Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu Materiały instruktażowe dla podmiotów realizujących programy oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie Wrocław 2015 r.
Wstęp Uchwalenie w 2014 r. Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014 2020 w kontekście programów oddziaływań korekcyjno edukacyjnych przyniosło zasadniczą zmianę. Mianowicie, przestał obowiązywać załącznik nr 2 zawierający wytyczne do tworzenia modelowych programów korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Sytuacja ta generuje u realizatorów oddziaływań korekcyjno edukacyjnych wątpliwości i pytania odnośnie organizacji programu i sposobu prowadzenia pracy z osobami stosującymi przemoc w rodzinie. Od kilku lat na Dolnym Śląsku odnotowuje się większe zainteresowanie powiatów realizacją programów korekcyjno edukacyjnych. W 2013 roku 16 powiatów realizowało oddziaływania korekcyjno edukacyjne, rok później 19 powiatów, natomiast w 2015 r. akces na realizację oddziaływań korekcyjno edukacyjnych zgłosiły 23 powiaty. W celu ujednolicenia realizacji oddziaływań na terenie województwa dolnośląskiego, powstała konieczność zebrania interpretacji i opracowania dokumentu wskazującego kierunek rozwoju i standard programów korekcyjno edukacyjnych. Zgodnie z art. 7 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, do zadań Wojewody należy opracowanie materiałów instruktażowych, zaleceń, procedur postępowania interwencyjnego w sytuacjach kryzysowych związanych z przemocą w rodzinie dla osób realizujących te zadania. Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia realizatorów programów korekcyjno - edukacyjnych, wskazówki superwizorów osób prowadzących oddziaływania na osoby stosujące przemoc w rodzinie oraz ustalenia dokonywane podczas kontroli przez inspektorów Wydziału Polityki Społecznej Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego Wojewódzki Koordynator Realizacji Krajowego programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie opracował niniejsze rekomendacje.
1. Warunki formalne Opracowanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjno - edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie jest zadaniem z zakresu administracji rządowej realizowanym przez powiat (art. 6 ust 4 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). Oddziaływania korekcyjno edukacyjne na osoby stosujące przemoc w rodzinie winny być realizowane w oparciu o opracowany w formie dokumentu program korekcyjno edukacyjny. Rada Powiatu, w myśl art. 12 pkt 8 a ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., Nr 91, poz. 578, ze zm.), zgodnie z kompetencją winna podjąć uchwałę w sprawie przyjęcia do realizacji zadań z zakresu administracji rządowej, tj. programu oddziaływań korekcyjno edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Program korekcyjno edukacyjny powiat może realizować w ramach własnych struktur lub zlecić realizację podmiotowi niepublicznemu, zawierając stosowną umowę. 2. Podstawa prawna programów korekcyjno - edukacyjnych Programy korekcyjno edukacyjne opracowywane są w oparciu o: * ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.); * rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno edukacyjne (Dz.U. Nr 50, poz.259); * Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014 2020; * Wojewódzki Ramowy Program Korekcyjno Edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie. 3. Program korekcyjno edukacyjny (dokument) - standard merytoryczny Program korekcyjno edukacyjny opracowany w formie dokumentu jest swoistym planem działań i powinien zawierać: - cele programu określone zgodnie z rozporządzeniem; - opisane podejście, w jakim program będzie realizowany wraz z podstawowymi jego założeniami;
- określony czas trwania oddziaływań (w tym metody i formy pracy, częstotliwość spotkań), - ogólny zarys treści merytorycznych przekazywanych na spotkaniach, - wskazaną grupę odbiorców programu na podstawie diagnozy potrzeb w tym zakresie, - określony sposób naboru uczestników do programu, zasady selekcji. Z uwagi na fakt, iż środki na realizację oddziaływań zapewnia budżet państwa, do udziału w programie można rekrutować także mieszkańców innych powiatów; - reguły uczestnictwa w programie oraz kryteria ukończenia programu. Reguły te winny być zawarte również w kontrakcie z uczestnikiem; - określony sposób dokonania wstępnego rozpoznania diagnostycznego; - sposób tworzenia i dokumentowania pogłębionej diagnozy; - sposób i częstotliwość działań monitorujących, w tym zakres współpracy z innymi podmiotami oraz rodziną uczestnika; - określony sposób ewaluacji programu. 4. Dokumentacja realizowanych oddziaływań korekcyjno - edukacyjnych Realizator oddziaływań korekcyjno edukacyjnych jest zobowiązany prowadzić dokumentację umożliwiającą dokonanie oceny poszczególnych działań w ramach realizowanego zadania, w tym m.in.: - plan zawierający terminy i czas poszczególnych spotkań oraz poruszaną na nich tematykę ; - listy obecności z własnoręcznymi podpisami uczestników oraz prowadzących, - karty ze sformułowaną diagnozą (wstępną, pogłębioną), - notatki, protokoły lub inne dokumenty potwierdzające monitoring (w tym ustalenia poczynione z krewnymi uczestnika programu), - dokument z wnioskami po dokonanej ewaluacji programu, - faktury wydatkowanych środków, - dokumenty potwierdzające kwalifikacje i staż pracy prowadzących program, - potwierdzenie uczestniczenia w superwizji ze wskazaniem liczby godzin, - inne, w zależności od podejmowanych działań. Jeżeli realizację oddziaływań korekcyjno edukacyjnych zlecono podmiotowi niepublicznemu, dokumentacja stworzona w toku realizacji zadania, po jego zakończeniu winna znajdować się w Starostwie (Urzędzie Miasta w gminach na prawach powiatu) lub PCPR (OPS w gminach na prawach powiatu).
5. Standard organizacyjny Miejsce: program korekcyjno edukacyjny nie może być realizowany w miejscach, w których udziela się pomocy i wsparcia osobom doznającym przemocy w rodzinie. Stąd nie zezwala się na prowadzenie oddziaływań w Specjalistycznych Ośrodkach Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie ani w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej z miejscami noclegowymi. W przypadku, gdy na realizację programu korekcyjno edukacyjnego oraz na potrzeby udzielania pomocy osobom doznającym przemocy w rodzinie wykorzystuje się te same zasoby lokalowe, oddziaływania korekcyjno edukacyjne mogą odbywać się po godzinach pracy danego podmiotu lub w dni wolne od pracy. Forma i czas oddziaływań: Preferuje się, aby zajęcia prowadzone w ramach programu miały charakter grupowy. Minimalny wymiar czasu oddziaływań grupowych to 60 godzin. Zajęcia grupowe winny być poprzedzone konsultacjami indywidualnymi służącymi m.in. rozpoznaniu sytuacji osoby i wprowadzeniu do zajęć grupowych. Spotkania indywidualne mogą być realizowane również w pomiędzy spotkaniami grupowymi, jeżeli wymaga tego sytuacja uczestnika. Pożądane jest, aby przerwy pomiędzy spotkaniami grupowymi oscylowały w granicach tygodnia. Zbyt krótkie przerwy nie dają możliwości asymilowania zdobytej wiedzy, testowania nowych umiejętności itp., natomiast zbyt długie przerwy nie sprzyjają utrzymaniu motywacji do uczestniczenia w programie ani systematycznej pracy nad zmianą. W wyjątkowych sytuacjach, program korekcyjno edukacyjny może być realizowany w formie spotkań indywidualnych. Zgoda na prowadzenie programu korekcyjno edukacyjnego w formie spotkań indywidualnych odbywa się na etapie przyznawania dotacji. Oddziaływania korekcyjno edukacyjne w formie indywidualnej mogą być realizowane również w stosunku do pojedynczych osób. Należy wówczas w dokonywanej diagnozie uzasadnić wybór takiej formy pracy z osobą stosującą przemoc w rodzinie. Zakończenie programu: Osobom kończącym uczestnictwo w programie korekcyjno edukacyjnym nie wydaje się zaświadczeń ani certyfikatów. Jeżeli Sąd, kurator czy inny podmiot pisemnie wnioskować będzie o taką informację, realizator programu udziela stosownej odpowiedzi na podstawie danych od trenerów prowadzących oddziaływania. W informacji winny zostać uwzględnione: frekwencja osoby na zajęciach, aktywność, jeżeli jest to możliwe - ocena postępów. 6. Środki na realizację programu zapewnia budżet państwa. Wojewoda przekazuje jednostce samorządu terytorialnego realizującej program oddziaływań korekcyjno edukacyjnych środki na realizację zadania w danym roku kalendarzowym.
Wysokość przyznanych powiatowi środków jest uzależniona od wysokości dotacji przekazanej do budżetu Wojewody na realizację tego zadania w roku bieżącym, liczby wniosków o dotację złożonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz dodatkowe kryteria ustalane przez Wojewódzkiego Koordynatora Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na podstawie analizy jakościowej wniosków i prowadzonej polityki w tym zakresie. Powiat aplikując o środki na realizację programu oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie winien: - złożyć wypełniony wniosek o środki na realizację programu załącznik nr 1; - załączyć opracowany w formie dokumentu program korekcyjno edukacyjny. O wysokości przyznanej dotacji i sposobie jej wykorzystania Dolnośląski Urząd Wojewódzki informuje Starostwo Powiatowe oraz podmiot realizujący oddziaływania o ile został wskazany we wniosku o dotację. Po otrzymaniu informacji o wysokości przyznanej dotacji, należy przekazać do DUW harmonogram realizacji wydatków podpisany przez Starostę (lub Prezydenta Miasta w gminach na prawach powiatu), na podstawie którego środki zostają przekazane na konto powiatu. Całą dotację należy wydatkować w roku na jaki została przyznana. O braku możliwości wydatkowania dotacji lub części dotacji należy niezwłocznie poinformować Wydział Polityki Społecznej Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Wydatkowanie środków na koniec trzeciego kwartału weryfikowane będzie przez Dolnośląski Urząd Wojewódzki, wówczas niewykorzystane dotacje zostaną przekazane powiatom zgłaszającym zapotrzebowanie na dodatkowe środki. 7. Informacje dotyczące realizacji programów korekcyjno edukacyjnych powiat przekazuje w ramach sprawozdań: - z realizacji programu korekcyjno edukacyjnego za pierwsze półrocze składanego do dnia 10 lipca roku bieżącego wg załącznika nr 2, - z realizacji programu korekcyjno edukacyjnego za cały rok - do dnia 10 stycznia roku kolejnego wg załącznika nr 3, - o niewykorzystaniu dotacji lub zapotrzebowaniu na dodatkowe środki we wrześniu każdego roku; - w ramach sprawozdania z realizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, - innych, jeżeli będą niezbędne. 8. Superwizja. Z uwagi na specyfikę pracy z osobami stosującymi przemoc w rodzinie, osoby realizujące programy korekcyjno - edukacyjne zobowiązane są poddawać superwizji swoją
pracę. Superwizja ma na celu dbałość o wysoką jakość programów poprzez wsparcie uczestników, doskonalenie ich warsztatu pracy oraz przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu. Honoruje się zaświadczenia o superwizji zrealizowanej u superwizora konkretnej szkoły psychoterapeutycznej, jeżeli prowadzący oddziaływania z takiej korzysta. Pozostałe osoby realizujące oddziaływania korekcyjno edukacyjne korzystają z superwizji organizowanej dla realizatorów programów korekcyjno - edukacyjnych na Dolnym Śląsku. Podmioty realizujące programy korekcyjno edukacyjne winny zobowiązywać trenerów oddziaływań do korzystania z superwizji, a także posiadać w dokumentacji zaświadczenia potwierdzające takie uczestnictwo wraz ze wskazanym wymiarem czasowym. 9. Współpraca. Aby efektywnie realizować program korekcyjno edukacyjny, niezbędne jest utrzymywanie stałej współpracy z innymi lokalnymi podmiotami działającymi w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zwłaszcza z Zespołem Interdyscyplinarnym, Policją, OPS oraz Zespołem Sądowej Służby Kuratorskiej, a także innymi podmiotami realizującymi programy korekcyjno - edukacyjne. Współpraca ta winna być wykorzystywana zarówno do rekrutacji uczestników do programu, jak również monitoringu zachowań agresywnych oraz ewaluacji programu i oceny jego skuteczności. Jeżeli uczestnik jest kierowany do programu przez instytucje, realizator programu winien poinformować podmiot kierujący o zakwalifikowaniu bądź powodach niezakwalifikowania osoby do udziału w programie oraz ewentualnym przerwaniu uczestnictwa przez daną osobę. Jeżeli osoba stosująca przemoc w rodzinie nie może uczestniczyć w programie realizowanym w danym powiecie (z powodu np. zakończenia programu, braku nowej rekrutacji, itp.), osobie należy udzielić informacji o innych miejscach, w których realizowany jest program korekcyjno - edukacyjny, w którym może wziąć udział. W tym celu należy dołożyć starań, aby powiat: - ewidencjonował instytucje rządowe i samorządowe, podmioty oraz organizacje pozarządowe, które realizują oferty dla osób stosujących przemoc w rodzinie, a w szczególności realizują programy korekcyjno edukacyjne; - co roku aktualizował na stronie internetowej powiatu bazę teleadresową podmiotów oraz organizacji pozarządowych realizujących oferty dla osób stosujących przemoc w rodzinie, a w szczególności realizujących programy korekcyjno edukacyjne;
- posiadał opracowany informator zawierający m.in. dane teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych, a także zakres realizowanych przez nie oddziaływań w szczególności korekcyjno edukacyjnych; - przesyłał zaktualizowany informator ze swojego powiatu właściwym miejscowo prezesom sądów rejonowych, prokuratorom rejonowym, komendantom powiatowych/miejskich Policji oraz wchodzącym w obręb powiatu gminom - do dnia 15 lipca każdego roku. 10. Monitoring. W trakcie realizacji programu niezbędne jest okresowe uzyskiwanie informacji o rzeczywistej sytuacji w rodzinie w celu korygowania oddziaływań i ewentualnych interwencji. Informacje należy pozyskać zarówno od podmiotów, które mają kontakt z rodziną (Zespół Interdyscyplinarny, Policja, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, itp.), jak i od członków rodzin uczestników programu. Po zakwalifikowaniu osoby do uczestnictwa w programie, należy dołożyć starań by nawiązać osobisty kontakt z krzywdzonym krewnym tej osoby, wyjaśnić czym jest program korekcyjno edukacyjny, urealnić oczekiwania co do skuteczności programu, zebrać informacje o dotychczasowej sytuacji w związku z przemocą w rodzinie, poinformować o miejscach udzielających wsparcia osobom doświadczającym przemocy w rodzinie oraz formach tego wsparcia. Pożądane jest, by zostawić numer telefonu do realizatora programu korekcyjno edukacyjnego, w celu usprawnienia wzajemnego kontaktu i efektywniejszej pracy. Kolejne kontakty z rodziną w celu monitorowania sytuacji mogą być realizowane telefoniczne. W przypadku przerwania uczestnictwa w programie, każdorazowo należy poinformować osobę krzywdzoną przez uczestnika, jeżeli uczestnik programu mieszka/ma kontakt z osobą, którą krzywdził. Ponadto co najmniej dwukrotnie w ciągu roku należy uzyskać informację na temat funkcjonowania uczestnika z OPS, ZI lub innego źródła. Pożądane jest, by przedstawiciel realizatora programu korekcyjno edukacyjnego był członkiem grupy roboczej, jeżeli w stosunku do rodziny prowadzona jest procedura Niebieskiej Karty.
Wniosek o środki na realizację programu oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie Zał. 1. (pieczęć jedn. samorządu terytorialnego). (miejscowość i data) I. Nazwa i dane teleadresowe podmiotu realizującego zadanie Nazwa podmiotu:. Dokładny adres. Numer telefonu i faksu. Adres mailowy. II. Informacja o programie korekcyjno edukacyjnym Uczestnicy programu: - rodzice krzywdzący dzieci czy dorosłe osoby stosujące przemoc? - grupa otwarta czy zamknięta? - grupa wolnościowa czy w zakładzie karnym lub areszcie śledczym? Formy pracy: (grupowa czy indywidualna?) Podstawy merytoryczne programu (w jakim podejściu/paradygmacie realizowany będzie program) Liczba trenerów: Liczba godzin zajęć (w jednej edycji programu w rozbiciu na indywidualne i grupowe) III. Ogólny koszt realizacji zadnia (w rozbiciu na materiały, wynagrodzenia trenerów, wskazaniem innych kosztów)
IV. Zakładane rezultaty (liczba osób, które przystąpią do programu oraz liczba osób, które zakończą uczestnictwo) V. Monitoring oddziaływań Liczba osób, które ukończyły program: - w zeszłym roku - dwa lata temu - trzy lata temu W jaki sposób i jak często będzie prowadzony monitoring? Podpis i pieczęć Starosty Powiatu/Prezydenta Miasta
Półroczna informacja o stanie realizacji programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie (przekazywana do 10 lipca) Zał. 2 I. Nazwa i dane teleadresowe podmiotu realizującego zadanie II. stan realizacji zadania: Liczba osób, które przystąpiły do programu pierwszym półroczu: Liczba osób, które w pierwszym półroczu ukończyły program: Liczba godzin spotkań grupowych zrealizowanych w pierwszym półroczu: Liczba godzin spotkań indywidualnych zrealizowanych w pierwszym półroczu: Ile osób objętych monitoringiem zaprzestało/ograniczyło stosowanie przemocy: - z bieżącego roku - z lat poprzednich III. Inne informacje o realizacji programu Z ilu godzin superwizji skorzystali poszczególni trenerzy? Zagrożenia w realizacji zadania: Podpis i pieczęć: Dyrektora/Kierownika jednostki realizującej program
Roczna informacja o realizacji programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób Zał. 3 stosujących przemoc w rodzinie (przekazywana do 10 stycznia) I. Nazwa i dane teleadresowe podmiotu realizującego zadanie II. stan realizacji zadania: Liczba osób, które przystąpiły do programu: Liczba osób, które ukończyły program: Liczba zrealizowanych godzin spotkań grupowych: Liczba zrealizowanych godzin spotkań indywidualnych: Ile osób objętych monitoringiem zaprzestało/ograniczyło stosowanie przemocy: - z bieżącego roku - z lat poprzednich III. Inne informacje o realizacji programu Z ilu godzin superwizji skorzystali poszczególni trenerzy? IV. Kwalifikacje prowadzących oddziaływania korekcyjno -edukacyjne Imię i nazwisko trenera, kierunek ukończonych studiów magisterskich, kierunek studiów podyplomowych (jeżeli jest taka potrzeba), nazwa i wymiar czasowy szkolenia z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w tym ile godzin dot. pracy ze sprawcą przemocy w rodzinie, staż i miejsce pracy w podmiotach działających w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie V. Informacje o wykorzystaniu dotacji Czy wykorzystano całą dotację? Jeżeli nie wyjaśnić dlaczego... Podpis i pieczęć Starosty Powiatu/Prezydenta Miasta