PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOTYCZĄCY PRAC RENOWACYJNYCH PRZY PRZYDROŻNEJ KAPLICZCE SŁUPOWEJ Z FIGURĄ CHRYSTUSA FRASOBLIWEGO W MIEJSCOWOŚCI BUJNE, GMINA GRÓDEK NAD DUNAJCEM, POWIAT NOWY SĄCZ, WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE Józef Stanisław Stec,2016 1
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOTYCZĄCY PRAC RENOWACYJNYCH PRZY PRZYDROŻNEJ KAPLICZCE SŁUPOWEJ Z FIGURĄ CHRYSTUSA FRASOBLIWEGO W MIEJSCOWOŚCI BUJNE, GMINA GRÓDEK NAD DUNAJCEM, POWIAT NOWY SĄCZ, WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE. OPIS INWENTARYZACYJNY: Tytuł obiektu: kapliczka z figurą Chrystusa Frasobliwego. Miejscowość: Bujne. Adres: działka nr 63 Rodzaj obiektu: kamienna kapliczka słupowa. Autor: nieznany. Styl: obiekt o charakterze regionalnym. Materiał technika: piaskowiec typu Magurskiego ; rzeźba pełna detal Czas powstania: XIXw. Wpis do rejestru zabytków brak. kuty w kamieniu; elementy metalowe. Właściciel administracja: Obiekt na działce Państwa Krystyny i Andrzeja Guśtak. Część działki zajętej pod kaliczkę użyczona nieodpłatnie gminie Gródek nad Dunajcem. OPIS STANU ZACHOWANIA OBIEKTU: Obecnie kapliczka jest pięknie odmalowana i przez to w znacznym stopniu zniekształcona.właściwie trudno dopatrzyć się autentyku,gdyż zasłaniają go niefachowe reperacje i warstwy farb. Również nieoryginalne jest ogrodzenie,a rosnące wokół krzewy iglaki: są nasadzeniami współczesnymi i nie pasującymi do tradycyjnych obsadzeń gdzie rosły bzy, malwy i polne kwiaty. Tak więc całość pomimo pozornej dbałości jest w złym stanie technicznym i estetycznym. Za sytuację taką odpowiada wiele czynników. Począwszy od zabiegów wadliwego odnawiania polegających na nakładaniu kolejnych warstw malarskich, aż do oddziaływania 2
zewnętrznych czynników atmosferycznych, takich jak czynniki pogodowe i klimatyczne (zmiany pór roku). Istotny wpływ na stan zachowania ma również wilgoć podciągana kapilarnie z gruntu. Czynniki te w połączeniu powodują szybkie postępowanie procesów erozyjnych kamienia. Bardzo istotną kwestią jest malowanie powierzchni kamienia jak również wykonywanie uzupełnień z zastosowaniem zaprawy cementowej. Zaprawa cementowa wykonana na bazie szarego cementu (niezależnie od jego rodzaju), charakteryzuje się sporą zawartością soli oraz słabym współczynnikiem paro przepuszczalności. W efekcie na skutek zastosowania tego typu zapraw do reperacji piaskowca, który z natury jest kamieniem o porowatej strukturze, powoduje jej zasolenie. Ponieważ zaprawy cementowe i farby blokują możliwość swobodnego odparowywania wilgoci, woda zawarta w piaskowcu migruje na granicy styku z zaprawą cementową niosąc ze sobą sole, które wcześniej uległy wsiąknięciu w strukturę 3
kamienia. Następuje kumulacja soli i osłabienie wiązania na granicy kamień cementowe uzupełnienie. Również podobne działanie mają powłoki lakierowe. Wilgoć niemogąca się swobodnie wydostać na powierzchnię powoduje osłabianie struktury kamienia. Z wszystkimi tymi czynnikami mamy do czynienia w przypadku opisywanej kapliczki. Powierzchnia grubych warstw malarskich pokrywających wszystkie elementy kapliczki jest zabrudzona. Warstwy farby są spęcherzone i w wielu miejscach ulegają złuszczaniu. Drobniejsze złuszczenia farb widoczne są praktycznie na całej powierzchni, natomiast największe ubytki widoczne są w dolnej części kapliczki. Dodatkowo warstwy malarskie mają charakter niedbały. W dolnej partiach pojawiają się wykwity glonów i porostów.o stale utrzymującej wilgoci świadczą porastające ten element mchy. Kapliczka posiada metalowe ogrodzenie, które jest wtórne /kapliczka ta nie posiadała pierwotnie ogrodzenia- być może drewniany płotek/ i odbiera obiektowi historyczny charakter. 4
Na zdjęciu powyżej ;w odkrywce widoczne przemalowania na kamiennym postumencie WNIOSKI I ZAŁOŻENIA POSTĘPOWANIA KONSERWATORSKIEGO: Zabiegi konserwatorskie w pierwszej kolejności powinny objąć konserwację techniczną polegającą w głównej mierze na oczyszczeniu obiektu z nawarstwień wtórnych i zabezpieczeniu substancji zabytkowej, oraz zabiegi estetyczne polegające na przywróceniu kapliczce wyglądu jak najbardziej zbliżonego do pierwotnego. Prace przy obiekcie należy rozpocząć od demontażu i przewiezienia do pracowni. W kolejnym etapie należy sprawdzić rodzaj ilość nawarstwień wtórnych i na podstawie badań ustalić czy powierzchnia kamienia posiadała pierwotnie polichromię, a jeżeli tak to ustalić jak wyglądała. Po przeprowadzeniu wstępnych badań należy przystąpić do usunięcia wtórnych nawarstwień z powierzchni kamienia. Proponuje się wykonanie prób czyszczenia powierzchni metoda strumieniowo ścierną (piaskowanie), na sucho. W przypadku partii o wyraźnym rozluźnieniu struktury kamienia zaleca się czyszczenie ręczne. Wszystkie uzupełnienia cementowe należy usunąć metoda wykucia. Dotyczy to również powierzchni pokrytych tak zwanym mleczkiem cementowym, tworzącym zwartą powłokę napowierzchni kamienia. W kolejnym etapie prac należy nasączyć wszystkie elementy środkiem do zwalczania mikroflory i środkiem do wzmacniania strukturalnego kamienia. Po przeprowadzeniu powyższych czynności można przystąpić do wykonywania uzupełnień i rekonstrukcji. W przypadku rekonstrukcji w razie całkowitego braku któregoś z elementów należy posłużyć się analogiami z innych kapliczek występujących w rejonie pobliskich miejscowości i mających podobne zdobnictwo. Jest to bardzo istotne ze względu na zachowanie regionalnego charakteru obiektu. Wnęka z obrazkiem Serca Maryji znajdująca 5
się z przodu na postumencie jest najprawdopodobniej wtórna. Po usunięciu nawarstwień i wyjęciu obrazka zapadnie decyzja /Komisja Konserwatorska/ odnośnie jej aranżacji. Po wykonaniu uzupełnień i rekonstrukcji, należy wykonać impregnację hydrofobową kamienia i w razie stwierdzenia we wstępnym etapie prac obecności pierwotnej polichromii, powtórzyć ją z zachowaniem kolorystyki, lecz z zastosowaniem trwałych środków zapewniających odpowiednią cyrkulację wilgotnościową. Jednocześnie z powyższymi pracami zaleca się wykonanie nowego fundamentu i właściwą izolacją. W końcowym etapie prac wszystkie elementy należy przewieźć z powrotem we właściwe miejsce i zmontować osadzając je na metalowych kotwach/ze stali nierdzewnej / i zaprawie cementowej, z zastosowaniem białego cementu. Na fotografii powyżej ;W odkrywce widoczne wtórne warstwy i cementowa zacierka Otoczenie wokół kapliczki należy uporządkować ; -zaleca się usunąć metalowe ogrodzenie, 6
- zasadzić krzewy typowe dla kapliczek wiejskich. Zaleca się figurę osłonić/ przed deszczem i słońcem / niewielkim stylowym daszkiem /projekt zaopiniować w WUOZ/ Metalowa korona jest wtórna ; po oczyszczeniu figury należy wykonać rekonstrukcje w oparciu o zachowane resztki lub analogii z innymi kapliczkami. POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE W PUNKTACH: 1. Demontaż elementów kapliczki i przewiezienie do pracowni. 2. Wykonanie badań stratygraficznych, w celu ustalenia ilości i rodzaju nawarstwień. 3. Oczyszczenie powierzchni kamienia metoda strumieniowo ścierną z użyciem odpowiednio dobranego ciśnienia i ścierniwa. Czyszczenie należy poprzedzić próbami na obiekcie. 4. Czyszczenie ręczne (lub doczyszczanie), powierzchni metodą zeskrobywania z zastosowaniem środków chemicznych (w razie konieczności) dobranych doświadczalnie na obiekcie. 7
5. Usunięcie metodą wykucia uzupełnień i nawarstwień z zaprawy cementowej. 6. Nasączenie struktury kamienia środkiem do zwalczania mikroflory środkiem Alkutex BFAEntferner firmy Remmers. 7. Nasączenie kamienia środkiem wzmacniającym jego strukturę KSE 300 firmy Remmers. 8. Wykonanie zbrojenia z drutu nierdzewnego pod głębokie uzupełnienia wykonywane metoda kitowania. 9. Wykonanie uzupełnień i rekonstrukcji metoda kitowania z gotowej zaprawy Funcosil Resrauriermörtel firmy Remmers, o odpowiednio dobranej kolorystyce. 10. Opracowanie powierzchni uzupełnień. 11. Impregnacja kamieniarki środkiem silan Funcosil SNLGeruchsarm firmy Remmers. Zabieg wykonać dwukrotnie. 12. Scalenie kolorystyczne uzupełnień oraz wykonanie polichromii (w razie stwierdzenia w badaniach jej obecności), przy użyciu suchych pigmentów w proszku i spoiwa akrylowego Paraloid B 72 w 4% roztworze acetonowym. 13. Wykonanie fundamentu i izolacji wilgotnościowej 14. Montaż elementów z powrotem w miejscu przeznaczenia z zastosowaniem kotwi zaprawy cementowej na bazie białego cementu. 15. Uzupełnienie fugowania na łączeniu elementów zaprawą renowacyjną do fugowania FunncosilFugenmoertelAltweiss firmy Remmers. 16. Uporządkowanie otoczenia wokół kapliczki. 17. Wykonanie i zamontowanie stylowego zadaszenia. Opracował; mgr Józef Stanisław Stec -konserwator dzieł sztuki 8