Rynek usług opiekuńczych w Niemczech

Rynek usług opiekuńczych w Niemczech Warszawa, 28.03.2012 r. Zmiany demograficzne w Niemczech Rynek opieki nad osobami starszymi w Niemczech cechuje się szybkim wzrostem, co związane jest ze zmianą struktury demograficznej ludności tego kraju. Podczas gdy w 2010 r. liczba ludności Niemiec wynosiła niecałe 82 miliony, w 2030 r. wynosić będzie niewiele ponad 77 milionów. Oznacza to spadek liczby ludności o niemalże 4,5 miliona (5,4%). Za zmianami w liczbie ludności podążają także zmiany w jej strukturze. W roku 2008 liczba osób powyżej 65 roku życia wynosiła 16,7 miliona, co stanowiło 20% społeczeństwa. Charakterystyczna dla tej grupy jest zdecydowanie większa liczba kobiet niż mężczyzn: odsetek kobiet w grupie ponad 65 lat wynosił w 2008 r. 58%. Przyczyn tego zjawiska można upatrywać z jednej strony w wyższej przewidywanej długości życia kobiet, z drugiej strony uwidaczniają się tu jeszcze następstwa II. wojny światowej. Przewiduje się, że do 2030 roku liczba ludności powyżej 65 roku życia zwiększy się nawet o 33% i wynosić będzie 22,3 miliona, a tym samym jej odsetek w całej populacji wyniesie nawet 29%. Osoby poniżej 20 roku życia to osoby dotknięte niżem demograficznym ostatnich lat. Ich liczba wynosiła w 2008 r. 15,6 miliona (19% całego społeczeństwa), niewiele mniej od liczby osób 65+. W przyszłości ten dystans zdecydowanie się powiększy. Prognozy na rok 2030 wskazują na jedynie 17% udział tej grupy wiekowej w ogóle populacji (12,9 miliona). 1

Opieka nad osobami starszymi w Niemczech W 1995 r. wprowadzono w Niemczech ustawę o społecznym ubezpieczeniu pielęgnacyjnym zwanym też piątym filarem ubezpieczeń socjalnych. Ten rodzaj ubezpieczenia jest szczególnie korzystny dla osób, które w przypadku długotrwałej choroby lub starości nie posiadają wystarczających środków finansowych na pokrycie kosztów opieki w warunkach domowych lub w placówkach opieki długoterminowej. Warunkiem otrzymania pomocy jest trwałe korzystanie, nieprzerwanie przez okres 6 miesięcy, ze wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Świadczenie pokrywa pielęgnację domową i stacjonarną. Obowiązkowi ubezpieczenia pielęgnacyjnego podlegają wszyscy członkowie państwowych kas chorych. Obowiązek ten dotyczy również osób ubezpieczonych dobrowolnie i prywatnie oraz emerytów i studentów. BPA - Federalny Związek Prywatnych Dostawców Usług Społecznych (Bundesverband privater Anbieter sozialer Dienste e. V.) szacuje wydatki rynku usług opieki długoterminowej w Niemczech na ok. 30 miliardów. Ze względu na postępujące starzenie się niemieckiego społeczeństwa na 2030 rok przewiduje się wzrost liczby osób wymagających opieki z 2,4 milionów do ok. 3,4 miliona, a wydatków do ok. 53 miliardów. Spośród tych 2,4 miliona osób 83 % to osoby w wieku ponad 65 lat, 35% to osoby powyżej 85 lat. 2

Formy opieki długoterminowej w Niemczech Niemiecki system opieki zdrowotnej oceniany jest jak jeden z najlepszych w Europie. Z drugiej strony koszty leczenia i usług opiekuńczych dla seniorów oraz osób przewlekle chorych są bardzo wysokie. System pomocy dla osób starszych mający na celu wsparcie w organizowaniu ich życia i zaspokajaniu właściwych dla wieku potrzeb uwzględnia kilka form opieki długoterminowej. Jedną z nich są domy opieki, których koszt miesięczny sięgać może nawet 3400 Euro. Alternatywą jest środowiskowa służba pielęgnacyjna (Pflegedienst), która dociera nawet w najdalsze zakątki kraju. Przy podjęciu decyzji o codziennych usługach Pflegedienst koszty mogą wynieść przeciętnie nawet 3.200 Euro w miesiącu. Kiedy potrzebna jest opieka całodobowa (wymieniające się pielęgniarki) - w przypadku świadczenia jej przez Pflegedienst koszt może być dwukrotnie wyższy. Kolejną dostępną formą opieki nad niemieckimi seniorami jest tzw. betreutes Wohnen 1. W kosztach min. 2500 Euro zawarte jest mieszkanie wraz z tzw. ofertą opiekuńczą (usługi podstawowe + dodatkowe usługi do wyboru). Część niemieckich seniorów wybiera Senioren-WG 2. W przypadku takiej formy spędzenia starości koszt miesięczny rozpoczyna się od 1400 Euro i obejmuje: pokój, wyżywienie oraz opiekę. Najbardziej korzystną alternatywą opieki and osobami starszymi jest całodobowa opieka w domu podopiecznego. Przy zatrudnieniu opiekuna z Europy Wschodniej klient niemiecki musi liczyć się z kosztami od 1300 Euro do 2000 Euro, w zależności od poziomu znajomości języka oraz doświadczenia w opiece. Zakres obowiązków opiekunki obejmować może prowadzenie domu, codzienną higienę, przygotowywanie posiłków a także wszelkie inne formy wsparcia i towarzystwa np. 1 Pojęcie betreutes Wohnen oznacza nowoczesną formę zamieszkania dla osób starszych, którzy mieszkają samodzielnie, jednakże w pewnych sytuacjach życiowych potrzebują wsparcia. Osobom wymagającym opieki zapewnione są określone usługi. Ta forma jest alternatywą dla niemieckich domów spokojnej starości, jednakże standard mieszkania jest wyższy i istnieje większa elastyczność co do świadczonych usług. Spośród usług w betreutes Wohnen wymienić można: otoczenie przystosowane do potrzeb osób starszych, doradztwo, reprezentowanie przed urzędami, usługi dostawcze/transportowe, pomoc w gospodarstwie domowym. Do dyspozycji jest także ambulatoryjna służba pielęgniarska. Betreutes Wohnen znajduje się zazwyczaj w okolicy domów opieki. 2 Senioren-WG (Seniorenwohngemeinschaft) wspólne mieszkanie, komuna seniorów, którzy decydują, że chcą spędzić jesień życia wspólnie. Granica pomiędzy betreutes Wohnen i Senioren-WG jest płynna. 3

podczas spacerów, czy wizyt u lekarza etc. bez ingerencji w ciało pacjenta. Zazwyczaj opiekunki lub opiekunowie oddelegowani przez pracodawców do pracy w Niemczech przyjeżdżają na 1-3 miesięcy i mieszkają w domu swojego podopiecznego, dzięki czemu zapewniają 24 godzinną opiekę nad podopiecznym. Zatrudnienie niemieckiego opiekuna wiąże się z miesięcznym kosztem na poziomie 2700 do 5000 Euro. W Niemczech stale wzrasta liczba osób samotnych: dziś już co 3 kobieta powyżej 55 roku życia mieszka samotnie, a u mężczyzn ten odsetek wynosi 18%. Spadek liczby osób młodych oraz zwiększona czynność zawodowa u kobiet powodują, że w przyszłości coraz mniej rodzin będzie w stanie przejąć opiekę, czego efektem jest wzrost znaczenia środowiskowej opieki pielęgnacyjnej oraz usług całodobowej opieki domowej. Jakie rozwiązania preferują Niemcy? Większość z Niemców chciałaby prowadzić w wieku podeszłym niezależne, samodzielne życie we własnym domu. Według badań GfK co drugi Niemiec (49,5%) w przypadku utraty samodzielności zdecyduje się w przyszłości na opiekę domową sprawowaną przez zewnętrznych opiekunów. Szczególnie wyraźne dążenie do opieki w domu zaobserwowano wśród osób powyżej 60 roku życia (ok. 64%). Co szósty Niemiec chciałby spędzić starość w domu ze swoją rodziną (16,9%). Ponad 1/10 ankietowanych (11,8%) preferowałaby pokój w tzw. betreutes Wohnen. Jedynie 5,7% Niemców zamieszkałoby w tzw. Senioren-WG. Pokój w domu opieki życzyłoby sobie tylko 3,4% ankietowanych. Na jakie faktycznie się decydują? Spośród 2,4 milionów osób wymagających opieki w Niemczech ponad 2/3 (69,3% czyli 1,62 milionów) wybiera opiekę w domu z czego 1 milionem z reguły zajmuje się rodzina. Kolejne 555 000 wymagających opieki także mieszka w domach prywatnych, jednakże opieka jest połączona (lub świadczona wyłącznie) przez środowiskową opiekę pielęgnacyjną (Pflegedienste). W domach opieki mieszka 717 000 osób (30,7 %). 4

Finansowanie opieki nad osobami starszymi w Niemczech Wysokość zasiłku opiekuńczego (Pflegegeld) w zależności od stopnia niepełnosprawności (Pflegestufe) wynosi obecnie w Niemczech: Pflegestufe 1-235 Pflegestufe 2-440 Pflegestufe 3-700 Przy opiece krótkotrwałej i wytchnieniowej raz w roku przysługuje dodatek dla wszystkich stopni niepełnosprawności i wynosi w roku 2012-1.550. Ponadto na przystosowanie domu do potrzeb osoby wymagającej opieki przysługuje dodatek w wysokości ok. 2.500. Koszty usług pomocy w gospodarstwie domowym mogą być odliczone od podatku. Zapotrzebowanie na personel pielęgnacyjno-opiekuńczy Prognozy zmian demograficznych w Niemczech wskazują znaczny wzrost liczby osób potrzebujących opieki przy jednoczesnej powiększającej się dysproporcji pomiędzy popytem a dostępnością personelu, który świadczyłby tego typu usługi. Jako że w 2030 odsetek osób potrzebujących opieki w Niemczech wyniesie 3,4 miliony odnotowany zostanie coraz większe zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze. Największym wyzwaniem będzie brak personelu, do 2025 wzrośnie zapotrzebowanie na dodatkowe ok. 100 000 opiekunek (zarówno pielęgniarki jak i personel opiekuńczy). Kształcenie opiekunów osób starszych regulowane jest w Niemczech przez ustawę Altenpflegegesetz (AltPflG). Szkolenie przyszłych opiekunów osób starszych trwa w Niemczech 3 lata. Składa się na nie co najmniej 2100 godzin zajęć teoretycznych i 2500 godzin praktycznego nauczania. Opiekunowie osób starszych mają też możliwość ciągłego doskonalenia swojej wiedzy. W związku z prognozowanym brakiem personelu opiekuńczego wiele organizacji zachęca zarówno młodych ludzi, jak i mężczyzn (inicjatywa Mehr Männer in den Altenpflegeberuf) do podjęcia pracy jako opiekun osób starszych. Inicjatywy te wspierane są przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, niemiecki Caritas oraz Federalną Agencję Pracy. 5

Szara strefa na rynku usług opiekuńczych Ubezpieczenie zdrowotne, terminowa wypłata wynagrodzenia, bezpieczeństwo i stabilność zatrudnienia - to największe atuty legalnej pracy za granicą. Doceniają to także Polacy, którzy coraz częściej rezygnują z zatrudnienia "na czarno" właśnie na rzecz pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. Najważniejszym argumentem w debacie nad korzyściami płynącymi z legalnego zatrudnienia są kwestie związane z ubezpieczeniem społecznym, zdrowotnym, a także sprawy podatkowe. Osobom pracującym za granicą na podstawie umowy cywilnoprawnej przysługuje ubezpieczenie zdrowotne, a dzięki odprowadzaniu także składki emerytalnej i rentowej istnieje możliwość wypracowania przyszłej emerytury. Legalne zatrudnienie, to dobre zabezpieczenie na przyszłość. Niestety wiele osób poszukujących pracy w charakterze opiekuna osób starszych nadal zatrudnia się nielegalnie kierując się szansą większego zarobku. Osoby pracujące nielegalnie często nie są świadome konsekwencji nielegalnej pracy również przez pryzmat ewentualnego spotkania ze służbami imigracyjnymi. W Niemczech grozi grzywna nawet do 5000 euro za nielegalną pracę. Głównym zagrożeniem dla Polek pracujących na własną rękę w Niemczech jest przede wszystkim wyzysk ze strony niepodlegającego żadnym kontrolom pracodawcy. Mimo to szacuje się, że na rynku niemieckim funkcjonuje ponad 200 000 polskich opiekunek pracujących na czarno. Legalnie zatrudnionych jest tylko 8-10 000. Więcej informacji udziela: Ewa Cichacka Koordynator Sekcji Agencji Opieki Stowarzyszenie Agencji Zatrudnienia Tel. 662-162-138 e.cichacka@saz.org.pl 6