PUBLIKACJA O ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH I HISTORYCZNYCH, KTÓRE CZEKAJĄ NA ODWIEDZAJĄCYCH SOŁECTWA GMINY KRZESZOWICE

Krzeszowice, 2014

Wydano na zlecenie: Lokalna Grupa Działania ZDRÓJ Plac F. Kulczyckiego 1, 32-065 Krzeszowice Tel: 795 412 745 e-mail: lgd.zdroj@wp.pl www.lgdzdroj.pl facebook.com/lgdzdroj Redakcja: Wacław Gregorczyk Joanna Kaczorowska Karolina Götz Autor zdjęć: Marian Lewicki Opracowanie merytoryczne i korekta: Dorota Strojnowska Skład, druk i wydawnictwo: Studio Agrafka, ul. Krakowska 31/101, 32-065 Krzeszowice Wydawnictwo agrafka jest marką firmy Studio Agrafka Katarzyna Sowińska www.studioagrafka.com.pl PUBLIKACJA O ATRAKCJACH TURYSTYCZNYCH I HISTORYCZNYCH, KTÓRE CZEKAJĄ NA ODWIEDZAJĄCYCH SOŁECTWA GMINY KRZESZOWICE Szanowni Mieszkańcy! Gmina Krzeszowice charakteryzuje się bogactwem atrakcji turystycznych, walorów przyrodniczych i wspaniałych obiektów historycznych. Prawie każdy z nas odwiedził zamek Tęczyn w Rudnie, klasztor w Czernej czy też spacerował po parku oglądając pałac Potockich w Krzeszowicach. Podczas wycieczek pieszych i rowerowych możemy podziwiać piękno naszych lasów, dolinek i skałek wapiennych oraz bogactwo fauny i flory. Każde sołectwo ma coś ciekawego do zaprezentowania. Są liczne miejsca mające bogatą historię, którą tak naprawdę zna tylko nieliczne grono pasjonatów czy naukowców, a przecież wiedza o nich powinna trafić do mieszkańców Gminy Krzeszowice oraz turystów. Istotne jest również zachowanie pamięci o ważnych wydarzeniach z naszej przeszłości, a także przekazywanie wiedzy o nich następnym pokoleniom. Chcąc Państwu przybliżyć legendy, ciekawostki i mało znane atrakcje turystyczne miejscowości naszej Gminy, obok których na co dzień przechodzimy, Lokalna Grupa Działania Zdrój wydała publikację Małe jest piękne. Mamy nadzieję, że będzie ona inspiracją do odkrywania i poznawania ciekawych zakątków Gminy Krzeszowice. Zespół redakcyjny składa podziękowania Sołtysom z Gminy Krzeszowice oraz osobom zaangażowanym przy projekcie za okazaną pomoc, życzliwość i poświęcony czas. Nasza współpraca pozwoliła na zebranie, opracowanie i wydanie niniejszej publikacji, która będzie istotnym uzupełnieniem wiedzy o atrakcjach turystycznych i historycznych Gminy Krzeszowice. Życzymy przyjemnej lektury! Joanna Kaczorowska Wacław Gregorczyk Katarzyna Mitka Karolina Götz 5

CZERNA CZERNA Powierzchnia: 749,58 ha Liczba mieszkańców: 1 199 Sołtys: Wojciech Pałka Czerna to barwna wieś położona na urzekających zboczach doliny Eliaszówki o charakterze skalistego wąwozu u podnóża lasów szpilkowych, bukowych i mieszanych. Uroku wsi dodaje potok Eliaszówka, który rozciąga się na całej długości sołectwa w otoczeniu gęstego lasu, będącego ukojeniem dla mieszkańców i turystów podczas letnich upałów. Najbardziej charakterystycznym obiektem we wsi jest klasztor OO. Karmelitów Bosych, wybudowany w latach 1631-1660 dzięki fundacji Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej. Aż do 1805 roku klasztor był pustelnią i wierni nie mieli do niego wstępu. Po wyłączeniu kościoła spod klauzury Czerna stała się miejscem kultu Matki Boskiej Szkaplerznej, a później św. Rafała Kalinowskiego, który został tu pochowany. Klasztor cieszy się dużą popularnością wśród turystów. Przez cały rok przybywają do niego pielgrzymi z całej Polski, także by modlić się, korzystając z leśnej drogi krzyżowej, której stacje są wykute w kamieniu i zachęcają do kontemplacji. Modlitwa w pełnych ciszy zakamarkach klasztoru dodaje wiernym otuchy i siły w ich codziennym życiu. Odwiedzający zachwycają się także urokliwymi miejscami, gdzie mogą wyciszyć się z dala od miejskiego zgiełku i zaznać spokoju emanującego z wszechobecnej tutaj zieleni. Współczesnym akcentem stał się Dom Pielgrzyma, którego budowę niedawno ukończono. Atrakcją jest nowoczesne wirtualne muzeum, w którym można zobaczyć m.in. pamiątki związane ze św. Rafałem Kalinowskim, jak również odpocząć po trudach pielgrzymki. Sołectwo Czerna posiada liczne tajemnicze, zabytkowe miejsca, m.in. pustelnie przyklejone do zboczy leśnej doliny, a także ruiny dawnego mostu arkadowego zwanego diabelskim lub mostem pielgrzyma. Są to pozostałości murów z tzw. wielkiej klauzury klasztoru. Most posiadał aż osiemnaście metrów wysokości i został wybudowany prawdopodobnie w latach 1671 1691, a jego ruiny do dziś zadziwiają swoją wielkością. 6 7

CZERNA Legenda głosi, że pod starym mostem, zwanym diabelskim bądź pielgrzyma, którego dzisiaj zobaczyć można tylko ruiny ukryty jest tajemniczy skarb, pilnowany przez diabła. Jeśli ktoś zechce go wydobyć, zostanie porwany nad Czarny Staw w Tenczynku i tam utopiony. Mówi się, że raz do roku pod przewodnictwem Lucyfera odbywa się tu zlot przedstawicieli strony ciemności, z udziałem czarownic. Klasztor OO. Karmelitów Bosych Ruiny mostu arkadowego, zwanego diabelskim lub mostem pielgrzyma, z płynącym potokiem Eliaszówka Brama do Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej Na wzgórzu: ruiny dawnej pustelni karmelitańskiej Brama Siedlecka, dawne wejście na teren klasztoru Źródło św. Eliasza Ciekawym miejscem jest źródło św. Eliasza, gdzie woda przepływa między kamieniami ułożonymi w kształcie ogromnego serca. Według legendy wystarczy ponoć obejść serce dookoła, napić się wody ze źródełka, a spełni się marzenie o nieśmiertelnej miłości. 8 9

CZERNA Ciekawostką jest, że do pustelni przybywali zakonnicy z innych klasztorów karmelitańskich, aby pogłębić życie duchowe. Karmelici okresowo przebywali w samotności, milczeniu, posłuszeństwie i wierności przez rok, porozumiewając się między sobą tylko znakami i pismem. Warto wiedzieć, że w Czernej znajduje się okazała willa dawnego Zakładu Wychowawczego dla Osieroconej Młodzieży im. ks. Kazimierza Siemaszki. Ksiądz ten poświecił swoje życie pracy nad biedną, zaniedbaną i opuszczoną młodzieżą męską i wybudował w Czernej willę wakacyjną, w której dla swoich wychowanków urządzał kolonie letnie. Stacja drogi krzyżowej przy klasztorze OO. Karmelitów Bosych Wnętrze kościoła OO. Karmelitów Bosych Dla osób szukających aktywnego wypoczynku czeka w Czernej punkt agroturystyczny Przy leśniczówce malowniczo otoczony polami i lasami. Właściciele proponują szereg atrakcji swym gościom Interesującą budowlą jest piękna studnia na terenie klasztoru, którą zakonnicy wydrążyli w litej skale. Prace były wykonywane aż przez siedem lat. Wcześniej wodę dowożono ze źródła św. Eliasza. XVII-wieczna studnia na terenie klasztoru Nowo wybudowany Dom Pielgrzyma przy klasztorze OO. Karmelitów Bosych 10 11

DĘBNIK DĘBNIK Powierzchnia: 156,50 ha Liczba mieszkańców: 102 Sołtys: Danuta Stachowska Maleńka wieś, której krajobrazy kształtują przede wszystkim kamieniołomy i rozciągające się wokół Marmurowe Wzgórza porośnięte lasami. Jest to wieś znana przede wszystkim z jedynego w Polsce miejsca wydobywania wapienia, który po wypolerowaniu uzyskuje piękny czarny kolor i zwany jest Czarną Marianną. Powiadają, że królowa Bona sprowadziła do Dębnika pierwszych włoskich kamieniarzy. Pierwsze opisane wytwory pochodzą z czasów panowania Zygmunta III Wazy. Dębnicki marmur jest elementem wystroju między innymi wnętrz klasztoru w Czernej, jak i katedry wawelskiej. Miejscowość usytuowana jest w pobliżu Doliny Eliaszówki i Doliny Racławki, a także klasztoru w Czernej, do których prowadzą szlaki rowerowe i piesze. Drogą siedlecką latem można pojeździć na rowerze, a zimą na nartach biegowych. Często przez wieś i las dębnicki na wycieczki konno wybierają się uczniowie pobliskiej szkółki jeździeckiej. Dębnik jest bardzo często odwiedzany przez turystów i grzybiarzy w dni wolne i weekendy. Nie brakuje tu ciszy i spokoju. Zwiedzając okolicę, natkniemy się na cmentarz choleryczny, miejsce pamięci zmarłych na cholerę z czasów pierwszej wojny światowej. Nieopodal znajduje się pomnik poległych w walkach partyzanckich między wsią Dębnik a Dubie. We wsi znajduje się kaplica, remiza strażacka z zastępem Ochotniczej Straży Pożarnej, plac zabaw i miejsce do rekreacji. 12 13

DĘBNIK Głazy dębnickiego wapienia Droga siedlecka Czy wiesz, że w Dębniku nie ma sklepu? Dlatego do wsi trzy razy w tygodniu przyjeżdża sklep wielobranżowy i sześć razy w tygodniu świeże pieczywo? Można też zaopatrzyć się w nabiał. Co sobotę natomiast mieszkańcy kupują przywożone specjalnie dla nich warzywa. Remiza strażacka i miejsce rekreacji Staw w Dębniku Nie wszyscy wiedzą, że w okolicy są dwa małe stawy. Nad brzegiem jednego rośnie rosochata wierzba, a nad drugim porośniętym szuwarami, raz w roku na wiosnę, gdy topnieje śnieg, organizowana jest akcja przenoszenia żab z lasu gdzie zimowały, z powrotem do stawu. Biorą w niej udział ekolodzy i mieszkańcy. Cmentarz choleryczny Nowoczesna kaplica w Dębniku 14 15

DUBIE DUBIE Powierzchnia: 197,69 ha Liczba mieszkańców: 196 Sołtys: Krzysztof Cekiera Około ośmiu kilometrów na wschód od Krzeszowic, w ślicznej dolinie, prawie z każdej strony otulonej zalesionymi wzgórzami, leży wieś Dubie. Dla miłośników rekreacji to zaplecze do uprawiania turystyki pieszej. Z Dubia możemy udać się do Doliny Racławki i Doliny Szklarki. U wylotu Doliny Szklarki znajduje się założona w połowie XIX wieku przez doktora Radziwońskiego i podarowana przez niego Potockim pstrągarnia Rózin, utrzymywana po wojnie przez Przedsiębiorstwo Ryb Słodkowodnych w Krakowie, w której jeszcze niedawno można było złowić lub kupić pstrągi i karpie. Na terenie wioski istnieje kamieniołom dolomitu. W odnowionej sołtysówce prężnie działa skupiające miejscowe gospodynie, organizują liczne wydarzenia i imprezy dla mieszkańców, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich na Rzecz Rozwoju Wsi Dubie i Okolic. Tradycją wsi, o której nie można nie wspomnieć, są słynne obchody Dni Pstrąga. To tu w czerwcowy weekend na talerzach króluje pstrąg, przyrządzany na różne sposoby. Impreza zazwyczaj połączona z Dniem Dziecka przyciąga turystów i mieszkańców całej Gminy i nie tylko. Charakterystycznym widokiem, z którego słynie Dubie są malownicze wapienne skałki. 16 17

DUBIE Ciekawostka: Na północny zachód od wsi, na Górze Zamczysko można zauważyć pozostałości po dawnym zamku rycerskim, które odkryto w 2000 roku. Wszystko wskazuje na to, że są pozostałościami wzniesionej w średniowieczu wieży obronnej. Czy wiesz, że w Dubiu znajduje się bardzo charakterystyczne bocianie gniazdo? Co roku od wielu lat na wiosnę przylatują do niego oczekiwane przez mieszkańców boćki. W maju rodzą się w nim młode bociany. Któregoś roku było ich nawet pięć. Widok na wapienne skałki Pstrągarnia Rózin Ciekawostka: W 1944 roku w Dubiu odbyła się bitwa partyzantów polskich i radzieckich z Niemcami wydarzenia te upamiętnia pomnik oraz groby partyzantów w lesie na Widomy. Co roku w kwietniu w rocznicę wyzwolenia i w sierpniu w rocznicę bitwy, odbywają się tu uroczystości patriotyczne. Potok Racławka Stary młyn Ciekawostką jest, że w miejscowości niegdyś działał młyn zasilany wodami Racławki, założony na przełomie XV i XVI wieku. Jego mury pamiętają kilkaset lat historii. Teraz budynek przeszedł na własność Zakładu Administracji Budynków Komunalnych, ale jeszcze niedawno mieściła się tam remiza, Klub Młodego Rolnika i sołtysówka. Dni Pstrąga Kopalnia dolomitu w Dubiu Czy wiesz, że nocą, 2 lutego 1929 roku, temperatura powietrza w Dubiu spadła do -42 C? Była to najzimniejsza noc w historii polskiej meteorologii. 18 19

FILIPOWICE FILIPOWICE Powierzchnia: 986 ha Liczba mieszkańców: 2 063 Sołtys: Beata Głąb Filipowice to duża miejscowość w Gminie Krzeszowice, posiadająca szczególne walory krajobrazowe. Położona jest w malowniczym wąwozie Doliny Filipówki, którą przedziela niewielka rzeka Filipówka. Największe wzniesienie na tym terenie to Kowalska Góra, z której roztacza się widok na Beskidy Zachodnie i Babią Górę. Filipowice obdarzone są także bogactwem form geologicznych. Znajdują się tu jedyne w Polsce i nieliczne w Europie pokłady złoża tufów filipowickich, skał pochodzenia powulkanicznego, budulca wielu domów, podmurówek i murów w okolicznych miejscowościach. W Filipowicach z kamienia tego, zwanego czerwonym, wybudowany jest kościół parafialny. Innym bogactwem naturalnym są złoża węgla kamiennego znajdujące się na tym obszarze. Na niewielkiej głębokości znajdują się pokłady czarnego złota, którego wydobycia zaprzestano w okresie międzywojennym. Pierwsze wiadomości o eksploatacji węgla, który był wydobywany metodą odkrywkową, pochodzą z 1787 roku. W 1819 roku rozpoczęły eksploatację na skalę przemysłową kopalnie węgla Leopold i Mieszko. We wsi funkcjonuje szkoła podstawowa, kościół parafialny i Wiejski Dom Kultury z filią Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Krzeszowicach. W życiu kulturalnym czynny udział bierze także działające w sołectwie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Więzi, organizator wieczornic, pikników oraz imprez sportowych, rocznicowych i patriotycznych. Stowarzyszenie ściśle współpracuje z Radą Sołecką i dyrekcją Szkoły Podstawowej. 20 21

FILIPOWICE Warto wiedzieć, że w 1787 roku, dokładnie na początku lipca, król Polski Stanisław August Poniatowski, odwiedzając Krzeszowice i Nową Górę, nawiedził także wieś Filipowice, aby na polu braci Jana i Wawrzyńca Surowców oraz na gruntach Jana Nowaka obok domu pod numerem 132 podziwiać kopalnie węgla kamiennego. Warto wiedzieć, że od Domu Kultury biegnie piękna droga łącząca Filipowice z Miękinią. Bitą drogą dojdziemy aż do miękińskich kamieniołomów, podziwiając przy tym przepiękne widoki na Garb Tenczyński i Beskidy. Cmentarz choleryczny Droga łącząca Filipowice z Miękinią Kościół w Filipowicach p.w. WNMP, zbudowany z tufu filipowickiego Nie wszyscy wiedzą, że z drogi łączącej Filipowice z Miękinią, na styku tych dwóch sołectw, poniżej wzniesienia zwanego Widynową Skałą znajduje się cmentarz choleryczny, z jednym tylko zachowanym kamiennym krzyżem i śladami kopców po pozostałych mogiłach. Metalowa tabliczka przypięta do pnia informuje nas, że był to grób Salomei Smółki z Filipowic, zmarłej w roku 1854. Nie wszyscy wiedzą, że na XI Małopolskim Święcie Chleba w Krakowie została zaprezentowana przez cukiernię Melba z Krzeszowic buchta filipowicka, uhonorowana wyróżnieniem? Wypieczona według przepisu pań z Koła Gospodyń Wiejskich z Filipowic. Tablice upamiętniające poległych i pomordowanych w I i II wojnie światowej Buchta filipowicka Czy wiesz, że na granicy Filipowic i Miękini znajdują się ślady kurhanu z okresu rzymskiego? Jest to najstarsza pamiątka osadnictwa na terenie Filipowic. 22 23

FRYWAŁD FRYWAŁD Powierzchnia: 574 ha Liczba mieszkańców: 269 Sołtys: Grzegorz Kalicki Sołectwo Frywałd położone jest w barwnej kotlinie na styku łączących się dwóch malowniczych potoków Sanki, w obrębie Garbu Tenczyńskiego. Wioska ta powstała w drugiej połowie XIV wieku, jako kolonia niemiecka najprawdopodobniej osadników z Brandenburgii. W północnej części sołectwa znajduje się przysiółek Kopiecki oraz leśniczówka Kopce. Za czasów panowania Tęczyńskich przez Kopce prowadziła główna droga z Krakowa do zamku Tęczyn, nazwana przez mieszkańców drogą krakowską. Znajdowały się tam również liczne trakty łączące majątek ziemski rodu Toporczyków Tęczyńskich. Na głównym skrzyżowaniu stała dawniej często odwiedzana karczma, z której dziś zostały tylko ruiny. Mieszkańcy sołectwa pracowali w kopalni Krystyna, a także w kuźniach na terenie Frywałdu, których szczątki zachowały się do dnia dzisiejszego. Planuje się je w niedługim czasie wyeksponować. W części zachodniej wsi rozciąga się hałda kamieniołomu porfiru i diabazu Zalas. W sołectwie znajduje się również bardzo interesująca, zabytkowa kapliczka, w której niegdyś chrzczono dzieci oraz dorosłych. Nieopodal znajduje się źródełko, z którego mieszkańcy okazjonalnie czerpią wodę. Na turystów czekają we Frywałdzie ciekawe ścieżki spacerowe, a także punkt biwakowy w urokliwym leśnym otoczeniu. Ludzie powiadają, że nazwa Frywałd pochodzi z niemieckiego Frei Wald, czyli wolny las, a część wsi nosi nazwę Tataruchy wcześniej miejsce zamieszkane przez jeńców tatarskich. 24 25

FRYWAŁD Czy wiesz, że na terenach leśnych Młynki, Nawojowej Góry i Frywałdu znajdowały się okopy, które budowali okoliczni mieszkańcy (stąd prawdopodobnie nazwa Kopce). Hałda kamieniołomu porfiru i diabazu Droga leśna prowadząca do Frywałdu Stadnina koni przy leśniczówce Kopce Czy wiesz, że Panie z Koła Gospodyń Wiejskich posiadają charakterystyczne stroje, które są przykładem mieszania się kultury krakowskiej i brandenburskiej. Pomysł na stworzenie tak nietypowych strojów powstał, gdy jedna z mieszkanek znalazła w mieszkaniu strój kolonistki niemieckiej, który może mieć 110, a nawet 150 lat. Charakterystyczny ubiór z gorsetem zainspirował panie z Koła Gospodyń do stworzenia pięknych i oryginalnych ubrań. Widok na kamieniołom Kapliczka z 1863 roku, w której niegdyś chrzczono dzieci i dorosłych Nie wszyscy wiedzą, że na Zielonym Dołku była podczas II wojny światowej baza paliwowa, a na terenach Frywałdu-Zalasu-Tenczynka mieściły się magazyny amunicji. Materiały wybuchowe znajdowane tam były jeszcze do niedawna. Po wsi chodzą słuchy, że miejsca te miały zostać zbombardowane, ale źle namierzono cel i pociski spadły w zupełnie innym miejscu, między Kamieniem a Rybną. Panie z Koła Gospodyń w charakterystycznych strojach Ruiny dawnej karczmy Warto wspomnieć, że we Frywałdzie, na terenie prywatnym, znajduje się grób powstańca styczniowego. 26 27

ŁANY ŁANY Powierzchnia: 147 ha Liczba mieszkańców: 391 Sołtys: Bogdan Kramarz Łany, to administracyjnie część Nowej Góry, która sąsiaduje bezpośrednio z zabudowaniami sołectwa Ostrężnica, ale funkcjonuje jako oddzielne sołectwo. Są najmniejszym sołectwem w gminie Krzeszowice pod względem powierzchni. Pierwszą wzmiankę o mieszkańcu Łanów odnotowano w 1748 roku i zapisano wówczas, że pochodzi z Łonu. Czerwony/Biały Domek miejsce spotkań mieszkańców Nie wszyscy wiedzą, że charakterystycznym miejscem we wsi Łany jest budynek zwyczajowo nazywany czerwonym domkiem. W 2012 roku dokonano remontu i czerwony domek zmienił kolor elewacji na biały, dlatego mieszkańcy raz wspominają o czerwonym, a raz o białym domku. Obecnie w budynku mieszczą się przedszkole oraz świetlica dla dzieci i młodzieży. Kapliczka 28 29

MIĘKINIA MIĘKINIA Powierzchnia: 555,34 ha Liczba mieszkańców: 1 242 Sołtys: Bogdan Kurdziel Miękinia, która bezpośrednio sąsiaduje z miastem Krzeszowice, jest położona na wschodnim stoku Miękińskiej Góry (446 m npm) wznoszącej się ponad miastem. Charakterystycznym punktem tej miejscowości są tereny dawnego kamieniołomu, w którym wydobywano porfir. Miękiński kamień służył przede wszystkim do produkcji kostki brukowej. Na miękińskie porfiry można natrafić nie tylko w Krakowie (Wawel, plac Matejki, okolice Bramy Floriańskiej), Warszawie czy Wieliczce, ale także w brukowanych ulicach Wiednia, Pragi czy Budapesztu. Obecnie na terenie kamieniołomu znajduje się staw z wodą źródlaną, a wokoło ścieżki spacerowe i tereny rekreacyjne. Odbywają się tu rozliczne imprezy, między innymi Dzień Ziemniaka organizowany we wrześniu. Kilkukrotnie Miękinia gościła też europejskie reprezentacje uczestników Mistrzostw Trialowych Europy i Polski. Bardzo widowiskowa i prestiżowa impreza przyciąga kilkutysięczną widownię. W dawnym budynku administracyjnym kopalni mieści się Laboratorium Edukacyjno-Badawcze Odnawialnych Źródeł i Poszanowania Energii AGH, które stanowi miejsce zajęć studentów zarówno AGH, jak i innych uczelni i szkół Małopolski. Z placówką współpracuje m.in. krzeszowicki Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych. Laboratorium pełni również rolę informacyjno-doradczą w zakresie tematyki odnawialnych źródeł energii. We wsi prężnie działa Ochotnicza Straż Pożarna ze stuletnimi tradycjami, która rokrocznie zdobywa nagrody w gminnych zawodach strażackich, Szkoła Podstawowa im. Krystyny i Andrzeja Potockich, Sołtysówka i Dom Dziecka. Spacerując po Miękini spotykamy liczne kapliczki, figury i krzyże. Jest to niewątpliwie nieodłączny element krajobrazu polskiego. Budowane były na pamiątkę ważnych wydarzeń oraz dla podtrzymania lokalnych tradycji. 30 31

MIĘKINIA Warto wiedzieć, że w 1908 roku wybudowano kolejkę linową o długości 3,6 km łączącą kamieniołom w Miękini z rampą załadowczą w Woli Filipowskiej. Kolejka funkcjonowała aż do 1960 roku i stanowiła czasem najszybszy środek transportu osobowego z Miękini do Krzeszowic. Krótki film z nagraniem z 1935 roku, obrazującym gondole z załadunkiem, można obejrzeć na stronie internetowej Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej. Trzystuletni dąb w Miękini-Stawiskach Kapliczka z figurką Matki Boskiej Mało kto wie, że we wsi, a dokładnie w Stawiskach, przysiółku Miękini, znajduje się trzystuletni dąb, który pamięta czasy pierwszych osadników. Zakład przeróbczy w Miękini, rok 1962 Tereny dawnego kamieniołomu Laboratorium Edukacyjno-Badawcze Odnawialnych Źródeł i Poszanowania Energii AGH Kolejka linowa z kamieniołomu w Miękini do rampy w Woli Filipowskiej, czynna od 1908 roku do 1960 roku Kapliczka przy przecznej drodze Czy wiesz, że w bieżącym roku odbyło się dziesiąte z kolei spotkanie Barbórkowe w Miękini? W miękińskiej sołtysówce co roku spotykają się emerytowani pracownicy byłej kopalni Siersza, Zakładów Górniczych Trzebionka, byłych miękińskich kamieniołomów, a także obecni i emerytowani pracownicy Kopalni Wapienia w Czatkowicach, kamieniołomów z Dubia i Libiąża. Obchody Dnia Górnika to już tradycja w kalendarzu miękińskich imprez. 32 33

NAWOJOWA GÓRA NAWOJOWA GÓRA Powierzchnia: 663,94 ha Liczba mieszkańców: 1 978 Sołtys: Klaudia Węgrzyn Nawojowa Góra to sołectwo położone na Garbie Tenczyńskim jak również w Rowie Krzeszowickim, z wyraźnie zaznaczonymi dwoma zrębami tektonicznymi: górą Winnicą (324 m npm) oraz Stawkami (306 m npm) z malowniczymi ostańcami jurajskimi. Wieś otoczona jest od zachodu lasem zwanym Zwierzynieckim, w którym dominują buki oraz graby. Wzdłuż południowej granicy wsi przebiega w lesie krasowa Dolina Borowca. Od strony drogi Krzeszowice Kraków w krajobrazie sołectwa są widoczne ślady istnienia kamieniołomu wapienia górnojurajskiego, które działały do lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Interesującym obiektem na terenie Nawojowej Góry jest neorenesansowa Willa Domańskich, zbudowana na starych fundamentach dawnej prochowni. Chlubi się ona ciekawą historią, w 1794 roku w jej zabudowaniach mieli ukrywać się powstańcy kościuszkowscy. Przez efektowną kutą bramę od strony drogi nr 79 można obserwować piękny ogród, który założyła artystka malarka księżna Helena Antokolska. Obecnie dwór, stanowiący współwłasność Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krzeszowickiej, można zwiedzać podczas dni otwartych. Karol Domański był fundatorem Pomnika Niepodległości Polski, zwanego też Pomnikiem Piłsudskiego, który został zniszczony przez hitlerowców podczas okupacji i odbudowany z inicjatywy działaczy SMZK. W sołectwie znajduje się kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. Jego początki sięgają roku 1975, kiedy jeszcze przed oficjalnym zezwoleniem na jego budowę, odprawiano msze św. w prywatnym domu. Jedno z nabożeństw odprawił jako kardynał ks. Karol Wojtyła. Autorem wystroju świątyni jest artysta rzeźbiarz Jan Siek, który wykonał ołtarz główny: płaskorzeźbę przedstawiającą Ostatnią Wieczerzę oraz czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Na ołtarzu znajduje się również Pień Drzewa Życia, który wykonany jest z drewna przywiezionego aż z Bieszczad przez artystów z Akademii Sztuk Pięknych. 34 35

NAWOJOWA GÓRA Warto wiedzieć, że budynek prochowni zakupił i zamieszkał w nim Napoleon Nikodem Cybulski profesor i rektor UJ w Krakowie, współodkrywca adrenaliny, pionier endokrynologii. Ciekawostką jest, że początki działalności związanej ze zbiorową ochroną przeciwpożarową w Nawojowej Górze sięgają roku 1895. OSP w Nawojowej Górze jest jedną z najstarszych jednostek w Gminie Krzeszowice. Zabytkowa sikawka z końca XXI wieku w garażu przy OSP Nawojowa Góra Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego Czy wiesz, że w Nawojowej Górze zginął rozstrzelany przez hitlerowców w 1944 roku o. Alfons Maria Józef Mazurek, karmelita bosy z Czernej, który pełnił posługę przeora i ekonoma klasztoru. Zabrany do Nawojowej Góry, na łące Białka został zamordowany. W 1990 roku beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II. Krzyż z unikatowymi płaskorzeźbami Krzyż upamiętniajacy miejsce śmierci o. Alfonsa Marii Józefa Mazurka Cmentarz choleryczny Nie wszyscy wiedzą, że w sołectwie znajduje się również cmentarz choleryczny, gdzie są pochowane ofiary morowego powietrza. Pamięć o nich trwa już od trzystu lat. Cmentarz został odrestaurowany w 2007 roku. Owiany tajemnicą jest również krzyż z unikatowymi płaskorzeźbami, wznoszący się pośrodku jednego ze skrzyżowań lokalnych ulic Nawojowej Góry, który jest pamiątką obchodów tysiąclecia chrztu Polski i polskiej państwowości. Pionowy słup ozdobiony reliefami jest symbolem męczeństwa Chrystusa i wielu świętych. Krzyż został postawiony w miejscu, gdzie lubił hasać Zły, który w nocy i we mgle wprowadzał w błąd ludność i mylił kierunki świata. Aby zapobiec jego psikusom, stawiano w tym miejscu świece, a następnie postawiono krzyż, by odstraszał złe moce. 36 37

NAWOJOWA GÓRA Ciekawostką jest, że na obrzeżach Nawojowej Góry znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena z ciekawą historią. Mieszkańcy wyłowili bowiem figurę świętego z rzeki Krzeszówki podczas powodzi. Nieznane jest jej pochodzenie. Wybudowano mu schronienie w postaci kapliczki, przy której do dnia dzisiejszego odbywa się święcenie pokarmów na Wielkanoc oraz odprawiane są nabożeństwa majowe. Obecnie figura jest konserwowana i remontowana. Wnętrze salonu Willi Domańskich Czy wiesz, że w przysiółku Gwoździec przy skrzyżowaniu znajduje się dom popularnie zwany Czyczówką. Jest to dom Stanisława Czycza, znanego współczesnego poety i prozaika. Przejażdżka na koniach ze Stajni Terenowo-Rajdowej w Nawojowej Górze Kapliczka p.w. św. Jana Nepomucena na Gwoźdźcu Ręcznie wykonane pamiątki z liści kukurydzy Pomnik Niepodległości Polski Pamiątkowy Kamień Milenijny Nie wszyscy wiedzą, że Nawojowa Góra szczyci się również efektownym rękodziełem artystycznym w postaci pantofli i koszyków wykonanych z liści osłaniających kolbę kukurydzy. Buty są wykonane z poczwórnych warkoczy plecionych na specjalnym kopycie. 38 39

NOWA GÓRA NOWA GÓRA Powierzchnia: 614,66 ha Liczba mieszkańców: 1 234 Sołtys: Stanisław Rozmus Sołectwo Nowa Góra pochwalić się może bardzo bogatą historią. Pierwsza wzmianka o miejscowości sięga roku 1313 i opisuje Nową Górę jako osadę górniczą. W średniowieczu wydobywano tutaj rudy srebra i galmanu, a za czasów króla Jana Kazimierza także ołów. Dzięki położeniu na triasowych dolomitach kruszcowych Nowa Góra stała się bogatym miejscem i prawdopodobnie dlatego już w połowie XV wieku miała prawa miejskie. Była także siedzibą Dekanatu. Niestety cenne złoża wyczerpywały się, co przysporzyło miastu problemów finansowych; do upadku przyczyniły się liczne pożary. W końcu Dekanat został przeniesiony, a prawa miejskie odebrano. Do dnia dzisiejszego zachował się rynek, a także charakterystyczny układ przyległych ulic. Po byłym mieście został także ślad w postaci stojącej na rynku kamiennej kolumny z XVII wieku z barokowym posążkiem Jezusa Frasobliwego, którą ufundował sam król Jan Kazimierz. Obok kolumny mieści się obecnie pomnik miasta Nowej Góry postawiony w 2001 roku. Do ciekawszych obiektów mieszczących się w sołectwie zalicza się kościół p.w. Zesłania Ducha Świętego w stylu neogotyckim i neoromańskim, ufundowany przez rodzinę Potockich w miejscu dawnego, który spłonął. Nowa Góra słynie także z przysiółka Paryż. Miejscowi miłośnicy tradycji i historii zgromadzili liczne pamiątki i dokumenty świadczące o dawnej świetności miasta Nowa Góra. Wędrując po sołectwie można zobaczyć wiele atrakcji turystycznych i krajobrazowych. 40 41

NOWA GÓRA Warto wiedzieć, że historycznym wydarzeniem w Nowej Górze był przejazd króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego, który z Krzeszowic udawał się do Olkusza. Powitano go chlebem i solą. Kościół p.w. Zesłania Ducha Świętego Kapliczka z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, określanej czasem jako Matka Boska Nowogórska Nowoczesna fontanna na rynku w Nowej Górze Trzystuletnia lipa w obejściu kościoła Najstarszy dom w Nowej Górze Wnętrze kapliczki Posążek Jezusa Frasobliwego 42 43

NOWA GÓRA Czy wiesz, że Nowej Górze Zygmunt Stary nadał przywilej odbywania corocznego jarmarku oraz cotygodniowych targów, które odbywały się we czwartki. Czy wiesz, że piękną trasą Nowa Góra-Paryż przebywają liczne rajdy rowerowe, a także rajd zabytkowych samochodów związany z krzeszowicką Majówką Hrabiny Zofii. Pomnik miasta Nowej Góry z odciskiem pieczęci Oryginalny kamień wapienny z inicjałami królewskimi Warto wiedzieć, że zabytkiem pochodzącym z Nowej Góry jest późnogotycki kielich mszalny z przełomu XV XVI wieku, złoty, wysadzany szlachetnymi kamieniami. Obecnie znajduje się w skarbcu katedralnym w Krakowie. Kielich był używany przez Jana Pawła II podczas celebracji mszy św. na Błoniach krakowskich. Figura Chrystusa Frasobliwego, ufundowana przez króla Jana Kazimierza w drugiej połowie XVII wieku Słynne w sołectwie stały się obchody Wieczornicy, a także jasełek, w których występują dzieci jak również osoby dorosłe: nauczyciele i rodzice. W przygotowanie ich zaangażowane są również instytucje i stowarzyszenia. Warto wiedzieć, że ponad 750 lat temu została założona osada Góra (obecna Nowa Góra), ok. 650 lat temu uzyskała prawa miejskie, przez ponad 600 lat była siedzibą Dekanatu. 44 45

OSTRĘŻNICA OSTRĘŻNICA Powierzchnia: 644,02 ha Liczba mieszkańców: 1 074 Sołtys: Kazimierz Stryczek Ostrężnica położona jest na wierzchowinie Płaskowyżu Ojcowskiego i na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Wokół rozciągają się malownicze pola uprawne i piękne lase obfitujące w ostrężyny, jagody grzyby. Na początku istnienia wsi mieszkańcy trudnili się zbieractwem i rolnictwem, a gdy odkryto w XV wieku rudy ołowiu z domieszką srebra oraz cynku, zajęli się górnictwem. W kopalniach galmanu wydobywano cynk, który transportowano Wisłą aż do Gdańska, a potem do Szwecji, gdzie używano go do produkcji mosiądzu. Niestety złoża galmanu wyczerpały się i nastąpił upadek kopalni. Dla upamiętnienia wydobywania tego surowca w Ostrężnicy powstał przysiółek o nazwie Galman, wcinający się w Gminę Trzebinia. W centrum wsi, przy głównej drodze, obok przystanku autobusowego i sklepu, stoi dziewiętnastowieczna kaplica. Ze względu na fakt, że kaplica pomieścić może tylko kilkanaście osób, wybudowano kościół p.w. Św. Siostry Faustyny. Świątynia położona jest na najwyższym wzniesieniu Ostrońskiej Górze i charakteryzuje się oryginalną architekturą. Kościół przypomina krzyż wpisany w ośmiobok, który jest pokryty również ośmioboczną kopułą. We wsi znajduje się również Szkoła Podstawowa, nosząca imię Jana Łachuta, wieloletniego nauczyciela i kierownika, oraz prężnie działająca Ochotnicza Straż Pożarna z sekcją młodzieży i seniorów. Miłośnicy sportu i rekreacji mogą atrakcyjnie spędzać czas na boisku sportowym klubu Jutrzenka. 46 47

OSTRĘŻNICA Czy wiesz, że nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od jeżyn (ostrężyn)? Musiało być bardzo dużo, skoro utrwalono ten leśny owoc w nazwie sołectwa. Legenda głosi, że podczas budowy kapliczki znaleziono złoto, którym podzieliło się dwóch mężczyzn. Jeden przeznaczył pozyskane pieniądze na budowę kościoła w Nowej Górze oraz na rozbudowę kapliczki. Drugi zaś cały majątek roztrwonił na własne potrzeby. Niestety nie przyniosło mu to szczęścia. Niedługo po tym śmiertelnie ugodził się łyżką w przełyk. Kaplica w centrum wsi Budynek Szkoły Podstawowej im. Jana Łachuta w Ostrężnicy Kapliczka przydrożna Wnętrze kościoła Warto wiedzieć, że przez Ostrężnicę prowadził dawniej szlak handlowy z Krakowa do Chrzanowa. Mieszkańcy nazywali tę drogę drogą królewską. Trasę przemierzały wozy kupieckie z różnym towarem, na które często napadano i rabowano. Skradzione skarby zakopywano w różnych częściach wsi. Kto wie, może leżą one tam do dziś! Boisko sportowe Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej Ciekawostką jest, że na terenie Ostrężnicy dawniej mieściło się kilkanaście prywatnych szybów górniczych, nazywanych imionami właścicieli. 48 49

PACZÓŁTOWICE PACZÓŁTOWICE Powierzchnia: 880,93 ha Liczba mieszkańców: 789 Sołtys: Andrzej Furmanik Paczółtowice to sołectwo, które w ostatnich kilku latach intensywnie się rozwinęło dzięki powstaniu jedynego w okolicy osiemnastodołkowego pola golfowego, przy którym znajduje się hotel, restauracja, strzelnica, stadnina koni, szkółka golfowa, trasy dla narciarstwa biegowego, a w zimie stok narciarski. Wszystkie te atrakcje przyciągają turystów z całej Polski. Perłą Paczółtowic jest późnogotycki, drewniany kościół z dzwonnicą, najstarszy tego typu obiekt w powiecie krakowskim. Wybudowany z drewna jodłowego w 1515 roku, bogato złocony ołtarz główny oraz ołtarz boczny przeniesiony z katedry na Wawelu sprawiają, że kościół jest unikatowy, jedyny w swoim rodzaju. Za cudowny uchodzi gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pozostałość z tryptyku z ok. 1470 roku. Z 1659 roku pochodzi piękna, dziewięciometrowej wysokości kapliczka wykonana z dębnickiego marmuru Boża Męka. Na postumencie świeżo odnowionej kapliczki widnieje czarny relief przedstawiający mękę pańską. Kapliczka jest jednym z najstarszych obiektów tego typu w Małopolsce. W obejściu kościoła znajdują się stare tablice memoratywne kamieniarzy, powstańca styczniowego Antoniego Furdzika, a także upamiętnienia pochodzących z Paczółtowic bohaterów Alojzego Kaczmarczyka i Bronisława Galana. Paczółtowice otaczają kompleksy leśne: Dolina Racławki, Dolina Eliaszówki i Las Żarski. Dzięki bujnej przyrodzie i atrakcyjnym walorom przyrodniczym tereny zostały włączone do obszaru chronionego Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. 50 51

PACZÓŁTOWICE Legenda głosi, że nazwa wsi pochodzi od Paczołta, rycerza Bolesława Śmiałego, który ukrył się we wsi i założył osadę po zamachu na krakowskiego biskupa Stanisława. Obelisk upamiętniający Karola Ślusarczyka Tatara Boża Męka kapliczka z dębnickiego marmuru Warto wiedzieć, że we wsi znajduje się obelisk Karola Ślusarczyka Tatara, członka NOW i AK. Dowodził on m.in. akcją na posterunek Sonderdienstu w Krzeszowicach, akcją na ukraińską żandarmerię w lasach paczółtowickich, akcją na żandarmerię niemiecką w Alwerni. Drewniana dzwonnica kościelna Malowniczy staw Wnętrze kościoła Czy wiesz, że z badań dendrologicznych przeprowadzonych w roku 1995 wynika, że do budowy kościoła użyto jodły ściętej w sezonie zimowym 1508/1509. Ciekawostką jest, że w kościele znajdują się liczne dzieła sztuki, m.in. obraz przedstawiający Chrystusa Frasobliwego z 1510 roku, czynny do dziś dzwon,,maria z 1535 roku, brązowa chrzcielnica z 1533 roku, barokowa ambona i takiż konfesjonał. 52 53

PACZÓŁTOWICE Czy wiesz, że pomiędzy główną drogą prowadzącą do Paczółtowic a kościołem leży wielki kamienny głaz, który został wydobyty z dna Racławki? Na zlecenie Związku Legionistów wyryto na nim napis: 1830-1930 Bohaterom. Uczczono w ten sposób setną rocznicę powstania listopadowego. Z końcem XX wieku stanął obok Pomnik Niepodległości, w kształcie obelisku zwieńczonego głową orła, z popiersiem Marszałka, upamiętniający legionistów Józefa Piłsudskiego pochodzących z tych okolic. Dolina Racławki Miejsce biwakowe z planszami edukacyjnymi Pomnik Jana Pawła II w obejściu kościoła Kamień Wolności oraz Pomnik Niepodległości Legenda głosi, że dawno temu przez Paczółtowice wieziono na koniach obraz Matki Bożej, który obecnie znajduje się w ołtarzu kościoła. Niestety konie poniosły bryczkę, w której urwało się koło. Obraz wypadł na ziemię, a zdarzenie uznano jako znak od Boga i postanowiono wybudować w tym miejscu kościół. Pola golfowe Kraków Valley Golf & Country Club 54 55

RUDNO RUDNO Powierzchnia: 657,39 ha Liczba mieszkańców: 785 Sołtys: Danuta Kozłowska Rudno to niewielka wieś położona w zachodniej części naszej Gminy. Wszystkie materiały źródłowe jednoznacznie wskazują na nieodłączny związek wsi z zamkiem wzniesionym na najwyższym szczycie Garbu Tenczyńskiego. Wieś ta bowiem od początku, jak i inne sąsiadujące miejscowości, pełniła rolę służebną dla zamku Tęczyn. Współczesne Rudno to mała wioska z zabudowaniami położonymi po dwóch stronach owego wzgórza. Do atrakcji miejscowości należą między innymi liczne szlaki rowerowe i piesze. Przez miejscowość przebiega słynny Jurajski Rowerowy Szlak Orlich Gniazd i Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków Morawy Wiedeń. W Rudnie znajduje się pierwszy z zamków na trasie Szlaku Orlich Gniazd. W miejscowości na rzecz społeczności lokalnej działają Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Rudno, Koło Gospodyń Wiejskich i Ochotnicza Straż Pożarna. Od dwóch lat w sierpniu, na Święto Matki Boskiej Zielnej, odbywa się Ziele z ziół konkurs na tradycyjny bukiet. Bardzo udana impreza wpisuje się w lokalne tradycje i niewątpliwie ma wpływ na tożsamość kulturową. Bliski kontakt z naturą zapewniają turystom dwa gospodarstwa agroturystyczne, Podzamcze i Pod Siwą Górką. W Rudnie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku zbudowano kaplicę p.w. św. Rafała Kalinowskiego. Działają tu ludowe zespoły dorosłych Rudnianie oraz dziecięco-młodzieżowy Mali Rudnianie. We wsi funkcjonuje też Publiczna Szkoła Podstawowa i punkt przedszkolny. W pobliżu, na wyniosłym wzgórzu znajduje się słynny zamek Tęczyn. Zachowane do dziś mury świadczą o rozmiarze i potędze budowli w czasach świetności. Warownia ta powstała już w XIV wieku, jednak została zniszczona w czasie potopu szwedzkiego i nigdy nie odzyskała swojej świetności. Obecnie trwają prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne, które umożliwią w przyszłości zwiedzanie ruin zamku. 56 57

RUDNO Legenda głosi, że małżonka jednego z Tęczyńskich nie skąpiła swych wdzięków innym. Kiedy jej mąż dowiedział się o tym, zamurował nielojalną żonę żywcem w baszcie zwanej Dorotka. Długo na zamku było jeszcze słychać jej krzyki i wołanie, a i dzisiaj podobno tajemnicze odgłosy dobywają się niekiedy z głębi ruin. Wnętrze kaplicy p.w. św. Rafała Kalinowskiego Kapliczki na terenie Rudna Kaplica p.w. św. Rafała Kalinowskiego Nie wszyscy wiedzą, że ruiny zamku posłużyły jako plan filmowy dla seriali Czarne chmury i Rycerze i rabusie. Z inicjatywy Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Wsi Rudno powstaje trasa questingowa Pod zamek na kurdybanek. Pierwszy raz została przetestowana na pikniku ekologicznym pod zamkiem w Rudnie w sierpniu 2014 roku. Swój początek ma na parkingu pod zamkiem, a jej przejście zajmuje 1,5 godziny. W przyszłości będzie ją można pobrać ze strony stowarzyszenia i przejść indywidualnie, odkrywając najciekawsze miejsca przyrody i historii Rudna. Widok na ruiny zamku Tęczyn Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej w Rudnie Bukiety z ziół przygotowane na święto Matki Boskiej Zielnej Ciekawostką jest, że w Rudnie mieszka znane aktorskie małżeństwo Iwona Bielska i Mikołaj Grabowski. 58 59

SANKA SANKA Powierzchnia: 617,13 ha Liczba mieszkańców: 1 199 Sołtys: Wiesław Skalny Wieś Sanka, dawniej zwana Sosnką, leży w południowej części Gminy. Sąsiaduje z malowniczą doliną potoku Rudno, która jest obecnie rezerwatem przyrody i miejscem na rodzinne piesze wędrówki lub rowerowe wycieczki na łonie natury. W północnej części Sanki, obok obecnej szkoły podstawowej, znajdują się ruiny dawnego dworu o ciekawej historii. W jego skład wchodziły budynki gospodarcze, browar, a także sad i warzywnik. Dziś funkcjonuje w tym miejscu Spółdzielcze Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe Agrokompleks. W części zachodniej wsi, na wzniesieniu, znajduje się przysiółek o nazwie Głuchówki. Na jego obrzeżach rozciąga się malowniczy las Orlej wraz z wyrobiskiem dawnego, nieczynnego już kamieniołomu porfiru Orlej, znanego również jako Na Głuchówkach. Wydobywany tam porfir charakteryzował się czerwoną barwą i zbitą teksturą. Interesującym obiektem we wsi jest również zabytkowy kościół parafialny p.w. Świętego Jakuba Apostoła z wnętrzem w stylu barokowym oraz cmentarz. Na listę UNESCO wpisana została Małopolska Droga św. Jakuba, która przebiega przez wieś. Uroku Sance dodają dwie piękne aleje, pomniki przyrody ożywionej aleja kasztanowa oraz aleja lipowa, które rozciągają się wzdłuż drogi prowadzącej do szkoły podstawowej, tworząc zarówno wiosną jak i jesienią piękny kolorowy, wręcz bajkowy krajobraz. 60 61

SANKA Warto wiedzieć, że na północny-wschód od wsi ciągnie się częściowo zalesiona malownicza Dolina Sanki, będąca najdłuższą dolinką w obrębie Garbu Tenczyńskiego. Na odcinku pięciu km między Baczynem i Mnikowem posiada typowe jurajskie cechy. Ruiny dawnego dworu Czy wiesz, że mieszkańcy Sanki, a zwłaszcza przysiółka Głuchówki, przy dobrych warunkach pogodowych mogą ujrzeć Beskidy Zachodnie ze szczytem Babiej Góry a nawet Tatry. Zjawisko to traktuje się w sołectwie jako wskaźnik pogodowy. Im lepiej widać góry, tym większe prawdopodobieństwo załamania się pogody w najbliższym czasie. Aleja lipowa Aleja kasztanowa Kapliczka ufundowana w 1864 roku przez Katarzynę Platowską Czy wiesz, że przy kapliczce w Sance raz w roku jest odprawiana msza święta, najczęściej 15 sierpnia, w święto Matki Boski Zielnej. Kościół p.w. Świętego Jakuba Apostoła 62 63

SANKA Nie wszyscy wiedzą, że obraz Matki Boskiej w Sance uznaje się za cudowny. Ma otrzymać w niedługim czasie korony. W tym roku udowodniono uzdrowienie mieszkanki Sanki chorej na zaawansowanego raka. Kościół w Sance zostanie najmniejszym sanktuarium Maryjnym w Polsce. Ciekawostką jest, że w związku z przygotowaniem się do ofensywy wojsk radzieckich w pobliżu Krakowa została zrzucona na spadochronach jedna z trzydziestoosobowych rosyjskich grup wywiadowczych. Główną bazą dla tej grupy stała się właśnie Sanka, gdzie w zagrodzie Michała Wróbla ( Tatusia ) zorganizowana została kryjówka. Wraz ze swoimi córkami Rozalią Wróbel i Stefanią Wróbel Tatuś brał udział w działaniach konspiracyjnych. Na strychu kryjówki była ukryta radiostacja. Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej Figurka św. Jakuba Wnętrze kościoła p.w. św. Jakuba Apostoła, obraz Matki Boskiej Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy Leśny krajobraz 64 65

SIEDLEC SIEDLEC Powierzchnia: 468,06 ha Liczba mieszkańców: 662 Sołtys: Anna Wróbel Niedaleko na wschód od Krzeszowic leży mała wieś Siedlec. Na północy wsi rozciągają się wysokie wzgórza zwane Marmurowymi, u stóp których znajduje się dom rekolekcyjny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Duszy Chrystusa Pana z Krakowa, mieszczący się w pokarmeliańskim folwarku, zbudowanym po ufundowaniu czerneńskiego klasztoru. W 2003 roku w miejscowości zlikwidowano szkołę z powodu zbyt małej liczby dzieci. W pierwszych zapisach historii szkoły możemy przeczytać, że istniała już w 1819 roku. Obecnie w jej budynku znajduje się istne centrum dowodzenia wsi. Siedzibę w niej mają sołtys, filia Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Krzeszowicach i Centrum Kształcenia na Odległość, czyli salka komputerowa z dziewięcioma komputerami. Dawna szkoła to także siedziba najstarszego w naszej Gminie Koła Gospodyń Wiejskich, które niedawno obchodziło 65-lecie działalności. Ma swój własny sztandar i liczy 25 prężnie działających kobiet. Panie są też członkiniami Stowarzyszenia Społeczno- Kulturalnego Razem. Wspólnie organizują mikołajki, spotkania opłatkowe, festyny charytatywne. W miejscowości działa Ochotnicza Straż Pożarna. Najsłynniejszym siedlczaninem był Andrzej Stopka (1905 1973), scenograf teatralny, karykaturzysta, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W siedleckim domu Stopków-rodziców bywali między innymi Józef Mehoffer z żoną, a także Kazimierz Przerwa- -Tetmajer. Obecnie w Siedlcu od wielu lat mieszka i tworzy rodzina artystów państwa Sieków. 66 67

SIEDLEC Warto wiedzieć, że to tu na zboczach Łysej Góry od strony Dubia pierwotnie miał powstać klasztor Karmelitów Bosych, kiedy w 1528 roku rozpoczęto jego budowę. Prace jednak szybko przerwano na rzecz budowy klasztoru w Czernej. Warto wiedzieć, że we wsi od lat mieszka i tworzy znana rodzina artystyczna. Państwo Siekowie prowadzą pracownie artystyczne i jednocześnie dom rodzinny, pięknie położony nad brzegiem stawu. Rodziców i sześcioro dzieci łączy talent i artystyczna pasja. Rzeźba, pejzaż, malarstwo, to tylko niektóre z dziedzin zainteresowania wybitnych artystów. Wszyscy członkowie Rodziny mieli wiele wystaw w Polsce i poza granicami, a także z sukcesami brali udział w wielu konkursach artystycznych. Dom rekolekcyjny Sióstr Duszy Chrystusowej w Siedlcu Czy wiesz, że we wsi znajduje się także zabytkowa kapliczka kolumnowa z 1669 roku wykonana z czarnego marmuru dębnickiego, niemalże identyczna jak słynna Boża Męka z Paczółtowic. Niedawno została poddana renowacji. Z inicjatywy Towarzystwa Społeczno Kulturalnego w Siedlcu w 2004 roku wydano krótką publikację Siedlec i jego małe sanktuaria, poświęconą kapliczkom i ich fundatorom. Dzieła artystyczne państwa Sieków Kolumnowa kapliczka Widok z Siedlca na Nawojową Górę Karty Historyi Szkoły 68 69

TENCZYNEK TENCZYNEK Powierzchnia: 1 492,26 ha Liczba mieszkańców: 3 592 Sołtys: Alicja Gaj Tenczynek to największe sołectwo naszej Gminy zarówno pod względem powierzchni, jaką zajmuje, jak i liczby mieszkańców. Wciąż rozwijająca się i piękna krajobrazowo miejscowość przyciąga do siebie nowych mieszkańców z różnych okolic Polski. Magnesem dla napływowych rodzin z dziećmi są na pewno prężne działające instytucje: szkoły podstawowa i gimnazjum, przedszkole, biblioteka, ośrodek zdrowia, poczta i bank. Bazą wypadową na różnego rodzaju wycieczki piesze czy rowerowe jest okalająca miejscowość Puszcza Dulowska z Lasem Zwierzynieckim. Znaczna część wsi położona jest na Garbie Tenczyńskim ze szczytem Buczyna (330 m npm). Skałka od zachodniej strony stanowi dobry punkt widokowy na część wsi zwaną Skałki. Tam też znajduje się drewniany krzyż. Nieodłącznym elementem historii Tenczynka jest browar, z którego piwo, znane w całej Europie, zdobyło nawet złoty medal w 1904 roku na wystawie w Pilźnie. Ów browar historią swą sięga aż XVII wieku. Kilkakrotnie zniszczony podczas najazdów szwedzkich, później przez pożary, na koniec uciekających hitlerowców w 1945 roku wciąż odbudowywany, czekał na powrót lat świetności. Po drugiej wojnie światowej jako Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego produkował smaczne wyroby znane w różnych zakątkach świata. Po dziś dzień marka ta istnieje i pod nazwą Tenczynek oferuje przetwory z owoców i warzyw. W 2014 roku Browary Regionalne Jakubiak zakupiły dawny browar w Tenczynku, a mieszkańcy z niecierpliwością czekają na pierwsze uwarzone w nim piwo. W Rzeczkach, przysiółku Tenczynka, znajduje się willa Eliza. W początkach XIX wieku należała do znanego lekarza Stanisława Pareńskiego, który nazwał ją imieniem swojej żony. Gościł tu Stanisław Wyspiański, który córkom właściciela Marysi, Zosi i Lizie, namalował portrety. Dziecięce portrety Wyspiańskiego nie mają dziś sobie równych w całej sztuce polskiej. Ale to nie wszystko. Sławny artysta uwiecznił je też w swym wielkim dziele Wesele. W późniejszych latach w willi gościł również znany Tadeusz Boy-Żeleński, który ożenił się z wcześniej wspomnianą Zosią. 70 71

TENCZYNEK Na trasie prowadzącej do ruin Zamku Tęczyn w Rudnie znajduje się Staw Wroński, służący zarówno jako teren rekreacji, jak i miejsce połowu ryb dla okolicznych wędkarzy. Cyklicznie organizowane są tutaj zawody wędkarskie. Jest w Tenczynku jeszcze jeden staw, zwany Czarnym, położony w lesie Zwierzynieckim. Legenda głosi, że pod Diabelskim Mostem w Czernej zakopany jest ogromny skarb, złożony ze złota, srebra i diamentów, którego pilnuje sam diabeł; inny duch czyha na moście na największych grzeszników, a gdy którego złapie leci nad Czarny Staw i tam go topi. Legenda głosi, że młody hrabia Tęczyński po utracie narzeczonej wjechał konno na Buczynę i rzucił się ze skały. Skok przypłacił życiem koń jeździec przeżył. W miejscu, z którego skakał młodzieniec, ku przestrodze postawiono krzyż. Warto wiedzieć, że poznawanie Tenczynka, wynajdywanie ciekawostek i faktów a także odkrywanie na nowo znanych miejsc siedemsetletniej miejscowości jest teraz możliwe z pomocą trasy questingowej po Tenczynku. Krzyż na Buczynie Fragment sosny kroczącej Willa Eliza Stanisław Wyspiański, Maryna Pareńska Stanisław Wyspiański, Portret podwójny Elizy Pareńskiej Brama Zwierzyniecka Czy wiesz, że od północnej strony Buczyny znajdują się wykute w skale dla potrzeb dawnego browaru połączone z sobą korytarze o wysokości ok. pięciu-sześciu metrów, długości około stu metrów, które służyły do przechowywania lodu na potrzeby browaru? 72 73

TENCZYNEK Ciekawostką jest, że barokowy kościół p.w. św. Katarzyny kryje w podziemiach szczątki ostatniego z potomków Tęczyńskich - Jana (zm. 1637). Browar w Tenczynku Drewniana dzwonnica przy kościele parafialnym Wnętrze kościoła p.w. św. Katarzyny Czy wiesz, że przez miejscowość przebiega Szlak Architektury Drewnianej, na którym podziwiać można odnowioną w 2014 roku zabytkową dzwonnicę z 1748 roku z dwoma dzwonami? Odnowione wnętrze browaru, piwnica leżakowa Kościół p.w. św. Katarzyny od strony prezbiterium 74 75

TENCZYNEK Warto wiedzieć, że z Tenczynkiem związany jest Wincenty Wcisło (1913 1985), wybitny fizjolog, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego, później Akademii Medycznej, twórca filmów dydaktycznych nagradzanych na międzynarodowych festiwalach (Czynności serca uznano w 1967 roku za najlepszy na świecie film naukowy), znakomity internista praktykujący w Tenczynku. W tenczyńskim kościele parafialnym znajduje się pamiątkowa tablica będąca hołdem dla tego wielkiego lekarza i naukowca. Grób Wincentego Wcisło na tenczyńskim cmenatrzu Tablica upamiętniająca pobyt króla Jana III Sobieskiego, wmurowana w fasadę budynku browaru Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo Grób Bogumiła Kobieli, cenionego aktora komediowego Staw Wroński Warto wiedzieć, że wśród znamienitych gości Tenczynka należy wymienić Jana III Sobieskiego, który, jak głoszą tutejsi, zatrzymał się we wsi wracając spod Wiednia. Czarny Staw 76 77

WOLA FILIPOWSKA WOLA FILIPOWSKA Powierzchnia: 1154,77 ha Liczba mieszkańców: 2 794 Sołtys: Adam Godyń Wola Filipowska to jedna z największych miejscowości Gminy Krzeszowice, położona w pasie Rowu Krzeszowickiego. Zlokalizowana przy drodze krajowej 79 i linii kolejowej Kraków-Katowice, nabiera charakteru części przedsiębiorczej Gminy z uwagi na bardzo dobre skomunikowanie oraz dynamiczny rozwój firm usługowych i handlowych. W sołectwie tym funkcjonuje kilkadziesiąt podmiotów gospodarczych i dobrze rozwinięta sieć placówek handlowych oraz usługowych. Przy drodze głównej wciąż powstają nowe sklepy i firmy. Przejeżdżają nią dziennie setki pojazdów. Na terenie wsi mieści się Zespół Placówek Oświatowych, kościół rzymskokatolicki, remiza OSP, biblioteka i Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej. Sfera sportowa zdominowana jest przez Ludowy Klub Sportowy Wolanka. W miejscowości funkcjonuje Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych w Woli Filipowskiej, które prężnie działa na rzecz mieszkańców. Znane są nie od dziś organizowane przez Stowarzyszenie imprezy takie jak Rajd Rowerowy o zasięgu ponadgminnym, który odbywa się cyklicznie raz w roku. Trasy dostosowane są do umiejętności i wieku uczestników i często prowadzą szlakiem zabytków i ciekawych miejsc w Gminie. Z inicjatywy Stowarzyszenia odbywa się także Gminny Festiwal Pieśni Patriotycznej, który nieustannie podtrzymuje piękną tradycję wspólnego śpiewania i przypomina polską historię. W życiu kulturalnym czynny udział bierze grupa śpiewacza Wolanie, która wchodzi w skład Koła Gospodyń Wiejskich, a także funkcjonujący w sołectwie Środowiskowy Dom Samopomocy Caritas oraz dzieci, młodzież i nauczyciele Zespołu Placówek Oświatowych. 78 79