Sygn. akt VIA Ca 295/11 W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 13 września 2011 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący Sędzia SA Sędzia SA Sędzia SA Ewa Stefańska (spr.) Ewa Śniegocka Ewa Zalewska Protokolant: sekr. sąd. Agnieszka Janik po rozpoznaniu w dniu 13 września 2011r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa B. Sz. i S. Sz. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowemu "( )" z siedzibą w W. o zapłatę na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 sierpnia 2010 r. sygn. akt IV C 84/08 uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. Sygn. akt VI ACa 295/11 Uzasadnienie
2 Powodowie B. Sz. i S. Sz. wnosili o zasądzenie od pozwanego Przedsiębiorstwa Państwowego ( ) z siedzibą w W. na ich rzecz kwoty 104.200 zł wraz z odsetkami. Jako podstawę faktyczną roszczenia powodowie wskazali, że na skutek wydania na podstawie art. 135 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 ze zm. zwanej dalej prawem ochrony środowiska ) rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ) z dnia 7 sierpnia 2007 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla ( ) w W. (Dz. Urz. Wojew. ( ) nr ( ), poz. ( ) zwanego dalej rozporządzeniem Wojewody ( ) nr [ ] ), utworzona została strefa ograniczonego użytkowania wokół lotniska ( ). Nieruchomość powodów znalazła się w strefie ograniczeń zabudowy mieszkaniowej (strefie M), co spowodowało szkodę w postaci zmniejszenia wartości tej nieruchomości. Jako podstawę prawną żądania zapłaty odszkodowania powodowie wskazali art. 129 ust. 2 prawa ochrony środowiska, z którego wynika, że w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę, przy czym szkoda ta obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Następnie w piśmie procesowym z dnia 17 czerwca 2008 r. powodowie rozszerzyli podstawę faktyczną żądania, wskazując na dopuszczenie się przez pozwanego czynu niedozwolonego polegającego na emisji ponadnormatywnego hałasu, co miało spowodować spadek wartości nieruchomości powodów. Jako alternatywną podstawę prawną żądania powodowie wskazali art. 435 1 k.c. w zw. z art. 322 i 325 prawa ochrony środowiska. Zaś na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2010 r. powodowie rozszerzyli powództwo do kwoty 203.285 zł. Pozwany Przedsiębiorstwo Państwowe ( ) z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że z powołanego rozporządzenia Wojewody (.) nie wynikały takie ograniczenia, które mogłyby powodować spadek wartości nieruchomości powodów, zaś hałas wynikający z funkcjonowania lotniska istniał jeszcze przed wydaniem tego rozporządzenia. Ponadto, w ocenie pozwanego, art. 435 k.c. nie może znaleźć w przedmiotowej sprawie zastosowania, ponieważ art. 129-136 prawa ochrony środowiska są przepisami szczególnymi, które na podstawie art. 322 prawa ochrony środowiska wyłączają możliwość stosowania przepisów kodeksu cywilnego. Pozwany zgłosił również zarzut przedawnienia roszczenia powodów o odszkodowanie dochodzone z tytułu czynu niedozwolonego, na podstawie art. 442 1 k.c. Twierdził ponadto, że
3 rozporządzenie nr ( ) Wojewody ( ) przestało obowiązywać. Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo w całości. Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne. Powodowie B. Sz. i S. Sz., na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej, byli współwłaścicielami zabudowanej domem jednorodzinnym działki o nr ew.( ), o powierzchni 490 m 2, położonej w W. przy ul. ( ). Rozporządzeniem Wojewody Mazowieckiego nr ( ) z dnia 7 sierpnia 2007 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla ( ) w W. (Dz. Urz. Wojew. ( ) nr ( ), poz. [ ]) został ustanowiony obszar ograniczonego użytkowania i nieruchomość powodów znalazła się w strefie ograniczeń zabudowy mieszkaniowej (strefie M) tego obszaru. Ponadto wyniki ciągłych pomiarów hałasu w środowisku dla ( ) w W. wskazują na przekroczenie ustalonych norm. Obszar ograniczonego użytkowania utworzono właśnie na tych terenach, na których występuje przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu. Pozwany co do zasady nie kwestionował faktu oddziaływania lotniska ( ) na środowisko, zaś z przedstawionych przez niego danych wynika, że pomimo wzrostu liczby operacji lotniczych, powierzchnia terenów objętych ponadnormatywnym hałasem zmalała. Popyt na nieruchomości położone w sąsiedztwie lotniska jest obniżony, przede wszystkim ze względu na hałas. W dniu 27 maja 2009 r. powodowie sprzedali przedmiotową nieruchomość wraz z działką o nr ew. ( ), za łączną kwotę 800.000 zł. Sąd Okręgowy uznał za nieprzydatną do ustalenia stanu faktycznego sprawy opinię biegłego sądowego M. M., która miała na celu ustalenie, czy wartość nieruchomości powodów uległa obniżeniu z uwagi na jej położenie w obszarze oddziaływania lotniska ( ), w strefie M obszaru ograniczonego oddziaływania ustanowionego rozporządzeniem Wojewody ( ) nr ( ), ustalenie wartości tej nieruchomości przed ustanowieniem obszaru ograniczonego użytkowania, a także wpływu oddziaływania lotniska na wartość nieruchomości. Sąd I instancji wskazał, że opinia ta miała dotyczyć nieruchomości powodów, tymczasem powodowie zbyli przedmiotową nieruchomość. Ponadto Sąd Okręgowy ocenił powyższą opinię jako nierzetelną, podzielając zastrzeżenia sformułowane przez pozwanego w piśmie
4 procesowym z dnia 16 marca 2010 r. Jednocześnie sąd I instancji wskazał, że z informacji uzyskanej z Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych i Autostrad wynika, iż w najbliższym czasie rozpocznie się budowa trasy ekspresowej ( ) na odcinku od węzła ( ) do węzła ( ), która będzie przebiegała w bezpośrednim sąsiedztwie przedmiotowej nieruchomości. Przebieg trasy został ustalony wiele lat wcześniej w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania miasta ( ) W. Na tym odcinku drogi ekspresowej prognozowana liczba przejeżdżających samochodów wynosi 6.717 pojazdów na godzinę w dzień i 1.559 pojazdów na godzinę w nocy. W ocenie Sądu Okręgowego powyższa okoliczność będzie miała wpływ na obniżenie wartości przedmiotowej nieruchomości, czego biegła nie uwzględniła w swojej opinii. Sąd Okręgowy wprawdzie stwierdził, że z opinii biegłej wynika, iż gdyby nie było ograniczeń sposobu użytkowania przedmiotowej nieruchomości, obniżenie jej wartości w takiej skali nie wystąpiłoby. Jednakże biegła w opinii nie podała kwoty, o jaką nastąpiło obniżenie wartości, zaś powodowie nie wnosili o uzupełnienie opinii w tym zakresie, stąd potencjalna szkoda powodów nie została udowodniona. Ponadto, wobec nie obowiązywania już rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ), Sąd Okręgowy nie dopuścił dowodu z opinii innego biegłego. Zdaniem Sądu Okręgowego, wprowadzona z dniem 15 listopada 2008 r. zmiana art. 135 ust. 2 prawa ochrony środowiska, zgodnie z którą wojewoda przestał być właściwy do wydawania rozporządzeń o utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania, zaś kompetencje w tym zakresie przejął sejmik województwa, wobec braku przepisów przejściowych utrzymujących w mocy rozporządzenie Wojewody ( ) nr ( ), skutkowała utratą mocy tego rozporządzenia (por. postanowienie NSA z 29 września 2009 r., sygn. II OSK 445/09). Zaś wobec utraty mocy prawnej rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ), skoro przestały obowiązywać wszelkie ograniczenia w nim ustanowione, brak jest podstawy do oparcia roszczenia powodów na treści art. 129 ust. 2 prawa ochrony środowiska. Także oparcie roszczenia powodów na treści art. 435 k.c. sąd I instancji uznał za błędne. Sąd Okręgowy stwierdził bowiem, że prowadzenie przez port lotniczy legalnej działalności nie stanowi deliktu cywilnego nawet wówczas, gdy oddziałuje ona negatywnie na położone w pobliżu nieruchomości. Sąd I instancji przyznał, że położone
5 w sąsiedztwie lotnisk nieruchomości mogą z tego powodu tracić niektóre cechy, decydujące o ich przeznaczeniu, a więc w konkretnych sytuacjach powodować obniżenie wartości nieruchomości. Tego rodzaju obniżenie potencjalnej wartości nieruchomości nie mieści się jednak w granicach szkody, ani jako rzeczywista strata (damnum emergens), ani jako utracona korzyść (lucrum caesans) także wówczas, gdy dojdzie do sprzedaży takiej nieruchomości. Sąd Okręgowy podkreślił, że w warunkach gospodarki rynkowej twierdzenie o obniżeniu wartości nieruchomości jest zawsze hipotezą, albowiem nie jest możliwe przekonujące wykazanie, że gdyby nie istniało sąsiedztwo uciążliwego obiektu, jakim jest port lotniczy, powodowie przy ewentualnym zamiarze zbycia tej nieruchomości uzyskaliby cenę wyższą od osiągniętej. Dlatego Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że nie jest możliwe dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tego tytułu wobec przedsiębiorstwa prowadzącego lotnisko ani na zasadzie winy (art. 415 k.c.), ani na zasadzie ryzyka (art. 435 1 k.c.). Przy tym, port lotniczy nie może być uznany za zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, nawet jeżeli poszczególne elementy jego organizacji korzystają z sił przyrody, więc do odpowiedzialności prowadzącego takie przedsiębiorstwo nie ma zastosowania art. 435 k.c. Przepis ten znajduje zastosowanie jedynie do przedsiębiorstw, które w całości są wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody. Tymczasem pozwany, jako zarządzający lotniskiem, nie jest właścicielem, ani posiadaczem samolotów pasażerskich i transportowych, które należą do przewoźników lotniczych. Zgodnie z art. 173 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze, zarządzanie lotniskiem polega jedynie na świadczeniu usług na rzecz przewoźników lotniczych i innych użytkowników statków powietrznych, dlatego siły przyrody nie stanowią siły napędowej przedsiębiorstwa pozwanego jako całości i w konsekwencji brak jest podstaw do uznania przedsiębiorstwa pozwanego za wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody. Według sądu I instancji dopiero w sytuacji, gdyby działalność prowadzącego port lotniczy wykraczała poza granice legalności i byłaby zawiniona, wówczas szkody wynikłe z tego tytułu mogłyby być dochodzone jako roszczenia odszkodowawcze na podstawie art. 415 k.c. Natomiast legalny proces inwestycyjny nie może stać się podstawą odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych (wyrok SA w Warszawie z 17 października 2006 r., sygn. VI ACa 79/06). Ponadto Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego, że ewentualne
6 roszczenie powodów wynikające z art. 435 k.c. uległoby przedawnieniu. Wskazał bowiem, że jeżeli zdarzeniem wywołującym hipotetyczną szkodę jest pewien stan, to termin przedawnienia, o którym mowa wart. 442 1 1 k.c., zaczyna biec dopiero w momencie ustania tego stanu, czyli w przedmiotowej sprawie, w dacie zaprzestania działalności przez port lotniczy. Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wnieśli powodowie B. Sz. i S. Sz. Apelacją z dnia 16 września 2010 r. powodowie zaskarżyli wyrok w całości, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Powodowie zarzucili wyrokowi Sądu Okręgowego: - nierozpoznanie istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa z uwagi na błędne przyjęcie, że rozporządzenie Wojewody ( ) nr ( ) nie obowiązuje; - naruszenie prawa materialnego, tj.: - art. 129 ust. 2 prawa ochrony środowiska poprzez jego niezastosowanie w związku z błędnym uznaniem, że rozporządzenie Wojewody ( ) nr ( ) nie obowiązuje; - art. 435 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że odpowiedzialności na tej podstawie wymaga wykazania bezprawności i winy prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody oraz błędne przyjęcie, że port lotniczy nie jest zakładem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody; - art. art. 324 prawa ochrony środowiska poprzez jego niezastosowanie; - art. 325 prawa ochrony środowiska poprzez jego niezastosowanie; - naruszenie prawa procesowego, tj.: - art. 233 k.p.c. poprzez dowolną ocenę dowodów w postaci opinii biegłego sądowego M. M., operatu szacunkowego sporządzonego przez M. O. oraz opracowania i zeznań świadka M. K. dotyczących zmniejszenia wartości nieruchomości położonych w strefie oddziaływania lotniska; - art. 192 k.p.c. poprzez uznanie, że sprzedaż nieruchomości przez powodów miała wpływ na ich roszczenie; - art. 322 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie pomimo, że stan faktyczny sprawy uzasadniał skorzystanie przez sąd z tego przepisu; - art. 232 k.p.c. poprzez niedopuszczenie z urzędu dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego M. M. oraz brak zobowiązania pozwanego do udzielenia informacji o
7 ilości paliwa znajdującego się na terenie portu lotniczego; - błąd w ustaleniach faktycznych polegający na bezzasadnym przyjęciu, że informacja o sprzedaży nieruchomości została podana przez powodów dopiero na ostatnim terminie rozprawy, a także, iż biegła sądowa M. M. nie uwzględniła w opinii kwestii związanych z przebiegiem trasy ekspresowej ( ). Ponadto powodowie w apelacji zgłosili wniosek o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego M. M. na okoliczność ustalenia obniżenia wartości nieruchomości powodów na maj 2009 r., z uwzględnieniem wpływu hałasu generowanego przez lotnisko ( ), a także zobowiązanie pozwanego do udzielenia informacji o ilości paliwa znajdującego się na terenie portu lotniczego (vide: apelacja, k. 387). Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów (vide: odpowiedź na apelację, k. 440). Sąd Apelacyjny zważył: Apelacja powodów zasługuje na uwzględnienie w zakresie, w jakim zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku sądu I instancji z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy. Przede wszystkim, podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego było błędne przekonanie o braku podstawy materialnoprawnej dochodzonych przez powodów roszczeń, wobec nieobowiązywania rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ). Kwestia obowiązywania tego rozporządzenia miała zasadnicze znaczenie dla oceny odpowiedzialności pozwanego. Zgodnie z treścią art. 129 prawa ochrony środowiska, jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty może żądać wykupienia nieruchomości lub jej części. W związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel, użytkownik wieczysty oraz osoba, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę, szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Z powyższymi roszczeniami można wystąpić w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu
8 korzystania z nieruchomości. Podstawą do domagania się powyższych roszczeń jest ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości poprzez stworzenie obszaru ograniczonego użytkowania. Z art. 135 ust. 1 prawa ochrony środowiska wynika, że może to mieć miejsce, jeżeli z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, z analizy porealizacyjnej, albo z przeglądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych, nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem zakładu. Obszar ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, lub dla zakładów lub innych obiektów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana, jako takie przedsięwzięcie, określa się na zasadach wskazanych w art. 135 ust. 2 prawa ochrony środowiska. Przepis ten zawiera delegację do określenia obszaru ograniczonego użytkowania, jak również oznaczenia, jakie przedsięwzięcia mogą znacząco oddziaływać na środowisko. W dacie uchwalenia obszaru ograniczonego użytkowania, tj. w dniu 24 sierpnia 2007 r. (jest to data wejścia w życie rozporządzenia Wojewody ( ) nr [ ]), art. 135 ust. 2 prawa ochrony środowiska stanowił, że obszar ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, o którym mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy, lub dla zakładów, lub innych obiektów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana, jako takie przedsięwzięcie, tworzy wojewoda w drodze rozporządzenia. Przepis ten z dniem 1 stycznia 2008 r. został zmieniony przez art. 19 pkt 5 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w podziale zadań i kompetencji administracji terenowej (Dz. U. Nr 175, poz. 1462). W wyniku tej nowelizacji, obszar ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, o którym mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy, lub dla zakładów, lub innych obiektów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana, jako takie przedsięwzięcie, tworzy sejmik województwa, w drodze uchwały. Ustawodawca zmienił zatem jedynie organ uprawniony do utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, którym w miejsce wojewody stał się sejmik województwa, a nadto wskazał, że następuje to w formie uchwały, a nie jak dotychczas w formie rozporządzenia.
9 Z 32 ust. 2 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej (Dz. U. Nr 100, poz. 908 - zwanego dalej Zasadami techniki prawodawczej ) wynika, że jeżeli zmianie ulega treść przepisu upoważniającego do wydania aktu wykonawczego w ten sposób, iż zmienia się rodzaj aktu wykonawczego albo zakres spraw przekazanych do uregulowania aktem wykonawczym lub wytyczne dotyczące treści tego aktu, przyjmuje się, że taki akt wykonawczy traci moc obowiązującą z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej treść przepisu upoważniającego. Zgodnie zaś z 32 ust. 3 Zasad techniki prawodawczej, jeżeli zmiana treści przepisu upoważniającego polega na tym, że zmienia się organ upoważniony do wydania aktu wykonawczego, przyjmuje się, że taki akt zachowuje moc obowiązującą, przy czym w takim przypadku organem upoważnionym do zmiany lub uchylenia aktu wykonawczego wydanego na podstawie zmienionego przepisu upoważniającego jest organ wskazany w zmienionym upoważnieniu. Przepisy te, na podstawie 143 Zasad techniki prawodawczej, stosuje się odpowiednio do aktów prawa miejscowego. Trzeba więc przyjąć, że zgodnie z 32 ust. 3 Zasad techniki prawodawczej, wprowadzona z dniem 1 stycznia 2008 r. zmiana organu upoważnionego do wydania aktu wykonawczego (sejmik województwa zamiast wojewody), nie wpłynęła na moc obowiązującą rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ), albowiem w przypadku zmiany treści przepisu upoważniającego polegającej na zmianie organu upoważniony do wydania aktu wykonawczego, przyjmuje się, że taki akt zachowuje moc obowiązującą. Natomiast w zakresie uregulowanym w 32 ust. 2 Zasad techniki prawodawczej, dotyczącym zmiany formy aktu (uchwała zamiast rozporządzenia), należy przyjąć, że rozporządzenie Wojewody ( ) nr ( ) nie utraciło mocy obowiązującej, ponieważ ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w podziale zadań i kompetencji administracji terenowej, w art. 47 ust. 2 wskazała, że akty prawa miejscowego wydane na podstawie przepisów zmienianych zachowują moc do czasu wydania nowych aktów prawa miejscowego przez organy przejmujące zadania i kompetencje. Zgodnie z art. 135 ust. 2 prawa ochrony środowiska w wersji obowiązującej w dacie wydania rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ), przedsięwzięciem mogącym znacząco oddziaływać na środowisko było przedsięwzięcie, o którym mowa w art. 51 ust.
10 1 pkt 1 ustawy, przy czym zakres ten nie został zmieniony ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w podziale zadań i kompetencji administracji terenowej, którą dokonano zmiany organu upoważnionego do określenia obszaru ograniczonego użytkowania i formy aktu ustanawiającego ten obszar. Na podstawie obowiązującego do dnia 15 listopada 2008 r. art. 51 ust. 1 pkt 1 prawa ochrony środowiska, sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymagały m.in. planowane przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko. Zgodnie zaś z treścią ust. 8 art. 51 ustawy, Rada Ministrów w drodze rozporządzenia miała obowiązek określania m.in.: rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, a także szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu. Aktem wykonawczym wydanym na podstawie art. 51 ust. 8 prawa ochrony środowiska było rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 ze zm.). Zgodnie z 2 ust. 1 pkt 28 powołanego rozporządzenia, sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymagały lotniska o podstawowej długości pasa startowego nie mniejszej niż 2.000 m. Natomiast według 3 ust. 1 pkt 55 rozporządzenia, sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko mogły wymagać lotniska niewymienione w 2 ust. 1 pkt 28. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) w art. 144 ust. 9 uchyliła m.in. art. 51, lecz równocześnie w art. 173 ust. 1 uznała, że dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane m.in. na podstawie art. 51 ust. 8 prawa ochrony środowiska zachowują moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 60 ustawy z dnia 3 października 2008 r., jednak nie dłużej niż przez 24 miesiące od dnia wejścia w życie tej ustawy, tj. do 15 listopada 2010 r. Zgodnie zaś z treścią art. 173 ust. 2 powołanej ustawy, do czasu wydania przepisów, o których mowa w art. 60 tej ustawy, za przedsięwzięcia mogące zawsze
11 znacząco oddziaływać na środowisko, określone w art. 59 ust. 1 pkt 1 ustawy, uważało się określone w dotychczasowych przepisach przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wymagające sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, natomiast za przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, określone w art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy, uważało się określone w dotychczasowych przepisach przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko mógł być stwierdzony. Oznacza to, że zmiana ustawy z dniem 3 października 2008 r. miała jedynie charakter redakcyjny i określała, kiedy tracą moc przepisy wykonawcze określające, jakie przedsięwzięcia mogą zawsze znacząco oddziaływać na środowisko. Przepisem wykonawczym wydanym na podstawie art. 60 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397), które weszło w życie z dniem 15 listopada 2010 r. Zgodnie 2 ust. 1 pkt 30 powołanego rozporządzenia, do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się lotniska o podstawowej długości drogi startowej nie mniejszej niż 2.100 m, zaś z 3 ust. 1 pkt 59 rozporządzenia wynika, że do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się lotniska inne niż wymienione w 2 ust. 1 pkt 30. Z omówionych wyżej przyczyn, zmiany art. 135 ust. 2 prawa ochrony środowiska w zakresie organu, rodzaju aktu prawnego oraz określenia rodzaju przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, nie wpłynęły na obowiązywanie rozporządzenia Wojewody ( ) nr ( ), albowiem zmiana organu upoważnionego do wydania aktu wykonawczego nie wpłynęła na moc jego obowiązywania, kwestia formy aktu została rozstrzygnięta w przepisach przejściowych (w art. 47 ust. 2 ustawy z 29 lipca 2005 r.), a nadto zakres spraw przekazanych do uregulowania aktem wykonawczym przedmiotowo pozostał ten sam, albowiem nie zmieniła go ani nowelizacja dokonana ustawą z 3 października 2008 r., ani nowe rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.
12 Dlatego - wbrew stanowisku Sądu Okręgowego - w dacie wyrokowania przez sąd I instancji rozporządzenie Wojewody ( ) nr ( ) nadal obowiązywało. Sąd odwoławczy w obecnym składzie podziela w tym zakresie pogląd wielokrotnie wyrażany przez Sąd Apelacyjny w Warszawie (por. m.in. uzasadnienia wyroków SA w Warszawie z 30 listopada 2010 r., sygn. VI ACa 1156/10 i z 6 lipca 2011 r., sygn. VI ACa 14/11). Zatem sąd I instancji był zobligowany do dokonania merytorycznej oceny roszczeń powodów związanych z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania na terenie, na którym znajdowała się ich nieruchomość. Tymczasem Sąd Okręgowy uznając, że w prawie ochrony środowiska brak jest materialnoprawnych podstaw żądania, nie badał już merytorycznie zasadności żądania powodów, w szczególności zaś nie przeprowadził w pełnym zakresie postępowania dowodowego, co należy zakwalifikować jako nierozpoznanie istoty sprawy. Ponadto mają rację apelujący podnosząc, że sąd I instancji wadliwie zaniechał dopuszczenia dowodu z opinii uzupełniającej biegłej sądowej M. M. w zakresie wysokości obniżenia wartości przedmiotowej nieruchomości na skutek wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania. Postanowienie dowodowe z dnia 25 maja 2009 r. (k. 235) obejmowało bowiem nie tylko ustalenie czy wartość nieruchomości powodów uległa obniżeniu z uwagi na jej położenie w obszarze oddziaływania lotniska, lecz także ustalenie pierwotnej wartości tej nieruchomości oraz wpływu oddziaływania lotniska na obniżenie wartości nieruchomości, co powinno skutkować oszacowaniem przez biegłego wielkości obniżki wartości nieruchomości na skutek oddziaływania położonego w nieopodal lotniska. Jeżeli więc Sąd Okręgowy uznał, że biegły nie wykonał w całości jego zlecenia, sąd ten powinien z urzędu spowodować, aby opinia została uzupełniona o treści wskazane w jego postanowieniu. Częściowe tylko wykonanie opinii nie może być bowiem traktowane analogicznie jak polemika z tezami opinii kompletnej, która obciąża strony postępowania. Dlatego ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy powinien uzupełnić postępowanie dowodowe w zakresie pozwalającym na merytoryczne rozpoznanie sprawy, uwzględniając przy tym fakt dokonania przez pozwanych sprzedaży przedmiotowej nieruchomości w dniu 27 maja 2009 r. (k. 353). Mają rację powodowie wskazując, że zbycie nieruchomości skutkowało utrwaleniem szkody w ten sposób, że powodowie uzyskali za nią określoną kwotę, która jak twierdzą była niższa od sumy możliwej do
13 uzyskania, gdyby nieruchomości tej nie dotyczyły ograniczenia wynikające z faktu objęcia obszarem ograniczonego użytkowania z powodu położenia w pobliżu lotniska. Istotne jest, że w dacie sprzedaży obowiązywało rozporządzenie Wojewody ( ) nr ( ), które następnie zostało zastąpione uchwałą nr ( ) Sejmiku Województwa ( ) z dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla ( ) w W. (Dz. Urz. Wojew. ( ) Nr ( ), poz. [ ]). Przy tym, podkreślenia wymaga fakt, że powołana uchwała nie może być podstawą rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie, ponieważ weszła w życie już po dokonaniu sprzedaży nieruchomości przez powodów, więc ograniczenia z niej wynikające nie mogły z mocą wsteczną wpłynąć na wartość zbywanej nieruchomości. Alternatywną podstawą faktyczną dochodzonego przez powodów roszczenia odszkodowawczego był ponadnormatywny hałas emitowany przez samoloty korzystające z portu lotniczego ( ). Sąd Okręgowy analizując powyższą podstawę uznał m.in., że port lotniczy nie jest zakładem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody, co powoduje, że nie może ponosić odpowiedzialności za szkodę na zasadzie ryzyka na podstawie art. 435 k.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego jest to pogląd dyskusyjny, gdyż pomija specyfikę i cel działalności portu lotniczego. Wprawdzie niewątpliwie ponadnormatywny hałas powodują startujące i lądujące samoloty, które nie są przedmiotem własności ani posiadania pozwanego, lecz należą do poszczególnych przewoźników lotniczych. Jednakże jednocześnie nie można tracić z pola widzenia faktu, że port lotniczy nie może funkcjonować bez korzystających z jego usług przewoźników lotniczych, a tym samym, bez odbywającego się na nim ruchu lotniczego. Skoro więc ruch lotniczy jest nierozerwalnie związany z działalnością każdego portu lotniczego, sama czynność przyjmowania samolotów i umożliwiania im startów jest elementem działalności przedsiębiorstwa powodując, że istnieją argumenty przemawiające za traktowaniem go jak zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody, ponoszącego odpowiedzialność za czyny niedozwolone na zasadzie ryzyka. Każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą w formie portu lotniczego musi bowiem zakładać, że istotą tej działalności jest przyjmowanie i umożliwianie startów samolotom, które wywołują hałas i zanieczyszczenie powietrza. Jednakże nawet przyjmując pogląd, że prowadzony przez pozwanego port lotniczy nie jest zakładem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody, Sąd Okręgowy powinien
14 uwzględnić brzmienie art. 324 prawa ochrony środowiska, z którego wynika, że w razie wyrządzenia szkody przez zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku art. 435 1 k.c. stosuje się niezależnie od tego, czy zakład ten jest wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody. Należało również uwzględnić treść art. 325 prawa ochrony środowiska, który stanowi, że odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach. Ponadto należało zwrócić uwagę na brzmienie art. 322 prawa ochrony środowiska, z którego wynika, że do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Dlatego ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy powinien merytoryczne ocenić roszczenie powodów także w zakresie powyższej podstawy faktycznej i prawnej. Przy tym mają rację apelujący podnosząc, że odpowiedzialność oparta na art. 435 k.c. nie wymaga wykazania bezprawności działania sprawcy szkody. Doktryna i judykatura zgodnie przyjmują, że odpowiedzialność ta powstaje niezależnie od winy sprawcy szkody i bez względu na to, czy szkoda powstała w warunkach zachowania bezprawnego (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 1970 r., III CZP 17/1970, OSP 1971, nr 9, poz. 169 i uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 24 lutego 1981 r., IV CR 17/01, OSNC 1981, nr 11, poz. 216). Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody może uwolnić się od odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że szkoda nastąpiła z powodu siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Wobec nie rozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy, wydanie orzeczenia reformacyjnego przez sąd II instancji nie było możliwe. Dlatego Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Ponownie rozpoznając sprawę, sąd I instancji po przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania dowodowego, ustali stan faktyczny sprawy i dokona oceny prawnej zgłoszonych przez powodów roszczeń. Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 386 4 k.p.c. O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 108 2 k.p.c.
15