Rozwój liczby mieszkańców Krasnegostawu Na wczesne osadnictwo w okolicy Krasnegostawu istotny wpływ miały pograniczne walki polsko-ruskie i litewskie oraz niszczące najazdy tatarskie, które zwolniły, częściowo niszczyły, ale osadnictwa nie zatrzymały. w latach 1241, 1259 i 1287, Szczekarzew leżał na szlaku trzech głównych najazdów tatarskich na ziemie polskie. Na przełomie wieków XV/XVI (lata 1490 i 1500) nieustanne, siejące spustoszenie najazdy tatarskie, nie tylko zahamowały rozwój osadnictwa, lecz dokonały w nim znacznego uszczerbku. Miasto i okolice zostały złupione, a zamek legł w ruinie. Na 84 okoliczne wsie: 18 spalono zaś 13 opustoszało (razem 37%). Pasmem nieszczęść były lata 1652?1667, kiedy w konsekwencji zarazy i najazdów: szwedzkich, kozackich, moskiewskich i siedmiogrodzkich, a w końcu tatarskich, w powiecie krasnostawskim zniszczeniu uległo 80?95% wsi królewskich i 65?70% wsi prywatnych [76]. Spowodowało to ruinę zabudowy, zmniejszenie upraw i wyludnienie - brak ludzi do pracy. Liczebność mieszkańców miasta na tle miast sąsiednich Zmiany liczby mieszkańców wybranych miast Polski w latach 1788-2004. Poz. NAZWA Liczba ludności 1788 r. 1870 r. 1 / 39
2004 r. Lp. (1) Osób Lp. (2) Osób O Lp. (3) Osób 12 Krasnystaw 1 2 / 39
2886 11 4628 12 19800 18 Białystok 2 2754 3 9000 1 3 / 39
285500 23 Międzyrzec 3 2544 18 3427 10 20000 24 Lubartów 4 / 39
4 2490 19 3427 8 23700 27 Chełm 5 2412 12 4471 5 / 39
3 70800 34 Sochaczew 6 2250 9 4920 6 39700 36 6 / 39
Biłgoraj 7 2208 8 5983 7 27300 71 Kazimierz Dln. 8 1758 24 7 / 39
2709 O 19 7300 73 Goraj 9 1758 28 1941 O 25 8 / 39
3050 80 Urzędów 10 1734 25 2263 O 24 4500 83 9 / 39
Turobin 11 1716 22 2782 O 30 1080 97 Parczew 13 1644 10 / 39
14 4000 O 16 10300 102 Kock 14 1626 20 3400 O 11 / 39
20 7000 105 Kurów 15 1602 15 3664 O 18 8044 12 / 39
126 Radom 16 1512 2 11075 2 231300 135 Łuków 17 1488 13 / 39
10 4900 9 20700 143 Międzyrzec 18 1434 4 9000 14 18700 14 / 39
149 Annopol 19 1374 33 1040 O 27 2690 152 Opole 20 15 / 39
1356 21 3128 O 17 8880 156 Wojsławice 21 1326 29 1768 16 / 39
O 31 1500 167 Końskawola 22 1272 23 2721 O 28 2190 17 / 39
172 Kozienice 23 1254 17 3482 13 18950 183 Łęczyca 25 1218 18 / 39
6 6488 15 15600 225 Łomża 26 1068 1 13237 5 65100 19 / 39
249 Zwoleń 27 1014 16 3573 O 29 1600 306 Rejowiec 28 20 / 39
858 32 1234 O 23 4600 315 Piaski 29 840 27 2043 21 / 39
O 26 2800 375 Markuszów 30 720 31 1268 O 31 700 22 / 39
440 Bychawa 31 606 30 1377 O 22 5300 - Grabowiec 35 23 / 39
26 2239 O 24 4300 - Hrubieszów 32 5 7314 4 24 / 39
20000 - Szczebrzeszyn 34 13 4217 21 5630 - Zamość 33 25 / 39
7 6222 11 68700 Poz.? pozycja miasta na liście ogólnokrajowej, Lp. (1) Pozycja miasta na liście skróconej z 1788 r., 1788 r.? Liczba mieszkańców w 1788 r. [147], Lp. (2) Pozycja miasta na liście skróconej z 1870 r., 1870 r. - Liczba mieszkańców w 1870 r.,? O?? osada, dawniej miasto [269], Lp. (3) Pozycja miasta na liście skróconej w 2004 r., 2004 r. - Liczba mieszkańców. W wieku XVI Krasnystaw był jednym z?najlepiej urządzonych? miast Korony, a w końcu wieku XVIII był największym po Lublinie miastem międzyrzecza Wisły i Bugu i należał do większych miast w Polsce. w tabeli przedstawiono dla przykładu wielkość trzydziestu okolicznych miast Rzeczypospolitej w roku 1788 (z zachowaniem oryginalnych pozycji) [147].?Dymy miast i miasteczek mniejszych, wszakże zawierających przynajmniej 100 dymów? [Ludność = Dymy*6]. Tabela pomija?36 miast najznaczniejszych w Koronie i 15 miast znaczniejszych w Litwie?. Pominięto także miasta do pozycji 11, leżące na Litwie i we wschodniej Rusi. w tabeli umieszczono dodatkowo informacje z lat 1870 [269] i 2004 [298]. z tabeli wynika znaczne obniżenie pozycji Krasnegostawu w XIX stuleciu. Liczbę mieszkańców Krasnegostawu w ostatnich pięciu wiekach, ilustruje rys. 9 (także 26 / 39
porównaną względem wybranych innych miast). Największą liczbę mieszkańców miasto osiągnęło w roku 1999. Były to 20772 osoby [187]. w dniu 31.XII.2007 Krasnystaw miał 19285 mieszkańców [464]. Widoczna jest tendencja spadkowa i według prognozy GUS na lata 2003-2030, w roku 2030 liczba mieszkańców zmniejszy się do około 18400 osób (o około 10%) [463]. Na koniec roku 2007 było 260 osób poniżej prognozy. Populacja mieszkańców Krasnegostawu w XIX/XX wieku [81]. Rok Razem Żydzi % 1827 3007 11 0,4 27 / 39
1857 3614 151 4,2 1885 5638 876 15,5 1899 7212 1763 28 / 39
24,4 1913 9631 2254 23,4 1921 8943 1754 19,6 1931 10435 29 / 39
1795 17,2 W dniu 1 stycznia 1905 r. spisy urzędowe wykazywały [%] [180]: Miejsce Rz. Kat. Prawosł. Ewang. Żyd. Razem [osób] Powiat Krasnostawski 78,5 30 / 39
9,47 0,13 11,8 120721 Miasto Krasnystaw 71,5 5,67 0,05 22,8 7895 Gubernia Lubelska 31 / 39
62,9 19,70 3,04 14,4 1437334 Skład społeczny mieszkańców Krasnegostawu 1891 i 1910 [255.C]. Rok Szlachta Mieszczanie Chłopi Razem 32 / 39
Ilość % Ilość % Ilość % 1891 219 4,2 4907 95,0 41 33 / 39
0,08 5167 1910 323 3,9 7079 84,9 940 1,13 8342 W tabelach przedstawiono ubytek liczby ludności guberni lubelskiej w wyniku i wojny światowej (w okresie: 1913.I.14?1916.X.15) na skutek strat wojennych i ewakuacji [172]. 34 / 39
Ubytek liczby ludności [%] [172]. Powiaty Miasto Wieś Ogółem Chełmski 36,9 65,4 62,3 Hrubieszowski 47,4 35 / 39
64,9 62,4 Krasnostawski 39,2 24,4 25,5 Lubelski 17,8 10,8 12,9 Zamojski 36 / 39
28,3 23,8 24,5 Ogółem mieszk. 56359 479895 536251 Przywileje?de non tolerandis Judaeis"??de non tolerandis Christianis? Król Zygmunt II August, nadał mieszczanom szeregu miast królewskich przywilej o charakterze ekonomicznym [98]?De non tolerandis Judaeis?, zabraniający Żydom osiedlania się w murach miejskich. Do roku 1855 przywilej miało 90 miast w Królestwie Polskim [224]. Również ten sam król nadał wielu społecznościom żydowskim przywilej?de non tolerandis Christianis? : w roku 1564(6) krakowskiemu Kazimierzowi [293], w roku 1568 dzielnicy żydowskiej w Lublinie, a jego następcy: w roku 1633 żydowskiej dzielnicy Poznania. w roku 1645 przywilej otrzymały wszystkie żydowskie gminy na Litwie [294]. 37 / 39
W Krasnymstawie nie było wczesnego osadnictwa żydowskiego. Najstarsza wzmianka o obec ności starozakonnych pochodzi z roku 1453 (Abraham z Krasnegostawu [ 222, 243]). Król Zygmunt II August, 1554.IV.12 nadał mieszczanom krasnostawskim przywilej?de non tolerandis Judaeis?. Król Stefan Batory w roku 1578 przywilej potwierdził, zezwalając Żydom na zamieszkanie na przedmieściach, na terenach nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Przywilej był potwierdzany w latach 1633, 1669 i w 1767 (ostatni raz przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego). W roku 1564 Krasnystaw nie?posiadał?głów? rodzin żydowskich? [23]. w roku 1662 wśród płacących podatek, zapisano 27 Żydów. w roku 1676 wśród 232 mieszczan, notowano dwu Żydów [177,243]. Spis z roku 1765 nie wymienia domów żydowskich w mieście. Zapisano 86 osób na?przedmieściu Krasnostawskiem? [303]. Również w roku 1778 w samym mieście nie było starozakonnych - wykazano 42 Żydów pod miastem: 39 w dwóch karczmach i winnicy (gorzelni) pod Górą, trzech w karczmie na Zastawiu. w roku 1781 było 23 starozakonnych na przedmieściu Zadworza, 34 w dwóch karczmach i winnicy pod Górą, trzech w karczmie na Zastawiu [243]. w roku 1789 wymieniano w samym mieście tylko jeden dom żydowski. Julian Ursyn Niemcewicz podróżujący w roku 1816 zanotował:?krasnystaw jest jednym z małej liczby miast naszych, co Żydów dotąd nie wpuściły w swe mury. Leżą oni na przedmieściu obozem, zkąd przypuszczając do mieszkańców rzęsiste gorzałczane szturmy, prędzej czy później przymuszą ich do poddania się i jak gdzie indziej osiądą ich domy? [17]. Po roku 1811, kiedy miasto zostało zniszczone przez wielki pożar, a starozakonni mieli wspomóc odbudowę, powstał projekt złagodzenia tego prawa [295]. Od roku 1833 Żydzi mogli się osiedlać, nabywać place i budować domy [222]. W 1855 r. przywilej?de non tolerandis Judaeis? w Królestwie Polskim miało 90 miast [224]. Żydzi mieszkali na terenach nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Spis z 1765 r. nie wymienia domów żydowskich w Krasnymstawie. Zapisano tylko 86 osób na?przedmieściu Krasnostawkiem? [303]. Również w 1778 r. w samym mieście nie było starozakonnych - wykazano tylko 42 Żydów pod miastem. 39 w dwóch karczmach i winnicy (gorzelni) pod Górą oraz trzech w karczmie na Zastawiu. W 1781 r. było 23 starozakonnych na przedmieściu Zadworza, 34 w dwóch karczmach i winnicy pod Górą oraz trzech w karczmie na Zastawiu [243]. W 1789 r. wymieniano w samym mieście tylko jeden dom żydowski. Po roku 1811, kiedy to Krasnystaw zniszczył wielki pożar, a starozakonni mieli wspomóc odbudowę, powstał projekt złagodzenia tego prawa [295].Julian Ursyn Niemcewicz podróżujący w 1816 r. przez Krasnystaw zanotował [17]:?Krasnystaw jest jednym z małej liczby miast naszych, co żydów dotąd nie wpuściły w swe 38 / 39
mury. Leżą oni na przedmieściu obozem, zkąd przypuszczając do mieszkańców rzęsiste gorzałczane szturmy, prędzej czy później przymuszą ich do poddania się i jak gdzie indziej osiądą ich domy?. Od 1833 roku Żydzi mogli się osiedlać, nabywać place i budować domy [222]. 39 / 39