POŒWIÊCONY BADANIU NAJNOWSZEJ HISTORII POLSKI

POŒWIÊCONY BADANIU NAJNOWSZEJ HISTORII POLSKI ROK LXVI (66) MAJ 2010 MAJ 2011 A NON-FOR-PROFIT EDUCATIONAL INSTITUTION (CONTRIBUTIONS ARE DEDUCTIBLE FOR INCOME TAX PURPOSES - 501(C)(3) 180 SECOND AVENUE, NEW YORK, NY 10003 tel. 212-505-9077, fax 212-505-9052, email: office@pilsudski.org www.pilsudski.org

W³adze Instytutu J. Pi³sudskiego w Ameryce wybrane w dniu 26 marca 2011 r. Rada Instytutu Ewa Babiarz Dr Janusz Jachowicz Dr Ewa Krystyna Hoffman-Jêdruch Tomasz Kalata Dr Magda Kapuœciñska Dr Anna Jaroszyñska-Kirchmann Dr Iwona Dr¹g Korga Zarz¹d Instytutu Dr Artur J. Kowalski Janusz Krzy anowski Piotr Kumelowski Krzysztof Langowski Dr Danuta Pi¹tkowska Dr Marek Zieliñski Prezes Dr Magda Kapuœciñska Wiceprezes Dr Marek Zieliñski Wiceprezes Dr Artur J. Kowalski Dyrektor Wykonawczy i Skarbnik Dr Iwona Dr¹g-Korga Sekretarz Zarz¹du Ewa Babiarz Asystent Prezesa Jolanta Szczepkowska Radca prawny Instytutu Rafa³ Gaw³owski Komisja Rewizyjna Piotr Kumelowski przewodnicz¹cy Ewa Krystyna Hoffman-Jêdruch cz³onek Cz³onkowie Rady Instytutu. Od lewej: Krzysztof Langowski, dr Iwona Korga, Piotr Kumelowski, dr Ewa Jêdruch, dr Magda Kapuœciñska, Ewa Babiarz, dr Janusz Jachowicz, Janusz Krzy anowski, dr Artur Kowalski, dr Marek Zieliñski 2 BIULETYN LXVI (66)

Drodzy Cz³onkowie, Przyjaciele i Sympatycy Instytutu W okresie sprawozdawczym, po tragicznym dla Polski kwietniowym wypadku w Smoleñsku, w którym Instytut utraci³ wielu przyjació³ wspieraj¹cych nasz¹ dzia³alnoœæ, odbudowywaliœmy z sukcesem nasze kontakty z Polsk¹. Nasze dzia³ania, tak jak w poprzednich latach, skupia³y siê g³ównie na kontynuowaniu prac nad digitalizacj¹ dokumentów archiwalnych, tworzeniu komputerowego katalogu ksi¹ ek, wspomaganiu badañ historycznych poprzez wykonywanie licznych kwerend, udostêpnianie zbiorów historykom i innym osobom prowadz¹cym badania w Instytucie, popularyzacji polskiej historii i kultury wœród spo³ecznoœci polskiej i amerykañskiej poprzez pokazy filmów dokumentalnych, spotkania ze œwiadkami historii, prelekcje, wyk³ady i organizowanie wiêkszych uroczystoœci. Wa nymi wydarzeniami by³y: Uroczystoœæ poœwiêcona 90-tej rocznicy Bitwy Warszawskiej oraz Wieczór historii i muzyki na czeœæ Ignacego Jana Paderewskiego i Fryderyka Chopina zorganizowane w salach Konsulatu Generalnego RP. Do innych znacz¹cych wydarzeñ nale y zaliczyæ wydanie ksi¹ ki pt. Polonijny Nowy Jork pod redakcj¹ dr Danuty Pi¹tkowskiej oraz unowoczeœnienie strony internetowej Instytutu. Te wszystkie dzia³ania nie by³yby mo liwe bez wsparcia cz³onków Instytutu i pomocy finansowej z Polski oraz od naszych sponsorów i donatorów. Dzia³alnoœæ Instytutu wspieraj¹ polskie instytucje rz¹dowe: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN), Senat RP przez Fundacjê Semper Polonia oraz Konsulat Generalny RP w Nowym Jorku. Wspó³pracujemy z Naczeln¹ Dyrekcj¹ Archiwów Pañstwowych (NDAP), Instytutem Pamiêci Narodowej (IPN), Narodowym Centrum Kultury (NCK), Bibliotek¹ Narodow¹ i Instytutem Pi³sudskiego w Warszawie. Wspó³praca zwi¹zana jest z programem digitalizacji naszych kolekcji archiwalnych, katalogowaniem zbiorów, opracowywaniem wystaw czy wydawaniem ksi¹ ek i publikacji. Dziêki MKiDN, NDAP i Bibliotece Narodowej w porz¹dkowaniu kolekcji archiwalnych, digitalizacji dokumentów i katalogowaniu komputerowym ksi¹ ek pomagali nam sta- yœci z Polski. W ci¹gu ostatniego roku sprawozdawczego odwiedzi³o Instytut ponad 600 osób z Polski i Stanów Zjednoczonych, w tym badacze, historycy, pisarze i osoby zainteresowane nasz¹ placówk¹ oraz uczestnicy spotkañ. Mieliœmy zaszczyt goœciæ przedstawicieli Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Senatu i Sejmu RP, Muzeum Historii Polski, Muzeum Powstania Warszawskiego, Stowarzyszenia Wspólnota Polska oraz Konsulatu Generalnego RP. Digitalizacja kolekcji archiwalnych jest kontynuowana i postêpuje szybko. MAJ 2010 MAJ 2011 3

Fundusze na ten cel otrzymaliœmy z Senatu RP poprzez Fundacjê Semper Polonia. Dziêki MKiDN, który wspiera nasz¹ wspó³pracê z Naczeln¹ Dyrekcj¹ Archiwów Pañstwowych oraz Instytutowi Pamiêci Narodowej, z którym w 2010 r. podpisaliœmy umowê o wspó³pracy, w Instytucie przebywali pracownicy z archiwów pañstwowych oraz z IPN i wykonywali digitalizacjê wybranych kolekcji archiwalnych. Wzrost liczby cz³onków, donacje i dotacje od Rz¹du RP wp³ynê³y na zwiêkszenie dochodów Instytutu. W biuletynie piszemy szerzej o tym, co siê dzieje w naszej placówce, o wydarzeniach, wspó³pracy i sukcesach. W obecnym numerze umieœciliœmy równie artyku³ dr Doroty Halickiej pt. Józef Pi³sudski protektor polskiego sportu. Rola i osi¹gniêcia Instytutu s¹ wysoko oceniane zarówno przez przedstawicieli instytucji rz¹dowych, jak i przez amerykañsk¹ Poloniê. Pozycjê tê Instytut zawdziêcza zgodnej i twórczej pracy obecnego Zarz¹du i Rady Instytutu, pomocy wolontariuszy oraz wsparciu moralnemu i finansowemu naszych cz³onków, sponsorów, przyjació³ i instytucji w Stanach Zjednoczonych i Polsce. Dziêkujemy i prosimy o dalsze poparcie. Zarz¹d Instytutu Pi³sudskiego w Ameryce Maj 2011 Galeria Instytutu 4 BIULETYN LXVI (66)

Podziêkowania Zarz¹d i Rada Instytutu Pi³sudskiego dziêkuje: Senatowi RP za przyznanie w roku 2010 grantu koordynowanego przez Fundacjê Semper Polonia na prowadzenie digitalizacji kolekcji archiwalnych, modernizacjê strony internetowej Instytutu, dofinansowanie kosztów utrzymania Instytutu oraz na nagrody dla dzieci i m³odzie y bior¹cych udzia³ w konkursie wiedzy o Polsce. Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego za sfinansowanie 3-miesiêcznych sta ów czterech archiwistów z Archiwów Pañstwowych oraz bibliotekarki z Biblioteki Narodowej, a Naczelnej Dyrekcji Archiwów Pañstwowych i Bibliotece Narodowej za umo liwienie ich przyjazdu do Instytutu. Naczelnej Dyrekcji Archiwów Pañstwowych za owocn¹ wspó³pracê i pomoc merytoryczn¹ w opracowywaniu zbiorów Instytutu. Polsko-S³owiañskiej Federalnej Unii Kredytowej za czêœciowe sfinansowanie sprzêtu do digitalizacji oraz Gali Nagród Instytutu 2011. Konsulatowi Generalnemu RP i Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej (SWAP) Okrêg 2 za sfinansowanie publikacji materia³ów z sympozjum w formie ksi¹ kowej. Konsulatowi Generalnemu RP za sponsorowanie uroczystoœci zwi¹zanej z obchodami 90-tej rocznicy Bitwy Warszawskiej i Gali Nagród Instytutu 2011. Instytutowi Pamiêci Narodowej, Narodowemu Centrum Kultury i Bibliotece Narodowej za systematyczne przysy³anie nowoœci ksi¹ kowych. Dziêkujemy mediom: Nowemu Dziennikowi, Kurierowi Plus, TV Polonia, Polskiemu Radiu WKRL 910 za og³oszenia, sprawozdania, audycje i informacje zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ Instytutu Pi³sudskiego. Serdeczne podziêkowania sk³adamy wszystkim donatorom, cz³onkom, wolontariuszom i sympatykom Instytutu. Dziêki Pañstwa pomocy i zaanga owaniu Instytut dzia³a i rozwija siê. MAJ 2010 MAJ 2011 5

Donacje pieniê ne (powy ej $200) Senat RP poprzez Fundacjê Semper Polonia $31000 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego sta e 5 osób Polsko-S³owiañska Federalna Unia Kredytowa- $3500 Konsulat Generalny RP w Nowym Jorku $5000 SWAP Okrêg 2 $2500 Magda Kapuœciñska $3000 Chevron Humankind $3000 Zbigniew Dar ynkiewicz $2400 Smith Richardson Foundation, Inc. $2000 Richard Gastowich $2000 Adam B¹k $1000 Roman M. Kabara $1000 Sophie Koper $1000 Michael Krzemieñ $1000 Tytus Nobis $1000 Chester M. Nowak $1000 Jack Radgowski $1000 Izabela Roman $500 Anna Czekaj Farber $400 Polonia Aid Foundation Trust $350 Paul Magda $300 Danuta i Krzysztof P³ócienniczak $300 Clasic Travel, Inc. $250 Irene Korsak $250 Piotr Kumelowski $250 Krystyna Piórkowska $250 Zych Construction Services Corp. $250 Marian Krzy owski $200 Alan Kubarek $200 Bo ena Nowicka McLees $200 Dary rzeczowe W ci¹gu ostatniego roku (maj 2010 maj 2011) do Instytutu nap³ynê³o 245 darów w formie ksi¹ ek, periodyków i zdjêæ. Dziêkujemy wszystkim ofiarodawcom. Szczególne podziêkowania kierujemy do Jacka Œlusarka, Jerzego Prusa 6 BIULETYN LXVI (66)

i Wojciecha Adamusa za nades³anie wielu ksi¹ ek oraz materia³ów o tematyce historycznej. Dziêkujemy instytucjom polskim: Instytutowi Pamiêci Narodowej, Bibliotece Narodowej, Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Narodowemu Centrum Kultury za sta³e przysy³anie nowoœci ksi¹ kowych. Oprócz ksi¹ ek otrzymujemy tak e inne dary rzeczowe. Ozdob¹ galerii sta³o siê pianino, dar pani Haliny Kalitki z Polskiego Zwi¹zku Narodowego, pani Uta Szczerba podarowa³a Instytutowi swój przejmuj¹cy obraz zatytu³owany 04-10-1940 04-10-2010, a od pani Ma³gorzaty Ka³u y otrzymaliœmy nietypowy dar stó³ monta owy, który by³ w posiadaniu i u ytkowaniu Radia Wolna Europa. Ostatnio zbiory audiowizualne Instytutu wzbogaci³y siê o zestaw kaset VHS z nagraniami wywiadów z osobami, które prze y³y II wojnê œwiatow¹ dar Bo eny Urbanowicz Gilbride. Wszystkim ofiarodawcom bardzo serdecznie dziêkujemy! Apelujemy o przekazywanie do Instytutu Pi³sudskiego pami¹tek rodzinnych, korespondencji i innego rodzaju zbiorów archiwalnych. Nasze zbiory ci¹gle rosn¹ dziêki hojnym donacjom od osób prywatnych i instytucji. Pani Ma³gorzata Ka³u a demonstruje swój dar: stó³ monta owy MAJ 2010 MAJ 2011 7

Gratulacje Doktorat Ewy Jêdruch Ewa Krystyna Hoffman-Jêdruch, cz³onek Rady Instytutu, zakoñczy³a w 2009 r. studia doktoranckie z zakresu humanistyki na Uniwersytecie Drew w Madison, New Jersey. W kwietniu 2010 obroni³a swoj¹ pracê doktorsk¹: Gospodarka Opactwa Cluny, 910-1156 i uzyska³a tytu³ Doktora Nauk Humanistycznych. Jej dysertacja zosta³a wyró niona za twórczoœæ myœli i styl prozy najbardziej presti- ow¹ nagrod¹ tej uczelni, jak¹ jest nagroda im. dr Roberta Chapmana. Medal im. Erazma i Anny Jerzmanowskich dla dr Danuty Pi¹tkowskiej Krakowskie Towarzystwo Przyjació³ Prokocimia im. Erazma i Anny Jerzmanowskich przyzna³o dr Danucie Pi¹tkowskiej Medal im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. Uroczystoœæ wrêczenia odby³a siê 8 maja 2010 r. w Pa³acu Jerzmanowskich w Prokocimiu (Kraków). Gra yna Fija³kowska, autorka ksi¹ ki pt. Tyle ycia, ile w czynie. Rzecz o EraŸmie Józefie Jerzmanowskim, tak oto napisa³a do wyró - nionej medalem Danuty Pi¹tkowskiej: To znak przyjaÿni nie tylko mojej, lecz równie ca³ego Towarzystwa Przyjació³ Prokocimia. To wyraz szacunku dla Pani pracy na rzecz Polski i Polonii Amerykañskiej. Medal w imieniu wyró nionej odebra³a jej siostra prof. Wies³awa Pi¹tkowska-Stepaniak. Odznaczenie dla Marka Zieliñskiego W czasie uroczystej Gali Nagród Instytutu 2011, minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski wrêczy³ Z³oty Krzy Zas³ugi, przyznany przez prezydenta RP Bronis³awa Komorowskiego, wiceprezesowi Instytutu Markowi Zieliñskiemu, który od wielu lat poœwiêca bezinteresownie swój czas i trud dla spraw Polski w Stanach Zjednoczonych. Dr Marek Zieliñski, od 1981 r. aktywny cz³onek Instytutu Pi³sudskiego w Ameryce, od 2002 r. cz³onek Rady, a od trzech lat wiceprezes, pracuje dla tej placówki bezinteresownie. Zainicjowa³ i wprowadzi³ system komputerowy, dziêki któremu zaistnia³a szybka i nowa metoda komunikacji z cz³onkami i sympatykami (e-mail, Facebook itp.). Unowoczeœni³ sieæ komputerow¹, zainstalowa³ magazyn zasobów cyfrowych Instytutu. Jest wspó³twórc¹ i wspó³redaktorem elektronicznego Biuletynu Instytutu, a tak e zbudowa³ nowoczesny internetowy system katalogowania zbiorów bibliotecznych. Dziêki Markowi Zieliñskiemu Instytut podj¹³ wa ny dla zabezpieczania i udostêpniania projekt digitalizacji archiwalnych dokumentów. Projekt ju zosta³ wprowadzony w ycie. Marek Zieliñski uczy i zarz¹dza grup¹ wolontariu- 8 BIULETYN LXVI (66)

Wiceprezes dr Marek Zieliñski nagrodzony Z³otym Krzy em Zas³ugi obok prezes Magdy Kapuœciñskiej szy. Do niego nale y wybór, instalacja i udoskonalanie oprogramowania, pisanie grantów na potrzeby digitalizacji, takich jak zakup sprzêtu, oprogramowania i zatrudnienie pracowników. Marek Zieliñski uczestniczy w prowadzeniu wspó³pracy z archiwami, muzeami i innymi instytucjami w Polsce. Opracowuje wspólne projekty, pomaga w prowadzeniu akcji zbierania funduszy, zdobywania nowych cz³onków w celu uzyskania niezale noœci finansowej Instytutu. Dziêki jego pracy i akcjom Instytut Pi³sudskiego sta³ siê nowoczesn¹ organizacj¹, która przoduje wœród polskich placówek za granic¹ w przekazywaniu informacji o swych zbiorach i dzia³aniach, a tym samym staje siê coraz wa - niejsz¹ i znan¹ placówk¹ medialno-naukow¹ na œwiecie. List gratulacyjny Bogdana Zdrojewskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na spotkaniu w Konsulacie Generalnym RP w dniu 5 maja 2011 r., Minister Zdrojewski wrêczy³ prezes Magdzie Kapuœciñskiej list, w którym miêdzy innymi pisze: Szanowna Pani Prezes, na Pani rêce pragnê z³o yæ najserdeczniejsze podziêkowania za aktywnoœæ Pani oraz pracowników Instytutu Józefa Pi³sudskiego na rzecz promocji i ochrony dziedzictwa Fryderyka Chopina. W szczególnoœci pragnê wyraziæ wdziêcznoœæ za zorganizowanie wyk³adu i koncertu fortepianowego dla uczczenia 200-ej rocznicy urodzin Fryderyka Chopina i 150-tej rocznicy urodzin Ignacego Paderewskiego. ywiê g³êbok¹ nadziejê, e pozostanie Pani wiernym rzecznikiem dziedzictwa Chopina w œwiecie. MAJ 2010 MAJ 2011 9

Medal 70-lecia Polonia Technica Stowarzyszenie In ynierów i Techników Polskich w Stanach Zjednoczonych Ameryki Polonia Technica w dniach 13-15 maja, 2011 obchodzi³o 70-lecie swojej dzia³alnoœci. Program obchodów zawiera³ konferencjê naukow¹, wystêpy artystów i spotkania towarzyskie. Z okazji jubileuszu Polonia Technica wybi³a pami¹tkowy medal 70-lecia, który zosta³ przyznany wybitnym in ynierom z Polski i USA oraz osobom i organizacjom wspó³pracuj¹cym z Polonia Technica. Instytut Pi³sudskiego otrzyma³ dwa piêkne medale przekazane na rêce dr Magdy Kapuœciñskiej i dr Iwony Korga przez dr Janusza Romañskiego i in. Janusza Zastockiego. Medale Merentibus W okresie sprawozdawczym medalami Merentibus przyznawanymi przez Instytut zosta³y nagrodzone dwie osoby. Pierwszy z medali zosta³ wrêczony dr Barbarze Berskiej, zastêpcy dyrektora NDAP, we wrzeœniu 2010 r. przez Magdê Kapuœciñsk¹ i Marka Zieliñskiego, podczas XXXII sesji Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek na Zachodzie (MAB), która mia³a miejsce w Warszawie. Drugim medalem zosta³a odznaczona dr Iwona Korga, dyrektor wykonawczy Instytutu, podczas obchodów 90-tej rocznicy Bitwy Warszawskiej, które odby³y siê 13 listopada 2010 r. w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku. Medal Merentibus (Zas³u onym) zosta³ ustanowiony w 2003 roku w szeœædziesi¹t¹ rocznicê powstania Instytutu Pi³sudskiego w Ameryce i jest przyznawany za szczególne zas³ugi po³o one dla rozwoju i dzia³alnoœci tej placówki. Medal ten zosta³ zaprojektowany przez znanych i cenionych projektantów medali i monet, artystów plastyków Andrzeja i Roussanê Nowakowskich z Warszawy. Wybito go tylko w 50 egzemplarzach w Mennicy Warszawskiej, jednej z najlepszych mennic w Europie. Medal Merentibus nawi¹zuje do medalu ustanowionego w 1766 roku przez ostatniego króla Polski, Stanis³awa Augusta Poniatowskiego. Przyznawano go niezale nie od urodzenia, g³ównie za zas³ugi poniesione na polu nauki i sztuki, rozwoju przemys³u i wynalazczoœci, a tak e dla zas³u onych pracowników w ró nych zawodach. 10 BIULETYN LXVI (66)

Cz³onkostwo Zwracamy siê do wszystkich zainteresowanych histori¹, archiwami i dzia³aniami naszej placówki do wstêpowania w szeregi cz³onków Instytutu Pi³sudskiego. Zapisaæ mo na siê listownie, poprzez nasz¹ stronê internetow¹ lub osobiœcie w biurze. Deklaracja cz³onkowska jest za³¹czona na ostatniej stronie biuletynu. Cz³onkowie i sympatycy otrzymuj¹ roczny biuletyn, miesiêczne biuletyny elektroniczne i zaproszenia na wszystkie organizowane przez nas spotkania. Wszyscy cz³onkowie Instytutu s¹ wymieniani w corocznym biuletynie, a cz³onkowie korporacyjni, wraz z logo firmy, umieszczani s¹ na naszej stronie internetowej. Zachêcamy do wst¹pienia w szeregi Legionu Honorowego. Do Legionu Honorowego Instytutu Pi³sudskiego nale ¹ osoby, które jednorazowo albo w przeci¹gu kolejnych trzech lat wp³acili na rzecz Instytutu 5 tysiêcy dolarów. Kandydaci do tytu³u Legionisty Honorowego musz¹ byæ zaakceptowani przez Radê Dyrektorów Instytutu. Legioniœci zostan¹ uhonorowani plakietk¹ z nazwiskiem na honorowej tablicy w Instytucie Pi³sudskiego. Wolontariusze przy pracy. Od lewej: Anna Ciepiela, El bieta Kosakowska, S³awomira Jachim Wolontariusze Instytut prowadzi ró norodn¹ dzia³alnoœæ, od opracowywania zasobów archiwalnych i bibliotecznych, do prowadzenia kwerend historycznych i digitalizacji zbiorów. Organizuje wystawy, wyk³ady, prezentacje filmowe i wiele innych imprez. Potrzebujemy wolontariuszy do pomocy w tej dzia³alnoœci. Praca zwykle jest na miejscu, ale coraz wiêcej mo na zrobiæ przez Internet. Aby zostaæ wolontariuszem, nie trzeba posiadaæ specjalistycznej wiedzy, gdy prowadzimy na miejscu szkolenia. Potrzebujemy te osoby z zapa³em do pracy w dziedzinie komputerów i programowania. Zainteresowanych aktywnym uczestnictwem w dzia³alnoœci In- MAJ 2010 MAJ 2011 11

stytutu prosimy o kontakt. Wszyscy wolontariusze Instytutu s¹ wymieniani w corocznym biuletynie. Instytut opiera siê g³ównie na pracy wolontariuszy. Oprócz zatrudnionych: dyrektora (pe³en etat) i asystenta prezesa (3/4 etatu), wszyscy cz³onkowie Zarz¹du i Rady Instytutu pracuj¹ bezinteresownie. Obecnie w Instytucie mamy 19 wolontariuszy. Najbardziej aktywnymi osobami pracuj¹cymi pro bono s¹ systematycznie przychodz¹cy do Instytutu: Agnieszka Petka, Jadwiga Pietraszewska, Joanna Zieliñska, Barbara Lech, Aleksandra Sidorenko, Anna Ciepiela-Ioannides, Ewa Sukiennik-Maliga, Ryszard Ostrzycki, Agnieszka Rybak i S³awomira Jachim. Przez 2-3 miesi¹ce prawie codziennie pracowali: Monika Wso³ek, El bieta Kosakowska, Stanis³aw Pelc, Pawe³ Wojdy³a i Mateusz Stefañski. W opracowaniu systemu komputerowego katalogowania ksi¹ ek pomóg³ nam pracownik Brooklyn Public Library, Tomasz Kalata. Oprócz tego kilkoro wolontariuszy: Jadwiga Spoagis, Beata Pociask, Joanna Kwaœniak i Patrycja Roman, pomagaj¹ nam od czasu do czasu, szczególnie przy organizowaniu imprez. Wszyscy wolontariusze brali udzia³ w organizacji naszych uroczystoœci w Konsulacie Generalnym RP. Kilka osób pracuje przy opracowywaniu dokumentów i fotografii oraz komputerowym katalogowaniu ksi¹ ek, a wiêkszoœæ wykonuje prace zwi¹zane z digitalizacj¹. D³ugoletnia wolontariuszka, Agnieszka Petka, od kilku lat pomaga nam g³ównie w wykonywaniu projektu Powstania Œl¹skie i prowadzeniu kwerend. Ryszard Ostrzycki, oprócz pracy przy digitalizacji, nakrêca filmy i robi zdjêcia z uroczystoœci organizowanych przez Instytut. Wolontariusze przechodz¹ szkolenia zwi¹zane z wykonywaniem ró nych zadañ w Instytucie, takich jak wprowadzanie danych do komputera, prace archiwalne, biblioteczne i biurowe. Zapraszamy wszystkich chêtnych do pomocy w naszej placówce. Wolontariusze pomagaj¹ przy organizacji uroczystoœci Instytutu. 12 BIULETYN LXVI (66)

A oto nasi wolontariusze przedstawieni w porz¹dku alfabetycznym: Anna Ciepiela-Ioannides Greg Drozdek S³awomira Jachim El bieta Kosakowska Barbara Lech Ryszard Ostrzycki Stanis³aw Pelc Agnieszka Petka Jadwiga Pietraszewska Beata Pociask Patrycja Roman Agnieszka Rybak Aleksandra Sidorenko Jadwiga Spoagis Mateusz Stefañski Ewa Sukiennik-Maliga Pawe³ Wojdy³a Monika Wso³ek Joanna Zieliñska Dziêkujemy za Wasz¹ pracê dla Instytutu Pi³sudskiego! MAJ 2010 MAJ 2011 13

Dzia³alnoœæ Instytutu maj 2010 maj 2011 Archiwum i Biblioteka Archiwum Instytutu i biblioteka wymagaj¹ dalszego porz¹dkowania, katalogowania i opisywania. Co roku przyje d aj¹ do nas na sta archiwiœci z Archiwów Pañstwowych i bibliotekarze z Biblioteki Narodowej. Ich pobyty s¹ op³acane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W roku sprawozdawczym archiwiœci: Pawe³ Pietrzyk z Archiwum Pañstwowego w odzi i Mariusz Olczak z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, katalogowali nowe kolekcje, archiwum osobowe i archiwum fotograficzne. Archiwiœci: Dominik Wo³¹cewicz z Archiwum Pañstwowego w Krakowie i Rafa³ Hordyjewski z Archiwum w Lublinie digitalizowali wybrane kolekcje archiwalne w ramach umowy z Naczeln¹ Dyrekcj¹ Archiwów Pañstwowych, dotycz¹cej ³¹czenia zbiorów. Bibliotekarka Agata Hrebenda z Biblioteki Narodowej szkoli³a osoby zajmuj¹ce siê bibliotek¹ i katalogowa³a ksi¹ ki w programie komputerowym KOHA, który u ywany jest przez wiele wiod¹cych na œwiecie bibliotek. KOHA jest udostêpniany jako Otwarte Oprogramowanie i zawiera wszystkie podstawowe modu³y biblioteczne (katalogowanie, wyszukiwanie, wypo yczanie itp.). Program KOHA z serwera lokalnego w Instytucie zosta³ umieszczony na serwerze zewnêtrznym przy pomocy angielskiej firmy Software Coop., a katalog jest ju w pe³ni funkcjo- Sta ysta NDAP Pawe³ Pietrzyk 14 BIULETYN LXVI (66)

nalny i dostêpny na naszej stronie internetowej. Obecnie Jolanta Szczepkowska (pracownik Instytutu) i dwie wolontariuszki: Anna Ciepiela i Ewa Maliga na bie ¹co kataloguj¹ ksi¹ ki. Do chwili obecnej skatalogowano w nowym systemie ponad 9000 ksi¹ ek. Sta yœci, oprócz pracy zawodowej, pomagaj¹ te przy Sta yœci NDAP - Mariusz Olczak, Rafa³ Hordyjewski i wolontariuszka Joanna Zieliñska wykonywaniu kwerend i innych pracach Instytutu, takich jak organizowanie spotkañ i wielu bie ¹cych wydarzeñ. W tym roku spodziewamy siê przyjazdu z Polski archiwisty z Archiwów Akt Nowych i bibliotekarza z Biblioteki Narodowej. Szkolenie cyfrowego katalogowania ksi¹ ek. Od prawej: Tomasz Kalata instruktor, El bieta Kosakowska, Magda Kapuœciñska i Jolanta Szczepkowska. MAJ 2010 MAJ 2011 15

Badania naukowe Z archiwum Instytutu korzystaj¹ pracownicy naukowi polskich i zagranicznych uczelni, badacze pisz¹cy artyku³y i ksi¹ ki, studenci, osoby, które zainteresowane s¹ histori¹ Polski XX wieku czy te genealogi¹ w³asnej rodziny. Z regu³y naukowcy z Polski korzystaj¹ z zasobów archiwalnych przez d³u szy czas tak, aby zgromadziæ materia³ Ÿród³owy niezbêdny do prowadzonych badañ. Inni na bie- ¹co korzystaj¹ z kolekcji. W okresie od 1 maja 2010 do 15 maja 2011 r. z archiwum osobiœcie korzystali nastêpuj¹cy badacze: Badacze pracuj¹cy w instytucie od dwóch dni do kilku tygodni. Dr George Urbaniak (Wilfrid Laurier University): wojny polskie 1914 1921 Prof. Rafa³ Stobiecki (Uniwersytet ódzki): historiografia polska w USA Dr Beata Dorosz (Instytut Badañ Literackich): ks. Tychowski Prof. Adam Dobroñski (Uniwersytet w Bia³ymstoku): J. Pi³sudski w Bia³ymstoku Piotr D³ugo³êcki (Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych): historia dyplomacji polskiej 1918-1945 Dr Andrzej Chmielarz (Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej): dzia³alnoœæ Rz¹du RP w latach 1939-1945 Witold Rawski (Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej): wojna polsko- -sowiecka Pani Edyta Myd³owska-Krawcewicz, szef Gabinetu Politycznego ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego i konsul Przemys³aw Balcerzyk zwiedzaj¹ archiwum Instytutu w towarzystwie Iwony Korgi 16 BIULETYN LXVI (66)

Konrad Paduszek (Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej): wywiad polski 1918-1939 Pawe³ Zyzak: Polonia i Afl-CIO Dr Jerzy Izdebski: gen. Tadeusz Piskor Grzegorz Eberhardt: II wojna œwiatowa Ks. Micha³ K³akus: kolekcja Powstania Œl¹skie Aaron Law, Cornell University: Dokumenty W³odzimierz B¹czkowskiego i Ryszarda Wragi Czes³aw Karkowski materia³y dotycz¹ce Polonii Pozostali badacze korzystaj¹cy ze zbiorów: Ma³gorzata Bakalarz: Sierpieñ 1980 Andrzej Tymowski: Sierpieñ 1980 Stephan Stach (University of Leipzig): polityka narodowoœciowa II RP Prof. Konrad Zieliñski (Uniwersytet Marii Curie Sk³odowskiej): Sybiracy Zbigniew Voynar: ks. W³adys³aw Bandurski Andrzej Józef D¹browski: osoba Stanis³awa K. Ostrowskiego Stanis³aw B³oñski (Zwi¹zek Sybiraków III Rzeczypospolitej Polskiej): kolekcja Jana Erdmana Gerard Hill: Polonia amerykañska i Zimna Wojna Anna Maria Mydlarska (Europejskie Centrum Solidarnoœci): Solidarnoœæ i opozycja demokratyczna Badacze przy pracy. Od lewej: Czes³aw Karkowski i naukowcy z Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej. MAJ 2010 MAJ 2011 17

Peter Obst: rodziny Tyssowski Tochman Prof. W³odzimierz Suleja (Instytut Pamiêci Narodowej, Wroc³aw): biografia W. Studnickiego Ron Staniec (Hofstra University): Solidarnoœæ Andrzej Siehienczuk: historia Polski 1918-1939 Magdalena Zawadzka: polscy federaliœci w USA Ellen Bryson (Harvard University): postaæ Józefa Becka Rod Freedman (Australia): fotografie Polaków wywiezionych na Syberiê podczas II wojny œwiatowej Bartosz Nowo ycki (Archiwum Akt Nowych): MSZ w okresie II wojny œwiatowej Ryszard Zaj¹czkowski (Katolicki Uniwersytet Lubelski): Józef Witlin Jolanta Jasina (Yale University): zbrodnia katyñska Jerzy Prus: kolekcja Micha³a Sokolnickiego Gene T. Sendlewski: Zimna Wojna Jaros³aw Zaj¹c: zwi¹zki J. Pi³sudskiego z Nowym S¹czem Dr Mieczyslaw Biskupski: kolekcja M. Sembrich-Kochañskiej Czes³aw Czapliñski: materia³y do Bitwy Warszawskiej Jan Mostowski: kolekcja Korsaków Anna Ciepiela Ioannides: Katyñ Ewa Sukiennik Maliga: Archiwum Cezarei Jêdrzejewicz, Historia Instytutu Pi³sudskiego Micha³ Capik: Bitwa Warszawska Anna Ferens, re yser: Dokumenty Aleksandra Bregmana Kwerendy Jedn¹ z wa nych prac Instytutu jest wykonywanie kwerend, tzn. wyszukiwanie w archiwach dokumentów i wiadomoœci, o które prosz¹ historycy, dziennikarze i inne osoby z Polski, Ameryki i innych krajów. Nad kwerendami pracuje g³ównie wolontariuszka Agnieszka Petka. W okresie od maja 2010 roku do maja 2011 wykonano ponad 90 kwerend zleconych korespondencyjnie przewa nie dla pracowników naukowych i instytucji z Polski. Z okresu II wojny œwiatowej i powojennego udostêpnione zosta³y materia³y z Poselstwa RP w Budapeszcie, listy jeñców wojennych oraz archiwa Rz¹du Polskiego na Emigracji. W pracy z zakresu literaturoznawstwa zosta³y wykorzystane materia³y z zespo³u W³adys³awa Studnickiego oraz z zespo³u Stanis³awa Cat-Mackiewicza. Instytut wykonywa³ kwerendy zwi¹zane z wojn¹ polsko-bolszewick¹ i okresem dwudziestolecia miêdzywojennego, miêdzy innymi z zespo³ów: Archiwum Pi³sudskiego, archiwa osobowe Mieczys³awa Wy e³-œcie yñskiego, gen. Fran- 18 BIULETYN LXVI (66)

ciszka Kleberga i gen. Wincentego Kowalskiego oraz Jana Libracha, archiwum Pobóg-Malinowskiego. Zainteresowaniem cieszy³y siê zbiory dotycz¹ce instytucji polonijnych i dyplomatycznych takich jak: Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (SPK) czy Kongres Polonii Amerykañskiej. Szereg kwerend dotyczy³o poszukiwania przodków i dziejów rodzin, którzy brali udzia³ w Powstaniach Œl¹skich lub uczestniczyli w wojnie polsko-bolszewickiej. Przy realizacji tych kwerend zosta³y wykorzystane miêdzy innymi zespo³y Powstania Œl¹skie oraz archiwum fotograficzne. By³y równie zapytania o cz³onków rodu Tarnowskich Micha³a i Antoniego. Jedna z kwerend dotyczy³a materia³ów dotycz¹cych ycia religijnego w Polsce w latach 1939-1945. Najciekawsze dokumenty archiwalne Pseudonimy i kryptonimy Przy opisywaniu zeskanowanych ju dokumentów z 1904 roku z Archiwum Józefa Pi³sudskiego, natknêliœmy siê na ciekaw¹ korespondencjê Wac³awa Studnickiego (dzia³acza PPS), prowadzon¹ z Pary a z towarzyszami przebywaj¹cymi na terenie Polski pod zaborami. Z powodów konspiracji, autor u ywa szeregu pseudonimów, których nie uda³o siê nam rozgryÿæ. Miêdzy innymi w korespondencji z Pi³sudskim, kiedy ten by³ w Japonii, pojawia siê czêsto pseudonim Niebieskie Oczy. S¹ równie takie pseudonimy jak Jowisz, Pasek, Kraków, Facet, Rymiga³³o. Poprosiliœmy naszych czytelników o rozwi¹zanie tej zagadki. Otrzymaliœmy dwa wyjaœnienia od profesora Piotra Wandycza i Konrada Paduszka. Obaj panowie wyjaœnili, e Jowisz to pseudonim Witolda Jodko Narkiewicza. Konrad Paduszek odszyfrowa³ równie nastêpuj¹ce pseudonimy: Niebieskoocy endecja Niebieskie Oczy Zygmunt Balicki Pasek Polska Partia Socjalistyczna (PPS) Wac³aw Studnicki pos³ugiwa³ siê pseudonimem Hanibal vel Hannibal W kolekcji Józefa Pi³sudskiego zaciekawi³ nas list od Marsza³ka do Boles³awa Jêdrzejowskiego, z którego cytujemy fragment: ( ) To wszystko, nie chce mi siê pisaæ wiêcej. Aha! Te idioty coœ ze str. bi zrobi³y, dot¹d jej nie ma w Odessie, czort wie co, podeœlemy st¹d faceta a tam, eby zrobi³ doznanje. No buzi! Kiedy ty Bolku do Galilei! Co? Wasz Ziuk. Na szczêœcie profesor Wac³aw Jêdrzejewicz do³¹czy³ do tego listu wyjaœnienia: str. bi to bibu³a rosyjska Struwego, któr¹ PPS przewozi³a do Rosji drog¹ Odessa oznaczaj¹c¹ Finlandiê. Doznanje oznacza poszukiwanie. MAJ 2010 MAJ 2011 19

Digitalizacja W ostatnim okresie nast¹pi³ du y postêp w digitalizacji kolekcji archiwalnych. Prace te s¹ czêœci¹ planowanego na wiele lat projektu zabezpieczania i udostêpniania bezcennych zbiorów archiwalnych. Zabezpieczanie jest szczególnie wa - ne, gdy wiele dokumentów sporz¹dzonych jest na kwaœnym papierze, który ulega postêpuj¹cemu rozk³adowi. Dziêki ofiarnoœci Polonii Amerykañskiej i cz³onków Rady Instytutu wyposa- yliœmy nasze archiwum w nowoczesny sprzêt do skanowania i przechowywania dokumentów w postaci elektronicznej oraz w oprogramowanie do opracowywania i opisywania zasobów. Prace digitalizacji wykonywali w tym roku nie tylko wolontariusze, ale równie osoby op³acane z grantu Senatu RP oraz pracownicy polskich archiwów pañstwowych (dwie osoby) i Instytutu Pamiêci Narodowej (siedem osób). W ramach grantu Senatu RP podjêliœmy digitalizacjê najcenniejszej kolekcji Instytutu Archiwów Belwederskich ocalonych z p³on¹cej Warszawy w 1939 roku. Ju zosta³o zeskanowanych ponad piêæ tysiêcy stron z Archiwum Pi³sudskiego i tyle samo stron zosta³o opisanych. Praca jest kontynuowana. Zgodnie z projektem ¹czenia Zbiorów, prowadzonym wspólnie z Naczeln¹ Dyrekcj¹ Archiwów Pañstwowych, zosta³y zdigitalizowane i opisane ciekawe zespo³y: Rz¹d Polski na Emigracji i Poselstwo Rzeczypospolitej Polskiej w Rio de Janeiro oraz kolekcja dotycz¹ca Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Moœcickiego. Zeskanowane i przygotowane do opisu s¹: kolekcja dotycz¹ca Genera³a W³adys³awa Sikorskiego i kolekcja dotycz¹ca Ignacego Jana Paderewskiego. Digitalizacja postêpuje 20 BIULETYN LXVI (66)

Barbara Gra yna Lech (wolontariuszka), Dominik Wo³¹cewicz (sta ysta), Joanna Zieliñska (wolontariuszka) i Andrzej Pieczunko (IPN) przy digitalizacji W ramach umowy z IPN, przez pracowników tej instytucji zosta³y zeskanowane nastêpuj¹ce kolekcje archiwalne: Ukraiñska Misja Wojskowa, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Watykanie, Katyñ, Samodzielna Placówka Wywiadowcza ESTEZET, Archiwum Wojskowe. Trwaj¹ prace nad kolekcj¹ Radio Wolna Europa. IPN wykona³ opisy do kolekcji Ukraiñska Misja Wojskowa, trwaj¹ prace nad opisami pozosta³ych kolekcji. Kontynuujemy te pracê nad kolekcj¹ Powstania Œl¹skie, systematycznie dodaj¹c do istniej¹cej ju na naszej stronie internetowej wystawy kolejne opracowane dokumenty. Dziêkujemy wszystkim wolontariuszom, którzy poœwiêcili czas i w³o yli wiele wysi³ku w przygotowanie, skanowanie i opisanie dokumentów, a w szczególnoœci: Joannie Zieliñskiej, Barbarze Lech, Aleksandrze Sidorenko, Agnieszce Petce, Ryszardowi Ostrzyckiemu, Monice Wso³ek, El biecie Kosakowskiej, Annie Ciepieli-Ioannides, Mateuszowi Stefañskiemu i Stanis³awowi Pelcowi. Pracownicy IPN i sta yœci digitalizuj¹ dokumenty archiwalne MAJ 2010 MAJ 2011 21

Kalendarium wydarzeñ Wizyty W okresie sprawozdawczym odwiedzi³o Instytut ponad 600 osób z Polski, Stanów Zjednoczonych i innych krajów. Liczba ta obejmuje wybitnych goœci, badaczy (wymienionych wy ej), osoby zainteresowane Instytutem oraz uczestników spotkañ i pokazów filmowych. Goœciliœmy szereg wybitnych osób: 6 maja, 2010: przedstawiciele MSZ: Ma³gorzata Mroczkowska Zastêpca Dyrektora Biura Archiwum i Zarz¹dzania Informacj¹ i Krzysztof Szczepanik Naczelnik Wydzia³u Historyczno-Dokumentacyjnego 12 maja, 2010: dr Andrzej Paluchowski emerytowany dyrektor biblioteki KUL w Lublinie 14 maja, 2010: delegacja Instytutu Pamiêci Narodowej z dyrektorem Zbigniewem Nawrockim 24 maja, 2010: prezes Polskiego Zwi¹zku Narodowego Frank Spula i CFO James Gura oraz Bo ena Kamiñski z Centrum Polsko-S³owiañskiego 28 maja, 2010: europose³ Jacek Protasiewicz 2 czerwca, 2010: Zbigniew Stañczyk, przez lata zwi¹zany z Instytutem Hoovera w Kalifornii 30 lipca, 2010: Konsul Generalna Ewa Juñczyk-Ziomecka 30 lipca, 2010: Leszek Szymañski, Development Manager, Koœciuszko Foundation 2 wrzeœnia, 2010: Romuald anczkowski, wicedyrektor Biura Polonijnego przy Senacie RP Iwona Korga oprowadza po galerii delegacjê IPN: dyrektora Zbigniewa Nawrockiego (trzeci z lewej) z towarzysz¹cymi osobami. 22 BIULETYN LXVI (66)

Przedstawiciele Muzeum Historii Polski - od lewej: Ewa Wierzyñska i Robert Kostro zwiedzaj¹ Instytut. 12 paÿdziernika, 2010: Robert Kostro, dyrektor Muzeum Historii Polski i Ewa Wierzyñska, doradca Muzeum do Spraw Miêdzynarodowych 19 paÿdziernika, 2010: Joanna Lang, kierownik pracowni ikonografii i fotografii Muzeum Powstania Warszawskiego. 19 paÿdziernika: Cezary Lusiñski, minister i doradca w Sta³ym Przedstawicielstwie RP przy Biurze ONZ w Genewie 20 paÿdziernika, 2010: Stefan Wiœniowski, prezes Fundacji Kresy Syberia i dr Ma³gorzata Poœpiech 14 grudnia, 2010: Edyta Myd³owska-Krawcewicz z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, szef Gabinetu Politycznego Ministra Bogdana Zdrojewskiego 7 stycznia, 2011: Jan Milun- œpiewak operowy, dzia³acz polonijny 14 stycznia, 2011: Maria D³u ewska, re yser filmowy 29 stycznia, 2011: Hanna Kelker z Polskiego Instytutu Naukowego 29 marca, 2011: o. Eugeniusz Jerzy Augustyn, opat w¹chocki 6 kwietnia, 2011: Czes³aw Czapliñski, fotograf, autor ksi¹ ek o sztuce 7 kwietnia, 2011: prof. Mieczyslaw Biskupski, Central Connecticut State University 2 maja 2011: Agnieszka Morawiñska, Dyrektor Muzeum Narodowego 6 maja 2011: Tomasz Makowski, dyrektor Biblioteki Narodowej 6 maja 2011: Jan Kasprzyk, prezes Zwi¹zku Pi³sudczyków i komendant Marszu Szlakiem Kadrówki MAJ 2010 MAJ 2011 23

10 maja: Prezes Longin Komo³owski i cz³onek Zarz¹du Stowarzyszenia Wspólnota Polska, Marek Ró ycki 10 maja: Rafa³ Mierzejewski re yser 12 maja: Robert Kaczmarek producent i re yser filmowy Wizyta Tomasza Makowskiego dyrektora Biblioteki Narodowej i Jana Kasprzyka prezesa Zwi¹zku Pi³sudczyków i Komendanta Marszu Szlakiem Pierwszej Kadrowej. Iwona Korga oprowadza po galerii Marka Ró yckiego i Longina Komo³owskiego prezesa Stowarzyszenia Wspólnota Polska 24 BIULETYN LXVI (66)

Uroczystoœci, spotkania i prelekcje: 12 maja 2010: Msza œw. za Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego 75 rocznica œmierci Koœció³ Œw. Stanis³awa Biskupa i Mêczennika, Manhattan 18 maja 2010: prezentacja Krystyny Piórkowskiej, badacza z Muzeum Wojska Polskiego pt. Nieznana historia angielskojêzycznych œwiadków Katynia oraz pokaz filmu pt. Katyñ w re yserii Witolda Zadrowskiego 19 maja 2010: Klub Podró nika Jan Gaæ poprowadzi³ prelekcjê dotycz¹c¹ kultury Majów 23 maja 2010: Wieczór Historii i Muzyki Fryderyk Chopin i Ignacy Jan Paderewski, Konsulat Generalny RP 25-27 czerwca 2010: udzia³ dr Iwony D. Korga w konferencji Polish American Historical Association organizowanej w Krakowie 9 12 wrzeœnia 2010, udzia³ w XXXII sesji Sta³ej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MAB) zorganizowanej w Warszawie; udzia³ wziêli Magda Kapuœciñska, Marek Zieliñski, Ewa Babiarz i Krzysztof Langowski 14 wrzeœnia 2010: wyk³ad Stanis³awa B³oñskiego pt. Szko³a polska na zes³aniu w Zwi¹zku Sowieckim. Osobista relacja naocznego œwiadka i syna organizatora 17 wrzeœnia 2010: wyk³ad prof. dr hab. Rafa³a Stobieckiego pt. Józef Pi³sudski i jego miejsce w zbiorowej pamiêci Polaków 18-23 paÿdziernika 2010: kiermasz ksi¹ ki w Instytucie Pi³sudskiego 26 paÿdziernika 2010: wyk³ad Andrzeja Pieczunko z Instytutu Pamiêci Narodowej pt. Archiwa komunistycznego aparatu represji w Polsce i innych krajach Europy 13 listopada 2010: obchody 90-lecia Bitwy Warszawskiej zorganizowane w salonach Konsulatu Generalnego RP. Program obejmowa³ wyk³ad prof. W³odzimierza Sulei, prezentacjê ze zbiorów Instytutu przygotowan¹ przez Iwonê Korgê oraz wystêp artystyczny Wojciecha Bukalskiego i Violetty Koss 16 listopada 2010: wyk³ad Konrada Paduszka z Wojskowego Biura Edukacji Obywatelskiej pt. Propaganda w wojnie polsko-sowieckiej 4 grudnia 2010: Gwiazdka Instytutu Pi³sudskiego 28 stycznia, 2011: prezentacja dr Doroty Halickiej pt. Józef Pi³sudski protektor polskiego sportu 26 lutego 2011: Zapomniany i wspó³czesny Polonijny Nowy Jork, spotkanie zwi¹zane z prezentacj¹ ksi¹ ki pt. Polonijny Nowy Jork, wydanej przez Instytut w 2010 r. Prowadzenie dr Danuta Pi¹tkowska 16 kwietnia 2011: Spotkanie Klubu Mi³oœników Militariów Polskich im. Andrzeja Zaremby 6 maja 2011: wyk³ad prof. Andrzeja Nowaka pt. Polskie lato 1920: Pierwszy kryzys systemu wersalskiego 8 maja 2011: Gala Nagród Instytutu w salonach Konsulatu Generalnego RP MAJ 2010 MAJ 2011 25

Kino Ziuk filmy dokumentalne Od kilku lat Instytut organizuje spotkania filmowe Kino Ziuk, na których pokazywane s¹ ciekawe filmy dokumentalne dotycz¹ce historii oraz wspó³czesnych wydarzeñ. Trudno okreœliæ, który z pokazywanych obrazów by³ najbardziej interesuj¹cy. Ka dy z filmów wzbudza³ emocje wœród widzów. W okresie sprawozdawczym pokazaliœmy jedenaœcie nastêpuj¹cych filmów: 18 maja, 2010: Katyñ w re yserii Witolda Zadrowskiego 15 czerwca, 2010: Reszka. Re yser W³odzimierz Kuligowski 13 lipca, 2010: My ogniowe dzieci. Re yser Tadeusz Pawlicki 31 sierpnia, 2010: Marsz wyzwolicieli. Re yser Grzegorz Braun. 28 wrzeœnia, 2010: Inka. Re yser Wojciech Tomczyk 29 paÿdziernika, 2010: film fabularny Œmieræ Rotmistrza Pileckiego pokazany w siedzibie Kuriera Plus. Re yser Ryszard Bugajski 23 listopada, 2010: Inny sierpieñ w re yserii Piotra Bikonta, Leszka Dziumowicza i Waldemara P³ochañskiego i recital pieœni barda Solidarnoœci Tolka Filipkowskiego 14 stycznia, 2011: Mg³a, na którym by³a obecna wspó³re yserka filmu Maria D³u ewska Prezes Magda Kapuœciñska i re yser Maria D³u ewska na pokazie filmu Mg³a 26 BIULETYN LXVI (66)

15 lutego, 2011: Seans. Re yser Maria D³u ewska 15 marca, 2011: New Poland w re yserii Grzegorza Brauna i Roberta Kaczmarka 12 kwietnia, 2011: film produkcji amerykañskiej Nine days that changed the world o pierwszej wizycie papie a Jana Paw³a II w Polsce 13 maja 2011: Film Defilada Zwyciêzców z udzia³em twórców filmu: re ysera i producenta Roberta Kaczmarka, szefa produkcji Zdzis³awa Sajuka i operatora Piotra Nykiewicza Re yser i producent filmowy Robert Kaczmarek na pokazie filmu pt. "Defilada zwyciêzców" Dzia³alnoœæ Edukacyjna 1 i 8 maja, 2010: Malujemy portret mamy opieka artystyczna Ismena Halkiewicz, organizacja Jolanta Szczepkowska 8 maja, 2010: lekcja historii dla uczniów klasy VI Polskiej Szko³y przy Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku 9 maja, 2010: udzia³ Iwony Korgi w fina³ach konkursu Centrali Polskich Szkó³ Dokszta³caj¹cych w Clark, NJ, temat konkursu: Poeci Polscy o OjczyŸnie. Nagrody na konkurs zosta³y ufundowane z grantu Senatu RP koordynowanego przez Fundacjê Semper Polonia 22 maja, 2010: udzia³ Iwony Korgi w Komisji Egzaminacyjnej podczas matur w Polskiej Sobotniej Szkole im Jana Paw³a II w Maspeth, NY 12 czerwca, 2010: zakoñczenie roku szkolnego w Polskiej Szkole Dokszta³caj¹cej im. Jana Paw³a II i wrêczenie uczniom klasy maturalnej nagród, które zosta³y ufundowane przez grant Senatu RP koordynowany przez Fundacjê Semper Polonia 3 kwietnia, 2011: udzia³ Iwony Korgi w fina³ach konkursu Centrali Polskich Szkó³ Dokszta³caj¹cych Szkole Dokszta³caj¹cej im. H. Sienkiewicza, Brooklyn, NY, temat konkursu: Wielkie rocznice historyczne. MAJ 2010 MAJ 2011 27

Instytut sponsoruje nagrody dla finalistów konkursu dziêki grantowi Senatu RP koordynowanemu przez Fundacjê Semper Polonia 12 kwietnia, 2011: wizyta uczniów amerykañskiej szko³y œredniej CITYterm z Dobbs Ferry, NY. Uczniowie wziêli udzia³ w lekcji historii dotycz¹cej historii polskiej emigracji w Nowym Jorku prowadzonej przez Iwonê Korgê. W maju 2010 r. przebywa³a w Instytucie szósta klasa ze Szkolnego Punktu Konsultacyjnego przy Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku. Podczas spotkania dyrektor Iwona Korga pokazywa³a zbiory Instytutu i da³a krótki wyk³ad z historii Polski. W sierpniu tego roku do Instytutu nadszed³ wzruszaj¹cy list adresowany do Iwony Korgi: Szanowna Pani! Pomys³ napisania do Pani powsta³ w maju, podczas pobytu naszej klasy w Instytucie Pi³sudskiego. Odczytywaliœmy wtedy listy s³awnych Polaków w tym Józefa Pi³sudskiego. Mo e ktoœ z naszej klasy stanie siê kiedyœ znany. Ale na to trzeba by du o pracowaæ i bardzo siê staraæ. My w³aœnie s³uchaliœmy, co Pani mówi³a o Polsce okresu miêdzywojennego, o genezie wybuchu drugiej wojny œwiatowej i dobrze napisaliœmy pracê klasow¹ z tych tematów. Jeszcze powtórzyliœmy wszystko w szkole. Zaciekawi³y nas te obrazy i ró ne pami¹tki, o których Pani opowiedzia- ³a. Film o niedÿwiadku Wojtku równie nam siê spodoba³. Œmieliœmy siê i by³o weso³o. Na koniec zrobiliœmy wspólne zdjêcia na tle pomnika Marsza³ka. Jedno z nich mamy na Internecie. Dziêkujemy za wszystko i serdecznie Pani¹ pozdrawiamy. W imieniu klasy Angelika Ulszyñska 28 BIULETYN LXVI (66)

Najwa niejsze wydarzenia Wieczór historii i muzyki na czeœæ Ignacego Jana Paderewskiego i Fryderyka Chopina W niedzielê, 23 maja, 2010 r. w salach Konsulatu Generalnego RP w Nowym Jorku zebrali siê mi³oœnicy twórczoœci Fryderyka Chopina i Ignacego Jana Paderewskiego, aby uczestniczyæ w wieczorze historii i muzyki, zorganizowanym przez Instytut J. Pi³sudskiego w Ameryce z okazji rocznicy urodzin tych wielkich kompozytorów. Koncert by³ poprzedzony krótkim sympozjum naukowym. Wprowadzenia dokona³ konsul Przemys³aw Balcerzyk, który podkreœli³ wydarzenia ³¹cz¹ce obydwóch kompozytorów jako ambasadorów Polski na œwiecie. Nastêpnie zosta³y wyg³oszone dwa interesuj¹ce wyk³ady. Pierwszy z nich pod tytu³em Private Diplomacy, Public Cause wyg³oszony przez Marka Chodakiewicza, profesora historii i dziekana w Institute for World Politics w Waszyngtonie, mówi³ o wp³ywie artystów takich jak Chopin i Paderewski na kszta³towanie opinii publicznej w sprawach niepodleg³oœci Polski. W drugiej prezentacji zatytu³owanej Serce Paderewskiego, Danuta Pi¹tkowska, doktor habilitowany nauk historycznych i autorka ksi¹ ek o historii polskich koœcio³ów, opowiedzia³a ciekawie o ostatnich dniach ycia Ignacego Jana Paderewskiego, jego pochówku i odnalezieniu jego serca w mauzoleum nowojorskiego cmentarza Cypress Hill, a nastêpnie o uroczystoœci pochowania urny zawieraj¹cej serce Ignacego Wieczór historii i muzyki na czeœæ Ignacego Jana Paderewskiego i Fryderyka Chopina MAJ 2010 MAJ 2011 29

Jana Paderewskiego w Amerykañskiej Czêstochowie w Doylestown, PA. Dr Iwona Korga poda³a krótkie wiadomoœci o obydwóch kompozytorach. Druga czêœæ programu obejmowa³a koncert wokalny, w którym wzi¹³ udzia³ œpiewak Wojciech Bukalski, bas, wykonuj¹c cztery pieœni Paderewskiego przy akompaniamencie Violetty Koss oraz koncert chopinowski w wykonaniu znanej pianistki Magdaleny Baczewskiej. 90. rocznica Bitwy Warszawskiej W sobotê, 13 listopada, 2010 r. w Konsulacie Generalnym RP zgromadzi³o siê oko³o 200 osób przyjació³ i sympatyków Instytutu Pi³sudskiego w Ameryce, aby uczciæ 90-t¹ rocznicê Bitwy Warszawskiej i Œwiêto Niepodleg³oœci Polski. Uroczystoœæ zorganizowan¹ przez Instytut Pi³sudskiego i Konsulat Generalny RP otworzy³a i prowadzi³a prezes Magda Kapuœciñska. Konsul Przemys³aw Balcerzyk w ciep³ych s³owach powita³ zebranych. Wyrazi³ radoœæ, e tak wa ne wydarzenie odbywa siê w salach Konsulatu. Program uroczystoœci sk³ada³ siê z wyk³adu zatytu³owanego Na szañcu Europy, który wyg³osi³ prof. W³odzimierz Suleja, dyrektor Oddzia³u Instytutu Pamiêci Narodowej we Wroc³awiu, prezentacji multimedialnej pod tytu³em Bitwa Warszawska w zbiorach Instytutu Pi³sudskiego, któr¹ przedstawi³a dr Iwona Korga, dyrektor Instytutu, oraz koncertu pieœni legionowych w wykonaniu znanych nowojorskich œpiewaków Barbary Revi, Wojciecha Bukalskiego i Paw³a Raczkowskiego. Goœcie do³¹czyli do œpiewu artystów. Wzruszenie ogarnê³o chyba wszystkich. Wyk³ad prof. W³odzimierza Sulei podczas obchodów rocznicy Bitwy Warszawskiej 30 BIULETYN LXVI (66)

2011 Gala Nagród Instytutu Pi³sudskiego Instytut Józefa Pi³sudskiego w Ameryce zorganizowa³ kolejn¹ uroczyst¹ galê pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) Bogdana Zdrojewskiego, podczas której zosta³y wrêczone medale za wybitne osi¹gniêcia w dziedzinach historii, sztuki, nauki oraz osi¹gniêæ w dziedzinie biznesu i dzia³alnoœci na rzecz Polonii. Uroczystoœæ odby³a siê w dniu 8 maja 2011 r. w siedzibie Konsulatu Generalnego RP. Minister Bogdan Zdrojewski zaszczyci³ galê swoj¹ obecnoœci¹. Na gali byli równie obecni pani Iwona Œledziñska-Katarasiñska, przewodnicz¹ca Komisji Kultury i Œrodków Przekazu w Sejmie RP, delegacja MKiDN, w sk³ad której wchodzili Jacek Miler dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego oraz Jan Badura i Anna Ceynowa. Na galê przyjechali z Polski: dyrektor Biblioteki Narodowej dr Tomasz Makowski, prezes Zwi¹zku Pi³sudczyków i Komendant Marszu Szlakiem Kadrówki, Jan Kasprzyk oraz Monika Fabijañska z Instytutu Adama Mickiewicza. Na spotkaniu byli obecni liczni przedstawiciele polskich organizacji oraz wiele znanych osób z polskiej spo³ecznoœci w Nowym Jorku. W uroczystoœci uczestniczy³o ponad 200 osób. Przemawia minister Bogdan Zdrojewski MAJ 2010 MAJ 2011 31

Galê otworzy³a Magda Kapuœciñska prezes Instytutu. Zebrani owacyjnie przywitali wchodz¹cych ministra Bogdana Zdrojewskiego i Konsul Generaln¹ Ewê Juñczyk-Ziomeck¹. Po pe³nym yczliwoœci dla Instytutu Pi³sudskiego przemówieniu pani Konsul, zabra³ g³os minister Zdrojewski, który podkreœli³ wa n¹ rolê Polski w Unii Europejskiej w ramach nadchodz¹cej prezydencji. Minister Zdrojewski wrêczy³ wiceprezesowi Instytutu Pi³sudskiego Markowi Zieliñskiemu Z³oty Krzy Zas³ugi przyznany przez prezydenta RP Bronis³awa Komorowskiego oraz Odznaki Zas³u ony dla Kultury Polskiej: artyœcie Andrzejowi Kendzie, mecenasowi Janowi Przemys³awowi Blochowi, konsulowi Markowi Skulimowskiemu oraz Walentynie Jancie Po³czyñskiej (w jej imieniu odznaczenie odebra³ Teofil Lachowicz). Mecenas Bloch przekaza³ ministrowi Zdrojewskiemu rêkopisy Krasiñskiego dla Muzeum Romantyzmu w Opinigórze. Nastêpnie nast¹pi³a ceremonia rozdania nagród Instytutu Pi³sudskiego, któr¹ poprowadzi³a dr Iwona Korga dyrektor wykonawczy Instytutu. W bie ¹cym roku nastêpuj¹ce osoby otrzyma³y medale: Józef Pi³sudski Achievement and Leadership Award dr Izabela Roman, lekarz, zajmuj¹ca w przesz³oœci wysokie stanowiska w medycznych firmach amerykañskich, dzia³aczka w polsko-amerykañskich organizacjach w Chicago. Wac³aw Jêdrzejewicz History Medal. dr hab. Andrzej Nowak, profesor Uniwersytetu Jagielloñskiego, znakomity historyk, kierownik Pracowni Dziejów Rosji i Europy Wschodniej w Instytucie Historii PAN, redaktor naczelny dwumiesiêcznika ARCANA. Marie Sk³odowska-Curie Science Medal dr Zbigniew Dar ynkiewicz, Dyrektor dr Iwona Korga wrêcza Andrzejowi Pityñskiemu Ignacy Paderewski Arts and Music Medal 32 BIULETYN LXVI (66)

doktor medycyny, wybitny naukowiec w dziedzinie badañ nad rakiem, dyrektor Brander Center Research Institute, autor 650 artyku³ów naukowych i 13 ksi¹ ek. Ignacy Paderewski Arts and Music Medal Andrzej Pityñski, rzeÿbiarz, twórca pomników polskich bohaterów narodowych w USA i Polsce. Jego dzie- ³em s¹ s³awne pomniki, takie jak Katyñ 1940 w Jersey City czy Mœciciel w Amerykañskiej Czêstochowie. Nagrodzeni ze wzruszeniem, w piêknych s³owach, dziêkowali za nagrody. Wszyscy nawi¹zali do rodzinnych tradycji zwi¹zanych z Marsza³kiem Pi³sudskim, a Andrzej Pityñski wspomnia³ o swoich dzie³ach takich jak pomnik Paderewskiego w Krakowie oraz p³askorzeÿba na urnê, w której umieszczono serce Ignacego Jana Paderewskiego w Amerykañskiej Czêstochowie. Wa nym akcentem uroczystoœci by³o przekazanie przez prezes Magdê Kapuœciñsk¹ dyrektorowi Biblioteki Narodowej Tomaszowi Makowskiemu cennych rzadkich ksi¹ ek z XVIII i XIX wieku z kolekcji Instytutu Pi³sudskiego. Wœród nich by³ Modlitewnik Królowej Marii Leszczyñskiej, ony Ludwika XV wydany w roku 1765. W swoim przemówieniu dyrektor Makowski podziêkowa³ za cenny dar, podkreœli³ wa n¹ rolê, jak¹ odgrywa Instytut w zachowaniu polskiego dziedzictwa narodowego i obieca³ dalsz¹ wspó³pracê z t¹ instytucj¹. Na zakoñczenie prezes Instytutu Pi³sudskiego podziêkowa³a sponsorom Gali: Polsko-S³owiañskiej Federalnej Unii Kredytowej, Konsulatowi Generalnemu RP, Adamba Imports i Adam B¹k Foundation oraz wszystkim donatorom i tym, którzy przyczynili siê do zorganizowania uroczystoœci. Ciep³e s³owa skierowa³a do Violetty Koss, która muzyk¹ Chopina wita³a goœci przychodz¹cych na Galê. Po czêœci oficjalnej, z recitalem chopinowskim wyst¹pi³a znana pianistka Magdalena Baczewska. By³ to wspania³y koncert nagrodzony ogromnymi oklaskami. Recital Magdaleny Baczewskiej MAJ 2010 MAJ 2011 33

Udzia³ w konferencjach Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek w Warszawie W dniach 9 do 12 wrzeœnia 2010 odby³a siê w Warszawie 32 sesja Sta³ej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MAB), w której uczestniczyli przedstawiciele Instytutu: Magda Kapuœciñska, Marek Zieliñski, Ewa Babiarz i Krzysztof Langowski. Konferencja jest forum i platform¹ wspó³pracy instytucji o charakterze archiwów, bibliotek i muzeów z oœmiu krajów: Wielkiej Brytanii, Francji, Szwajcarii, W³och, Wêgier, USA, Kanady i Argentyny. Sesja zosta³a zorganizowana przez Papieski Instytut Studiów Koœcielnych (cz³onka MAB), a stron¹ organizacyjn¹ zajê³a siê Biblioteka Narodowa w Warszawie. Dwa dni konferencji by³y poœwiêcone zwiedzaniu Warszawy i okolic. Uczestnicy zwiedzili Zamek Królewski, Muzeum Józefa Pi³sudskiego w Sulejówku, Muzeum Powstania Warszawskiego i Muzeum Fryderyka Chopina. Udostêpniony by³ te Pa³ac Rzeczypospolitej (Pa³ac Krasiñskich), gdzie mieœci siê filia Biblioteki Narodowej oraz Pa³ac Raczyñskich, siedziba Archiwów Akt Dawnych. Bardzo ciekawa by³a wizyta w pracowni konserwacji ksi¹ ek w Bibliotece Narodowej oraz prezentacja najcenniejszych eksponatów w Archiwum Akt Dawnych. Konferencja sk³ada³a siê tradycyjnie z dwóch czêœci: otwartej sesji naukowej i sesji zamkniêtej poœwiêconej sprawozdaniom organizacji cz³onkowskich i sprawom wewnêtrznym MAB. Na sesji otwartej 12 instytucji przedstawi³o 16 referatów. Z ramienia Instytutu wyst¹pi³ Marek Zieliñski, który w wyk³adzie pt. Archiwa rozdzielone przez historiê mówi³ o digitalizacji, kodach cyfrowych, trwa³oœci zapisów cyfrowych i o projekcie Elektronicznego ¹czenia Kolekcji, który jest realizowany wspólnie z Naczeln¹ Dyrekcj¹ Archiwów Pañstwowych (NDAP). Nastêpnego dnia na sesji zamkniêtej Magda Kapuœciñska omówi³a dzia³alnoœæ Instytutu za ubieg³e 12 miesiêcy. Konferencja by³a bardzo interesuj¹ca, bogata w imprezy i spotkania. Nastêpna sesja odbêdzie siê w roku 2011 w Rapperswil w Szwajcarii. Konferencja PAHA w Krakowie Dyrektor Iwona Korga uczestniczy³a w konferencji pt. The Polish Diaspora in America and the Wider World, która odby³a siê w dniach 25-26 czerwca 2010 w Krakowie. Konferencja zosta³a zorganizowana przez Polish American Historical Association (PAHA) oraz Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu Jagielloñskiego w goœcinnej siedzibie Polskiej Akademii Umiejêtnoœci przy ulicy S³awkowskiej. 34 BIULETYN LXVI (66)