Biuletyn projektu WAB Projekt współfinansowany przez Unię Europejską (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) Konferencja okresowa projektu WAB Od partnera wiodącego: Gmina Trelleborg, Szwecja Prezentujemy wydanie specjalne biuletynu projektu WAB, podsumowujące konferencję okresową projektu, która odbyła się w Gdańsku 25 stycznia 2012. Gospodarzem był Samorząd Województwa Pomorskiego. Zespół projektowy WAB z gminy Trelleborg chciałby przy tej okazji podziękować wszystkim organizatorom i uczestnikom konferencji. Z przyjemnością odnotowaliśmy tak duże zainteresowanie. Mamy nadzieję, że wszyscy uczestnicy dowiedzieli się wielu ciekawych rzeczy na temat projektu WAB i jego wyników. Wszystkie prezentacje są dostępne na stronie http://wabproject.pl/en/resources/reports.php Można również obejrzeć prezentacje, klikając na towarzyszące zdjęcia. W celu uzyskania dalszych informacji na temat projektu Mokradła, Glony i Biogaz (Wetlands Algae Biogas - WAB), obejmujących sprawozdania, aktualności i poprzednie wydania biuletynu projektu, prosimy odwiedzić stronę Pan Ryszard Świlski, członek Zarządu Województwa Pomorskiego oficjalnie otworzył konferencję i przywitał wszystkich zebranych. Photo Zdjęcie: Sławomir Lewandowski Photo Zdjęcie: Patrick Finnis Pierwsze prezentacje przedstawili: Anna Korzeniowska, Zastępca Dyrektora Departamentu Środowiska i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego i Sten Björk, przewodniczący Komitetu Sterującego projektu WAB. Prosimy kliknąć na zdjęcia, zamieszczone poniżej, aby obejrzeć pełne prezentacje.
2 POMCERT, Agnieszka Kozak Łączna długość cieków wodnych w województwie pomorskim wynosi ok. 3000 km rzek i 2000 km kanałów, które odwadniają obszar o powierzchni ponad 18.000 km 2, niosąc zanieczyszczenia i nadmierną biomasę. Jakość wody w tych ciekach wpływa istotnie na procesy ekologiczne, zachodzące w Morzu Bałtyckim. W celu redukcji dopływu substancji pokarmowych do Morza Bałtyckiego i zapewnienia dodatkowego składnika substratu do produkcji biogazu ten nadmiar biomasy roślinnej może być usuwany. Nasze badania pokazują, że biomasa może być efektywnie uzyskiwana ze stacji pomp i elektrowni wodnych, gdzie dzisiaj stanowi problem jako odpad. Jakość biomasy z roślin słodkowodnych różni się nieco od jakości popularnych roślin energetycznych, wykorzystywanych w produkcji biogazu. Łatwiej i taniej jest transportować biomasę suchą. Dlatego zaproponowano system zbierania i suszenia biomasy uzyskiwanej w elektrowniach wodnych i stacjach pomp. Oszacowano, że całkowity potencjał możliwej do uzyskania biomasy roślin słodkowodnych wynosi w województwie pomorskim od 22.480 do 30.160 ton rocznie, a w rejonie Gdańska od 5.756 do 7.744 tony/rok. Królewska Politechnika w Sztokholmie, Prof. Fredrik Gröndahl We współpracy z gminą Trelleborg na południu Szwecji rozpoczęto projekt, obejmujący systemową analizę wszystkich etapów od zbioru glonów z Morza Bałtyckiego do produkcji biogazu. Projekt analizuje aspekty ekologiczne, społeczne i technologiczne w całym łańcuchu produkcji. W projekcie dokonuje się również porównania z innymi rodzajami biomasy, jak trzcina i omułki. Projekt rozpoczął się latem 2009 r. i będzie kontynuowany do roku 2012. Projekt zbada, czy zakładanie mokradeł, zbiory trzciny i glonów i hodowla omułków w strefie brzegowej oraz sinic na otwartym morzu może stanowić podstawę zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych na obszarze Morza Bałtyckiego. Celem projektu jest ocena zrównoważenia z perspektywy ekologicznej, gospodarczej i społecznej oraz analiza zarówno technologii, jak i ilości dostępnych zasobów naturalnych na tym obszarze. Projekt będzie realizowany w ścisłej współpracy z gminą Trelleborg na południu Szwecji i z przedsiębiorstwami, działającymi na jej terenie. Istnieje niewiele analiz naukowych, oceniających zrównoważenie projektu, który stara się zastosować całościowe podejście. W dzisiejszym społeczeństwie opracowywanie rozwiązań technologicznych dla problemów ekologicznych jest obszarem badań o wysokim priorytecie. Jeśli projekt odniesie sukces, może posłużyć za model rozwiązywania problemów zrównoważenia ekologicznego na terenach przybrzeżnych.
3 IOPAN, Instytut Oceanologii PAN Prof. Grazyna Kowalewska W lipcu 2011 molo w Sopocie zainstalowano aparaturę pomiarową, złożoną z wieloparametrowej sondy i stacji meteorologicznej. Sonda wykonuje pomiary parametrów wody morskiej: zasolenia, temperatury, poziomu ph, ORP, mętności, rozpuszczonego tlenu, chlorofilu i fikocyjaniny, a stacja meteorologiczna pomiary temperatury powietrza, ciśnienia, wilgotności względnej, opadów atmosferycznych, nasłonecznienia (promieniowanie słoneczne), prędkości i kierunku wiatru. Pomiary zarówno parametrów wody morskiej, jak i powietrza są wykonywane co 3 sekundy. Opracowano system zbierania i przekazywania danych ze stacji monitorującej do Instytutu Oceanologii PAN. System zbierania danych składa się z serwera umieszczonego na molo i połączonego z czujnikami. Serwer ma połączenie światłowodowe z Urzędem Miasta w Sopocie i dalej poprzez Internet z Instytutem Oceanologii PAN. Dla serwera opracowano i zainstalowano oprogramowanie. Dane pomiarowe są rejestrowane i wstępnie przetwarzane (uśrednianie i usuwanie zbędnych informacji), a następnie udostępniane Instytutowi Oceanologii PAN poprzez Internet. W Instytucie dane są przetwarzane. Zarówno dane nieprzetworzone, jak i zbiory danych uśrednionych co 1,5,10, 30 minut, 1,12, 24 godziny, oraz dla 7 i 30 dni są przechowywane w Instytucie. Uśrednione wartości parametrów co 0,5 godz. z ostatnich 72 godzin są dostępne na stronie (http://www.iopan.gda.pl/marpolab/wykresy/wykresy.php?lang=english+version). Urząd Gospodarki Wodnej dla Zlewni Południowego Bałtyku (Sea River Basin District Authority), Niklas Holmgren, zastępca dyrektora. Można podać kilka powodów do zakładania mokradeł: zmniejszenie eutrofizacji (wszelkie działania dla osiągnięcia celów Bałtyckiego Planu Działań są potrzebne), zwiększenie różnorodności biologicznej, zmniejszenie dużych przepływów i wreszcie rekreacja. Od XIX wielu Szwecja utraciła 25% swoich terenów podmokłych, a 50% jest zniszczonych hydrologicznie. Wcześniej państwo szwedzkie subsydiowało działania na rzecz osuszania ziemi rolnej - teraz z kolei wspiera zakładanie mokradeł i magazynowanie wody. Istnieją dwa systemy finansowego wsparcia dla zakładania i utrzymywania mokradeł albo programy rozwoju obszarów wiejskich, finansowane przez UE, albo krajowy fundusz, dążący do osiągnięcia celów Bałtyckiego Planu Działań. Bardzo ważną sprawą jest opracowywanie planów i śledzenie informacji w krajowych bazach danych na temat obszarów, gdzie mokradła są najbardziej opłacalne, jeśli chodzi o zmniejszenie dopływu substancji biogenicznych do Morza Bałtyckiego.
4 Uniwersytet im.lineusza Prof. Catherine Legrand Jednym z objawów eutrofizacji w Morzu Bałtyckim jest nadmierny wzrost glonów, które gromadzą się w strefach przybrzeżnych, w bardzo płytkich wodach i na plażach. Gęste kożuchy z glonów mogą powodować brak tlenu lub warunki ubogie w tlen i w istotnym stopniu umniejszać walory rekreacyjne tych terenów. W projekcie WAB przeanalizowano komercyjne wykorzystanie zebranej z plaż biomasy glonowej do produkcji biogazu i potencjalny eksport pozostałości pofermentacyjnych jako bionawozu. Dostępność substratu z glonów jest różna w różnych porach roku w poszczególnych rejonach Południowego Bałtyku. W południowej Szwecji glony wyrzucone na plażach (biomasa) reprezentują potencjał do produkcji energii (biogaz), pokrywający zapotrzebowanie 132.000 gospodarstw domowych rocznie. W Polsce niektóre gatunki zielenic - makroglonów z Morza Bałtyckiego rosną z powodzeniem w akwenach słodkowodnych województwa pomorskiego. Glony mają również wyjątkową zdolność akumulacji metali ciężkich, których zawartość może być naprawdę wysoka i toksyczna dla wyższych poziomów troficznych (ryb) w wodach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. Zawartość kadmu w glonach może być nawet trzykrotnie wyższa na wybrzeżu Szwecji w porównaniu z wybrzeżem polskim. Wykorzystanie pozostałości pofermentacyjnych wymaga wówczas procesu oczyszczania w celu obniżenia poziomów niektórych metali ciężkich, jak kadm, miedź i cynk. Ołów nie będzie problemem w Trelleborgu ani w Sopocie. Współfermentacja glonów, roślin wodnych i innych odpowiednich substratów zwiększy efektywność procesu biogazowego i obniży poziom metali ciężkich w pozostałości pofermentacyjnej, a tym samym będzie przyjazna dla środowiska. Zbiór glonów umożliwi usunięcie substancji biogenicznych i metali ciężkich z wód przybrzeżnych i ich redystrybucję w łańcuchu czystej energii. Gmina Trelleborg, Ellinor Tjernström i Matilda Gradin Część terenów otaczających Trelleborg, to jedne z najlepszych obszarów rolniczych w Europie, intensywnie uprawiane. Spływ nawozów z pól uprawnych powoduje nadmierny przyrost glonów nitkowatych z poważnymi konsekwencjami dla bioróżnorodności i walorów rekreacyjnych. Gmina Trelleborg przeprowadziła testy, wykorzystując różne maszyny do zbioru na dużą skalę wyrzuconych glonów z plaż. Przetestowano trzy metody zbioru: chwytak z wywrotką a za nimi grabie mechaniczne z maszyną do oczyszczania plaży, widły podbierające i maszyna specjalnie zaprojektowana do zbioru glonów w płytkiej wodzie, którą zbudowano w Trelleborgu. Najbardziej efektywnym sposobem zbioru glonów według przeprowadzonych testów okazał się chwytak z wywrotką, który zebrał 45 m3 wyrzuconych glonów na godzinę. Zebrany materiał miał dobrą jakość do produkcji biogazu, z niewielką zawartością piasku. Jednakże zastosowanie tej metody wymaga dodatkowego oczyszczenia plaży do celów rekreacyjnych.
5 Miasto Sopot, Kamila Wróbel Od wielu lat Sopot zmaga się z problemem glonów, pojawiających się na plażach Sopotu. Problem ma tendencję do powtarzania się latem i po każdym sztormie. Glony są silnie zbite poprzez działanie fal i wiatru, tworząc ścisłe warstwy kompostu z wodorostów od jednego do kilku metrów. Po tygodniu glony na spodzie zaczynają obumierać głównie z powodu braku światła. Rozkład ten wyczerpuje tlen w wodzie i naraża środowisko na warunki beztlenowe. Obumieranie części glonów skutkuje rozwojem bakterii, nieprzyjemnym zapachem i dużą ilością gnijących wodorostów. Jest to bardzo nieprzyjemne głównie dla ludzi na plaży. Do tej pory prowadzono jedynie usuwanie glonów z plaży. Udział w projekcie WAB umożliwił miastu testowanie technik zbioru pływających glonów z wody. Dlatego w kwietniu 2011 Miasto Sopot ogłosiło dwa otwarte przetargi na testowanie takich technik. Jednakże w przetargu nie wybrano żadnej instytucji i z tej racji w czerwcu władze miasta powierzyły nam to zadanie. Staramy się oczyszczać plażę z glonów przy zastosowaniu różnych technik. Samorząd Województwa Pomorskiego, Teresa Jakubowska Obecnie roczna produkcja energii w województwie pomorskim wynosi 2,8-2,9 TWh, a zużycie brutto 7,8 8,0 TWh (dane z lat 2008-2010), zatem produkujemy zaledwie 30% potrzebnej energii. Jeśli chodzi o odnawialne źródła energii do roku 2025 zaplanowano budowę zakładu termicznego przetwarzania odpadów (10-15 MWe), nowych farm wiatrowych na lądzie (1200-1350 MWe), farm wiatrowych na morzu (450-550 MWe, alternatywnie do 1500 MWe), biogazownie (75-85 MWe), inne źródła energii odnawialnej (moc około 30 MW). Regionalna Strategia Energetyki przewiduje powstanie do roku 2025 150 biogazowni, z których uzyskany biogaz zapewniłby łączną produkcję energii elektrycznej na poziomie 80-85 MWe. Obecnie w województwie pomorskim istnieje pięć rolniczych biogazowi. Wszystkie należą do przedsiębiorstwa POLDANOR S.A., a ich łączna moc zainstalowana wynosi 4,85 MWe. Ponadto trzy wysypiska i jedna oczyszczalnia ścieków produkują łącznie energię elektryczną z biogazu o mocy 4.6 MWe. Podsumowując: województwo pomorskie ma duży potencjał do produkcji biogazu głównie pochodzenia rolniczego potencjał biogazu szacuje się na ok.217 mln m 3, co odpowiada rocznej produkcji 4500-4800 TJ energii elektrycznej na terenie województwa znajdują się 133 gospodarstwa hodowlane, to dobre warunki do budowy biogazowni rolniczych w ich okolicy Samorząd Województwa Pomorskiego będzie wspierać budowę scentralizowanych biogazowni rolniczych, prowadzących utylizację odpadów produkcyjnych na terenach o dużym zagęszczeniu gospodarstw hodowlanych w promieniu kilkunastu kilometrów.
6 PODR, Danuta Makowska. koordynator Analiza potencjału produkcji biogazu w województwie pomorskim, opracowana przez PODR, przyniosła następujące wnioski: Województwo pomorskie ma spory i niewykorzystany potencjał do produkcji biogazu; Substraty są bardzo rozproszone i należy doradzać budowę małych biogazowni rolniczych w regionie; Przy lokalizacji biogazowni należy unikać terenów zalewowych i obszarów chronionych (dla obniżenia ryzyka inwestycyjnego); Pomorscy rolnicy powinni zakładać mokradła na nieużytkach rolniczych i wykorzystywać rośliny wodnobłotne jako dodatkowy substrat do produkcji biogazu; Substraty, rozmieszczone w odległości większej niż 30 km od biogazowi, są nieopłacalne ze względu na koszty transportu; Budowa biogazowni rolniczych będzie miała istotny wpływ na wzrost produkcji energii elektrycznej i produkcji ciepła ze źródeł odnawialnych w województwie pomorskim; Produkcja biogazu przyczyni się do zróżnicowania źródeł dochodu dla rolników; Rozwój produkcji biogazu oferuje korzyści ekologiczne i ekonomiczne jak: zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, odpowiedzialną gospodarkę odpadami organicznymi i zwierzęcym nawozem naturalnym, zmniejszenie eutrofizacji, co poprawi walory turystyczne regionu, oszczędność energii konwencjonalnej i większą niezależność od zewnętrznych dostaw. W przyszłości biogazownie rolnicze będą traktowane jako inwestycje priorytetowe w województwie pomorskim. Norup Bioraff AB. Sven Norup, CEO/konsultant w projekcie WAB Zwykłe biogazownie Nietypowe biogazownie (2-etapy dla glonów, substrat stały, mikrokomory fermentacyjne) Biogard (zgłoszony patent) - metoda produkcji biogazu z istniejącego zmagazynowanego nawozu naturalnego Produkcja energii elektrycznej i uszlachetnianie biogazu do gazu napędowego Oddzielanie nawozu naturalnego do produkcji biogazu na fazę płynną i stałą.
7 POMCERT, Ksawery Kuligowski Eutrofizacja akwenów skutkuje nadmiernym przyrostem zarówno makroglonów morskich (GM) w Zatoce Gdańskiej, jak i roślin słodkowodnych (RS) w wodach województwa pomorskiego. Jednocześnie sektor produkcji biogazu poszukuje alternatywnych substratów. W ramach tego zadania przeprowadzono cztery eksperymenty fermentacji beztlenowej w kontrolowanych warunkach w mobilnym laboratorium, wykorzystując reaktory o pojemności 50 l do fermentacji suchej(<50% s.m.) i mokrej (<8% s.m.) z mieszaniem ciągłym dla substratu złożonego z (1) GM + obornik koński i (2) RS + obornik koński, zmieszanego w stosunku 1:1. W ciągu 80 dni trwania eksperymentu z suchej fermentacji uzyskano 60-70 l/ kg s.m. biogazu, niezależnie od rodzaju substratu, a zawartość metanu nie przekroczyła 50%. Z fermentacji mokrej uzyskano 90 i 150 l/kg s.m. biogazu (180 i 370 l/kg smo) odpowiednio dla GM i RS, z zawartością metanu do 74%. Te wyniki mogą być przydatne przy planowaniu inwestycji biogazowej w tym regionie. Skandynawski Bank Inwestycyjny. Anders Alm, Senior Manager Fundusz BSAP (Bałtyckiego Planu Działań) jest zarządzany przez Skandynawski Bank Inwestycyjny (Nordic Investment Bank - NIB) oraz Nordycką Korporację Finansową na rzecz Środowiska (NEFCO) w oparciu o wpłaty stron Konwencji Helsińskiej. Do tej pory otrzymano wpłaty ze Szwecji i Finlandii, wynoszące 11 milionów Euro. Fundusz oferuje w pierwszym rzędzie dofinansowanie pomocy technicznej dla projektów, wspierających wdrażanie Bałtyckiego Planu Działań (BSAP) HELCOM. Bałtycki Plan Działań (BSAP) ma na celu pomoc w przywróceniu dobrego stanu środowiska Morza Bałtyckiego. Fundusz BSAP przyjmuje wnioski od podmiotów publicznych i prywatnych o finansowanie prac w fazie wstępnej przed inwestycją, jak a) przygotowanie i rozwój projektu, studia wykonalności, biznesplany i modele przepływu środków pieniężnych; b) pomoc techniczna dla wsparcia instytucjonalnego; i c) zakup sprzętu dla celów demonstracyjnych. Ze szczególną uwagą spotkają się inicjatywy: obniżające obciążenie Morza Bałtyckiego substancjami biogenicznymi, dopływającymi z oczyszczalni ścieków komunalnych i przemysłowych oraz z rozproszonej zabudowy mieszkaniowej, z rolniczych źródeł punktowych i rozproszonych; związane z recyklingiem substancji pokarmowych z osadów ściekowych, nawozu naturalnego, odpadów organicznych i zebranej biomasy poprzez produkcję biogazu i inne wykorzystanie. zmniejszające obciążenia substancjami toksycznymi i biogenicznymi z wysypisk, z zanieczyszczonej gleby; oraz w emisjach do wód i atmosfery; obniżające emisje substancji biogenicznych, ilość gatunków inwazyjnych i substancji toksycznych z transportu morskiego i pracy portów.
8 Zdjęcia z konferencji Zdjęcia Sławomir Lewandowski