedziałów wiekowych zwierząt. Zwierzęta i drób najczęściej przewożone są transportem kolejowym lub drogowym, dlatego podano normy dla tych form transportu. Pozostałe informacje, dotyczące wymagań dla transportu drogą powietrzną oraz morską i śródlądową zawierają stosowne załączniki do rozporządzenia.
Normy transportu kolejowego i drogowego dla różnych kategorii zwierząt i ptaków ZWIERZĘTA KONIOWATE Kategoria Powierzchnia, m 2 /szt. (wymiary) Dorosłe konie 1,75 m 2 (0,7x2,5 m) Młode konie (6-24 miesięcy, dla podróży do 48 godzin) 1,2 m 2 (0,6 x 2 m) Młode konie (6-24 miesięcy, dla podróży ponad 48 godzin) 2,4 m 2 (1,2 x 2 m) Kucyki (poniżej 144 cm w kłębie) 1 m 2 (0,6 x 1,8) Źrebięta (0-6 miesięcy) 1,4 m 2 (1 x 1,4 m) BYDŁO Kategoria Przybliżona masa w kg Powierzchnia w m 2 /szt. Małe cielęta 55 0,3-0,4 Cielęta średnie 110 0,4-0,7 Duże cielęta 200 0,7-0,95 Średniej wielkości bydło 325 0,95-1,3 Duże bydło 550 1,3-1,6 Bardzo duże bydło powyżej 700 powyżej 1,6 OWCE i KOZY Ostrzyżone owce (a w wypadku transportu drogowego również jagnięta o masie 26 kg lub większej) 0,2-0,3 powyżej 0,3 Nieostrzyżone owce 0,3-0,4 powyżej 0,4 Owce w zaawansowanej ciąży 0,4-0,5 powyżej 0,5 Kozy do 35 od 35 0,2-0,3 0,3-0,4 0,4-0,75 Kozy w zaawansowanej ciąży 0,4-0,5 powyżej 0,5 W odniesieniu do poszczególnych kategorii zwierząt można powiększać powierzchnię w zależności od warunków fizycznych zwierząt, warunków meteorologicznych i przewidywanego czasu podróży. ŚWINIE Wszystkie świnie muszą mieć możliwość leżenia oraz stania w ich naturalnej pozycji. Załadunek świń o masie około 100 kg nie powinien przekraczać 235 kg/m 2. Rasa, wielkość zwierząt i ich warunki fizyczne mogą wskazywać na potrzebę zwiększenia powierzchni. Maksymalne powiększenie powierzchni o 20% może być wymagane w zależności od warunków meteorologicznych w czasie podróży. DRÓB (transport drobiu w kontenerach) Kategoria Przestrzeń
Kurczęta jednodniowe Drób ważący mniej niż 1,6 kg Drób ważący 1,6 i więcej, ale mniej niż 3 kg Drób ważący 3 kg i więcej, ale mniej niż 5 kg Drób ważący 5 kg i więcej 21-25 cm 2 /szt. Od 180 do 200 cm 2 /kg 160 cm 2 /kg 115 cm 2 /kg 105 cm 2 /kg Dla poszczególnych kategorii zwierząt można powiększać powierzchnię w zależności od warunków fizycznych zwierząt, warunków meteorologicznych i przewidywanego czasu podróży. Szczególnie ważna w czasie transportu jest temperatura wewnątrz pojazdu i jego wentylacja. Temperatura może się wahać od 5 do 30 C z tolerancją 5 C w zależności od gatunku zwierząt i warunków klimatycznych. Dla świń temperatura powyżej 30 C jest stresogenna. Powinno się stosować spryskiwanie zwierząt dla zwiększenia ochładzania organizmu. Aby ograniczyć stres wywołany upałem, należy: zwiększyć wentylację, zredukować gęstość załadunku, jechać w najchłodniejszej porze dnia, utrzymywać pojazd w ruchu. Jeśli warunki atmosferyczne wskazują na ryzyko wystąpienia stresu na skutek upału lub chłodu, trzeba systematycznie kontrolować zwierzęta w czasie transportu oraz rozpoznać oznaki stresu termicznego. Oznaki stresu Upał (przegrzanie) dyszenie lub pocenie się zmiany położenia ciała w celu zwiększenia utraty ciepła przyspieszenie rytmu serca pocenie się niepokój ślinienie się zmęczenie zapaść Chłód (wyziębienie) drżenie unoszenie sierści tłoczenie się zmiany położenia ciała w celu utrzymania ciepła, ospałość, letarg zapaść
Jedną z najbardziej stresogennych czynności w czasie transportu jest załadunek i wyładunek zwierząt. Zwierzęta nie są przyuczone do czynności z tym związanych, dlatego reagują bardzo nerwowo. Miejsce załadunku/wyładunku powinno być zabezpieczone i zawierać szeroką, wolną i prostą drogę prowadzącą do/z np. samochodu ciężarowego. Do załadunku/wyładunku powinny być używane odpowiednie schodki, rampy, pomosty o powierzchni zabezpieczonej przed poślizgiem i bocznych barierkach chroniących przed upadkiem. Zwierzęta należy zachęcać głosem, flagami, workami lub specjalnymi tarczami, by szły we właściwym kierunku. Niedozwolone jest podnoszenie, ciągnięcie i bicie zwierząt. Wymagania ramp załadowczo-wyładowczych dla zwierząt Parametry Zwierzęta Bydło Owce Świnie Konie Pochyłość < 20 <20 < 20 < 20 Wysokość bocznych barierek Wysokość stopnia z gruntu do rampy i z rampy na pojazd Odległość między szczytem rampy a pojazdem > 1 m dla cieląt; 1,3 m dla bydła dorosłego > 1,3 m dla dorosłych zwierząt > 75 cm dla dorosłych świń < 25 cm < 12 cm < 12 cm > 1,3 m < 25 cm - wysokość rampy na pojazd < 3 cm < 1,5 cm < 1,5 cm < 1,6 cm