Wypadki przy pracy i choroby zawodowe 1
Pojęcie wypadku przy pracy Za wypadek przy pracy uważa się zdarzenie: nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy 2
Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy Na równi z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w definicji wypadku przy pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe 3
Wypadek w drodze do pracy i z pracy Wypadek w drodze do pracy i z pracy to zdarzenie: nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana Wypadkiem w drodze do pracy i z pracy jest także wypadek w czasie przerwy w drodze do lub z miejsca zatrudnienia, która była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także gdy droga nie będąc najkrótszą, była ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza. 4
Wypadek w drodze do pracy i z pracy Oprócz drogi z domu do pracy (i z powrotem) drogą do pracy lub z pracy jest droga do i z miejsca: innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych zwykłego spożywania posiłków odbywania nauki zawodu lub studiów 5
Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy podjąć niezbędne działania likwidujące lub ograniczające zagrożenia zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom w przyszłości zawiadomić inspektora pracy i prokuratora, jeżeli wypadek przy pracy był śmiertelny, ciężki lub zbiorowy bądź jeżeli nastąpił inny wypadek o powyższych skutkach, mający związek z pracą, i można uznać go za wypadek przy pracy prowadzić rejestr wypadków przy pracy ponosić koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy analizować przyczyny wypadków przy pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze 6
Obowiązek poszkodowanego Pracownik, który uległ wypadkowi, ma obowiązek niezwłocznego poinformowania o wypadku swojego przełożonego. Oczywiście jest to możliwe tylko wtedy, gdy stan zdrowia pracownika na to pozwala. Postępowanie powypadkowe prowadzone jest z urzędu, tzn. poszkodowany pracownik nie musi składać nigdzie wniosku o ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. 7
Zabezpieczenie miejsca wypadku Obowiązkiem pracodawcy jest zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności i przyczyn. Zabezpieczenie to musi wykluczać dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, których praca w związku z wypadkiem została wstrzymana dokonywanie zmian w położeniu maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmian w położeniu innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności 8
Powołanie i skład zespołu powypadkowego Jednym z obowiązków pracodawcy jest także powołanie zespołu powypadkowego, którego zadaniem jest ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku. Skład tego zespołu jest uzależniony od rodzaju wypadku: w przypadku wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych w skład zespołu wchodzą pracownik kierujący komórką służby bhp oraz przedstawiciel pracowników lub zakładowy społeczny inspektor pracy, w przypadku wypadków innych niż śmiertelne, ciężkie i zbiorowe w skład zespołu wchodzą pracownik służby bhp oraz przedstawiciel pracowników lub oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy. 9
Obowiązki zespołu powypadkowego Obowiązki zespołu powypadkowego to w szczególności: dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, sporządzenie szkicu lub wykonanie fotografii miejsca wypadku (jeżeli jest to konieczne), przesłuchanie poszkodowanego (jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala), przesłuchanie świadków wypadku, zasięgnięcie opinii lekarza, w szczególności lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz innych specjalistów (w razie potrzeby), zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, dokonanie kwalifikacji prawnej wypadku, określenie wniosków i środków profilaktycznych. 10
Protokół powypadkowy Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy. Powinien on być sporządzony nie później niż w ciągu 14 dni od uzyskania zawiadomienia o wypadku według wzoru określonego przepisami prawa. Protokół powypadkowy podlega zatwierdzeniu przez pracodawcę, ale jeszcze przed jego zatwierdzeniem poszkodowanemu przysługują w postępowaniu uprawnienia: prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów. 11
Wypadek w drodze do pracy - świadczenia Jeśli wypadek w drodze do pracy lub z pracy spowodował niezdolność do pracy, wówczas z tytułu tej niezdolności pracownikowi przysługuje: wynagrodzenie w wysokości 100% podstawy wymiaru za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy zasiłek chorobowy, również w wysokości 100% podstawy wymiaru za dalsze dni niezdolności do pracy z tego tytułu W przypadku pracodawcy zatrudniającego do 20 pracowników, wynagrodzenie w wysokości 100% podstawy wymiaru jest płatne przez ZUS od 1 dnia zwolnienia. UWAGA!!! Z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy do domu pracownikowi nie przysługuję jednorazowe odszkodowanie. Pracownik będzie otrzymywał jedynie, wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy w wysokości 100% podstawy wynagrodzenia. 12
Choroby zawodowe - definicja Chorobami zawodowymi są tylko te choroby, które są ujęte w wykazie chorób zawodowych zawartym w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 czerwca 2009r. (Dz.U. 105 p. 869) w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Decyzję o uznaniu choroby zawodowej (albo o braku podstaw do uznania choroby zawodowej) wydaje państwowy inspektor sanitarny na podstawie orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby zawodowej oraz oceny narażenia zawodowego pracownika. 13
Obowiązki pracodawcy związane z chorobami zawodowymi Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych. Pracodawca ma obowiązek niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej pracodawca ma obowiązek: ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze zapewnić realizację zaleceń lekarskich 14
Obowiązki pracodawcy związane z chorobami zawodowymi W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej pracodawca ma obowiązek, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Jeżeli pracownik stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z ZUS, wówczas pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi go do odpowiedniej pracy. W obu tych przypadkach, jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy. 15
Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z ubezpieczenia wypadkowego przysługują następujące świadczenia: zasiłek chorobowy ( w wysokości 100% podstawy wynagrodzenia) świadczenie rehabilitacyjne zasiłek wyrównawczy jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty renta z tytułu niezdolności do pracy renta szkoleniowa renta rodzinna dodatek do renty rodzinnej dodatek pielęgnacyjny pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje też odszkodowanie od pracodawcy za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy (z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych). 16
Wyłączenie prawa do świadczeń Świadczenia wypadkowe nie przysługują pracownikowi, jeżeli wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Rażące niedbalstwo oznacza, Umyślność oznacza, że poszkodowany że działania poszkodowanego naruszają naruszając przepisy o ochronie życia przepisy o ochronie zdrowia i życia, i zdrowia, chciał je naruszyć, chociaż mógł i powinien on przewidzieć bądź przewidując możliwość grożące niebezpieczeństwo przy ich naruszenia, godził się na to. zachowaniu minimalnej staranności wymaganej od przeciętnego człowieka. Pracownik będzie pozbawiony świadczeń, gdy w momencie wypadku był w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających. 17
SKUTKI EKONOMICZNE WYAPDKÓW PRZY PRACY Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest ustalana w oparciu o: liczbę zatrudnionych pracowników, liczbę wypadków przy pracy w latach poprzednich, rodzaj prowadzonej działalności wg branży ( przemysł, rolnictwo, usługi). Większa liczba wypadków, może skutkować podniesieniem składki wypadkowej przez ZUS dla danego przedsiębiorcy. 18
Inne koszty wypadków przy pracy Koszt wypadku ponoszony przez przedsiębiorstwo to teoretyczna wartość zwiększająca koszty własne przedsiębiorstwa, o którą w związku z zaistniałym wypadkiem zmniejsza się wielkość zysku lub powiększa wysokość poniesionych strat. koszty straconego czasu pracy uzyskany dochód (np. z tytułu odszkodowań) Na koszt wypadku mają wpływ płatności bieżące utrata dochodów straty majątku trwałego i obrotowego 19
Obliczanie kosztów wypadku Całkowity koszt wypadku ponoszony przez przedsiębiorstwo można obliczyć, sumującposzczególne, podstawowe składniki kosztów obciążających przedsiębiorstwo: Ko = (Kcs + Kpmit + Kz + Kzp + Ksm + Kn + Kś + Ki) - O gdzie: Ko - koszt ogółem, Kcs - koszt czasu straconego, Kpmit - koszt pomocy medycznej i transportu, Kz - koszt zastępstw, Kzp - koszt zakłóceń w produkcji, Ksm - koszt strat materialnych, Kn - koszt napraw, Kś - koszt świadczeń, Ki - koszty inne, O - odszkodowania otrzymane z instytucji ubezpieczeniowej. 20
Przyczyny wypadków 21
Przyczyny wypadków według systematyki TOL Systematyka TOL opiera się na podziale przyczyn wypadków na tkwiące w czynniku materialno-technicznym (T) czynniku ludzkim (L) organizacji pracy (O) 22
Przyczyny wypadków czynniki materialno-techniczne Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników materialno-technicznych: A. niewłaściwy stan czynnika materialnego, np.: wady konstrukcyjne maszyn i urządzeń technicznych oraz narzędzi, nieodpowiednia stateczność, wytrzymałość czynnika materialnego, brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające; B. niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego (zastosowanie materiałów zastępczych, niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych); C. wady materiałowe czynnika materialnego; D. niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego (nadmierna eksploatacja czynnika materialnego, jego niedostateczna konserwacja, niewłaściwe naprawy i remonty). 23
Przyczyny wypadków czynniki organizacyjne Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników organizacyjnych: A. niewłaściwa ogólna organizacja pracy, np.: nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań, niewłaściwe polecenia przełożonych, brak nadzoru, niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych, dopuszczenie do pracy pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez badań lekarskich; B. niewłaściwa organizacja stanowiska pracy: niewłaściwe usytuowanie urządzeń na stanowisku pracy, nieodpowiednie przejścia lub dojścia, nieodpowiednie rozmieszczenie i składowanie przedmiotów pracy, brak lub niewłaściwy dobór ochron osobistych. 24
Przyczyny wypadków czynniki ludzkie Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników ludzkich: A. brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika, np.: używanie nieodpowiedniego do danej pracy czynnika materialnego, udostępnienie przez pracownika czynnika materialnego osobie nieupoważnionej; B. nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracowników (ochron indywidualnych, środków ochrony zbiorowej lub urządzeń zabezpieczających); C. niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika: wykonywanie pracy niewchodzącej w zakres obowiązków, niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia itp.; D. stan psychofizyczny pracownika niezapewniający bezpiecznego wykonania pracy spowodowany nagłym zachorowaniem, niedyspozycją fizyczną, przewlekłą lub ostrą chorobą, zmęczeniem, zdenerwowaniem, nadużyciem alkoholu; E. nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane m.in.: nieznajomością lub lekceważeniem zagrożenia, nieznajomością zasad bezpiecznej pracy, lekceważeniem poleceń przełożonych. 25