GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY. Rejestracja przyczyn i skutków wypadków przy pracy

GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY Rejestracja przyczyn i skutków wypadków przy pracy Warszawa, październik 2014

Wprowadzenie W działalności nadzorczo-kontrolnej i prewencyjnej Państwowej Inspekcji Pracy istotne znaczenie mają informacje i dane o zaistniałych wypadkach przy pracy oraz możliwość przetwarzania ich w układach i zestawieniach służących podejmowaniu skutecznych działań prewencyjnych. Do analizowania wypadkowości w podmiotach objętych nadzorem PIP wykorzystywane są publikacje statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego, opracowywane na podstawie statystycznych kart wypadków przy pracy sporządzanych przez pracodawców, u których miały miejsce zdarzenia wypadkowe. W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 14, poz. 80 z póżn. zm.) określono m.in. wzór takiej karty (symbol Z-KW) oraz sposób jej wypełniania wg objaśnień, klasyfikacji i oznaczeń kodowych do jej wypełniania. System rejestrowania danych o wypadkach przy pracy zbadanych przez PIP bazuje na statystycznym modelu wypadku przyjętym przez Główny Urząd Statystyczny, odpowiadającym wymaganiom Europejskiego Systemu Statystyk Wypadków przy Pracy (ESAW). W związku z tym Ankieta Wypadki przy pracy do umieszczania danych w aplikacji komputerowej PIP (zał. nr 1) sporządzona została wg układu danych w ww. karcie statystycznej Z-KW. W niniejszym materialne przedstawiono stosowane w Państwowej Inspekcji Pracy narzędzia do rejestracji przyczyn i skutków wypadków przy pracy zgłaszanych przez pracodawców (wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe) oraz wybranych wypadków powodujących lżejsze uszkodzenia ciała - badanych przez inspektorów pracy ze względów prewencyjnych. Ogólna struktura danych dotyczących wypadków rejestrowanych w bazie PIP Wypadki przy pracy Informacje o wypadkach przy pracy w bazie PIP zorganizowane są w grupach zmiennych: 1. Pracodawca (dane identyfikacyjne i adresowe). 2. Poszkodowany: płeć, wiek, obywatelstwo, status zatrudnienia, zawód wykonywany, staż pracy na zajmowanym stanowisku pracy w zakładzie, czas pracy, w jakim poszkodowany uległ wypadkowi przy pracy (nominalny czas pracy, godziny nadliczbowe, inny czas), pora nocna. 3. Skutki wypadku (śmierć poszkodowanego, ciężkie uszkodzenie ciała, inne skutki): rodzaj urazu, umiejscowienie urazu, liczba osób poszkodowanych. 4. Przebieg wypadku: data, godzina, miejsce wypadku, proces pracy, czynność wykonywana w chwili wypadku, czynnik materialny związany z czynnością wykonywaną, wydarzenie będące odchyleniem od stanu normalnego, czynnik materialny związany z odchyleniem, wydarzenie powodujące uraz, czynnik materialny będący źródłem urazu. 5. Przyczyny wypadku. 1

REJESTROWANIE PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY W systemie rejestrowania danych dotyczących wypadków badanych przez PIP (pytanie 20 w załączonej Ankiecie Wypadki przy pracy ) zgodnie z ww. rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. - przyczyny wypadków to wszelkie braki i nieprawidłowości, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku, związane z czynnikami materialnymi (technicznymi), z ogólną organizacją pracy w zakładzie lub organizacją stanowiska pracy oraz związane z pracownikiem. Z powodu ogólnego charakteru klasyfikacji przyczyn stosowanych w obowiązującej karcie statystycznej wypadku przy pracy, która w wielu przypadkach nie daje możliwości formułowania precyzyjnych wniosków prewencyjnych oraz sporządzania pogłębionych ocen stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w określonych obszarach zagrożeń zawodowych, opracowano dla potrzeb PIP klasyfikację przyczyn zawierającą uszczegółowione zagadnienia w wybranych kwestiach. Dotyczy to tak istotnych dla skutecznej profilaktyki zagadnień, jak: niedostateczne przygotowanie zawodowe poszkodowanego, w tym: - niewłaściwie przeprowadzone szkolenie bhp, - brak uprawnień kwalifikacyjnych, dopuszczenie do pracy (eksploatacji) czynnika materialnego bez: - odbioru przez uprawnione organy, - badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, - pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne, polegające na szczegółowym rozróżnieniu braku od niewłaściwych: urządzeń zabezpieczających, środków ochrony zbiorowej, elementów sterowniczych, sygnalizacji zagrożeń, nadmierna eksploatacja w wyniku: - przedłużenia czasu eksploatacji, - przeciążenia, nieprawidłowe zachowanie się pracownika wynikające z nieznajomości przepisów oraz zasad bhp bez rozstrzygnięcia, czy wynikało to z niedostatecznego przygotowania zawodowego lub lekceważenia znajomości przepisów bhp. Poniżej przedstawiono zmodyfikowaną, w stosunku do ww. modelu GUS, klasyfikację przyczyn wypadków przy pracy stosowaną przez inspektorów pracy badających wypadki zgłoszone i zaistniałe w 2014 r. Uzupełnienia lub uszczegółowienia poszczególnych pozycji dotyczące przyczyn wypadków zostały wyróżnione kolorem niebieskim. 2

Przyczyny wypadku Niewłaściwy stan czynnika materialnego 000 Wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego Wady konstrukcyjne czynnika materialnego będące źródłem zagrożenia 001 Niewłaściwa struktura przestrzenna czynnika materialnego 002 Nieodpowiednia wytrzymałość czynnika materialnego 003 Niewłaściwa stateczność czynnika materialnego 004 Brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające Brak urządzeń zabezpieczających Niewłaściwa konstrukcja urządzeń zabezpieczających Niewłaściwe działanie urządzeń zabezpieczających Brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej (w odniesieniu do czynnika materialnego) Brak środków ochrony zbiorowej Niewłaściwa konstrukcja środków ochrony zbiorowej Niewłaściwe działanie środków ochrony zbiorowej Niewłaściwe elementy sterownicze Niewłaściwa konstrukcja Niewłaściwe rozmieszczenie elementów sterowniczych Niewłaściwe działanie elementów sterowniczych Brak lub niewłaściwa sygnalizacja zagrożeń (informacji wizualnej i/lub dźwiękowej) Brak sygnalizacji zagrożeń Niewłaściwe rozmieszczenie elementów sygnalizacji zagrożeń Niewłaściwy dobór środków sygnalizacji zagrożeń Niedostosowanie czynnika materialnego do transportu, konserwacji lub napraw Brak lub niewłaściwe urządzenia zatrzymywania awaryjnego Nieprawidłowości projektowo-konstrukcyjne środków ochrony indywidualnej Inne, niewymienione lub nieokreślone nieprawidłowości projektowo-konstrukcyjne Stosowanie niebezpiecznych samych w sobie technologii, procesów lub sposobów zasilania Nie przestrzeganie zasad ergonomii przy projektowaniu lub konstruowaniu czynnika materialnego Niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego Zastosowanie materiałów zastępczych Zastosowanie materiałów o innych właściwościach niż wymagane Zastosowanie materiałów nie spełniających wymagań w zakresie jednorodności, odporności na korozję, stopnia stężenia Kod 005 005.1 005.2 005.3 006 006.1 006.2 006.3 007 007.1 007.2 007.3 008 008.1 008.2 008.3 009 010 011 019 019.1 019.2 021 021.1 021.2 Niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych 022 Inne, niewymienione lub nieokreślone nieprawidłowości wykonania Wykonanie bez projektu lub wg projektu niekompletnego Wykonanie niezgodne z projektem 039 039.1 039.2 Wady materiałowe czynnika materialnego Ukryte wady materiałowe czynnika materialnego 041 Niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego Nadmierna eksploatacja czynnika materialnego Przedłużenie czasu użytkowania Przeciążenie 061 061.1 061.2 Niedostateczna konserwacja czynnika materialnego 062 Niewłaściwe naprawy i remonty czynnika materialnego 063 Inne, niewymienione lub nieokreślone nieprawidłowości związane z eksploatacją czynnika 079 materialnego Niewłaściwa ogólna organizacja pracy Nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań 101 Niewłaściwe polecenia przełożonych 102 Brak nadzoru 103 Niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych 104 3

Wykonywanie, z polecenia osób sprawujących nadzór, prac nie wchodzących w zakres obowiązków pracownika Brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym Instrukcji prowadzenia procesu technologicznego Instrukcji eksploatacji urządzeń energetycznych Instrukcji obsługi maszyn i urządzeń Dopuszczenie do pracy czynnika materialnego bez wymaganych kontroli, przeglądów Eksploatacja bez odbioru przez uprawnione organy, w tym dozoru technicznego Brak badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia emitowanych do środowiska pracy Brak pomiarów skuteczności środków ochrony przeciwpożarowej Inne nieprawidłowości związane z dopuszczeniem do pracy czynnika materialnego Tolerowanie, przez osoby sprawujące nadzór, odstępstw od przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy Niedostateczne przygotowanie zawodowe pracownika Brak wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych Brak odpowiednich kwalifikacji lub przygotowania pracownika (np. na podstawie 61 ust. 1 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub 29 rozporządzenia w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy) Brak przeszkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Brak instruktażu stanowiskowego Brak szkolenia okresowego 105 106 106.1 106.2 106.3 107 107.1 107.2 107.3 107.4 108 109 109.1 109.2 110 110.1 110.2 Tolerowanie, przez osoby sprawujące nadzór, stosowania niewłaściwej technologii 111 Dopuszczenie do pracy pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez badań lekarskich 112 Wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej 113 Wykonywanie prac pomimo niewłaściwego zaopatrzenia w narzędzia, surowce Niewłaściwe przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Niewłaściwie przeprowadzony instruktaż stanowiskowy Niewłaściwie przeprowadzone szkolenie okresowe Brak lub niewłaściwy dobór znaków bezpieczeństwa (z wyłączeniem nieprawidłowości projektowo-konstrukcyjnych) Brak, niewłaściwy dobór lub niezadziałanie sygnalizacji bezpieczeństwa 114 115 115.1 115.2 Inne, niewymienione lub nieokreślone nieprawidłowości związane z ogólną organizacją pracy 119 Niewłaściwa organizacja stanowiska pracy Niewłaściwe usytuowanie urządzeń na stanowisku pracy 121 Nieodpowiednie przejścia i dojścia 122 Nieodpowiednie rozmieszczenie i składowanie przedmiotów pracy (surowców, półproduktów, 123 produktów itp.) Nieusunięcie zbędnych przedmiotów, substancji lub energii (np. odpadów, opakowań, resztek 124 substancji, niewyłączenie zasilania itp.) Brak środków ochrony indywidualnej 125 Niewłaściwy dobór środków ochrony indywidualnej Brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej (nie dotyczy czynnika materialnego) Inne, niewymienione lub nieokreślone nieprawidłowości organizacji stanowiska pracy 139 Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika Używanie nieodpowiedniego do danej pracy czynnika materialnego 141 Wykonywanie pracy ręcznie zamiast przy użyciu czynnika materialnego 142 Użycie czynnika materialnego podczas przebywania osób w strefie zagrożenia 143 Niewłaściwe zabezpieczenie czynnika materialnego (np. niezaciągnięcie hamulca na postoju) 144 Udostępnienie przez pracownika czynnika materialnego osobie nie upoważnionej 145 Użycie czynnika materialnego niezgodnie z jego przeznaczeniem 146 Niewłaściwe uchwycenie, trzymanie czynnika materialnego 147 Wadliwe zainstalowanie, zamocowanie, zawieszenie czynnika materialnego przez pracownika 148 Inne, niewymienione lub nieokreślone nieprawidłowości w posługiwaniu się czynnikiem materialnym 159 Nieprawidłowości w stosowaniu sprzętu ochronnego przez pracownika Nieużywanie przez pracownika środków ochrony indywidualnej 161 116 117 126 127 4

Nieużywanie przez pracownika urządzeń zabezpieczających (omijanie, wyłączanie osłon stałych i ruchomych i innych urządzeń ograniczających lub zabezpieczających) Nieużywanie przez pracownika środków ochrony zbiorowej Niewłaściwa eksploatacja środków ochrony indywidualnej Niewłaściwa eksploatacja urządzeń zabezpieczających Niewłaściwa eksploatacja środków ochrony zbiorowej Inne 179 Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika Wykonywanie pracy nie wchodzącej w zakres obowiązków pracownika 181 Przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych 182 Wejście, wjechanie na obszar zagrożony bez upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa 183 Wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia (np. niewyłączenie maszyny, niewyłączenie napięcia) 184 Zbyt szybka jazda 185 Niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia 186 Żarty, bójki 187 Inne niewłaściwe zachowanie się pracownika 199 Stan psychofizyczny pracownika, nie zapewniający bezpiecznego wykonywania pracy spowodowany: Nagłym zachorowaniem, niedyspozycją fizyczną 201 Przewlekłą lub ostrą chorobą psychiczną 202 Zmęczeniem 203 Zdenerwowaniem 204 Spożyciem alkoholu 205 Spożyciem środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych leków mogących wpłynąć na prawidłowe funkcjonowanie pracownika 206 Innymi przyczynami 219 Nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane: Nieznajomością zagrożenia 221 Nieznajomością przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy Lekceważenie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy Nieznajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy 162 164 165 166 167 222 222.1 222.2 Lekceważeniem zagrożenia (brawura, ryzykanctwo) 223 Lekceważeniem poleceń przełożonych 224 Niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności 225 Zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem 226 Niewłaściwym tempem pracy 227 Brakiem doświadczenia 228 Innymi przyczynami 239 Inna przyczyna (jaka?) 999 REJESTROWANIE SKUTKÓW WYPADKÓW PRZY PRACY Rodzaj urazu Zmienna rodzaj urazu (pytanie 16 w Ankiecie Wypadki przy pracy ) opisuje fizyczne konsekwencje wypadku. Informacje te opisuje się pełnym kodem: 3 cyframi oraz przypisanym do niego określeniem słownym. W przypadku obrażeń złożonych, kiedy jeden z urazów jest w sposób oczywisty bardziej dotkliwy od pozostałych, wypadek taki należy zakwalifikować do grupy odpowiadającej naturze bardziej dotkliwego urazu. W sytuacji, kiedy poszkodowany doznał obrażeń należących do dwóch lub więcej rodzajów, a żadne z nich nie może być zakwalifikowane jako bardziej dotkliwe od pozostałych, inspektorzy pracy posługują się kodem 120 liczne urazy. 5

Poniższa tabela zawiera rodzaje urazów opisane odpowiednim kodem, które wprowadzane są do systemu PIP oraz wskazówki dla inspektorów pracy, ułatwiające dobór właściwych oznaczeń. Kod Rodzaj urazu Wskazówki 000 Rodzaj urazu nieznany Brak informacji lub nieokreślony 010 Rany i powierzchowne obrażenia Skaleczenia, rany otwarte, szarpane, stłuczenia z ranami, utrata paznokci, rany połączone z uszkodzeniem mięśni, ścięgien i nerwów. Sińce, stłuczenia, obrzmienia, otarcia, zadrapania, pęcherze, ugryzienia niejadowitych owadów, obrażenia powierzchowne, w tym także urazy owłosionej skóry głowy oraz obrażenia powierzchowne na skutek przeniknięcia ciał obcych do oczu, uszu, itp. 020 Złamania kości Złamania proste; złamania połączone z urazem stawu (zwichnięcia itp.) złamania połączone z obrażeniami wewnętrznymi lub obrażeniami nerwów. Złamania złożone: połączone z obrażeniami tkanek miękkich. 030 Przemieszczenia, zwichnięcia, skręcenia i naderwania Wszystkie ostre urazy mięśniowo-szkieletowe spowodowane nadwerężeniem mięśni, ścięgien, wiązadeł i stawów. Zwichnięcia: przemieszczenie kości w stawach Naciągnięcia i nadwerężenia: prowadzące do pęknięcia, rozdarcia lub poszarpania mięśni, ścięgien, wiązadeł (oraz stawów), jak również przepukliny spowodowane nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Inne rodzaje zwichnięć, naciągnięć i nadwyrężeń Amputacje i zmiażdżenia kończyn, wyłuszczenia w tym także urazowe wypadnięcie gałki ocznej i utrata ucha/uszu. 040 Amputacje urazowe (utrata części ciała) 050 Urazy wewnętrzne Obrażenia wewnętrzne bez złamań, tj. wszystkie wylewy wewnętrzne, krwotoki, skaleczenia, uszkodzenia mózgu i narządów wewnętrznych. Wstrząsy: obrażenia wewnątrzczaszkowe. Obrażenia wewnętrzne: klatki piersiowej, obrażenia organów brzusznych i miednicznych. Inne rodzaje wstrząsów i obrażeń wew. 060 Oparzenia ogniem lub środkami chemicznymi, oparzenia woda lub parą, odmrożenia Oparzenia od gorących przedmiotów lub otwartego ognia; oparzenia gorącym płynem lub parą; oparzenia na skutek tarcia, promieniowania (podczerwonego); oparzenia słoneczne; po wyładowaniu atmosferycznym; po porażeniu prądem; oparzenia z otwartymi ranami. Oparzenia chemiczne (tylko oparzenia zewnętrzne). Odmrożenia - częściowa utrata skóry, obumarcie tkanek (martwica. Inne rodzaje oparzeń, oparzeń gorącym płynem lub parą i odmrożeń. 070 Zatrucia, zakażenia Zatrucia ostre: wskutek wstrzyknięcia, spożycia, wchłonięcia przez skórę lub drogi oddechowe substancji toksycznych, żrących lub kaustycznych; ugryzienia jadowitych zwierząt, zatrucia tlenkiem węgla lub innym toksycznym gazem. Ostre zakażenia: wirusowe, bakteryjne lub spowodowane przez inne czynniki zakaźne Inne rodzaje zatruć i zakażeń 080 Tonięcie, duszenie z powodu braku tlenu 090 Skutki dźwięków, wibracji i ciśnienia 100 Skutki ekstremalnych temperatur, oświetlenia oraz promieniowania (różne od odmrożenia) 110 Wstrząsy (ostra reakcja na stres, wstrząs urazowy) Uduszenia lub udławienia na skutek kompresji, ściśnięcia lub zadławienia, wstrzymanie dopływu lub obniżenie zawartości tlenu w otaczającej atmosferze bądź przez ciała obce w drogach oddechowych Utonięcia lub podtopienia nie powodujące śmierci Inne rodzaje utonięć i uduszeń Częściowa lub całkowita utrata słuchu. Skutki działania ciśnienia powietrza lub wody. Inne ostre skutki działania dźwięku, drgań i ciśnienia Udary cieplne i słoneczne Skutki promieniowania (innego niż cieplne) - radioaktywnego, ultrafioletowych, jonizującego, choroba oczu u spawaczy Skutki obniżonej temperatury Inne skutki. Wstrząs po porażeniu prądem, wyładowaniem atmosferycznym, szok pourazowy natychmiastowy lub opóźniony. Wstrząs wskutek agresji i gróźb ze strony innych osób. Skutki agresji ze strony zwierząt, kiedy ofiara nie odniosła bezpośrednich obrażeń fizycznych; katastrofy naturalne lub inne 6

zdarzenia nie wywołane bezpośrednio przez ludzi i nie powodujące bezpośrednich obrażeń. Inne rodzaje wstrząsów. 120 Liczne urazy Ofiara doznała dwóch lub więcej równie poważnych urazów. 999 Inny uraz Obrażenia, których nie sklasyfikowano w innych grupach: w tym: uszkodzenia nerwów i rdzenia kręgowego, uszkodzenia naczyń krwionośnych; ciała obce, które przedostały się cię do organizmu przez otwory naturalne, itp. Umiejscowienie urazu Klasyfikacja umiejscowienia urazu (pytanie 17 w ankiecie Wypadki przy pracy ) pozwala na użycie jednego z poniżej podanych kodów. W przypadku, gdy uraz dotyczy kilku części ciała, należy wybrać miejsce dotknięte najcięższym urazem. W pozostałych przypadkach, na właściwym poziomie klasyfikacji należy użyć kodu dla kilku części ciała. Poniżej przedstawiona tabela zawiera określone umiejscowienia urazu opisane odpowiednim kodem, które wprowadzane są do systemu PIP. Umiejscowienie urazu Kod Umiejscowienie urazu nieznane lub nieokreślone 00 Głowa Czaszka, mózg, z naczyniami krwionośnymi 11 Twarz 12 Oko, oczy 13 Ucho, uszy 14 Ząb, zęby 15 Głowa, liczne miejsca 18 Głowa, miejsca niewymienione lub nieznane 19 Szyja wraz z kręgosłupem szyjnym 20 Grzbiet, łącznie z kręgosłupem 30 Tułów i organy wewnętrzne Żebra, łopatki Organy wewnętrzne klatki piersiowej Obszar miednicy i brzucha, wraz z organami wewnętrznymi Tułów i organy wewnętrzne, liczne miejsca urazu Tułów i organy wewnętrzne, miejsca niewymienione lub nieznane Kończyny górne Bark wraz ze stawem barkowym Ramię wraz z łokciem Dłoń Palec, palce Nadgarstek Kończyny górne, liczne miejsca urazu Kończyny górne, miejsca niewymienione lub nieznane Kończyny dolne Biodro ze stawem biodrowym Noga ze stawem kolanowym Staw skokowy Stopa Palec, palce Kończyny dolne, liczne miejsca urazu Kończyny dolne, miejsca niewymienione lub nieznane Całe ciało i jego różne części Całe ciało Liczne urazy części ciała 71 78 Inna część ciała 99 41 42 43 48 49 51 52 53 54 55 58 59 61 62 63 64 65 68 69 7

Liczba osób poszkodowanych W ramach rejestrowania danych dotyczących skutków wypadków przy pracy - badanych przez PIP - uwzględnia się zaistnienie wypadku pojedynczego lub zbiorowego (wypadek, w wyniku którego temu samemu zdarzeniu uległy co najmniej dwie osoby). Podsumowanie i dalsze perspektywy udoskonalenia systemu rejestracji przyczyn i skutków wypadków przy pracy Działalność kontrolno-nadzorcza i prewencyjna PIP w zakresie bezpieczeństwa pracy skupia się na branżach i zakładach o największej skali zagrożeń wypadkowych. Wciąż jednym z najistotniejszych obszarów tej działalności jest badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, w szczególności o skutkach śmiertelnych lub ciężkich oraz kontrolowanie stosowania skutecznych środków zapobiegających tym wypadkom. Efektywne działania w tym zakresie wymagają sprawnego systemu rejestracji wszystkich danych, w tym dotyczących przyczyn i skutków badanych przez inspektorów pracy wypadków przy pracy. Dokonana w 2014 r. modyfikacja klasyfikacji przyczyn wypadków przy pracy umożliwia przeprowadzanie bardziej wnikliwych analiz stanu bezpieczeństwa i warunków pracy. Modyfikacji poddane zostaną również klasyfikacje pozostałych danych zbieranych podczas kontroli związanych z badaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (w tym np. słowniki maszyn, urządzeń i pozostałego sprzętu technicznego oraz zawodów osób poszkodowanych). Jednocześnie planowana jest kompleksowa modernizacja oprogramowania bazy danych PIP Wypadki przy pracy, umożliwiająca zapewnienie wysokiego poziomu jego elastyczności, czyli łatwości dostosowania w krótkim czasie do zmieniających się oczekiwań oraz lepsze wykorzystanie zgromadzonych danych dotyczących przyczyn i skutków tych wypadków. 8

Rejestracja przyczyn i skutków wypadków przy pracy stan obecny i proponowane zmiany Na podstawie wyników programu wieloletniego (etap II, 2011 2013) Szymon Ordysiński Zakład Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy

Plan prezentacji 1. Społeczne i podmiotowe czynniki powstawania wypadków przy pracy wyniki badań 2. Rejestrowanie przyczyn wypadków przy pracy w statystykach GUS 3. Propozycja modyfikacji klasyfikacji przyczyn wypadków przy pracy w Statystycznej Karcie Wypadku 4. Wypadki przy pracy a warunki pracy 5. Porównywanie danych o wypadkach przy pracy rejestrowanych w bazach GUS, PIP i ZUS 6. Analiza jakości rejestrowanych danych

1. Społeczne i podmiotowe czynniki powstawania wypadków przy pracy wyniki badań

Rodzaje przyczyn wypadków przy pracy Przyczyny pośrednie II stopnia przyczyna źródłowa Przyczyny pośrednie I stopnia przyczyna pośrednia przyczyna źródłowa przyczyna pośrednia przyczyna bezpośredni a wypadek (uraz) przyczyna źródłowa przyczyna pośrednia Przyczyny ludzkie, techniczne, a przede wszystkim organizacyjne zła polityka bhp, błędy w zarządzaniu bhp, zła ogólna organizacja pracy lub stanowiska pracy, niska kultura bezpieczeństwa

Badania wykazały związek przyczyn źródłowych np. poziomu kultury bezpieczeństwa z powstawaniem wypadków przy pracy Zaangażowanie kierownictwa i partycypacja (r P = -0,44*; p<0,01) Stosunki między pracownikami i przynależność do firmy (r P = -0,60*; p<0,01) wypadkowość Kontrola poznawcza (jasność roli dotycząca celów pracy, zakresu obowiązków, kryteriów oceny, pewności pracy i jasności przepisów) (r P = -0,34*; p<0,01) Temat IV.B.05 Ocena związku psychospołecznych warunków pracy i cech osobowościowych pracowników z organizacyjną i indywidualną kulturą bezpieczeństwa w przedsiębiorstwach transportu drogowego * wsp. korelacji Pearsona (n=63)

Pytanie dodatkowe w Z KW warunki pracy Rys. Istotne statystycznie korelacje pomiędzy wskaźnikiem zagrożenia szkodliwymi czynnikami środowiska pracy i wskaźnikiem wypadków przy pracy (współczynnik korelacji Pearsona), Na podstawie wyników programu wieloletniego (etap I, 2010-2012), Pawłowska Z., Ordysiński Sz.

Jak powstają wypadki przy pracy przyczynowość wypadkowa

Społeczne czynniki powstawania wypadków przy pracy wyniki badań (Studenski R., Ordysiński Sz.)

Podmiotowe czynniki powstawania wypadków przy pracy wyniki badań (Studenski R., Ordysiński Sz.)

2. Rejestrowanie przyczyn wypadków przy pracy w statystykach GUS

Informacje o wypadku przy pracy rejestrowane w statystykach Eurostatu i GUS

Rejestrowanie przyczyn wypadku przy pracy przez GUS analiza danych GUS Niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności 46,4% Zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem 37,3% tzw. kategorie wygodne Inna przyczyna Niewłaściwe uchwycenie, trzymanie czynnika materialnego Niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia Nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane innymi przyczynami Nieznajomość zagrożenia 11,3% 7,6% 6,7% 5,5% 4,8% Niewłaściwe tempo pracy 3,8% Rys. Najczęściej identyfikowane przyczyny wypadków przy pracy (w relacji do wypadków) Opracowanie własne na podstawie danych GUS z 2005-2010 roku

Rejestrowanie przyczyn wypadku przy pracy przez GUS analiza danych GUS 43,3% 33,1% 15,4% 5,2% 1,7% 0,7% 0,6% 1 2 3 4 5 6 7 liczba zakodowanych przyczyn Rys. Odsetek wypadków przy pracy według liczby zakodowanych przyczyn wypadków Opracowanie własne na podstawie danych GUS z 2005-2010 roku

Rejestrowanie przyczyn wypadku przy pracy przez GUS analiza danych GUS Nieprawidłowe zachowanie się pracownika 104,5% Niewłaściwy stan czynnika materialnego Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika Inna przyczyna 18,6% 15,1% 14,0% 12,8% Niewłaściwa organizacja stanowiska pracy 10,9% Niewłaściwa ogólna organizacja pracy 10,5% Niewłaściwy stan psychofizyczny pracownika 4,3% Nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika Rys. Odsetek identyfikowanych w grupach przyczyn wypadków przy pracy w stosunku do liczby wypadków przy pracy (w procentach) Opracowanie własne na podstawie danych GUS, średnia z lat 2005-2010 3,0%

3. Propozycja modyfikacji klasyfikacji przyczyn wypadków przy pracy w Statystycznej Karcie Wypadku

Przyczyny wypadku przy pracy zmiana tzw. kategorii wygodnych Z KW 1. Usunięcie z kafeterii wygodnych odpowiedzi : niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności i zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem, 2. Uściślenie kategorii nieokreślonej inna przyczyna: zmiana formy pytania na pytanie półotwarte inna, niewymieniona przyczyna, jaka? ZALETY: Pozwoli wyłonić nieuwzględnione obecnie przyczyny wypadków, Poprawi jakość danych (wyeliminuje wygodne kategorie i zwiększy możliwości klasyfikacji), WYMAGANE DZIAŁANIA: Wprowadzenie technik analizy danych opartych na data mining, Rozwiązanie problemu powtarzających się kategorii w klasyfikacji

Przyczyny wypadku przy pracy hierarchia przyczyn, przyczyna źródłowa Wprowadzenie hierarchii przyczyn i przyczyny źródłowej ZALETY: Analiza trendów przyczyn źródłowych, pozwoli zidentyfikować i wyeliminować niebezpieczne działania i warunki pracy prowadzące do bezpośredniej przyczyny wypadku przy pracy, przeciwdziałając wystąpieniu podobnych zdarzeń wypadkowych w przyszłości, Poprawi jakość danych, Pozwoli prowadzić analizy zgodnie z teorią przyczynowości wypadków. WYMAGANE DZIAŁANIA: Podniesienie kompetencji członków zespołu powypadkowego w zakresie metod badania wypadków i identyfikacji przyczyn źródłowych.

Przyczyna wypadku przy pracy propozycje zmian w obecnej klasyfikacji Z KW Trzy rodzaje proponowanych zmian: 1. Uzupełnienie treści pytania o przyczynę wypadku: JEST: nieużywanie przez pracownika urządzeń zabezpieczających PROPONOWANA ZMIANA: nieużywanie przez pracownika urządzeń zabezpieczających w tym: przechodzenie, omijanie, wyłączanie osłon stałych i ruchomych i innych urządzeń ograniczających oraz zabezpieczających 2. Połączenie przyczyn o znacznym podobieństwie znaczeniowym: niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego wady materiałowe czynnika materialnego ukryte wady materiałowe czynnika materialnego

Przyczyna wypadku przy pracy propozycje zmian w obecnej klasyfikacji Z KW 3. Rozszerzenie klasyfikacji o przyczyny wskazujące na braki lub nieprawidłowości w organizacji i zarządzaniu, np.: brak lub niewłaściwa ocena ryzyka zawodowego, nieprawidłowości związane z zaplanowaniem szkoleń i motywowaniem pracowników do podnoszenia kwalifikacji, niewłaściwe komunikowanie, nieprawidłowe przygotowanie na sytuację wystąpienia wypadku przy pracy lub awarii

Przyczyna wypadku przy pracy propozycje zmian w Z KW Czynnik materialny przyczyny klasyfikacja przyczyn często odnosi się do zbyt ogólnego dla działań prewencyjnych pojęcia czynnika materialnego PROPONOWANA JEST: ZMIANA: Miejsce powstania wypadku Pod ziemią kopalnia Przyczyna Niewłaściwe elementy sterownicze czynnika materialnego Przyczyna Niewłaściwe elementy sterownicze czynnika materialnego Czynnik materialny przyczyny Stacjonarne maszyny i urządzenia górnicze lub do robót ziemnych Wniosek dla działań prewencji? Wniosek dla działań prewencji Zmiana elementów sterowniczych stosowanych maszyn i urządzeń górniczych Dodanie czynnika materialnego przyczyny umożliwia prowadzenie analizy trendów wypadków spowodowanych konkretnymi przyczynami, jak: wady konstrukcyjne budynków, nadmierna eksploatacja maszyn górniczych, itp.

Pytanie dodatkowe w Z KW warunki pracy Rys. Istotne statystycznie korelacje pomiędzy wskaźnikiem zagrożenia szkodliwymi czynnikami środowiska pracy i wskaźnikiem wypadków przy pracy (współczynnik korelacji Pearsona), Na podstawie wyników programu wieloletniego (etap I, 2010-2012), Pawłowska Z., Ordysiński Sz.

5. Porównanie danych dotyczących wypadków przy pracy w bazach GUS, PIP i ZUS

Liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy według PIP i GUS Wypadki śmiertelne 615 520 PIP 505 514 446 406 396 404 GUS 332 350 2008 2009 2010 2011 2012 1131 900 969 780 845 883 645 703 PIP GUS 724 627 Wypadki ciężkie 2008 2009 2010 2011 2012 źródło: GUS Wypadki przy pracy; PIP Sprawozdanie GIP

Przyczyny różnicy w liczbie wypadków przy pracy według PIP i GUS 1. PIP publikuje liczbę wypadków przy pracy zaistniałych w danym roku, GUS liczbę wypadków przy pracy zgłoszonych w danym roku Liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy według roku w którym zaistniały, zgłoszona do PIP i GUS do 2012 roku 615 509 505 514 415 440 PIP 396 365 GUS 332 300 Wypadki śmiertelne 2008 2009 2010 2011 2012 Wypadki ciężkie 1131 874 969 787 845 883 632 685 PIP GUS 724 536 2008 2009 2010 2011 2012

Przyczyny różnicy w liczbie wypadków przy pracy według PIP i GUS 2. Różnice w opóźnieniu w zgłaszalności danych: PIP publikuje liczbę wypadków przy pracy na podstawie przeprowadzonych postępowań w zakresie badania okoliczności i przyczyn wypadków zaistniałych w danym roku i zakończonych do czasu przygotowania sprawozdania (np. sprawozdanie 2012 stan na 25.03.2013 r.), GUS publikuje wypadki przy pracy zgłoszone w danym roku (do końca marca roku następnego), 6,2% 9,2% 8,3% 10,3% 9,4% 12,9% 13,7% 9,2% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Rys. Udział wypadków przy pracy, które miały miejsce wcześniej niż data ich rejestracji, w ogólnej liczbie wypadków przy pracy zarejestrowanych przez GUS w danym roku źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Przyczyny różnicy w liczbie wypadków przy pracy według PIP i GUS Rys. Czas jaki upływa od zaistnienia śmiertelnego i ciężkiego wypadku przy pracy do jego zgłoszenia do PIP źródło: raport CIOP-PIB i PIP pt. Analiza rozbieżności w danych o wypadkach przy pracy zarejestrowanych przez PIP i GUS w latach 2006-2008

Liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy według ZUS i GUS Dane podają liczbę osób poszkodowanych w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 pracowników Tysiące Wypadki ogółem 158,8 99,2 ZUS GUS 106,0 112,6 111,3 115,3 82,8 89,0 91,8 85,5 Tysiące ZUS GUS 2008 2009 2010 2011 2012 1,2 1,2 1,1 1,0 1,1 0,9 1,00,9 1,0 0,8 Wypadki ciężkie i śmiertelne 2008 2009 2010 2011 2012 ZUS publikuje liczbę wypadków przy pracy zaistniałych w danym roku, GUS liczbę wypadków przy pracy zgłoszonych w danym roku

6. Analiza jakości rejestrowanych danych

Analiza jakości danych GUS dotyczących wypadków przy pracy system weryfikacji i czyszczenia danych Błędy w danych pomyłki podczas wprowadzania wiek 15 lat = 2597 wiek 16 lat = 3660 100 = staż pracy > wiek (największa różnica:35 lat) 26 = wiek = staż pracy Na podstawie danych z lat 2005 2010 Na podstawie danych z 2012 r.

Analiza jakości danych GUS dotyczących wypadków przy pracy system weryfikacji i czyszczenia danych Wprowadzenie mechanizmów kontroli błędów, weryfikacji i czyszczenia danych metodą data mining automatycznie zidentyfikuje logiczną sprzeczność Czynność wykonywana Chodzenie, bieganie, wchodzenie na, schodzenie z Czynnik materialny czynności Narzędzia ręczne bez napędu Liczba wypadków przy pracy 139 Czynność wykonywana Chodzenie, bieganie, wchodzenie na, schodzenie z Czynnik materialny czynności Narzędzia zmechanizowane trzymane w ręku lub prowadzone ręcznie, Liczba wypadków przy pracy 59 Czynność wykonywana Chodzenie, bieganie, wchodzenie na, schodzenie z Zjawiska fizyczne hałas, promieniowan ie, ciśnienie Czynnik Liczba materialny wypadków 8 czynności przy pracy

Analiza jakości danych GUS dotyczących wypadków przy pracy informacja o skutkach wypadków o Ponieważ GUS rejestruje poszkodowanych w wypadkach przy pracy informacja o stratach materialnych spowodowanych zbiorowym wypadkiem przy pracy oraz stratach czasu pracy innych osób może zostać zliczona kilkukrotnie dla jednego wypadku, o Straty czasu pracy innych osób (w roboczogodzinach) zarejestrowane przez GUS w 2012 r. wynosiły: 0 roboczogodzin dla 90% poszkodowanych w wypadkach przy pracy, 90 tys. roboczogodzin w sumie dla wszystkich zarejestrowanych wypadków przy pracy. o Szacunkowe straty materialne spowodowane wypadkiem zarejestrowane przez GUS w 2012 r. wynosiły: 0,0 zł dla 97,4% poszkodowanych w wypadkach przy pracy, 241,8 mln. zł w sumie dla wszystkich zarejestrowanych wypadków przy pracy.

Główne wnioski dotyczące rozbieżności w zarejestrowanych przez GUS, ZUS i PIP danych dotyczących wypadków przy pracy o o o W bazach danych GUS nie jest rejestrowanych (nawet z opóźnieniem) co najmniej 13%-27% wypadków śmiertelnych oraz od 7%-27% ciężkich wypadków przy pracy, które są badane przez inspektorów PIP, Najmniejszą zgłaszalność do GUS śmiertelnych i ciężkich wypadków przy pracy stwierdzono w mikroprzedsiębiorstwach, z których do GUS nie trafia ok. 50% informacji o wypadkach śmiertelnych i ciężkich, badanych przed inspektorów PIP, Co roku ok. 20%-25% liczby osób, które odniosły lekkie obrażenia ciała w zbiorowych wypadkach przy pracy i które zostały zgłoszone do statystyk GUS, nie jest zgłaszanych do PIP,

Główne wnioski dotyczące rozbieżności w zarejestrowanych przez GUS, ZUS i PIP danych dotyczących wypadków przy pracy o o o Baza danych PIP dotycząca wypadków ciężkich, śmiertelnych i zbiorowych, w określonym roku, zawiera więcej aktualnych informacji niż baza GUS, Baza danych PIP nie zawiera pełnych informacji o śmiertelnych i ciężkich wypadkach przy pracy. Stwierdzono, że w przedsiębiorstwach sektora publicznego, a także w niektórych sekcjach działalności gospodarczej (np. edukacja), więcej śmiertelnych i ciężkich wypadków przy pracy zarejestrowano w bazach danych GUS, Baza danych o wypadkach przy pracy ZUS pomimo wysokiej zgłaszalności, rejestruje tylko wypadki, które miały miejsce wśród objętych obowiązkiem sprawozdawczości ZUS IWA (powyżej 9 pracowników) oraz nie rejestruje informacji na temat przebiegu i okoliczności wypadku przy pracy,

Główne wnioski dotyczące rozbieżności w zarejestrowanych przez GUS, ZUS i PIP danych dotyczących wypadków przy pracy 1. Żadna z krajowych baz danych nie rejestruje wszystkich wypadków przy pracy oraz nie dysponuje wszystkimi informacjami na temat przebiegu i okoliczności wypadków przy pracy, 2. Różnice w bazach danych GUS, PIP i ZUS dotyczących wypadków przy pracy powodują rozbieżne oceny krótkoterminowych trendów wypadkowości, 3. Niepełna zgłaszalność ogólnej liczby wypadków przy pracy do statystyk państwowych występuje we wszystkich krajach UE, w których statystyki te nie są powiązane z systemem ubezpieczeń. Niepokojące jest jednak, że w naszym kraju niepełna zgłaszalność dotyczy również wypadków śmiertelnych i ciężkich, 4. Poprawa stanu istniejącego wymaga udoskonalenia obowiązujących procedur, a w szczególności powiązania baz danych ZUS z GUS i PIP.

Dziękuję za uwagę