PRAWO CYWILNE Praktyczne aspekty formułowania pism procesowych Katarzyna Janowska Tomasz Szczurowski Warszawa 2013
Spis treści Spis treści Wykaz skrótów 13 I. Powództwo Powództwo wzór ogólny 17 1 Powództwo elementy 21 2 Właściwość rzeczowa sądu 25 2.1. Prawa majątkowe 25 2.1.1. Podstawa prawna 25 2.1.2. Podstawa wyróżnienia kategorii praw 26 2.2. Prawa niemajątkowe 29 2.2.1. Prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe 30 3 Właściwość miejscowa sądu 31 3.1. Właściwość ogólna 32 3.1.1. Obowiązek wskazania miejsca zamieszkania lub siedziby 32 3.1.2. Konsekwencja niewskazania miejsca zamieszkania lub siedziby 32 3.1.3. Miejsce zamieszkania 32 3.1.4. Siedziba 33 3.1.5. Skarb Państwa 34 3.1.6. Badanie przez sąd wskazanej przez powoda właściwości 34 3.2. Właściwość przemienna 35 5
Spis treści 4 Strony. Skarb Państwa. Pełnomocnicy 43 4.1. Zdolność sądowa 43 4.1.1. Zakres jednostek posiadających zdolność sądową 43 4.1.2. Zdolność sądowa jako przesłanka procesowa 44 4.1.3. Skutki braku zdolności sądowej 46 4.2. Zdolność procesowa 47 4.2.1. Zdolność postulacyjna 48 4.2.2. Choroba psychiczna lub inna ułomność 48 4.2.3. Brak zdolność procesowej 48 4.2.4. Upadłość a zdolność procesowa 49 4.2.5. Zdolność procesowa a istnienie roszczenia 49 4.2.6. Uzupełnienie braku zdolności procesowej 49 4.2.7. Termin 51 4.2.8. Zarzut braku zdolności procesowej i braków w składzie organów 52 4.3. Legitymacja procesowa 53 4.4. Skarb Państwa stationes fisci 54 4.4.1. Prokuratoria Generalna 54 4.4.2. Skarb Państwa 55 4.5. Kumulacja podmiotowa 55 5 Wartość przedmiotu sporu. Odsetki. Kumulacja przedmiotowa 63 5.1. Obliczanie wartości przedmiotu sporu zasady ogólne 63 5.1.1. Wartość przedmiotu sporu jako element pozwu 63 5.1.2. Badanie wartości przedmiotu sporu przez sąd 65 5.2. Obliczanie wartości przedmiotu sporu zasady szczególne 69 5.3. Obliczanie wartości przedmiotu sporu odsetki 73 5.3.1. Kumulacja roszczeń 76 5.4. Dopuszczalne i niedopuszczalne przypadki kumulacji roszczeń 79 6 Przykłady sformułowań użytych w petitum żądania pozwu 81 7 Wpływ ogłoszenia upadłości przed wniesieniem pozwu na jego kształt W Sprawie dotyczącej masy upadłości 87 8 Wnioski dodatkowe fakultatywne elementy pozwu 92 8.1. Nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności 92 8.2. Nadanie rygoru także w przypadku braku wniosku 92 8.3. Przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda 93 6
Spis treści 8.4. Wydanie wyroku zaocznego w przewidzianych prawem okolicznościach 93 8.5. Wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka lub z uzupełniających ustnych wyjaśnień biegłego 94 8.6. Dokonanie oględzin 94 8.7. Polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin 95 8.8. Zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich 95 8.9. Zabezpieczenie roszczenia objętego powództwem 95 8.10. Wniosek o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych 97 8.11. Wniosek o zwolnienie z kosztów 97 9 Uzasadnienie żądania pozwu budowa 100 10 Wnioski dowodowe 102 10.1. Ciężar dowodu 102 10.2. Teza wniosku dowodowego 104 10.3. Okoliczność, na którą zgłaszany jest dowód 105 10.4. Prekluzja dowodowa (dyskrecjonalna władza sędziego) 106 10.4.1. Prekluzja dowodowa w postępowaniu gospodarczym 109 10.4.2. Prekluzja dowodowa w postępowaniu nakazowym i uproszczonym 109 10.5. Wnioski dowodowe rozpoznanie 111 10.5.1. Rozpoznanie wniosku dowodowego przez sąd 111 10.6. Środek dowodowy dokumenty 112 10.6.1. Oryginał 113 10.6.2. Dowód z akt 117 10.7. Środek dowodowy zeznania świadków 117 10.8. Środek dowodowy opinia biegłych 120 10.9. Dowód z biegłego w sytuacji prekluzji dowodowej 122 10.10. Środek dowodowy oględziny 123 10.11. Środek dowodowy przesłuchanie stron 123 10.12. Inne środki dowodowe 126 10.13. Środek dowodowy oddalenie przez sąd 126 11 Podpis i pełnomocnictwo 129 11.1. Podpis 129 11.2. Pełnomocnictwo 131 7
Spis treści 12 Opłaty oraz koszty 136 12.1. Opłata sądowa od pozwu 136 12.2. Opłata sądowa a kumulacja roszczeń 139 13 Załączniki 141 13.1. Odpis pozwu wraz z odpisami załączników 141 13.2. Pełnomocnictwo bądź odpis pełnomocnictwa 142 13.3. Odpis z Krajowego Rejestru Sądowego powoda (lub z innego rejestru) 143 13.4. Wydruk z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej 143 13.5. Dowód uiszczenia opłaty skarbowej od pełnomocnictwa 144 13.6. Dowód uiszczenia opłaty sądowej 144 13.7. Dokumenty powołane w pozwie 145 13.8. Oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania 145 13.9. Odpis pełnomocnictwa dla strony przeciwnej 145 14 Postępowania odrębne 147 14.1. Postępowanie gospodarcze 147 14.2. Postępowanie nakazowe 154 14.3. Postępowanie upominawcze 156 14.4. Postępowanie uproszczone 157 14.5. Postępowanie z zakresu prawa pracy 159 14.6. Postępowanie w sprawach małżeńskich 162 14.7. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi 166 II. Apelacja Apelacja wzór ogólny 171 1 Apelacja elementy 174 1.1. Brak zdolności sądowej w apelacji 176 1.2. Brak zdolności procesowej w apelacji 177 1.3. Legitymacja do wnoszenia apelacji 177 2 Dopuszczalność apelacji 179 2.1. Istnienie zaskarżonego orzeczenia 179 2.2. Orzeczenia podlegające zaskarżeniu apelacją 181 2.3. Podmioty uprawnione do wniesienia apelacji 181 8
Spis treści 3 Właściwość sądu instancyjna i miejscowa 183 3.1. Sąd wniesienia apelacji 183 4 Termin wniesienia apelacji 184 5 Sposób wniesienia apelacji 187 6 Zarzuty apelacyjne dotyczące naruszenia właściwości sądu 188 7 Wartość przedmiotu zaskarżenia 189 7.1. Oznaczanie wartości przedmiotu zaskarżenia 189 7.2. Konsekwencja braku oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia 190 7.3. Wyrok wstępny 190 7.4. Rozłożenie roszczenia na raty 190 7.5. Wartość przedmiotu zaskarżenia w sprawie o brak rozłożenia na raty 191 7.6. Wartość przedmiotu zaskarżenia w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej 191 7.7. Wartość przedmiotu zaskarżenia w sprawie o przyznanie częściowej renty z tytułu niezdolności do pracy 191 7.8. Orzekanie ponad żądanie 192 7.9. Świadczenia powtarzające się 194 7.10. Separacja 194 7.11. Rozwód 194 7.12. Ubezwłasnowolnienie 195 7.13. Kapitalizacja odsetek 195 7.14. Postępowanie uproszczone 195 8 Opłata sądowa w postępowaniu apelacyjnym 196 8.1. Opłata stała od apelacji w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku 196 8.2. Opłata od apelacji współuczestników procesowych wydawcy i redaktora naczelnego 197 8.3. Wpis od apelacji wnoszonej przez pozwanego od wyroku dotyczącego dwóch powodów 197 8.4. Opłata od apelacji od orzeczenia w stosunku do kilku współuczestników formalnych 197 8.5. Opłata od apelacji od wyroku rozstrzygającego o powództwie głównym i wzajemnym 198 8.6. Opłata stosunkowa 198 9
Spis treści 8.7. Opłata w postępowaniu uproszczonym (art. 28 u.k.s.c.) 198 8.8. Opłata w sprawach prawa pracy 199 8.9. Opłaty w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych 200 8.10. Profesjonalny pełnomocnik w kontekście wnoszenia opłaty 201 8.10.1. Stosowanie przepisu o odrzuceniu apelacji bez wzywania pełnomocnika o uzupełnienie opłaty 201 8.10.2. Braki fiskalne pisma 202 8.10.3. Uiszczenie przez pełnomocnika błędnie obliczonej opłaty 202 8.10.4. Znaczenie oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dla obowiązku uiszczenia opłaty bez wezwania 203 8.10.5. Częściowe oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych zawartego w zarzutach od nakazu zapłaty wniesionych przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika 203 9 Zakres zaskarżenia Zaskarżam 204 9.1. Oznaczenie pisma Apelacja oraz wyroku, od którego wnoszona jest apelacja 204 10 Wskazanie zarzutów apelacyjnych Zarzucam 207 11 Zarzut naruszenia prawa materialnego 210 11.1. Naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię 210 11.2. Naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie 211 11.3. Termin prawo materialne 212 11.4. Zakaz podważania/kwestionowania ustaleń faktycznych przez zarzut naruszenia prawa materialnego 213 12 Naruszenie prawa procesowego 216 12.1. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia art. 231 k.p.c. 217 12.1.1. Podstawa faktyczna 217 12.2. Naruszenie przepisów prawa procesowego mających wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 233 k.p.c. 219 12.2.1. Błąd logicznego rozumowania lub sprzeczność oceny sądu z doświadczeniem życiowym 220 12.2.2. Brak wszechstronności, danie wiary jednym dowodom z pominięciem innych (dowolność oceny zebranego materiału) 221 12.2.3. Niezasadne oddalenie wniosku dowodowego 223 10
Spis treści 12.2.4. Sprzeczność poczynionych ustaleń faktycznych z zebranym materiałem dowodowym 223 12.2.5. Nierozpoznanie istoty sprawy 225 12.2.6. Formułowanie zarzutów 227 12.2.7. Zgłoszenie nowych faktów i dowodów 228 12.2.8. Nieważność postępowania 230 13 Zarzut przedawnienia w postępowaniu apelacyjnym 239 13.1. Prekluzja dowodowa 240 13.2. Postępowanie zwykłe 240 13.3. Postępowanie gospodarcze 241 14 Wnoszę wniosek apelacyjny 244 14.1. Wnioski apelacyjne zestawienie z zarzutami 245 15 Uzasadnienie apelacji 247 15.1. Formułowanie uzasadnienia 247 15.1.1. Podstawa prawna 247 15.1.2. Przytoczenie okoliczności uzasadniających apelację w sekwencji 247 15.1.3. Uzasadnienie innych elementów apelacji 249 15.1.4. Uzasadnienie wniosków dodatkowych (fakultatywnych) 249 15.1.5. Wniosek o zwolnienie z kosztów 249 15.1.6. Wniosek o wzięcie pod rozwagę przez sąd drugiej instancji tych postanowień sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy (art. 380 k.p.c.) 250 16 Podpis, pełnomocnik oraz załączniki apelacji 253 16.1. Podpis 253 16.2. Pełnomocnik 253 16.3. Załączniki 254 17 Postępowanie odrębne i nieprocesowe 257 17.1. Apelacja w postępowaniu gospodarczym 257 17.2. Apelacja w postępowaniu nakazowym i upominawczym 257 17.2.1. Opis trybu przed złożeniem apelacji w postępowaniu nakazowym 257 17.2.2. Opis trybu przed złożeniem apelacji w postępowaniu upominawczym 258 11
Spis treści 17.3. Apelacja w postępowaniu uproszczonym 258 17.3.1. Zarzut nieważności 259 17.3.2. Dowody 259 17.3.3. Okoliczności faktyczne i środki dowodowe wykryte po zamknięciu rozprawy 259 17.3.4. Orzekanie przez sąd drugiej instancji 259 17.4. Postępowanie odwoławcze w postępowaniu nieprocesowym 260 17.4.1. Postępowanie wieczystoksięgowe 260 18 Skarga na czynności referendarza 261 19 Sporządzanie opinii prawnej o braku podstaw wniesienia apelacji na podstawie opracowanych na potrzeby egzaminu akt lub na podstawie przedstawionego stanu faktycznego 263 19.1. Kryteria wyboru rozwiązania zadania w kierunku opinii prawnej 265 19.2. treść i forma opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia apelacji 266 19.3. Przykładowy schemat opinii 268 Akty prawne 271 Bibliografia 273 12
Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030) p.u.n. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1112 z późn. zm.) u.k.s.c. ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) u.p.g. ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 z późn. zm.) Inne Apel.-W-wa Apelacja. Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie Biul. SN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego KRS Krajowy Rejestr Sądowy M. Praw. Monitor Prawniczy MS Minister Sprawiedliwości NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSAB Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSAŁ Orzecznictwo Sądów Apelacji Łódzkiej OSAWr Orzecznictwo Sądów Apelacji Wrocławskiej OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 13
Wykaz skrótów OSNPG OSP PiŻ POSAG PS RPEiS SA SN WSP Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Powszechnych Prawo i Życie Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Przegląd Sądowy Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny sąd apelacyjny Sąd Najwyższy wartość przedmiotu sporu 14
I Powództwo
Powództwo wzór ogólny Powództwo wzór ogólny Warszawa, dnia r. Sąd.. Wydział Cywilny ul.. -. Powód: zam./z siedzibą w. reprezentowany przez PESEL/NIP/KRS Pozwany: zam./z siedzibą w ul. -. PESEL/NIP/KRS Wartość przedmiotu sporu: [ ] (zaokrąglamy w górę do pełnego złotego art. 126 1 3 k.p.c.) Opłata sądowa: [ ] POZEW O [ ] Działając w imieniu powoda [ ] (pełnomocnictwo w załączeniu), na podstawie art. [ ], wnoszę o [wniosek obligatoryjny] Petitum zasądzenie od pozwanego [ ] na rzecz powoda [ ] kwoty [ ], wraz z ustawowymi odsetkami od dnia [ ] roku do dnia zapłaty, oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ponadto wnoszę o: [wniosek fakultatywny] rozpoznanie sprawy pod nieobecność powoda; 17
I. Powództwo nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 333 3 k.p.c.; wydanie wyroku zaocznego w warunkach prawem przewidzianych; przeprowadzenie dowodów na okoliczności wskazane w pozwie, w szczególności o: wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków [ ], zam. ul. [ ], wezwanie na rozprawę biegłych [ ], dokonanie oględzin, zobowiązanie pozwanego do dostarczenia na rozprawę dokumentu [ ], będącego w jego posiadaniu, zobowiązanie [osoby trzeciej, sądu, urzędu, organu] do wydania dokumentu [np. z akt sprawy karnej sygn. akt]; zabezpieczenie roszczenia objętego powództwem przez [ ]; zwolnienie z kosztów sądowych w całości [bądź w części]. Uzasadnienie [element obligatoryjny] ( ) W uzasadnieniu wskazujemy okoliczności uzasadniające powództwo oraz dowody na ich potwierdzenie: Okoliczność 1: Dowód: uwierzytelniona kopia umowy nr 555 na okoliczność zawarcia przez strony umowy, będącej podstawą roszczeń powoda. Okoliczność 2: Dowód: uwierzytelniona kopia protokołu odbioru towaru nr [ ] z dnia [ ] na okoliczność wykonania świadczenia przez powoda. Okoliczność 3: Dowód: dokument z akt sprawy karnej o sygn. akt [ ], obejmujący protokół z przesłuchania świadka [ ] karta nr [ ] na okoliczność gróźb kierowanych do powoda. 18
Powództwo wzór ogólny Okoliczność 4: Dowód: oględziny rzeczy ruchomej [ ], na okoliczność wad fizycznych tkwiących w tej rzeczy. Wybór sądu [element obligatoryjny] Powództwo zostało wytoczone przed tutejszy sąd, na podstawie art. [ ] k.p.c. w zw. z [ ]. Właściwość rzeczową określono na podstawie art. [ ] k.p.c. w zw. z [ ]. W związku z powyższym wnoszę jak w petitum pozwu....... Radca prawny (pieczęć i podpis) Załączniki [element obligatoryjny] 1. Pełnomocnictwo bądź odpis pełnomocnictwa; odpis z KRS powoda bądź CEIDG 2. Dowód uiszczenia opłaty skarbowej od pełnomocnictwa; dowód uiszczenia opłaty sądowej w kwocie [ ] w znakach opłaty sądowej nalepionych na niniejszym piśmie [na rachunek bankowy tutejszego sądu] 3. Dokumenty powołane w pozwie: uwierzytelniona kopia umowy nr 555 na okoliczność zawarcia przez strony umowy będącej podstawą roszczeń powoda; uwierzytelniona kopia protokołu odbioru towaru nr [ ] z dnia [ ] na okoliczność wykonania świadczenia przez powoda; dokument z akt sprawy karnej o sygn. akt [ ], obejmujący protokół z przesłuchania świadka [ ], karta nr [ ] na okoliczność gróźb kierowanych do powoda; oględziny rzeczy ruchomej [ ], na okoliczność wad fizycznych tkwiących w tej rzeczy, odpis pozwu wraz z odpisami załączników 19