Monitoring jakości powietrza w Polsce w zakresie substancji złowonnych Dr hab. inż. Izabela Sówka, prof. PWr I Konferencja Naukowo Techniczna: Technologie informatyczne w ochronie i kształtowaniu środowiska, Warszawa, 17.01.2017 r.
Plan prezentacji 1. Wprowadzenie. 2. Uregulowania prawne w Polsce i na świecie dotyczące odorów oraz odorantów. 3. Metody pomiarowe stosowane w Polsce i na świecie w pomiarach emisyjnych i imisyjnych odorów i odorantów. 4. Modelowanie. 5. Możliwości zastosowanie GIS w analizach przestrzennych zasięgi oddziaływania odorów. 6. Elementy zintegrowanego systemu informacji o odorach. 7. Podsumowanie.
Odory: reakcja organizmu na zapach Mechanizmy związane z reakcją organizmu na zapach: - wrodzona niechęć na zapach, - zaostrzenie podstawowych warunków związanych z odbiorem/percepcją zapachu (nadwrażliowość), - -choroby wywołane stresem, a nawet choroby psychogenne. Inne odnotowywane wpływy zapachów na człowieka to: 35% 30% reakcje emocjonalne: niepokój, uczucie dyskomfortu, depresje objawy fizyczne: podrażnienia, bóle głowy, problemy układu oddechowego, nudności, wymioty Bóle głowy trudności w oddychaniu, frustracja, stres i płaczliwość, z zmniejszenie apetytu i / lub trudności związane ze spożywaniem i przygotowywaniem pokarmów, uczucie dyskomfortu w nocy (kłopoty z zasypianiem, niespokojny sen), zakłopotanie (gdy odwiedzający goście odczuwają zapach, konieczność utrzymania zamkniętych okien), unikanie zajęć w środowisku zewnętrznym np. ogrodnictwo. Względna częstotliwość 25% 20% 15% 10% 5% 0% Bóle pleców Mdłości Wymioty Utrata apetytu Problemy z oddychaniem Alergie Choroby oczu Biegunki Shusterman, D., 1992. Critical review: The health significance of environment al odor pollution. Archives of Environmental Health 47 (1), 76 87. Alicja Nych, rozprawa doktorska: Hybrydowy model badań terenowych do oceny uciążliwości zapachowej na ternach miejsko-przemysłowych.
Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce PN-EN 13725:2007: Jakość powietrza- Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej. Projekt i założenia do ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej, 2010 Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej, 2016
Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce Projekt i założenia do ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej, 2010 Projekt określał: 1) zasady ustalania warunków ochrony przed uciążliwością zapachową, 2) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie uciążliwości zapachowej, 3) obowiązki organów administracji publicznej, 4) odpowiedzialność i sankcje, 5) zasady rejestrowania skarg i informacji dotyczących uciążliwości zapachowej. -warunki przeprowadzania wizji lokalnych, -metody oceny zapachowej jakości powietrza: badania terenowe, pomiar stężenia zapachowego, modelowanie rozprzestrzniania się odorów, badanie tła zapachowego
Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej, 2016 Kodeks zawera: - charaktersytykę najpowszechniejszych i najbardziej uciążliwych źródeł (punktowe, powierzchniowe, liniowe) emisji odorów. - informacje o wpływie odorów na zdrowie mieszkańców, - techniki dotyczące redukcji odorów, - opis uwarunkowań prawnych.
Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce zapisy pośrednio dedykowane odorom Ustawa/przepis Treść artykułu Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie -Art. 12. Budowle rolnicze uciążliwe dla otoczenia, w szczególności z uwagi na zapylenie, zapachy lub wydzielanie się substancji toksycznych, powinny być odizolowane od przyległych terenów Wymieć z publikacji pasem zieleni kilka złożonym z przykładów roślinności średnio i wysokopiennej. przygotować zestawienie w tabeli: ustawa/przepis/treść artykułu warunków technicznych, jakim powinny -Art. 46. W budowlach rolniczych, wewnątrz których wydzielają się szkodliwe dla zdrowia odpowiadać budowle rolnicze i ich substancje i zapachy, należy przewidzieć skuteczny system wentylacji na czas doraźnego pobytu usytuowanie (Dz. U. z 2014 r. nr 0 poz. obsługi, zapewniający wykonywanie czynności związanych z czyszczeniem, naprawą i konserwacją, 81, z późn. zm.) zgodnie z odpowiednimi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o -Art. 63. ust. 1. Obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko udostępnianiu informacji o środowisku i dla planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko jego ochronie, udziale społeczeństwa w stwierdza, w drodze postanowienia, organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych ochronie środowiska oraz o ocenach uwarunkowaniach, uwzględniając łącznie następujące kryteria:. oddziaływania na środowisko (Dz.U. 20161) rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia, z uwzględnieniem:... poz. 353). d) emisji i występowania innych uciążliwości,.. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 poz. 21, z późn. zm.) Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2015 r. poz. 625, z późń. zm.) - Art. 16. Gospodarka odpadami, nie może wywoływać m.in. uciążliwości spowodowanej przez zapach lub hałas. - Art. 23. ust. 2. Nawozy, w tym nawozy oznaczone znakiem NAWÓZ WE, i środki wspomagające uprawę roślin w postaci płynnej, przewozi się w zamkniętych i szczelnych opakowaniach, zbiornikach lub cysternach. -Art. 25. ust. 1 Gnojówkę i gnojowicę przechowuje się wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu. Zbiorniki te powinny być zbiornikami zamkniętymi, w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409, z późn. zm.1)) dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie.
Skala problemu EMISJA NIEZORGANIZOWANA ZMIENNOŚĆ EMISJI UWARUNKOWANA CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI NIEJEDNORODNOŚĆ ŹRÓDEŁ ZRÓŻNICOWANY SKŁAD EMITOWANYCH GAZÓW ZRÓŻNICOWANIE TYPÓW ŹRÓDEŁ NA TERENIE JEDNEGO OBIEKTU
Metody oceny jakości zapachowej OKREŚLENIE METODYKI POBORU PRÓBEK ZAPACHOWYCH POMIAR STĘŻENIA ODORANTÓW, POMIAR STĘŻENIA, ZAPACHOWEGO OKREŚLENIE EMISJI ZAPACHU OCENA UCIĄŻLIWOŚCI ZAPACHOWEJ ANALIZA SKARG MODELOWANIE MATEMATYCZNE BADANIA ANKIETOWE BADANIA W SIATCE LUB SMUDZE WYNIKI BADAŃ/ OBLICZEŃ ZINTEGROWANY SYSTEM INFORMACJI O ODORACH
Czynniki wpływające na wybór metody identyfikacji Powód dla którego wykonywany ma być monitoring modelowanie, określenie uciążliwości zapachowej, testowanie efektywności technik ograniczania emisji, uzasadnienie i ocena zastosowanych technik w odpowiedzi na skargi społeczności, określenie zakresu i poziomu uciążliwości emitowanych gazów w punktach receptorowych; Charakterystyka i skład odorotwórczych gazów mieszanina czy względnie jednorodny skład, wilgotność gazów; Miejsce/położenie punktu pomiarowego w źródle, na granicy zakładu, obszary mieszkalne wokół źródła (otulina); Poziom wymaganej szczegółowości pomiarów określenie stężenia wybranych odorantów, określenie stężenia zapachowego w mieszaninie; Wymagana częstotliwość pomiarów koszty pomiarów; Konieczność wychwycenia zmian w emisji lub podczas zmian w technologii produkcji, określenie krótkoterminowych epizodów stężeń;
NORMA EUROPEJSKA EN 13725: Określenie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej Zakres normy Cel: zapewnienie wspólnej podstawy oceny emisji odorów w krajach UE Zastosowanie normy w pomiarach stężenia zapachowego pojedynczych substancji, określonych mieszanin i nieokreślonych mieszanin gazowych odorantów (w powietrzu lub azocie) przy użyciu olfaktometrii dynamicznej z zespołem osób oceniających.
Wyniki badań intensywności/charekteru zapachu element zintegrowanego systemu informacji o odorach KIERUNEK WIATRU KIERUNEK WIATRU ŹRÓDŁO EMISJI ŹRÓDŁO EMISJI Częstotliwość występowania zapachu A1 A2 A3 A4 A5 LINIA 1 A10 A8 A9 A7 A6 LINIA 2 A14 A15 A12 A11 A13 LINIA 3 ŹRÓDŁO EMISJI KIERUNEK WIATRU
Metody oceny uciążliwości zapachowej Ocena zapachowej jakości powietrza za pomocą badań ankietowych (VDI) Badania ankietowe ustne (bezpośrednie) Badania ankietowe pisemne (pośrednie) Badania ankietowe telefoniczne T Z Schemat terenu badań, strefy ankietowania oraz strefy kontrolne dla pojedynczego źródła emisji [9]: E źródło emisji, R - zakres oddziaływania źródła, R 1 zakres strefy ankietowania położonej najbliżej źródła, T Z - teren zanieczyszczony, T B - teren badań, S 1 - strefa ankietowania blisko źródła, S 2 - strefa ankietowania oddalona od źródła, S K - strefa kontrolna (na podstawie VDI 3883) R S 1 E R 1 S 2 S K T B Identyfikacja źródła zapachu
Identyfikacja źródeł emisji na podstawie danych GUS oraz skarg na uciążliwość zapachową elementami zintegrowanego systemu informacji o odorach 15.11.Z Produkcja mięsa z wyłączeniem mięsa z drobiu i królików 15.20.Z * Przetwarzanie i konserwowanie ryb i pozostałych produktów rybactwa 15.32.Z Produkcja soków z owoców i warzyw 15.33.A* Przetwórstwo i konserwowanie owoców i warzyw gdzie indziej niesklasyfikowanie z wyłączeniem działalności usługowej 15.41.Z Produkcja nieczyszczonych olejów i tłuszczów 15.42.Z Produkcja rafinowanych olejów i tłuszczów 15.43.Z Produkcja margaryny i podobnych tłuszczów jadalnych 15.51.Z Przetwórstwo mleka i wyrób serów 15.71.Z Produkcja pasz dla zwierząt gospodarskich i ryb 15.82.Z Produkcja wyrobów piekarskich i ciastkarskich o przedłużonej trwałości 15.83.Z* Produkcja cukru 15.84.Z Produkcja kakao, czekolady i wyrobów cukierniczych 15.86.Z Przetwórstwo herbaty i kawy 15.87.Z Produkcja przypraw 15.91.Z Produkcja napojów alkoholowych destylowanych 15.93.Z Produkcja win gronowych 15.96.Z Produkcja piwa 16.00.Z Produkcja wyrobów tytoniowych 18.30.Z* Wyprawianie i barwienie skór futerkowych; produkcja wyrobów futrzarskich => możliwa ilościowa inwentaryzacja danych (np. na podstawie liczby zatrudnionych osób) => możliwa identyfikacja źródeł w sposób sektorowy (dane sklasyfikowane wg EKD działalność przemysłowa) na podstawie wielkości zakładów 47 38 18 6 223 15 13 133 84 340 70 39 => brak lub niedoskonałóść opracowanego systemu zestawień oraz gromadzenia danych nt. wybranych procesów/technologii (wielkość produkcji, charakterystyka produkcji), będących przyczyną powstawania zapachów 6 113 66 3 12 21 311
Identyfikacja oraz inwentaryzacja przemysłowych źródeł emisji z zastosowaniem GIS elementem zintegrowanego systemu informacji o odorach + informacja nt. skarg + informacja nt. wartości emisji/ stężeń odorów + wizualizacje rozkładów intensywności i/lub charakterów/rodzajów zapachów możliwa przestrzenna identyfikacja obiektów będących potencjalnymi źródłami emisji odorów określenie dokładnej lokalizacji obiektów i zakresu obszarów narażonych na podwyższone stężenia odorantów brak krajowej bazy danych/ dostępności do bazy danych dot. położenia zidentyfikowanych obiektów (np. wsp. geograficzne)
Podsumowanie i wnioski końcowe Pomimo iż w polskim systemie prawa istnieją rozwiązania legislacyjne dot. substancji zapachowo czynnych oraz istnieją pośrednie zapisy odnoszące się do tematyki odorowej brakuje nadal krajowych uregulowań w zakresie odorów; Dostępne metody pomiarowe - zarówno w kontekście stężeń emisyjnych, jak i imisyjnych umożliwiają monitoring związków zapachowych. Obszary ich zastosowań wynikają m.in. z konieczności realizacji założonych celów. W sytuacji zwiększającej się ilości skarg na pogarszającą się jakość powietrza - w tym zapachową jakość powietrza - istnieje potrzeba opracowania zintegrowanych systemów informatycznych (systemów informacji o odorach) oraz oprogramowania umożliwiających gromadzenie informacji, między innymi nt.: - skarg na uciążliwość zapachową, - działalności gospodarczych i procesów (będących potencjalną przyczyną uciążliwości zapachowych) - wartości stężeń wiodących substancji zapachowo czynnych i odorów ( w tym wskaźników emisji).
Podsumowanie i wnioski końcowe Dodatkowe funkcjonalności zintegrowanych systemów umożliwiające uzyskanie informacji nt. czynników/ warunków meteorologicznych (możliwość opadów, upałów) sprzyjających lub niwelujących uciążliwość zapachową, a przez to określenie narażenia na zanieczyszczenia zapachowo czynne mieszkańców mogłyby wspierać działania zapobiegające powstawaniu uciążliwości zapachowej oraz wspierać dobre praktyki w zakresie ograniczania emisji odorów.
Dziękuję za uwagę. izabela.sowka@pwr.edu.pl I Konferencja Naukowo Techniczna: Technologie informatyczne w ochronie i kształtowaniu środowiska, Warszawa, 17.01.2017 r.