PROJEKT POWIATOWA STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH

PROJEKT POWIATOWA STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH 2014-2020 Chełmno 2014 1

Spis treści 1. Wstęp 3 2. Charakterystyka obszaru 4 3. Podstawowe informacje o Metodzie Aktywnego Planowania 17 Strategii 4. Analiza problemów 19 5. Analiza celów 22 6. Przegląd planowania strategii (mierniki) 26 7. Harmonogram działań 32 2

WSTĘP Impulsem do opracowania Powiatowej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych i obecnej modyfikacji są wymogi formalne: ustawa o pomocy społecznej, ale także konieczność opracowania spójnego i syntetycznego systemu rozwiązywania problemów występujących w szeroko pojmowanej sferze społecznej powiatu chełmińskiego. Dokument, jak zakładano jeszcze w 2004r., nie uległ znacznej dezaktualizacji. Wówczas, uwzględniając wielowymiarowość obszaru problemowego, powołano interdyscyplinarny zespół. Proces uspołecznienia budowy strategii został oparty na metodzie aktywnego planowania strategicznego, zwanego także planowaniem partnerskim, gdzie wykorzystano Metodę Aktywnego Planowania Strategii (MAPS). Strategia stanowi wieloletni dokument programowy, który nie ogranicza się w swych zapisach tylko do zadań realizowanych bezpośrednio przez pomocowe instytucje samorządowe, proponuje też działania, które mogą stanowić wyzwania dla społeczności lokalnej i organizacji działających w obszarze polityki społecznej w powiecie chełmińskim. Treść dokumentu została zmodernizowana pod kątem zgodności z aktualnymi dokumentami strategicznymi: Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu będącej aktualnym długookresowym programem rozwoju społeczno gospodarczego Unii Europejskiej. Zaktualizowana strategia uwzględnia także treści Kujawsko Pomorskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2014-2020 (Projekt 2.0 załącznik do uchwały ZWK-P z 30.10.2013r.). Grupa ekspertów, przyjęła ostatecznie, że problemem kluczowym występującym na terenie powiatu chełmińskiego jest Ograniczona oferta skierowana do osób potrzebujących pomocy, natomiast celem strategicznym, który winien być osiągnięty jest Samodzielna i przedsiębiorcza społeczność lokalna. Aktualność celu została potwierdzona przez przedstawicieli wszystkich gmin powiatu na spotkaniu konsultacyjnym w maju 2014r. Poniższy dokument składa się z kilku istotnych elementów. Pierwszym z nich jest wstęp a kolejnym charakterystyka obszaru, która zawiera ogólne oraz szczegółowe dane o charakterze statystycznym. Podstawowe informacje o Metodzie Aktywnego Planowania Strategii stanowią element trzeci. Odrębne elementy składowe dokumentu stanowią: część poświęcona analizie problemów oraz człon dotyczący analizy celów. W dalszej części dokonano przeglądu planowania strategii (mierniki). Ostatnią część dokumentu stanowi zaktualizowany harmonogram działań. 3

2. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Powiat chełmiński powstał w wyniku przeprowadzonej w roku 1999 reformy administracyjnej kraju. Zajmuje on powierzchnię 528 km 2 /52 762 ha, w tym powierzchnia gospodarstw indywidualnych stanowi 35 567 ha. Na ogólną liczbę 52 762 ha powierzchni 41 088 ha, to użytki rolne. Zatem powiat chełmiński jest obszarem o dominującej funkcji rolniczej. Niewielką część stanowią lasy i grunty leśne. Strukturę administracyjną powiatu tworzy Miasto Chełmno (siedziba władz powiatu) oraz 6 gmin wiejskich: Chełmno, Unisław, Lisewo, Stolno, Papowo Biskupie, Kijewo Królewskie. Dane statystyczne dotyczące powiatu chełmińskiego stanowią tło wyłonionych podczas pracy zespołu strategicznego problemów i celów. Nadmienić należy, że przy tworzeniu tego segmentu strategii korzystano m.in. z danych opublikowanego opracowania Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy zawierającego wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 dla województwa kujawsko-pomorskiego, opublikowanych na stronie internetowej ww. Urzędu, tj. http://sp.stat.gov.pl/urzedy/bydgosz/index.htm. Wówczas dokonano najbardziej szczegółowego zebrania danych i ich opracowania. Z kolei aktualizacja danych nastąpiła w zakresie informacji pozyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy, Starostwa Powiatowego, Ośrodków Pomocy Społecznej oraz Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. Ponadto szczegółowa analiza niepełnosprawności w powiecie została dokonana w Powiatowym Programie Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w 2014r. W 2013 roku teren Powiatu Chełmińskiego zamieszkiwało 52 271 osób, z czego 51,5% stanowiły kobiety. Największa liczba ludności w Powiecie zamieszkuje Miasto Chełmno 20 622 osoby (tj. 39,2% mieszkańców Powiatu). Następnymi w kolejności gminami pod względem liczby mieszkańców są: Gmina Unisław 6 717 osób (tj. 12,8% mieszkańców Powiatu), Gmina Chełmno 5 706 osób (tj. 10,8% mieszkańców Powiatu), Gmina Lisewo 5 407 osób (tj. 10,3% mieszkańców Powiatu) oraz Gmina Stolno 5 176 osób (tj. 9,8%). 4

Tabela 1. Ludność w Powiecie Chełmińskim (stan na 31.12.2013 r.) Gmina Razem kobiety mężczyźni Miasto Chełmno 20 622 10 772 9 850 Gmina Chełmno 5 706 2 899 2 807 Gmina Kijewo Królewskie 4 518 2 264 2 254 Gmina Lisewo 5 407 2 752 2 655 Gmina Papowo Biskupie 4 464 2 214 2 251 Gmina Stolno 5 176 2 582 2 594 Gmina Unisław 6 717 3 326 3 390 RAZEM 52 610 26 809 25 801 Źródło: Urzędy Gmin Powiatu Chełmińskiego (stan na dzień 31.12.2013 r.) Na przestrzeni lat 2009-2013 liczba mieszkańców Powiatu Chełmińskiego wzrosła o 2,2%, w tym w mieście o 2,04% a na wsi o 2,37%. Tabela 2. Ludność w Powiecie Chełmińskim w latach 2009-2013 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 ogółem ogółem 51 456 52 755 52 748 52 754 52 610 mężczyźni 25 091 25 846 25 858 25 863 25 801 kobiety 26 365 26 909 26 890 26 891 26 809 w miastach ogółem 20 209 20 975 20 868 20 813 20 622 mężczyźni 9 612 10 009 9 955 9 945 9 850 kobiety 10 597 10 966 10 913 10 868 10 772 na wsi ogółem 31 247 31 780 31 880 31 941 31 988 mężczyźni 15 479 15 837 15 903 15 918 15 951 kobiety 15 768 15 943 15 977 16 023 16 037 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W latach 2009-2013 przyrost naturalny na terenie Powiatu Chełmińskiego był dodatni. Oznacza to przewagę liczby urodzeń żywych nad liczbą zgonów. Dodatni przyrost naturalny wpływa na wzrost liczby ludności w kolejnych latach. Z kolei saldo migracji w Powiecie było ujemne co oznacza przewagę liczby osób wyjeżdżających z terenu Powiatu niż osiedlających się na jego terenie. W 2013 roku z Powiatu Chełmińskiego wyjechało 148 osób więcej, niż przybyło. 5

Tabela 3. Przyrost naturalny i saldo migracji Powiatu Chełmińskiego w latach 2009-2013 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Przyrost naturalny ogółem 121 120 120 99 5 mężczyźni 38 76 55 57 6 kobiety 83 44 65 42-1 Saldo migracji zameldowania z miast 258 301 234 287 291 wymeldowania do miast 272 321 316 310 314 zameldowania ze wsi 233 264 242 203 299 wymeldowania na wieś 318 319 260 327 372 zameldowania z zagranicy 17 12 12 13 4 wymeldowania za granicę 22 10 39 32 56 saldo migracji ogółem -104-73 -127-166 -148 Źródło: Dane GUS Osoby niepełnosprawne stanowią ok.13% ogólnej liczby mieszkańców, tj. 6.688 osób. Charakterystykę tej grupy według kategorii niepełnosprawności prezentuje poniższa tabela. Tabela nr 1. Osoby niepełnosprawne według kategorii niepełnosprawności. Stan na 31.XII.2003 r. Ogółem Razem Razem Znaczny m Osoby niepełnosprawne w wieku 16 lat i więcej o stopniu niepełnosprawności umiarkowanym lekkim Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie nieustalonym w wieku 0-15 lat z uprawnienia mi do zasiłku pielęgnacyjne go 6688 5207 4970 1129 1741 1846 254 237 1481 Źródło. Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 Cechą demograficzną, uzupełniającą charakterystykę ludności powiatu pod kątem demograficznym, jest struktura wiekowa. Rozkład tej cechy ilustruje wykres nr 1. Wykres nr 1. Ludność powiatu chełmińskiego według wieku. Stan w dniu 31.XII.2003 r. 6

Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002. Osoby niepełnosprawne zostały również opisane według wieku a dodatkowo pod względem zamieszkania w mieście i na wsi. W mieście mieszka 2.618 osób niepełnosprawnych, tj. 28% ogólnej liczby, zaś na wsi 4.070, tj. 72%. Zestawienie tych danych zawiera wykres nr 2. Wykres nr 2. Osoby niepełnosprawne według wieku oraz miast i wsi. Stan na 31.XII.2003 r. Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Stan zbiorowości osób niepełnosprawnych. Rozmiar zjawiska niepełnosprawności w badaniach spisowych odzwierciedla kondycję zdrowotną ludności powiatu chełmińskiego. Powyższe dane uzupełnić należy o informację dotyczącą rozkładu liczebnego według płci. 7

Poniższa tabela prezentuje dane dotyczące ludności w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym wraz ze wskaźnikiem obciążenia (ostatnia kolumna tabeli). Tabela nr 2. Ludność powiatu chełmińskiego w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Stan w dniu 31.XII.2003 r. W wieku Ludność w wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym nieprodukcyjnym Razem w tym kobiety razem w tym kobiety razem w tym kobiety na 100 w wieku produkcyjnym 12716 6187 31899 15523 6829 4612 61,3 Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 Natężenie aktywności zawodowej wśród osób niepełnosprawnych w powiecie chełmińskim obrazuje współczynnik określający udział osób aktywnych zawodowo w populacji osób w wieku 15 lat i więcej. W powiecie chełmińskim osoby niepełnosprawne w przedziale 15 lat i więcej, stanowią grupę liczącą 974 osoby, tj. 15% ogółu niepełnosprawnych. Zatem 85% stanowią niepełnosprawni bierni zawodowo. W grupie osób aktywnych zawodowo udział osób pracujących wynosił 79%, tj. 767 osób, natomiast udział osób bezrobotnych wyniósł 21%, to jest 207 osób. Zatem współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych wynosi 15%. Wykres 3. Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności zawodowej. Stan na 31.XII.2003 r. Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Stan zbiorowości osób niepełnosprawnych. Osoby niepełnosprawne opisywane wg kategorii aktywności ekonomicznej poszerzono o informacje bardziej szczegółowe, które przywołano w poniższej tabeli. Tabela nr 3. Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności zawodowej. Stan na 31.XII.2003 r. Niepełno- W tym w wieku 15 lat i więcej aktywni zawodowo 8

sprawni razem pracujący bezrobotni ogółem razem w tym prowadzący działalność oczekujący gospodarczą razem poszukujący na podjęcie razem rolniczą pozarolniczą pracy pracy 6688 974 767 257 224 33 207 203 4 Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002. Dane dotyczące niepełnosprawności w powiecie odzwierciedlają głównie spisy ludności: NSP 2002 i NSP 2011. Te zbiory uwzględniają wszystkie systemy orzecznictwa oraz zmiany demograficzne. Na przestrzeni ostatnich lat niepokojącym zmianom uległy wskaźniki niepełnosprawności wśród dzieci w wieku 0-14 lat (8.698 osób), wzrost z 1,8% do 2,2%; jednak spadł wskaźnik niepełnosprawności wśród osób w wieku powyżej 15 lat (43.984 osoby): z 12,3% do 9,2% (wg GUS na podstawie NSP 2002 i 2011). Analiza niepełnosprawności dokonana na podstawie danych Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności na potrzeby Powiatowego Programu Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych w 2014 r. potwierdza wzrost niepełnosprawności wśród dzieci i młodzieży, wysoką liczbę ogólną osób niepełnosprawnych pow. 5.500 na powiat. Z kolei niska aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych wynika m.in. ze średniej zarejestrowanych bezrobotnych i poszukujących pracy w PUP w Chełmnie za ostatni kwartał 2013r.: 178 osób. Gdzie stan zarejestrowanych w PUP wzrasta od 5 lat, tj. po utworzeniu przez gminę Lisewo Zakładu Aktywności Zawodowej w Drzonowie ze stanowiskami pracy dla osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności oraz ze szczególnymi schorzeniami. Kolejny charakteryzowany obszar stanowi obszar edukacji. Nadmienić należy, że na terenie powiatu chełmińskiego brak jest placówek oświatowych następujących typów: liceów profilowanych, szkół artystycznych dających uprawnienia zawodowe, filii szkół wyższych. Poniższa tabela zawiera dane odzwierciedlające stan edukacji w roku szkolnym 2003/2004: Typ szkoły Tabela nr 4. Stan edukacji w powiecie chełmińskim w roku szkolnym 2003/2004. szkoły podstawowe gimnazja zasadnicze szkoły zawodowe a licea ogólnokształcące a średnie zawodowe technika policealne i pomaturalne Liczba szkół 25 13 4 7 3 3 3 Liczba uczniów 4522 2628 378 1000 370 461 125 Liczba absolwentów 822 858 250 293 130 brak danych 28 a ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne b ponadpodstawowe 9

Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt.: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002. I w roku szkolnym 2012/2013 (funkcjonujące szkoły publiczne i niepubliczne): Tabela nr 5. Stan edukacji w powiecie chełmińskim w roku szkolnym 2012/013. Typ szkoły szkoły podstawowe (dla dzieci i młodzieży) gimnazja (dla dzieci i młodzieży) zasadnicze szkoły zawodowe licea ogólnokształcące (dla młodzieży) licea ogólnokształcące (dla dorosłych) technika (dla młodzieży) (dla młodzieży) oraz szkoły specjalne przysposabiając e do pracy Liczba szkół 23 13 4 3 1 2 1 policealne (dla dorosłych) Liczba uczniów Liczba absolwentów 3238 1729 440 420 27 750 31 524 589 145 162 9 167 - Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Publikacja pt. : Województwo Kujawsko-Pomorskie Podregiony, Powiaty, Gminy. Bydgoszcz 2013 Na terenie powiatu chełmińskiego funkcjonuje Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Chełmnie oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Chełmnie. Obejmują one swym zasięgiem cały powiat. Odrębną grupę podmiotów funkcjonujących na terenie powiatu chełmińskiego stanowią instytucje realizujące szeroko rozumiane zadania związane ze sferą społeczną. Należą do nich między innymi: - służba zdrowia: ZOZ w Chełmnie, publiczne i niepubliczne ośrodki zdrowia funkcjonujące na terenie gmin i miasta Chełmna; Najważniejsze placówki świadczące usługi z zakresu ochrony zdrowia na terenie Powiatu wraz z ich lokalizacją: Zespół Opieki Zdrowotnej w Chełmnie Pl. Rydygiera 1 86-200 Chełmno Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Twój Lekarz" Jarosław Rożnowski ul. Łunawska 7 86-200 Chełmno Gminny Ośrodek Zdrowia w Lisewie ul. Toruńska 14 86-230 Lisewo Gminny Ośrodek Zdrowia w Unisławiu ul. Parkowa 16 86-260 Unisław Gminny Ośrodek Zdrowia w Stolnie Stolno 82A 86-212 Stolno 10

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Kijewie Królewskim ul. Chełmińska 7B 86-253 Kijewo Królewskie Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Papowie Biskupim żródło: Starostwo Powiatowe w Chełmnie Papowo Biskupie 25 86-221 Papowo Biskupie - Policja: Powiatowa Komenda Policji w Chełmnie oraz 1 posterunek; - wymiar sprawiedliwości: Sąd Rejonowy w Chełmnie, Prokuratura Rejonowa w Chełmnie, Oddział Zamiejscowy Zakładu Karnego nr 2 w Grudziądzu (od 1.05.2014r. w/m po Areszcie Śledczym w Chełmnie); - pomoc społeczna: 7 ośrodków pomocy społecznej, w tym jeden miejski, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Chełmnie, Dom Dziecka w Chełmnie, Placówka Opiekuńczo Wychowawcza w Pniewitem, Dom Pomocy Społecznej w Chełmnie, Dom Pomocy Społecznej w Mgoszczu, Warsztat Terapii Zajęciowej w Chełmnie, rodziny zastępcze spokrewnione i niezawodowe oraz rodziny zastępcze zawodowe. Pomocą społeczną w roku 2013 objętych było 2.433 rodzin mieszkających na obszarze powiatu chełmińskiego. Liczba RODZIN objętych pomocą społeczną w 2013r. ogółem w tym: w rodzinach osoby niepełnosprawne M. Chełmno 787 266 Gm. Chełmno 253 76 Gm. Unisław 347 24 Gm. Kijewo Królewskie 227 76 Gm. Lisewo 216 217 Gm. Stolno 240 193 Gm. Papowo Biskupie 363 244 żródło: dane z OPS powiatu chełmińskiego 11

Główne przyczyny korzystania z pomocy to: bezrobocie, niepełnosprawność, ubóstwo, bezdomność, potrzeba ochrony macierzyństwa (wielodzietność), długotrwała lub ciężka choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, przemoc w rodzinie, alkoholizm, narkomania, trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego, zdarzenia losowe. Zmiany ilościowe uwidacznia porównanie liczby osób korzystających z pomocy na przestrzeni ostatnich lat, kiedy nie następował wzrost kryteriów korzystania z pomocy społecznej: M. Chełmno Gm. Chełmno Gm. Unisław Gm. Kijewo Królewski e Gm. Lisewo Gm. Stolno Gm. Papowo Biskupie Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na dzień 31.12.2010 w tym ogółem osoby niepełno sprawne Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na dzień 31.12.2011 w Ogółem tym osoby niepeł nospr awne Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na dzień 31.12.2012 ogółem w tym osoby niepełnos prawne Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na dzień 31.12.2013 ogółem w tym osoby niepełnospr awne 1758 194 1695 198 1788 245 1447 266 505 79 507 71 424 72 858 76 213 16 219 18 229 19 222 19 358 47 353 35 368 75 315 65 293 19 288 21 373 28 325 39 980 196 955 205 805 210 643 213 1168 121 968 109 898 125 889 124 łącznie 5275 672 4985 657 4885 774 6018 1096 żródło: dane z OPS powiatu chełmińskiego 12

Na mieszkanie z zasobów gminy ze względu na trudne warunki mieszkaniowe i materialne, w tym na przydział lokalu socjalnego oczekuje: (dane z urzędów gmin i miasta) na dzień 31.12.2013 r.: 108 rodzin, na dzień 30.06.2014 r.: 121 rodzin. Od 2012 roku wszystkie gminne i powiatowe samorządy dokonują analizy w postaci Oceny zasobów pomocy społecznej, która stanowi podstawę do planowania działań, zadań i inwestycji. Zgodnie z analizą zbiorczą tych dokumentów za 2013r. sporządzono również rekomendacje dla obszarów tematycznych: infrastruktura społeczna, wybrane usługi pomocy społecznej, piecza zastępcza, infrastruktura pomocy i integracji społecznej, kadra pomocy społecznej. I tak powiat chełmiński jest jednym z dwóch w województwie (poza lipnowskim), który nie posiada środowiskowego domu samopomocy, jednym z 8 powiatów, w których w żadna gmina nie posiada infrastruktury zapewniającej opiekę dla dzieci poniżej 3 roku życia i powiatem, w którym największa ilość gmin (4) nie realizowała usług opiekuńczych dla seniorów. Ponadto w naszym powiecie tylko jedna placówka opiekuńczo wychowawcza spełnia standardy (14 wychowanków). Dom Dziecka posiada 30 miejsc, czas na osiągnięcie standardu ilości wychowanków: do 2020r. (również do 14). Z kolei na potrzeby instytucjonalnej pieczy wskazuje poniższa tabela, obejmująca także wychowanków pochodzących z powiatu chełmińskiego umieszczonych poza powiatem: LICZBA DZIECI przebywająca w INSTYTUCJONALNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ w latach 2009-2014 (dane własne PCPR) Dzieci umieszczone w POW na terenie powiatu chełmińskiego w tym dzieci pochodzące 2009 2010 2011 2012 2013 do 30.06.2014 60 38- Dom Dziecka 22- POW Pniewite 70 50-DD 20- Pniewite 61 28-DD 23- Pniewite 58 38-DD 20- Pniewite 57 38-DD 19- Pniewite 57 39-DD 18- Pniewite 30 32 27 29 31 36 13

z powiatu chełmińskiego 27-DD 3- Pniewite 28-DD 4- Pniewite 24-DD 3- Pniewite 26-DD 3- Pniewite 27-DD 4- Pniewite 29-DD 7- Pniewite Dzieci pochodzące z powiatu chełmińskiego umieszczone w POW poza powiatem OGÓLEM dzieci pochodzące z powiatu chełmińskiego umieszczone w POW 25 25 32 26 18 18 55 57 59 55 49 54 Skalę rodzinnej pieczy zastępczej odzwierciedlają dane dotyczące istniejących rodzin zastępczych oraz usamodzielniających się wychowanków: 14

2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok Rodziny zastępcze 66 67 78 64 61 spokrewnione - ilość dzieci umieszczonych w 85 81 97 78 71 w/wym. rodzinach Rodziny zastępcze 9 8 9 - - niespokrewnione - ilość dzieci - - umieszczonych w 9 9 11 w/wym. rodzinach Rodziny zastępcze 3 3 2 4 3 zawodowe - ilość dzieci umieszczonych w 11 21 10 22 13 w/wym. rodzinach Rodziny zastępcze - - - 16 22 niezawodowe - ilość dzieci - - - 18 25 umieszczonych w w/wym. rodzinach Usamodzielniający się wychowankowie, 47 43 48 33 27 którzy opuścili rodziny zastępcze Dzieci z powiatu chełmińskiego umieszczone w 10 12 12 12 13 rodzinach zastępczych poza powiatem Łącznie ilość 115 123 130 130 122 dzieci w rodzinach Źródło: PCPR w Chełmnie: Stan rodzinnej pieczy zastępczej w latach 2009 2013 (dane liczone narastająco wg sprawozdań MPiPS) Na terenie powiatu chełmińskiego funkcjonuje 126 (w 2003 r. 47) stowarzyszeń posiadających osobowość prawną na podstawie rejestru w Krajowym Rejestrze Sądowym, w tym podział na poszczególne gminy: 15

Miasto Chełmno Gmina Chełmno Gmina Unisław Gmina Stolno Gmina Kijewo Królewskie Gmina Lisewo Gmina Papowo Biskupie 51 12 18 11 12 14 8 żródło: Starostwo Powiatowe w Chełmnie 2014 r. Co najmniej kilkanaście pozarządowych organizacji lokalnych oraz instytucji kościelnych działa aktywnie w obszarze szeroko rozumianej pomocy społecznej, w tym na rzecz osób niepełnosprawnych, ubogich, uzależnionych, bezrobotnych, a także rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej. 16

3. PODSTAWOWE INFORMACJE O METODZIE Jedną z metod planowania strategicznego, stosowaną przez kraje Unii Europejskiej (UE) jest Metoda Aktywnego Planowania Strategii (MAPS). W języku niemieckim określana jako Ziel Orientiere Projekt Plannung (ZOPP), natomiast w języku angielskim Goal Oriented Project Planning(GOPP). Istotą MAPS jest założenie, że informacja i wiedza potrzebna do opracowania strategii istnieje, ale poszczególne jej elementy są nieskoordynowane oraz nieuporządkowane, a ponadto rozproszone w różnych instytucjach, organizacjach i umysłach lokalnych ekspertów. We wszystkich etapach tej metody przestrzega się podstawowych jej zasad, jakimi są: sposób podejmowania decyzji i konsensus. Merytoryczną rolę w wypracowaniu strategii dla danej instytucji lub regionu odgrywają lokalni/regionalni liderzy, którzy są włączeni do zespołu planującego na podstawie ich: reprezentatywności posiadanego doświadczenia wiedzy. Skład osobowy zespołu ekspertów rekrutujących się spośród osób kluczowych dla obszaru, dla którego budowana jest strategia rozwoju wcale nie musi pokrywać się z podziałami formalnymi, uwzględnienie których jednak jest niezbędne. Wizualizacja działań (dyskusji, która odbywa się w formie pisemnej) nadaje całemu procesowi planowania charakter materialny i obrazujący: wkład członków grupy planującej (wyniki pracy grupy są rejestrowane na bieżąco) aktualny stan dyskusji udokumentowanie wyników. Warsztaty odbywają się na zasadzie burzy mózgów w grupie od 25 do 30 osób - przedstawicieli wiodących grup danego środowiska. Zespół planowania to przedstawiciele: Starostwa Powiatowego w Chełmnie, Urzędów Gminy i Miasta, lokalnych organizacji pozarządowych, Komendy Powiatowej Policji, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Chełmnie, Miejskiego i Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej, Domów Pomocy Społecznej w Chełmnie i w Mgoszczu, Powiatowego Urzędu Pracy w Chełmnie, Domu Dziecka w Chełmnie oraz Poradni Psychologiczno Pedagogicznej. Całością dyskusji kieruje moderator, który jest osobą z zewnątrz. Rola moderatora polega głównie na: 17

- kierowaniu dyskusją - porządkowaniu i strukturyzacji wypowiedzi - utrwalaniu wyników dyskusji. Dochodzenie do wyników przez zespół planowania strategicznego odbywa się na drodze konsensusu tj. powszechnej zgody. Stąd też w wypadku nieuniknionych rozbieżności, uwzględnienie, których stanowi silną stronę metody MAPS, musi być zawarty konsensus na taki a nie inny zapis przez wszystkich członków zespołu planującego. Oznacza to, że osiąganie porozumienia metodą głosowania jest niewłaściwe dla tej metody. Przyjęcie zasady konsensusu jest istotne z kilku powodów: - reprezentanci grup społecznych pracujący nad rozwiązaniem określonego zbioru problemów nie mają charakteru elekcyjnego ani proporcjonalnego. Są to reprezentanci, liderzy z różnych sfer życia społeczno-gospodarczego - podejmowanie decyzji na zasadzie konsensusu nie dzieli grupy na wygranych i przegranych (jak w przypadku głosowania), tym samym zmniejsza się ryzyko zablokowania realizacji decyzji przez osoby lub grupy przegrane - jawność decyzji wszystkie prace i spotkania są jawne, grupę planowania strategicznego traktuje się jako reprezentację szerokiej społeczności. Po zakończeniu każdego etapu planowania strategicznego członkowie grupy winni skonsultować w swoim środowisku wypracowany materiał. Główne zasady MAPS sama metoda wyznacza nie tylko sposób planowania, ale i reguluje sposób komunikacji między członkami zespołu planującego. Udziela także wskazówek, co do warunków odbywania się warsztatów, a także zagospodarowania przestrzeni, w której one się odbywają podstawową formą dyskusji jest planowanie w grupie metodą burzy mózgów, które pozwala na uzyskanie efektu synergii, wynikającego z sumowania się w wartość dodatkową kompetencji poszczególnych członków grupy planującej wizualizacja działań nadaje całemu procesowi planowania charakter materialny podczas całego procesu planowania obowiązują reguły i zalecenia stosowane dla każdego kroku przewidzianego w harmonogramie warsztatu adresowanego dla odpowiednio zestawionej grupy planującej, kierowanej przez moderatora 18

wdrażanie strategii winno być wspierane o metodę MAPS, przy wykorzystaniu w najwyższym stopniu doświadczeń grupy planującej, zobrazowanych w wynikach uzyskanych podczas warsztatów planowania strategicznego. Metoda MAPS przewiduje następujące etapy planowania strategicznego: analiza problemów analiza celów przegląd planowania strategii (mierniki) harmonogram działań. 5. ANALIZA PROBLEMÓW Analiza problemów polega na: określeniu problemów występujących na danym terenie, istniejących tu i teraz, spełniających następujące kryteria: negatywności, istotności i prawdziwości - zapis nie może dotyczyć problemów przyszłych ustaleniu problemu kluczowego uporządkowaniu zapisanych problemów, ustalając strukturę powiązań przyczynowo - skutkowych w postaci, tzw. drzewa problemów. Problem kluczowy nie musi stać się później, automatycznie celem strategii oraz nie może zawierać w sobie sposobu rozwiązania. Drzewo problemów nie stanowi hierarchii problemów, co oznacza, że problemy znajdujące się na niższych poziomach nie są mniej ważne. Struktura drzewa problemów. SKUTEK A SKUTEK B PROBLEM KUCZOWY PRZYCZYNA X PRZYCZYNA Y PRZYCZYNA Z 19

Grupa ekspertów lokalnych przyjęła, że problemem kluczowym jest: OGRANICZONA OFERTA SKIEROWANA DO OSÓB POTRZEBUJĄCYCH POMOCY Grupa ekspertów lokalnych zdefiniowała następujące problemy społeczne w obszarze powiatu chełmińskiego: bezdomność wysokie bezrobocie starzejące się społeczeństwo ubóstwo zagrożenie bezpieczeństwa publicznego patologie społeczne przestępczość nieletnich zbyt niskie finansowanie instytucji pomocy społecznej istnienie barier architektonicznych i technicznych dla osób niepełnosprawnych niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe niewystarczająca współpraca między instytucjami i organizacjami mała aktywność młodzieży niewystarczająca ilość specjalistycznych instytucji wspierających rodzinę mała oferta edukacyjna dla dorosłych. Strukturę drzewa problemów wraz z powiązaniami przyczynowo skutkowymi przedstawia tablica 1. 20

Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Tablica 1. Analiza problemów: struktura powiązań przyczynowo-skutkowych Bezdomność Bezrobocie Starzejące się społeczeństwo Ubóstwo Zagrożenie bezpieczeństwa publicznego Patologie społeczne Przestępczość nieletnich Istnienie barier architektonicznych i technicznych dla osób niepełnosprawnych Niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe Problem kluczowy: OGRANICZONA OFERTA SKIEROWANA DO OSÓB POTRZEBUJĄCYCH POMOCY Zbyt niskie finansowanie instytucji pomocy społecznej Niewystarczająca współpraca między instytucjami i organizacjami Niewystarczająca ilość specjalistycznych instytucji wspierających rodziny Zbyt mała oferta edukacyjna dla dorosłych Mała aktywność młodzieży

6. ANALIZA CELÓW Składa się z przeformułowania problemów na cele, łączenia ich w związek celów i środków do ich realizacji, a następnie wyboru celu strategicznego. Porządkowanie to służy do zobrazowania interakcji pomiędzy poszczególnymi celami, nadając im strukturę w postaci drzewa celów. Na tym etapie następuje również uzupełnienie o inne cele. Przy określaniu celów należy kierować się tym, aby były one mierzalne i realnie osiągalne. Drzewo celów nie stanowi hierarchii celów, kolejność ich realizacji jest określona przez grupę planowania strategicznego w harmonogramie działań jako, tzw. ścieżka dojścia realizacji celu. Struktura drzewa celów. EFEKT K EFEKT CEL STRATEGICZNY CEL A CEL CEL Grupa planowania strategicznego jako cel strategiczny określiła: SAMODZIELNA I PRZEDSIĘBIORCZA SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA Grupa ekspertów lokalnych określiła do realizacji następujące cele cząstkowe: aktywizacja osób dorosłych przedsiębiorcza i twórcza młodzież aktywna współpraca instytucji i organizacji na rzecz osób potrzebujących wzrost poziomu bezpieczeństwa społeczeństwa. Strukturę drzewa celów przedstawiają tablice 2, 2a, 2b. 22

Zagospodarowanie czasu wolnego Wyrównanie szans edukacyjnych młodzieży Narzędzia wspierające rozwój przedsiębiorczości Oferta kształcenia dostosowana do potrzeb rynku pracy Narzędzia wspierające rozwój przedsiębiorczości i ekonomii społecznej Wszechstronna oferta edukacyjna dla dorosłych Kształcenie ustawiczne Wspieranie inicjatyw młodzieżowych Edukacja przedsiębiorczości Wszechstronna oferta edukacji dla dorosłych Organizacja szkoleń i przekwalifikowań zgodnie z potrzebami rynku pracy Doradztwo zawodowe i edukacyjne Kształcenie w systemie zaocznym i wieczorowym na poziomie szkoły średniej i wyższej Edukacja pozaszkolna Tablica 2. Analiza celów: struktura powiązań - cel i środek do jego realizacji. Okres realizacji strategii 2014-2023 Aktywizacja osób dorosłych Przedsiębiorcza i twórcza młodzież 23

Działania na rzecz ograniczenia zjawisk patologicznych w rodzinie Wspieranie i tworzenie różnych form rehabilitacji społecznej, fizycznej i psychicznej Tworzenie i rozwijanie różnych form terapii i wsparcia dzieci i młodzieży Zintegrowane działania na rzecz osób potrzebujących Wspieranie organizacji pozarządowych działających na rzecz osób potrzebujących Tworzenie odpowiedniej do potrzeb lokalnej infrastruktury pomocy społecznej i pieczy zastępczej Finansowanie instytucji pomocy społecznej zapewniające realizację celów statutowych Tworzenie specjalistycznych instytucji Zorganizowane formy pomocy materialnej, realizacja programów wspierających Likwidacja barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych Diagnozowanie i uświadomienie społeczeństwu istniejących problemów społecznych Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Tablica 2a. Analiza celów: struktura powiązań - cel i środek do jego realizacji. Okres realizacji strategii 2014-2023 Cel strategiczny: SAMODZIELNA I PRZEDSIĘBIORCZA SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA Aktywna współpraca instytucji i organizacji na rzecz osób potrzebujących

Współdziałanie służb zapewniających bezpieczeństwo publiczne z innymi instytucjami oraz wsparcie kadr instytucji i służb Ograniczenie zjawiska bezdomności Przeciwdziałanie bezrobociu Wzrastająca ilość mieszkań socjalnych Podejmowanie działań zmierzających do zwiększenia liczby mieszkań socjalnych Promocja zatrudnienia za pomocą usług i instrumentów wsparcia dla bezrobotnych i pracodawców Aktywizacja lokalnego rynku pracy Wsparcie lokalnych działań aktywizacyjnych Podejmowanie inicjatyw ponadpowiatowych Tworzenie instytucji ekonomii i integracji społecznej Tworzenie mieszkań chronionych Tablica 2b. Analiza celów: struktura powiązań - cel i środek do jego realizacji. Okres realizacji strategii 2014-2023 Wzrost poziomu bezpieczeństwa społeczeństwa 25

7. PRZEGLĄD PLANOWANIA STRATEGII (MIERNIKI) Przegląd planowania strategii polega na: opracowaniu streszczenia strategii określeniu wskaźników (mierników) realizacji celów ustaleniu źródła danych pozwalających na sprawdzenie wskaźników analizie ryzyka związanego z założeniami przyjętymi w strategii. Podstawowym zadaniem mierników jest wskazywanie na stopień realizacji określonych celów. Tak więc każdy miernik powinien być obiektywnie sprawdzalny. Tę własność miernika osiąga się poprzez wyszczególnienie, w jaki sposób cel, wynik projektu, rezultat lub działanie są osiągalne w odniesieniu do: Ilości Ile? lub Jak wiele? Jakości Jak dobrze? Czasu Do kiedy? Miejsca Gdzie? Wskaźniki muszą skupiać się na najważniejszych cechach celu stanowiąc podstawę monitoringu. Przegląd planowania strategii (mierniki). CELE MIERNIK/ WSKAŹNIK INFORMACJA O MIERNIKU/ WSKAŹNIKU ZAŁOŻENIA/ ZAGROZENIA Cel strategiczny Cele cząstkowe 26

Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Tablica 3. Przegląd planowania strategii (mierniki) CELE CEL STRATEGICZNY MIERNIK/ WSKAŹNIK INFORMACJA O MIERNIKU/ WSKAŻNIKU ZAŁOŻENIA/ ZAGROŻENIA SAMODZIELNA I PRZEDSIĘBIORCZ A SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA CELE CZĄSTKOWE 1. Aktywizacja osób dorosłych - ilość ofert edukacyjnych Starostwo Powiatowe Powiatowy Urząd Pracy - dane statystyczne pozyskane z właściwych instytucji - ilość zorganizowanych szkoleń Starostwo Powiatowe Powiatowy Urząd Pracy - dane statystyczne pozyskane z instytucji szkolących - ilość przeszkolonych osób Powiatowy Urząd Pracy - dane pozyskane ze sprawozdawczo ści - procent osób, które po przeszkoleniu otrzymało pracę, bądź rozpoczęło działalność gospodarczą Powiatowy Urząd Pracy Urzędy Gmin - brak danych z terenu innych powiatów - ilość osób, które rozpoczęło kształcenie i ukończyło szkołę średnią Starostwo Powiatowe - brak danych z terenu innych powiatów - ilość osób, które uczestniczyły w zajęciach pozaszkolnych, w tym Uniwersytet Trzeciego Wieku Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin - dane pozyskane od instytucji szkolących i organizatorów zajęć

2. Przedsiębiorcza i twórcza młodzież - ilość punktów informacyjno-doradczych - ilość młodzieży, która skorzystała z różnych form kształcenia Powiatowy Urząd Pracy Starostwo Powiatowe - dane pozyskane z Powiatowego Urzędu Pracy - brak danych z terenu innych powiatów - ilość osób, które po zakończeniu edukacji znalazła zatrudnienie Powiatowy Urząd Pracy - brak danych z terenu innych powiatów - ilość młodych osób, które po zakończonej edukacji założyły własne firmy Powiatowy Urząd Pracy Urzędy Gmin - brak danych z terenu innych powiatów - ilość firm założonych przez osoby do 30 roku życia Powiatowy Urząd Pracy Urzędy Gmin - brak danych z terenu innych powiatów - ilość zrealizowanych projektów, programów przygotowanych przez organizacje młodzieżowe Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - dane pozyskane ze Starostwa Powiatowego oraz Urzędów Gmin - ilość zorganizowanych imprez kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych itd. dla dzieci i młodzieży Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - dane pozyskane ze Starostwa Powiatowego oraz Urzędów Gmin - ilość młodzieży z terenów wiejskich kształcącej się w szkołach średnich i wyższych Starostwo Powiatowe - brak danych ze szkół 3. Aktywna współpraca instytucji i organizacji na rzecz osób potrzebujących - ilość organizacji młodzieżowych działających na terenie powiatu - ilość osób korzystających z różnych form pomocy opieki dziennej Starostwo Powiatowe Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Ośrodki Pomocy Społecznej Organizacje pozarządowe - dane pozyskane ze Starostwa Powiatowego - dane pozyskane ze sprawozdawczo ści - ilość środków finansowych pozyskanych przez organizacje Organizacje pozarządowe - brak kompletnych informacji 28

pozarządowe organizacji pozarządowych - ilość zrealizowanych projektów aktywizujących osoby wykluczone i potrzebujące Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - informacje pozyskane ze Starostwa Powiatowego i Urzędów Gmin -ilość nowoutworzonych instytucji świadczących pomoc potrzebującym w systemie dziennym. Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - brak rzetelnej bazy danych - ilość wolontariuszy Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - dane pozyskane ze Starostwa Powiatowego i Urzędów Gmin - ilość obiektów użyteczności publicznej bez barier architektonicznych Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - dane pozyskane ze Starostwa Powiatowego oraz Urzędów Gmin - ilość przedsięwzięć zrealizowanych przez różnych partnerów społecznych Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - brak danych z terenu innych powiatów 4. Wzrost poziomu bezpieczeństwa społeczeństwa - ilość podjętych działań na rzecz ograniczenia patologii w rodzinie - ilość mieszkań socjalnych i chronionych Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin Urzędy Gmin Starostwo Powiatowe - dane pozyskane ze sprawozdawczo ści właściwych instytucji - dane pozyskane z właściwych instytucji - ilość bezdomnych Urzędy Gmin Starostwo Powiatowe - dane pozyskane z właściwych instytucji -ilość wspólnych inicjatyw o charakterze ponadgminnym Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin - dane pozyskane ze Starostwa Powiatowego oraz Urzędów Gmin 29

- ilość wykrywanych przestępstw - ilość inicjatyw gospodarczych - ilość utworzonych Instytucji (form) ekonomii społecznej Komenda Powiatowa Policji Powiatowy Urząd Pracy Urzędy Gmin - dane statystyczne - dane pozyskane z Powiatowego Urzędu Pracy - dane pozyskane z Urzędów Gmin i Powiatowego Urzędu Pracy Wskaźniki początkowe za 2013r. zebrane z w/wym. źródeł: (brak odpowiedzi oznacza brak danych) I Aktywizacja osób dorosłych - ilość ofert edukacyjnych: 42 - ilość zorganizowanych szkoleń: 173 - ilość przeszkolonych osób: 276 - ilość osób, które uczestniczyły w zajęciach pozaszkolnych, w tym Uniwersytet III Wieku : 774, w tym 152 - ilość punktów informacyjno doradczych: 2 II Przedsiębiorcza i twórcza młodzież - ilość młodzieży, która skorzystała z różnych form kształcenia: 523 - ilość osób, które po zakończeniu edukacji znalazły zatrudnienie: 67 - ilość młodych osób, które po zakończonej edukacji założyły własne firmy: 22 - ilość zorganizowanych imprez kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych itp. dla dzieci i młodzieży: 197 III Aktywna współpraca instytucji i organizacji na rzecz osób potrzebujących: - ilość osób korzystających z różnych form pomocy opieki dziennej: 74 - ilość zrealizowanych projektów aktywizujących osoby wykluczone i potrzebujące: 9 - ilość wolontariuszy: 69 - ilość obiektów użyteczności publicznej bez barier architektonicznych: 37 - ilość przedsięwzięć zrealizowanych przez różnych partnerów społecznych: 42 - ilość podjętych działań na rzecz ograniczenia patologii w rodzinie: 23 IV Wzrost poziomu bezpieczeństwa społeczeństwa: - ilość mieszkań socjalnych i chronionych: 152 30

- ilość osób bezdomnych: 39 - ilość wspólnych inicjatyw o charakterze ponadgminnym: 2 - ilość wykrywanych przestępstw: 1112 31

8. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ Harmonogram działań polega na zamieszczeniu programu w formie tabeli, która zawiera w sobie cele cząstkowe (operacyjne), podcele oraz zadania, dzięki którym osiągnięte zostaną wymienione cele. Harmonogram działań stanowi szczegółowy wykaz kolejnych zadań służących do realizacji celu i zawiera: zwięzły opis danego zadania horyzont czasowy trwania danego zadania określenie wysokości niezbędnego budżetu określenie źródeł pochodzenia budżetu określenie jednostki odpowiedzialnej za realizację zadania. Harmonogram działań CELE/ DZIAŁANIA OD KIEDY DO KIEDY WYSOKOŚĆ BUDŻETU ŹRÓDŁO POCHODZENIA BUDŻETU JEDNOSTKA ODPOWIEDZIALNA Harmonogramu działań przedstawia tablica 4 bez uwzględnienia danych dotyczących wysokości budżetu. 32

Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Tablica 4. Harmonogram działań. Okres realizacji strategii 2014-2020 CELE/ZADANIA OD KIEDY DO KIEDY ŹRÓDŁO POCHODZENIA BUDŻETU JEDNOSTKA ODPOWIEDZIALNA KOORDYNUJĄCA 1. AKTYWIZACJA OSÓB DOROSŁYCH 1.1 Kształcenie ustawiczne 1.1.1 Wszechstronna oferta edukacyjna dla dorosłych Budżet państwa Budżet powiatu Samorząd powiatu 1.1.2 Organizacja szkoleń i przekwalifikowań zgodnie z potrzebami rynku pracy Budżet państwa Budżet powiatu Środki pomocowe Uczestnicy 1.1.3 Doradztwo zawodowe i edukacyjne Budżet powiatu 1.1.4 Kształcenie w systemie zaocznym i wieczorowym na poziomie szkoły średniej i wyższej Budżet państwa Budżet Powiatu Budżet jednostek prowadzących Środki własne uczestników Powiatowy Urząd Pracy Firmy szkoleniowe Szkoły Pracodawcy Samorząd powiatu Powiatowy Urząd Pracy Organizacje pozarządowe Jednostki prowadzące

1.1.5 Edukacja pozaszkolna: Instytucje szkolące Uniwersytet Trzeciego Wieku Środki pomocowe Środki własne uczestników Jednostki szkolące Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe 1.2 Monitoring lokalnego rynku pracy 1.3 Narzędzia wspierające rozwój przedsiębiorczości i ekonomii społecznej 2. PRZEDSIĘBIORCZA I TWÓRCZA MŁODZIEŻ 2.1 Zagospodarowanie czasu wolnego 2.1.1 Wpieranie inicjatyw młodzieżowych (w tym: rozwój wolontariatu, młodzieżowych rad, poszerzanie oferty pozaszkolnej) 2.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży Powiatowy Urząd Pracy we współpracy z organizacjami pracodawców samorządami lokalnymi Budżet powiatu, Budżet gmin, środki pomocowe, Budżet powiatu Budżety gmin Placówki oświatowe Placówki kulturalne Środki pomocowe Organizacje pozarządowe Budżet państwa Budżety gmin Środki pomocowe Samorząd powiatu, Powiatowy Urząd Pracy, Samorządy gmin Organizacje pozarządowe Samorządy terytorialne, Powiatowy Urząd Pracy Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe Organizacje młodzieżowe Społeczności lokalne Szkoły Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe Szkoły 35

2.3 Narzędzia wspierające rozwój przedsiębiorczości 2.3.1 Edukacja przedsiębiorczości 2.4 Oferta kształcenia dostosowana do potrzeb rynku pracy 3. AKTYWNA WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI I ORGANIZACJI NA RZECZ OSÓB POTRZEBUJĄCYCH Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe Przedsiębiorcy Budżet państwa Budżet powiatu Budżety gmin Budżety placówek oświatowych Powiatowy Urząd Pracy Firmy szkoleniowe Szkoły Pracodawcy Organizacje pozarządowe Samorząd powiatowy Powiatowy Urząd Pracy Firmy szkoleniowe Szkoły Pracodawcy Samorząd powiatowy 3.1 Finansowanie instytucji pomocy społecznej i pieczy zastępczej zapewniające realizację celów statutowych 3.2 Tworzenie i funkcjonowanie (utrzymanie) odpowiedniej do potrzeb lokalnej infrastruktury pomocy społecznej i pieczy zastępczej, posiadającej wymagane przepisami standardy: warsztaty terapii zajęciowej, zakład aktywności zawodowej, świetlice środowiskowe, terapeutyczne, socjoterapeutyczne Budżet państwa Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe Budżet państwa Budżet powiatu Budżety gmin Organizacje pozarządowe Środki pomocowe Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe 36

dzienne domy pomocy, środowiskowe domy samopomocy, kluby seniora ośrodki wsparcia placówki wsparcia dziennego opieka środowiskowa rodzinne i instytucjonalne formy pieczy zastępczej 3.3 Wspieranie organizacji pozarządowych działających na rzecz osób potrzebujących Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe Społeczności lokalne Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe 3.4 Zintegrowane działania na rzecz osób potrzebujących 3.4.1 Organizowanie form pomocy materialnej i realizacja programów wspierających (w tym: osoby niepełnosprawne, rodzicielstwo zastępcze, osoby usamodzielniające się, osoby zagrożone wykluczeniem społecznym) 3.4.2 Likwidacja barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych 3.4.3 Diagnozowanie i uświadamianie społeczeństwu istniejących problemów Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Organizacje pozarządowe Sponsorzy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Inwestorzy Budżet powiatu Budżety gmin Instytucje pomocy społecznej i pieczy zastępczej Samorządy terytorialne Organizacje pozarządowe Samorządy terytorialne Instytucje pomocy społecznej Organizacje pozarządowe Inwestorzy/gospodarze obiektów Samorządy terytorialne Powiatowy Urząd Pracy 37

społecznych Środki pomocowe Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Instytucje pomocy społecznej Organizacje pozarządowe Szkoły 3.5 Tworzenie i rozwijanie różnych form terapii i wsparcia dzieci i dorosłych Budżet powiatu Budżety gmin Organizacje pozarządowe Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Środki własne uczestników Samorządy terytorialne Jednostki organizacyjne samorządów terytorialnych Organizacje pozarządowe Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna 3.6 Wspieranie i tworzenie różnych form rehabilitacji społecznej i zawodowej Budżet powiatu Budżety gmin Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Organizacje pozarządowe Samorządy terytorialne Jednostki organizacyjne samorządów terytorialnych Organizacje pozarządowe 3.7 Działania na rzecz ograniczenia zjawisk patologicznych w rodzinie 3.7.1.Tworzenie i utrzymanie Budżet samorządu województwa Samorząd powiatu Samorządy gmin 38

specjalistycznych instytucji poradnia rodzinna ośrodek interwencji kryzysowej punkty interwencji kryzysowej punkty konsultacyjne ośrodki wsparcia mieszkania chronione i miejsca hostelowe dla osób i rodzin w sytuacjach kryzysowych Budżet powiatu Budżety gmin Organizacje pozarządowe Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Organizacje pozarządowe 4. WZROST POZIOMU BEZPIECZEŃSTWA SPOŁECZEŃSTWA 4.1 Współdziałanie służb zapewniających bezpieczeństwo publiczne z innymi instytucjami oraz wsparcie kadr instytucji i służb 4.2 Ograniczenia zjawiska bezdomności Budżet Komendy Powiatowej Policji Budżety samorządów terytorialnych, Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne, Organizacje pozarządowe Komenda Powiatowa Policji Zakłady Opieki Zdrowotnej Samorządy terytorialne Jednostki organizacyjne samorządów terytorialnych, Jednostki oświatowe, Organizacje pozarządowe Społeczności lokalne Media 4.2.1 Podejmowanie działań zmierzających do zwiększenia liczby mieszkań socjalnych Budżety gmin Samorządy gminne 39

4.2.1.1 Tworzenie mieszkań chronionych 4.3 Przeciwdziałanie bezrobociu Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Samorząd powiatu Samorządy gmin 4.3.1 Promocja zatrudnienia za pomocą usług i instrumentów wsparcia dla bezrobotnych i pracodawców Budżet państwa Budżet powiatu Budżety gmin Środki zewnętrzne, unijne, Fundusze celowe Samorządy terytorialne Powiatowy Urząd Pracy Organizacje pozarządowe Społeczności lokalne Pracodawcy Szkoły Instytucje szkolące 4.3.2 Aktywizacja lokalnego rynku pracy Budżet powiatu Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Samorząd powiatu Samorządy gminne Powiatowy Urząd Pracy 4.3.3 Wsparcie lokalnych działań aktywizacyjnych Budżet powiatu Budżety gmin Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Samorząd powiatu Samorządy gmin Jednostki organizacyjne samorządów terytorialnych Powiatowy Urząd Pracy Organizacje pozarządowe 40

4.3.4 Podejmowanie inicjatyw ponadpowiatowych 4.3.5 Tworzenie instytucji (form) ekonomii społecznej (m.in.centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, spółdzielnie socjalne) Budżet powiatu Organizacje pozarządowe Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Budżety gmin Organizacje pozarządowe Środki pomocowe, zewnętrzne, unijne Fundusze celowe Samorząd powiatu Organizacje pozarządowe Jednostki organizacyjne samorządów terytorialnych, Powiatowy Urząd Pracy Samorządy gmin Organizacje pozarządowe we współpracy z samorządem powiatu, Powiatowy Urząd Pracy, jednostki organizacyjne samorządów terytorialnych 41