Geoturystyka 3 (10) 2007: 29-44 The Dunajec River rafting one of the most interesting geotouristic excursions in the future trans-border PIENINY Geopark Spływ Dunajcem jako jedna z najważniejszych wycieczek geoturystycznych przyszłego transgranicznego Geoparku PIENINY Jan Golonka & Michał Krobicki AGH University of Science and Technology, Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków e-mail: jan_golonka@yahoo.com, krobicki@geol.agh.edu.pl Introduction Kraków Warszawa Kraków Nowy Targ Tarnów Nowy Sącz Abstract: The main aim of this paper is the promotion of the Dunajec River Gorge, one of the most famous geological object within the Pieniny Mts (Pieniny Klippen Belt in geological sense), for tourists who are interested in geological history of this mountain range and their geomorphological features. Basing on the general geological sketch of the Carpathian region the authors explain both main geological events during the whole Mesozoic history of the area until those forming the recent landscape and present the most important parts of the Gorge. The Dunajec River Gorge is potentially the most attractive geotouristic excursion of the future trans-border PIENINY Geopark. Key words: southern Poland, Carpathians, Pieniny Mts, Pieniny Klippen Belt, Mesozoic, Dunajec River Gorge rafting The rafting through the Dunajec River Gorge belongs to the major geotouristic attractions of Poland. It offers magnificent views of the cliffs sculptured in the Pieniny Mountains both by the tectonic activity and river erosion. It offers also the close view of outcrops of Jurassic and Cretaceous rocks as well as an insight in to the complex tectonics of the Pieniny Klippen Belt. Therefore, it serves as the site of the fieldtrips for the international conferences held in southern Poland. Recently, in 2005 and 2006 two such trips were conducted through the Dunajec River Gorge. The present paper is based on the geological field trip guidebook (Wierzbowski et al., 2006). As this guidebook is not easily available, the authors decided to publish the trip description in the Geoturystyka/Geotourism, in order to promote this top-class attrac- NORTH Brno Fig. 2 Kraków Inner Carpathians BASIN Lviv 0 100km Treść: Głównym celem niniejszego opracowania jest promocja przełomu Dunajca, jednego z najsłynniejszych geologicznych obiektów w obrębie Pienin (pienińskiego pasa skałkowego w sensie geologicznym) wśród turystów, którzy interesują się historią geologiczną tych gór i ich walorami geomorfologicznymi. W nawiązaniu do generalnego szkicu geologii rejonu karpackiego przedstawione są zarówno główne geologiczne wydarzenia z całej mezozoicznej historii tego obszaru aż do ukształtowania się współczesnych krajobrazów jak również najważniejsze części przełomu. Przełom Dunajca jest potencjalnie najbardziej atrakcyjną wycieczką geoturystyczną przyszłego transgranicznego Geoparku PIENINY. Słowa kluczowe: południowa Polska, Karpaty, Pieniny, pieniński pas skałkowy, mezozoik, spływ przełomem Dunajca Tertiary Molasse Zone Molasa trzeciorzędowa Pre-Neogene of Inner orogenic zones Przedneogeńskie utwory wewnętrznych stref orogenicznych Budapest Beograd Debrecen Iron Gate Flysch Belt Pasmo fliszowe Neovolcanic areas Obszary wulkanizmu neogeńskiego BASIN Bucuresti Pieniny Klippen Belt Pieniński pas skałkowy Neogene basins Baseny neogeńskie Fig. 1. Tectonic sketch map of the Alpine-Carpathian-Pannonian- Dinaride region (modified after Plašienka et al., 2000) Szkic tektoniczny regionu alpejsko-karpacko-panońsko-dynarydzkiego (zmodyfikowano według Plašienka et al., 2000) 29
Fig. 2. Geological map of the Polish Carpathians (after Żytko et al., 1989; simplified) Mapa geologiczna polskich Karpat (wg Żytko et al., 1989; uproszczono) Fig. 3. Satelite image of southernmost part of Poland with geological and geographical regions Zdjęcie satelitarne południowej Polski z zaznaczonymi regionami geograficznymi i geologicznymi tion among both Polish and foreign geotourists. Additionally, in near future the Dunajec River Gorge could be the main object of trans-bordering PIENINY Geopark. The trips on the Dunajec River have started in XIX th century and are still very popular nowadays. The boats are run by licensed local guides living in the Pieniny Mts villages and towns: Sromowce Wyżne and Niżne, Czorsztyn, Szczawnica and Krościenko. Originally, the boat starting point was in Czorsztyn, just beneath the castle hill. After the Dunajec River dams at Czorsztyn and Niedzica were constructed, the new harbor 30
Fig. 4. Polish part of the Pieniny Klippen Belt and location of the Dunajec River Polska część pienińskiego pasa skałkowego z lokalizacją przełomu Dunajca Fig. 5. Geological sketch of the Pieniny Klippen Belt (Polish sector) and surrounding regions (after Birkenmajer, 1979; simplified) Szkic geologiczny polskiej części pienińskiego pasa skałkowego i obszarów otaczających (uproszczono wg Birkenmajer, 1979) was built in Sromowce Kąty. Each Dunajec River boat carries 10 tourists and the pilot-guide. The boats are specially design in order to enable the easy maneuvering on the treacherous whitewaters of Dunajec. The route partly follows the state border of Poland and Slovakia. Slovaks also offer their own rafting trips although somewhat shorter route. 31
Outline of geology of the Pieniny Klippen Belt Fig. 6. Aerial view of the central Pieniny Mts and the Dunajec River Gorge Zdjęcie lotnicze centralnej części Pienin z przełomem Dunajca The Northern Carpathians are subdivided into an older range known as the Inner Carpathians and the younger one, known as the Outer or Flysch Carpathians (Figs 1, 2). The Pieniny Klippen Belt (PKB) is situated at the boundary of these two ranges (Figs 3-5). This strongly tectonized structure is about 600 km long and 1 20 km wide, stretching from Vienna to the West, to Romania to the East (Figs 1, 2). The PKB is composed of several successions of mainly deep and shallower-water limestones, covering time span from the Early Jurassic to the Late Cretaceous (Birkenmajer, 1977, 1979, 1986; Golonka & Krobicki, 2001, 2004; Wierzbowski et al., 2006 and references therein). During both the Jurassic and the Cretaceous the submarine Czorsztyn Ridge and surrounding zones formed an elongated structure dominated by pelagic-type sedimentation belonging to mainly so-called Czorsztyn Succession. This ridge was surrounded by two elongated Pieniny and Magura basins parallel to the ridge. The deepest parts of these basins show the presence of deep water Jurassic Early Cretaceous deposits (pelagic limestones and radiolarites) belonging to Złatna and Magura successions, respectively (sometimes called Grajcarek or Hulina). Somewhat shallower sedimentary zones known as the Pieniny and Branisko (Kysuca) successions have been located close to the central furrow. Transitional slope sequences between basinal units and ridge units are known as Czertezik and Niedzica 32
Fig. 8. Rafting launches in Sromowce-Kąty harbor in the Pieniny Mts. The raft No. 361 is loaded with the members of the 7 th International Congress on the Jurassic System; Kraków, September 2006 Początek spływu Dunajcem w przystani flisackiej w Sromowcach-Kątach w Pieninach. Tratwa nr 361 zajęta przez uczestników 7-ego Międzynarodowego Kongresu Systemu Jurajskiego; Kraków, wrzesień 2006 Fig. 7. General view of the Macelowa Mt and Kąty village with start of rafting on the Dunajec River Ogólny widok Macelowej Góry i wsi Kąty z przystanią flisacką spływu Dunajcem successions (Podbiel and Pruské successions in Slovakia) near the northern (Czorsztyn) Ridge. The Upper Cretaceous Paleogene flysch deposits follow the pelagic successions. Generaly, the Czorsztyn Ridge, Pieniny and Magura Basins history is tripartite: from the (i) oxygen-depleted dark/black terrigenous of Early-Middle Jurassic age sedimentation of Fleckenkalk/Fleckenmergel facies trough (ii) Middle Jurassicearliest Cretaceous deposition of crionoidal, nodular (of the Ammonitico Rosso type) or cherty (of the Maiolica=Biancone type) limestones and radiolarites up to the (iii) Late Cretaceous sedimentation of pelagic marls facies (i.a. Scaglia Rossa = Couches Rouge = Capas Rojas; Bąk, 2000) and/or Late Cretaceous Paleogene deposition of flysch/flyschoidal series (i.a. Birkenmajer, 1986; Mišík, 1994; Aubrecht et al., 1997). One of the most rapid change of sedimentation/paleoenvironment within this basin took place from late Early Bajocian (Krobicki & Wierzbowski, 2004 and references cited therein) when well-oxygenated multicolored crinoidal limestones replaced on the dark and black sedimentation of Early-early Middle Jurassic period. The origin of the Czorsztyn Ridge was connected with this Bajocian postrift geotectonic reorganization (Golonka et al., 2003; Krobicki, 2006). The Late Jurassic (Oxfordian-Kimmeridgian) history of the PKB reflects strongest facial differentiation within sedimentary basin where mixed siliceous-carbonate sedimentation took place. The formation of limestones of the Ammonitico Rosso type was mostly related with existence of elevated part of sea bottom (Czorsztyn Ridge and its slopes), whereas deposition of radiolarites (Birkenmajer, 1977, 1986; Fig. 9. General view on the Macelowa Mt from the raft Widok generalny na Macelową Górę ze szlaku spływu Mišík, 1999) took place in deeper parts of the bordering basins. Largest deepening effect is indicated by widespread Oxfordian radiolarites which occur in all the basinal successions, whereas the shallowest zone (Czorsztyn Succession) is completely devoid of siliceous intercalations at that time. The Czorsztyn Succession during latest Jurassic Early Cretaceous time (Tithonian-Berriasian) includes hemipelagic to pelagic organogenic carbonate deposits of medium depth. In the same time within deeper successions cherty limestone 33
Fig. 10. Close view of the lower part of the Macelowa Mt (a) with Upper Cretaceous grey mudstones of the Śnieżnica Mudstone Member (b) and the Macelowa Marl Member (Scaglia Rossa-type of red globotruncana marls) (c, d) of the Jaworki Formation Zbliżenie dolnej części Macelowej Góry (a) z górnokredowymi szarymi mułowcami śnieżnickimi (ogniwo mułowców śnieżnickich) (b) i czerwonych margli globotrunkanowych facji Scaglia Rossa (ogniwo margli z Macelowej) (c, d) formacji z Jaworek of Maiolica-type (=Biancone) facies were deposited. It is one of the famous, widespread Tethyan facies well known both from the Alpine and the Apennine regions. These white-grey, micrite well bedded calpionellids-bearing limestones built now highest part of the Pieniny Mts (e.g., Trzy Korony Mt, Sokolica Mt etc). The Late Cretaceous pelagic deposits developed as Scaglia Rossa pelagic, foraminiferal, multicoloured green/variegated/ red marls (= Couches Rouge = Capas Rojas) were deposited during the next episode of basin evolution (Birkenmajer, 1986; Bąk, 2000), when unification of sedimentary facies took place within ridge and slope successions (Albian-Coniacian). The flysch facies were deposited in the basinal parts during this syn-orogenic stage of the development of the Pieniny Klippen Belt Basin. The Czorsztyn Ridge collided with the Inner Carpathian terrane at the Cretaceous/Tertiary and accretionary wedge with flysch deposits containing numerous olistolites was formed (Golonka et al., 2005, 2006). Present day confines of the Pieniny Klippen Belt are strictly tectonic reflecting its Paleogene-Neogene evolution 34
when (sub)vertical faults and shear zones developed and a strong reduction of space of the original sedimentary basins took place. The NE SW striking faults accompanying the Klippen Belt have the character of lateral slips. It is indicated by the presence of flower structures on the contact zone of the Magura Unit and the Klippen Belt, or by the structural asymmetry of the Inner Carpathian Paleogene Basin. The tectonic character of the Polish section of the PKB is mixed. Both the strike slip and thrust components occur here (Figs 2, 4, 5) (e.g. Książkiewicz, 1977; Golonka & Rączkowski, 1984; Birkenmajer, 1986; Nemčok & Nemčok, 1994; Jurewicz, 1997, 2005; Golonka et al., 2005). In general the subvertically arranged Jurassic Lower Cretaceous basinal facies display the tectonics of the diapir character originated in the strike-slip zone between two plates. The ridge facies are often uprooted and display thrust or even nappe character. The Niedzica Succession is thrust over the Czorsztyn Succession, while the Czorsztyn Succession is displaced and thrust over the units of Magura Nappe (e.g. Książkiewicz, 1977; Golonka & Rączkowski, 1984; Jurewicz, 1997, 2005). The Grajcarek Unit is often thrust over the Krynica Sub-Unit of the Magura Nappe. The Upper Cretaceous Paleogene flysch sequences of the Złatne Furrow (Golonka & Sikora, 1981) are often thrust over the various slope and ridge sequences. The PKB tectonic components of different age, strike-slip, thrust as well as toe-thrusts and olistostromes mixed together, are giving the present-day melange character of the PKB, where individual tectonic units are hard to distinguish. Good visible effect of several tectonic phases of folding and deformations within the Pieniny Klippen Belt is geomorphologic view of tectonically isolated klippes of Jurassic and Cretaceous hard rocks surrounding by softer shales, marls and flysch deposits. Fig. 11. The raft is approaching the newly constructed bridge connecting Sromowce Niżne village (Poland) with Czerwony Klasztor village (Slovak Republic) Na trasie spływu zbliżamy się do nowoskonstruowanego mostu łączącego Sromowe Niżne po polskiej stronie granicy z Czerwonym Klasztorem po stronie słowackiej The boat trip description The boat trip launches from Sromowce Kąty village within the Pieniny Klippen Belt (Figs 6, 7). The harbor (Fig. 8) is easily accessible by car or bus. The village is located 110 kilometers from the center of Kraków from the Balice international airport. It can also be accessed from Zakopane. Many travel companies offer the rafting trips combined with the coach transportation. The couches bring tourist to the starting point and pick them up at the final destinations in Szczawnica or Krościenko. First viewpoint is the Macelowa Mt (Figs 7, 9, 10) there strongly folded Jurassic-Cretaceous deposits are visible on the southern slope of Macelowa Mt, where the Pieniny Succession is completely overturned. The oldest Oxfordian radiolarites occupy topmost part of the Macelowa Mt, grey cherty limestones of the Maiolica facies (Pieniny Limestone Formation) occupy transitional part (Fig. 9) whereas the lowest (topographically) position is held by Late Cretaceous Globotruncana-bearing marls of the Scaglia Rossa type (Jaworki Formation) (Fig. 10) (Birkenmajer, 1979; Bąk, 2000). Red marls and marly limestones with greyish intercalations of calcareous sandstones and siltstones dominate in this outcrop. This is youngest part of multicoloured (green-variegated-red) globotruncanid marls of so-called Macelowa Marl Member of the Jaworki Formation with good Fig. 12. View of Czerwony Klasztor village and rolling hills of the Central Carpathian Paleogene flysch Widok na wieś Czerwony Klasztor i otaczające go wzgórza zbudowane z paleogeńskiego fliszu centralnokarpackiego Fig. 13. Yard of the Czerwony Klasztor monastery Dziedziniec klasztorny w Czerwonym Klasztorze 35
Fig. 15. Thin-bedded grey cherty limestones of the Maiolica-type facies (Pieniny Limestone Formation) within the Sobczański Gorge Cienkouławicone wapienie rogowcowe facji Maiolica (formacja wapienia pienińskiego) w Wąwozie Sobczańskim Fig. 14. Beginning of the proper Dunajec River Gorge close to the entrance to the Sobczański Gorge Początek właściwego przełomu Dunajca w pobliżu wejścia do Wąwozu Sobczańskiego foraminiferal Late Cretaceous biozonation (Dicarinella concavata D. asymmetrica foraminiferal zones of the Upper Coniacian-Santonian) (Bąk, 2000). These deposits originated during last episode of evolution of the Pieniny Klippen Basin, when unification of sedimentary facies took place within all successions. The Tethyan Ocean Scaglia Rossa type facies (= Couches Rouge = Capas Rojas) wide- spread in Late Cretaceous indicate a wide connections between several branches of this ocean. Passing by the Macelowa Mt the river crosses through the major vertical strike-slip fault separating the Pieniny Klippen Belt from the rolling hills of the Central Carpathians (Figs 11, 12). These hills are built of Central Carpathian Paleogene flysch rocks deposited within the Spiš depression of the Central Carpathian Paleogene Basin (Fig. 5). This basin includes the Podhale, Liptov, Orava and Spiš depressions. It is built of Paleogene deposits underlain by mostly calcareous Mesozoic rocks. After a retreat of the Late Cretaceous sea, a subsequent transgression took place in the Middle Eocene that resulted in the formation of conglomerates and limestones in the initial phase. These deposits form a base member of the Podhale Paleogene. Then the typical flysch deposits were formed. Directly on the transgressive deposits of the calcareous Eocene rest the younger, Eocene Early Miocene flysch strata. The largest thickness of the latter, ca. 3.000 m, was found in the Chochołów PIG-1 well. In the Slovakian Orava this sequence is known as the Podtatranská Group (Gross et al., 1984), which is the equivalent of the Podhale flysch in Poland. The Szaflary Beds occurring in the northern part of the Basin are generally assigned to the oldest flysch members or units. The shale flysch of the Zakopane Beds (Slovak Huty Formation), the Chochołów Forma- Fig. 16. Cherts within grey micritic limestones of the Maiolica-type facies (Pieniny Limestone Formation) Rogowce w obrębie szarych wapieni mikrytowych facji Maiolica (formacja wapienia pienińskiego) 36
Fig. 17. The Trzy Korony Mt in spring (a) and winter (b) (local names of peaks from left: Kate, Sophie and Hairy Mary) Szczyt Trzech Koron na wiosnę (a) i w zimie (b) (lokalne nazwy kulminacji od lewej: Kaśka, Zośka i Kudłata Maryśka) Fig. 18. Panoramic view from the top of the Trzy Korony Mt to the east with the Małe Pieniny Mts range Panorama ze szczytu Trzech Koron na wschód z widokiem na Małe Pieniny tion (= Zuberec Formation), and the Ostrysz Formation (= Biely Potok Formation) belong to the younger members. At Sromowce Niżne village (Fig. 11) the Dunajec River enters again the Pieniny Klippen Belt. Here, the magnificent limestone walls of the Trzy Korony Mt (982 m a.s.l.), the highest mountain group of the Pieniny Mts, mark the beginnings of the most beautiful part of the Pieniny Mts the Dunajec River Gorge (Birkenmajer et al., 2001). The origin of the Gorge is related to the neotectonic movements during the Neogene time. Following the Serravalian formation of the Outer Carpathian fold-and-thrust belt, the plate boundary was covered during the Neogene by at least 600 900 m of sand, silt and clay, which were deposited in the Orava Nowy Targ Depression east of the Gorge (Chrustek & Golonka, 2005). The Dunajec River valley reached the mature stage during the latest Miocene Pliocene time. This stage is indicated by numerous meandering bends of the river. The vertical uplift of the Pieniny Mts followed the meandering stage of the Dunajec River. Faulting and uplifting played a tremendous role during the Neogene tectonic evolution. Dense and regular fault net is one of the characteristic features of the Carpathians. Brittle, mainly strike-slips faults combined with other dynamic tectonic boundaries allowed the propagation of individual, detached blocks to the realm of the future Carpathian region (Golonka et al., 2006). At least some of the faults were still active during the Quaternary Fig. 19. The Grabczycha Cliffs Klify Grabczychy (Baumgart-Kotarba, 1996, 2001; Zuchiewicz et al., 2002). The studies on the 1995 earthquake (Baumgart-Kotarba, 2001 and references therein) show the good agreement of focal model with the trends of vertical crustal movements. The recent vertical movements in the area are up to + 0.5 mm per year (Vanko, 1988; Vass, 1998). During the fault-related uplift the Dunajec River cut through the competent, Jurassic Early Cretaceous cherty limestones, forming the magnificent cliffs of the Gorge (Figs 14-16). Most recently description of age and origin of the Dunajec River Gorge with the review of structural and geomorphological features of the Pieniny Mts was published by Birkenmajer (2006). On the right bank of the Dunajec River the Czerwony Klasztor (Red Monastery) is visible (Figs 12, 13). Its original name was Lachnicki, its present name is derived from the red roofs of the buildings. It is located in the St. Andrew valley (elevation 453 m a.s.l.), at the Lipnik and Dunajec rivers and is surrounded by the houses of Czerwony Klasztor village (Tłuczek, 2004). The Red Monastery construction has started in 1330, the church was built in 1360. In 1705 it was remodeled the Camelot order. The Camelots who moved from Italy constructed new houses, hospital and famous apothecae. Brother Cyprian (Franciszek Ignacy Jeszke) the pharmacist collected the first herbarium including 282 plants from the Pieniny and the Tatra Mts. The herbarium guide has the plant names in Greek, Latin, Polish, Slovakian, and German. The 37
Fig. 20. Panoramic view of the central part of the Dunajec River Gorge Panoramiczny widok centralnej części przełomu Dunajca Fig. 21. The Ostra Skała Klippe Ostra Skała Fig. 22. The Facimiech Mt cliffs Klify Facimiecha Fig. 23. The Sokolica Mt Sokolica 38
Fig. 25. The Wylizana and Sama Jedna rocks in the sunset Wylizana i Sama Jedna w wieczornym świetle zachodzącego słońca Fig. 24. The Głowa Cukru Klippe Skałka Głowa Cukru Pieniny highlanders believed that brother Cyprian was a sorcerer, which could fly on the home-made wings from the Trzy Korony Mt to the yard of the monastery (Tłuczek, 2004). The Trzy Korony (Three Crowns) Mt (Fig. 17) belongs to the most frequently visited and honored mountain peaks in Poland. The magnificent panorama from the summit allows to see several mountain ranges: the Małe Pieniny Mts (Fig. 18), the Tatra Mts, the Spiska Magura, the Sądecki Beskid and the Gorce. The Pieniny highlanders named three peaks (crowns) using girls names: Kaśka (Kate), Zośka (Sophie) and Kudłata Maryśka (Hairy Mary) (Fig. 17). All rocks between the Trzy Korony Mt and the river level belong to the Pieniny Nappe. The peaks are formed by very strongly folded, usually vertical, cherty limestones (Maiolica/Biancone facies) of the Pieniny Limestone Formation (Kimmeridgian-Albian) whereas the mountain slopes include Cretaceous marls and flysch sequences. The Pieniny Limestone Formation build steep cliffs: the Grabczycha (Fig. 19) and the Ostra Skała (Figs 20, 21). Two cliffs: the Grabczycha Niżnia (ok. 550 m a.s.l.) and Wyżnia (ok. 540 m a.s.l.) are located at the entrance of the proper Dunajec River Gorge. The Grabczycha Niżnia hosts a sizeable cave called Grota Rybacka (Fisherman s Cave). Lower parts of the cliffs are inhabited by numerous snakes. The so-called Zbójnicki Skok or Janosikowy Skok (Janosik s or highland robber s jump) is the narrowest fragment of the Gorge. The river depth is about 8 m in this place. Janosik was a legendary chief of XVIIIth century highland robbers. He is famous and known as Polish and Slovak counterpart of Robin Hood. Many books, plays and movies were dedicated to Janosik. The plays include musical Na Szkle Malowane (Painted on the Glass), which has been continuously performed for thirty years in Bratislava, perhaps establishing the world record. According to legends, Janosik, when chased by policemen, escaped by jumping across the Dunajec River. Another white cliff Świnia Skała (Pig Rock) (elevation 560 m a.s.l.) stands up to 100 m above the river level on the left bank of Dunajec. It is also built of the Pieniny Limestone Formation. These pelagic cherty limestones are composed of tiny (below 0,01 mm size) planktonic algae Nannoconus and of radiolaria. The cherty limestones are bedded and strongly deformed. We can observe synclines, anticlines and numerous faults. Many layers are vertical. These deformations were caused by strike-slip movement of the Central Carpathians plate against the North European plate. The plates acted like millstones grinding the Pieniny Klippen Belt rocks. On the south side of the cliff the Lisia Jama (Fox Cave) is located 16.5 m long and 14 m high. Here the ore prospectors were seeking for gold, without any significant success (Tłuczek, 2004). The Dunajec River is winding within the Gorge. The guides usually ask tourists to figure the direction of the river bends. The very sharp bend (145 ) is at the foot of the Barsztyg Mt, on the right bank of the river. The Facimiech Mt built of the Pieniny Limestone Formation on the Polish side of the river form a large peninsula surrounded by Dunajec. The cherty limestones of the Facimiech Mt cliffs (783 m a.s.l.) (Fig. 22) are vertically arranged like most of the rocks in the Pieniny Klippen Belt. According to the boat guides, the rocks shape resembles the eagle (the Polish National emblem) and the nun. The karst processes formed the 20 m long cave and a shallow, but spacious hole under the Eagle, which serves as a shelter for boats during thunderstorms and heavy rains (Tłuczek, 2004). The Pieniny Road runs along the Slovak bank of the river. This 12 km long road connecting Polish Szczawnica and Slovak Czerwony Klasztor villages is frequently visited by hikers and bikers. Above the Pieniny Road the scenic Huta meadow is visible. The meadow s name is derived from the small glass mill established in 1690 by Elizabeth Rakoczy, owner of the Czerwony Klasztor and then abandoned for long 39
Fig. 26. Tectonic deformations of thin-bedded cherty limestones of the Pieniny Limestone Formation (Wylizana Klippe) Deformacje tektoniczne cienkouławiconych wapieni rogowcowych formacji wapienia pienińskiego (skałka Wylizana) time. At the Facimiech Mt the river bed rapidly changes its direction. This segment can be difficult for inexperienced boat pilots and thrilling for the tourists. Some 0.5 km to the south the scenic rocks known as Siedem Mnichów (Seven Monks) are visible. According to local legends they are monks from the Czerwony Klasztor who were sneaking towards the noon from the Facimiech, and were turned into stones for their sins (Tłuczek, 2004). Down the river the valley of Pieniński Potok (Valley) filled with lush green vegetation and the Ślimakowa Skała (Snail Rock) are visible on the Polish side, while on the Slovak side there is large, steep meadow called Polana (Slovak Pol ana) known for the famous Hungarian inn Csarda that had existed in the years 1885 1910 and was frequently visited by tourists from Szczawnica who enjoyed Hungarian wines and Gypsy music and later returned home on boats carrying Chinese lanterns and Bengal fires (Tłuczek, 2004). Further down the river the Sokolica Mt (Falcon s Mountain) (747 m a.s.l) belongs to the most beautiful Pieniny peaks (Fig. 23). The name is derived from numerous falcons, which used to nest here. The summit built of rigid cherty limestones lies 312 m above the river level (435 m a.s.l.). Southern cliffs of the mountains almost vertically tower over the river. The Sokolica is frequently visited by hikers because of magnificent view of the Tatra Mts and the ancient, 500 years-old pine forest (Tłuczek, 2004). The other rocks in the Sokolica group are: Cukrowa Skała (Sugar Loaf) (650 m a.s.l.) (Fig. 24) and the Wilcza Skała (Wolf s Rock 610 m a.s.l.). According to a legend, wolf was chasing deer and had fallen into the river here (Tłuczek, 2004). All these rocks are built by the Pieniny Limestone Formation cherty limestones. On the Slovak bank two rocks: Sama Jedna (Lone or Spinster Rock) and Wylizana (Licked Rock) frame the scenic gorge of the Leśnica River (Fig. 25). The Wylizana Rock (name derived from karst forms resembling salt loaf licked by sheep) displays beautiful tectonic deformation of Maiolica cherty limestones (Fig. 26). North of the Leśnica River the Polish-Slovak state boundary leaves the Dunajec River and runs along the ridge of the Małe (Little) Pieniny Mts. This mountain range forms the eastern extension of the Pieniny proper. The highest peak of the Pieniny Mts the Wysokie Skałki (1052 m a.s.l.) is located in the Małe Pieniny range. Meadows in this range are used as sheep pastures. Famous highland sheep cheese ( Oscypek ) is being produced in this area. The last Maiolica cliff on the left bank of the Dunajec River Hukowa Skała (Bang Rock) ends the Dunajec River Gorge. In the XIXth century tourists announced they arrival by pistol and mortar shots. This tradition ended with the introduction of law restricting gun possession. The boat trip passes the Polish-Slovak border check point (Fig. 27) and ends at the harbor on the right bank of the river in Szczawnica town. Szczawnica is a spa town famous for its mineral waters. These mineral waters have been known since the medieval time, but first written remarks came from XVI century. In the XIXth century the Szczawnica owner Jozef Salay turned the small highland village into a health resort. Today Szczawnica is visited by hundreds thousands of spa visitors and tourists. 85 % of town is located in the low and medium mountains. The Polish part of the Małe Pieniny range entirely belongs to the town. The chair lift brings visitors to the top of the Palenica Hill where the best mountain bike trails in Poland are available. The northern part of the town is located within the Beskid Sądecki mountain range with major peaks: Dzwonkówka (990 m a.s.l.), Skałka (1163 m a.s.l.), Przehyba (1175 m a.s.l.), Złomisty Wierch (1181 m a.s.l.) and Radziejowa (1262 m a.s.l.). The Beskid Sądecki Mts are built 40
Fig. 27. Polish-Slovak state border check-point Polsko-słowackie przejście graniczne of flysch rocks of the Magura Nappe, mainly Eocene-Oligocene Magura Sandstones. The Bryjarka Hill located close to the town center is built of andesites. The occurrence of mineral waters is related to the andesitic intrusions (Fig. 5). Water circulates through joints in andesites and flysch sandstones of the Szczawnica Formation. The ore occurrences are known to accompany the andesitic intrusions. Many prospectors visited this area seeking for gold, silver and other metals. The relics of mining activity are scattered around the town. The Pieniny trips usually ends in the Pienińska Karczma (Inn) constructed in typical Polish highland architectural style. The geotourists can taste here specialities of local cousine. On the western bank of the Dunajec River, opposite to the inn, the Zawiasy Klippe is visible (Fig. 28). The bulk of the klippe is formed by the Biancone/Maiolica-type cherty limestones (Pieniny Limestone Formation) of latest Jurassic-Early Cretaceous age. The Hedbergella microfacies with Hedbergella sp., Praeglobotruncana sp. and Thalmaninella ticinensis (Gandolfi) was found in the uppermost part of the limestones (Golonka & Sikora, 1981). It suggests the Albian age of the youngest part of the Pieniny Limestone Formation. The well developed sedimentary breccias could be also observed in the cherty limestones. These resulted from extensive gravitational faulting, which took place es- Fig. 28. The Zawiasy Klippe (cherty limestones of the Pieniny Limestone Formation) Skałka Zawiasy (wapienie rogowcowe formacji wapienia pienińskiego) Spływ przełomem Dunajca należy do głównych turystycznych atrakcji Polski. Oferuje on przepiękne widoki stromych, pienińskich ścian skalnych, ukazujących tektoniczną aktywność regionu i efekty erozji rzecznej. Stwarza również możliwość bliższego zapoznania się z odsłonięciami jurajskokredowych skał pienińskiego pasa skałkowego. Dlatego odbywały się tu liczne geologiczne wycieczki terenowe krajopecially during Neo-Cimmerian (Late Jurassic-Early Cretaceous) movements. Similar breccias are known from the Czorsztyn Succession (Birkenmajer, 1986; Golonka & Krobicki, 2001). The exact age of the breccias in the Zawiasy area is currently under investigation. Presumed initial stages of subduction of the oceanic crust in the Pieniny Klippen Belt Basin, riftogenesis, volcanic activity and even paleoceanographical conditions (Birkenmajer, 1986; Golonka & Krobicki, 2001) are most probably connected with Neo-Cimmerian tectonic event. Alternatively, the formation of such allodapic rock beds is also interpreted as an effect of eustatic events and corresponds very well to the Berriasian part of the Nozdrovice Breccia within the Inner Carpathians, which developed as scarp breccias along active submarine fault slopes (Michalík & Reháková, 1995). On the other side, the eustatic changes are presumably connected with the global plate reorganization which took place during the Tithonian-Berriasian time (Golonka et al., 2006). This global plate reorganization is also related to the Tethyan Neo-Cimmerian tectonic activities. Streszczenie Spływ Dunajcem jako jedna z najważniejszych wycieczek geoturystycznych przyszłego transgranicznego Geoparku PIENINY Jan Golonka & Michał Krobicki wych i międzynarodowych kongresów naukowych, tak jak miało to miejsce w latach 2005 i 2006. Niniejsze opracowanie oparte jest głównie na przewodniku wycieczki terenowej 7 Międzynarodowego Kongresu Systemu Jurajskiego, który odbył się we wrześniu 2006 roku w AGH w Krakowie (Wierzbowski et al., 2006). Ze względu na utrudniony dostęp do tego przewodnika osób niezwiązanych z geologią jurajską autorzy postanowili powtórzyć najważniejsze wątki tam zawarte, a dotyczące geologiczno-turystycznych aspektów spływu Dunajcem. Wycieczki spływem Dunajca zostały zapoczątkowane w XIX wieku i są bardzo popularne po dzień dzisiejszy. Tratwy obsługiwane są przez wykwalifikowanych flisaków pochodzących z pienińskich wsi i miejscowości: Sromowce Wyżne, Niżne, Czorsztyn, Szczawnica i Krościenko. Pierwotnie spływ rozpoczynał się w Czorsztynie, poniżej zamku, lecz po wybudowaniu zapory w Niedzicy nowa przystań 41
flisacka została przeniesiona do Sromowiec-Kątów. Każda z tratew zabiera 10 turystów i 2 flisaków. Droga spływu prowadzi częściowo wzdłuż polsko-słowackiej granicy państwowej. Od niedawna słowaccy flisacy również oferują spływ, lecz jest on nieco krótszy od polskiego. Geologiczne i geomorfologiczne aspekty spływu przełomem Dunajca Północna część Karpaty zachodnich podzielona jest na starszą część znaną jako Karpaty wewnętrzne i część młodszą, wyróżnianą jako Karpaty zewnętrzne lub Karpaty fliszowe. Pieniński pas skałkowy (pps) stanowi granicę pomiędzy tymi dwoma jednostkami (Fig. 1, 2, 5). Pieniński pas skałkowy składa się z kilku sukcesji, zawierających dolnojurajsko-górnokredowe osady, płytko- i głębokomorskie. Obecnie pps jest bardzo silnie ztektonizowaną strukturą mającą około 600 km długości i 1-20 km szerokości, biegnącą od okolic Wiednia na zachodzie aż po Rumunię na wschodzie. Podczas jurajsko-kredowej historii basenu pienińskiego istniał podmorski grzbiet tzw. grzbiet czorsztyński rozdzielający dwa baseny pieniński i magurski. Środkowojurajskie (bajońskie) wynurzenie grzbietu czorsztyńskiego pomiędzy basenem pienińskim a magurskim było związane z postryftową fazą ewolucji basenów. Późnojurajska (oksford-kimeryd) historia basenu pienińskiego ukazuje jego najsilniejsze zróżnicowanie facjalne z sedymentacją mieszanych utworów krzemionkowo-wapiennych. Na elewowanych częściach dna basenu (grzbiet czorsztyński i jego skłon) osadzały się wapienie bulaste typu Ammonitico Rosso a w głębszych jego partiach różnorodne radiolaryty (Birkenmajer, 1979, 1986; Mišík, 1999). Pod koniec jury i we wczesnej kredzie w obrębie sukcesji czorsztyńskiej powstawały na średnich głębokościach hemipelagiczne i pelagiczne wapienie organogeniczne, np. wapienie kalpionellowe czy muszlowce rogoźnickie. Równocześnie w głębszych partiach basenu pienińskiego (głównie sukcesja braniska i pienińska) trwała sedymentacja mikrytowych wapieni rogowcowych facji Maiolica (Biancone). Jest to jedna z najszerzej rozprzestrzenionych litofacji w całej Tetydzie. Późnokredowe utwory pelagiczne, z najmłodszym ogniwem rozwiniętym jako czerwone margle globotrunkanowe facji Scaglia Rossa (Cuches Rouges, Capas Rojas), tworzyły się w następnym etapie ewolucji basenu pienińskiego pasa skałkowego na grzbiecie czorsztyńskim i jego skłonach (Birkenmajer, 1986; Bąk, 2000). W strefach basenowych w późnej kredzie i paleogenie osadzał się flisz z licznymi olistolitami (Golonka et al., 2005, 2006). Dzisiaj pieniński pas skałkowy ma charakter tektoniczny odzwierciedlający paleogeńsko-neogeńską ewolucję geodynamiczną obszaru. Występują tu uskoki przesuwcze, nasunięcia i olistostromy (Fig. 2, 4, 5) (np. Książkiewicz, 1977; Golonka & Rączkowski, 1984; Birkenmajer, 1986; Nemčok & Nemčok, 1994; Jurewicz, 1997, 2005; Golonka et al., 2005). Z geomorfologicznego punktu widzenia pas skałkowy tworzą izolowane jurajskie i kredowe skałki zbudowane ze stosunkowo twardych utworów otoczonych bardziej miękkimi łupkami, marglami i fliszem. Spływ rozpoczyna się w przystani flisackiej w Sromowcach-Kątach (Fig. 3, 6-8). Pierwszym punktem widokowym jest Góra Macelowa (Fig. 7, 9, 10). Na jej stokach widać silnie sfałdowane osady jurajsko-kredowe, radiolaryty, wapienie rogowcowe i dominujące w odslonięciach górnokredowe margle typu Scaglia Rossa formacji z Jaworek (Birkenmajer, 1977; Bąk, 2000). Poniżej Góry Macelowej Dunajec przecina granicę pienińskiego pasa skałkowego i Karpat Wewnętrznych. Po prawej stronie rzeki widać łagodne wzgórza zbudowane z fliszu paleogenu centralnokarpackiego (Fig. 11, 12). We wsi Sromowe Niżne (Fig. 11) Dunajec znowu wpływa na teren pienińskiego pasa skałkowego i właściwego przełomu. Powstanie przełomu Dunajca jest związane z neotektonicznymi ruchami neogeńskimi. Począwszy od serawalu w rejonie granicy płyt litosfery osadzały się utwory Niecki Orawsko-Nowotarskiej. Dunajec osiągnął stadium dorzałe w późnym miocenie i pliocenie, tworząc liczne meandry. W następnym etapie rozwoju tektonicznego nastąpiło wypiętrzanie Pienin (Vanko, 1988; Vass, 1998), z którym wiąże się aktywność uskoków, głównie przesuwczych (Baumgart-Kotarba, 1996, 2001; Zuchiewicz et al., 2002; Golonka et al., 2005). Podczas tego wypiętrzania Dunajec przecinał kompetentne jurajsko-dolnokredowe wapienie rogowcowe tworząc malownicze ściany skalne przełomu (Fig. 14-17). Najnowsze opracowanie dotyczące wieku i genezy Przełomu Pienińskiego zostało przedstawione ostatnio przez Birkenmajera (2006) w nawiązaniu do skomplikowanej historii geologicznej tego regionu i jego dzisiejszych geomorfologicznych cech. Po słowackiej stronie znajduje się Czerwony Klasztor, który nazwę swą wziął najprawdopodobniej od czerwonych dachów kompleksu klasztornego (Fig. 12, 13). Budowa klasztoru, zwanego początkowo Lachnickim, rozpoczęła się w 1330 r., a murowanego kościoła w 1360 r. W 1705 r. sprowadzono tu Kamedułów z Włoch, którzy rozbudowali obiekt. Wznieśli nowe domki-pustelnie, szpital i aptekę. Farmaceutą był brat Cyprian (Franciszek Ignacy Jeszke). Stworzył on pierwszy zielnik zawierający 282 rośliny z Pienin i Tatr (Tłuczek, 2004). Górale uważali go za czarownika. Podania głoszą, że zbudował on sobie skrzydła, na których sfruwał z Trzech Koron na plac klasztorny. Szczyt Trzech Koron (Fig. 17) jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w polskich górach. Roztacza się z niego wspaniała panorama pasm górskich Pienin, Tatr, Gorców, Beskidu Sądeckiego czy Spiskiej Magury (Fig. 18). Górale nazywają trzy wierchy (korony) żeńskimi imionami: Kaśka, Zośka i Kudłata Maryśka (Fig. 17). Wzdłuż spływu Dunajcem napotykamy głównie utwory z przełomu jury i kredy wykształcone jako wapienie rogowcowe facji Maiolica. Odsłaniają się one w wielu bardzo stromych klifach wapiennych. Po polskiej stronie wystrzelają niemal prosto z wody ściany Grabczychy (Fig. 19) i Ostrej Skały (Fig. 20, 21). Grabczycha Niżnia (ok. 550 m n.p.m.) i Wyżnia (ok.540 m n.p.m.) to dwa żebra skalne u wylotu przełomu pienińskiego opadające spod Łysiny. Zbudowane są z wapienia pienińskiego. W Niżnej Grabczysze znajduje się spora Grota Rybacka (Tłuczek, 2004). Zbójnicki Skok lub Janosikowym Skok jest największym zwężeniem koryta rzeki w całym jej biegu od Tatr. Zdaniem flisaków głębokość w tym miejscy sięga 8 m. Legendy mówią, że tu zbójnicy przechodzili próby sprawności, lub że Janosik przeskoczył w tym miejscu Dunajec w ucieczce przed żandarmami. Jak go ścigali, tego 42
Janosika, z węgierski stróny uciekoł na polsko stróne bez wode. Skocuł z tyf samorodów na kraj wody, znowu przeskocuł i uciók, bo toci nie mogli tak zrobić, jak ón zrobiuł (Tłuczek, 2004). Świnia Skała (ok. 560 m n.p.m.) to turnia na lewym brzegu Dunajca poniżej Zbójnickiego Skoku. Zbudowana jest z wapienia pienińskiego (100 m wys.), jej podstawa zanurzona jest w wodzie. Od południowej strony znajduje się jaskinia o nazwie Lisia Jama z korytarzem o długości 16.5 m a wysokości 14 m. W głębi oglądać można dość grubą warstwę mleka wapiennego. Według niesprawdzonych informacji miejscowych, nad skałą ma się znajdować szyb, ok. 50 m głębokości, jakoby po dawnych poszukiwaniach złota (Tłuczek, 2004). Dunajec skręca wielokrotnie w obrębie przełomu. Flisacy zachęcają turystów do odgadywania kierunku skrętu. Ostry skręt okrąża górę Facimiech (783 m n.p.m.). Jest to potężne urwisko skalne w masywie Łysiny. Na ścianach flisacy pokazują zarysy orła polskiego i zakonnicy. W 1939 r. odkryto tu jaskinię o długości 20 m, która powstała wskutek procesów krasowych. Widoczne jest pionowe ułożenie warstw. W wielu miejscach możemy z bliska przyjrzeć się wapieniom formacji wapienia pienińskiego. Wapienie te zbudowane są głównie z mikroskopijnych glonów Nannoconus i radiolarii. Zauważamy, że wapienie są uławicone, wyraźnie sfałdowane (widoczne przeguby fałdów), często pocięte uskokami lub porozrywane. Wszystkie te struktury są wynikiem postsedymentacyjnych deformacji tektonicznych, ciągłych i nieciągłych. Wzdłuż prawego brzegu Dunajca ciągnie się Droga Pienińska, łącząca Szczawnicę i Czerwony Klasztor. Naprzeciwko Facimiecha, nieco powyżej Drogi Pienińskiej, leży malownicza polana o nazwie Huta, na której niegdyś pracowała mała huta szkła eksploatująca żwiry Dunajca, która została założona w 1690 r. przez Elżbietę Rakoczy (ówczesną właścicielkę Czerwonego Klasztoru). Jest tu również tzw. Małżeńskie Źródło. Według wierzeń, para zakochanych, która się z niego napije pobierze się w ciągu roku (Tłuczek, 2004). Siedem Mnichów poniżej Facimiechu to malownicze turnie skalne. Według legend to siedmiu skamieniałych mnichów z Czerwonego Klasztoru przekradających się do mniszki w Facimiechu. Kolejnym pięknym pienińskim szczytem, masowo odwiedzanym przez turystów, jest Sokolica (747 m n.p.m.) (Fig. 23). Wierzchołek zbudowany z twardych wapieni rogowcowych sukcesji pienińskiej, wznosi się 312 m nad poziom rzeki (435 m n.p.m.), a od południa jego efektowna ściana skalna spada uskokami do Dunajca. Na szczycie Sokolicy urzeka nas widok na przełom Dunajca i panoramę Tatr. Tu znajdują się też reliktowe sosny, z których najstarsza ma ok. 500 lat. Nazwa szczytu pochodzi...zapewne od wielu sokołów, które się na nim niegdyś gnieździły (A. Piller, 1837-38, w Tłuczek, 2004). W południowo-zachodniej grzędzie masywu Sokolicy Cukrowa Skała (Głowa Cukru) (Fig. 24) oddzielona jest małą wiszącą dolinką od Wilczej Skały (ok. 610 m n.p.m.) urwistej turni, opadającej stromą, 150 m ścianą ku Dunajcowi. Przewieszony uskok poniżej wylotu dolinki górale zwą wilczym skokiem lub wilczym spadem. Według opowiadań runął stąd wilk wraz z sarną, którą gonił w dół stoku (Tłuczek, 2004). Po słowackiej stronie obserwować można skałki Sama Jedna i Wylizana (Fig. 25), otaczające piękny wąwóz rzeki Leśnicy. Ostatnią skałką po polskiej stronie jest Hukowa Skała (ok. 470 m n.p.m.) niska turnia, ku południowi opadająca pionową ścianką skalną o 40 m wysokości. Zbudowana jest z wapienia rogowcowego sukcesji pienińskiej (facja Maiolica). Nazwę swą wzięła zapewne od głośnego echa już od ok. 1840 r. podczas spływów odbywały się pod nią tradycyjne kanonady z pistoletów i moździerzy oznajmiające zakończenie spływu Dunajcem. Tratwa mija polsko-słowackie przejście graniczne (Fig. 27) i przybija do przystani w Szczawnicy. Część miasta należy do Beskidu Sądeckiego i obejmuje południowe skłony pasma Radziejowej, aż po główny grzbiet, łącznie z najwyższym szczytem Beskidu. Obszar ten zbudowany jest z utworów fliszowych jednostki magurskiej reprezentowanych głównie przez bardzo odporne, gruboławicowe piaskowce magurskie okryte pokrywami zwietrzelinowymi. Szczawnica słynie głównie ze znacznych zasobów leczniczych wód mineralnych. Ich występowanie, podobnie jak w Krościenku, związane jest z intruzjami andezytowymi (Birkenmajer, 1979). Uczestnicy spływu zakończyć go mogą spożyciem specjałów lokalnej kuchni w regionalnej Karczmie Pienińskiej, będącej przykładem nowoczesnej architektury drewnianej nawiązującej do budownictwa góralskiego. Naprzeciwko karczmy znajdują się Zawiasy, ostatnia piękna skałka w dolinie Dunajca (Fig. 28). Jest ona zbudowana głównie z wapienia rogowcowego osadzonego w jurze wczesnej kredzie (tyton-alb). Niniejsza praca jest wynikiem realizacji zamawianego grantu uczelnianego AGH (GUZ 21.10.140.581). Anonimowemu Recenzentowi składamy serdeczne podziękowania za konstruktywne uwagi do tekstu Literatura (References) Aubrecht, R., Mišík, M. & Sýkora, M., 1997. Jurassic synrift sedimentation on the Czorsztyn Swell of the Pieniny Klippen Belt in Western Slovakia. In: Plašienka, D., Hók, J., Vozár, J. & Ellecko, M. (Eds.): Alpine evolution of the Western Carpathians and related areas: 53-64, Dionýz Stur Publisher, Bratislava. Bąk, K., 2000. Biostratigraphy of deep-water agglutinated Foraminifera in Scaglia Rossa-type deposits of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland. In: Hart, M.B., Kaminski, M.A. & Smart, C.W. (Eds.): Proceedings of the Fifth International Workshop on Agglutinated Foraminifera. Grzybowski Foundation Special Publication, 7: 15-41, Kraków. Baumgart-Kotarba, M., 1996. On origin and age of the Orava Basin, West Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 30: 101-116. Baumgart-Kotarba, M., 2001. Continuous tectonic evolution of the Orava basin from Late Badenian to the present-day. Geologica Carpathica, 52: 103-110. Birkenmajer, K., 1977. Jurassic and Cretaceous lithostratigraphic units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland. Studia Geologica Polonica, 45: 1-158. Birkenmajer, K., 1979. Przewodnik geologiczny po pienińskim pasie skałkowym. Wydawnictwa Geologiczne, 1-237, Warszawa. Birkenmajer, K., 1986. Stages of structural evolution of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians. Studia Geologica Polonica, 88: 7-32. 43
Birkenmajer, K., 2006. Przełom Dunajca w Pieninach fenomen geologiczny. Pieniny przyroda i człowiek, 9: 9-22. Birkenmajer, K., Bąk, M. & Bąk, K., 2001. Stop C5.3 Sromowce Niżne Trzy Korony Mt. In: Birkenmajer, K. & Krobicki, M. (Eds.); 12 th meeting of the Association of European Geological Societies; 10-15 September 2001, Kraków: Carpathian palaeogeography and geodynamics: a multidisciplinary approach; field trip guide. Polish Geological Institute, Kraków: 146-150. Chrustek, M. & Golonka, J., 2005. Carpathian tectonics in the making deformations and earthquakes in the Stare Bystre area (southern Poland). In: Doktor, M. & Waśkowska-Oliwa, A. (Eds.); Geotourism - new dimensions in XXI century tourism and chances for future development. 2 nd Internation Conference Geotour 2005, 22-24 September, Kraków: 16-18. Golonka, J. & Krobicki, M., 2001. Upwelling regime in the Carpathian Tethys: a Jurassic-Cretaceous palaeogeographic and palaeoclimatic perspective. Geological Quarterly, 45: 15-32. Golonka, J. & Krobicki, M., 2004. Jurassic paleogeography of the Pieniny and Outer Carpathian basins. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 110, 1: 5-14. Golonka, J. & Rączkowski, W., 1984. Arkusz Piwniczna; Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski; Detailed Geological Map of Poland: Geological Institute - Publishing House, Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa, 85 pp. Golonka, J. & Sikora, W., 1981. Microfacies of the Jurassic and Lower Cretaceous sedimentarily thinned deposits of the Pieniny Klippen Belt in Poland. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 31: 7-37 (In Polish with English summary) Golonka, J., Aleksandrowski, P., Aubrecht, R., Chowaniec, J, Chrustek, M., Cieszkowski, M., Florek, R., Gawęda, A., Jarosiński, M., Kępińska, B., Krobicki, M., Lefeld, J., Lewandowski, M., Marko, F., Michalik, M., Oszczypko, N., Picha,F., Potfaj, M., Słaby, E., Ślączka, A., Stefaniuk, M., Uchman, A. & Żelaźniewicz, A., 2005. Orava Deep Drilling Project and the Post Paleogene tectonics of the Carpathians. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 75: 211-248. Golonka, J., Gahagan, L., Krobicki, M., Marko, F., Oszczypko, N. & Ślączka, A., 2006. Plate Tectonic Evolution and Paleogeography of the Circum-Carpathian Region. In: Golonka, J. & Picha, F. (Eds.) The Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources: American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 84: 11-46. Golonka, J., Krobicki, M., Oszczypko, N., Ślączka, A. & Słomka, T., 2003. Geodynamic evolution and palaeogeography of the Polish Carpathians and adjacent areas during Neo-Cimmerian and preceding events (latest Triassic earliest Cretaceous). In: McCann, T. & Saintot, A. (Eds.); Tracing Tectonic Deformation Using the Sedimentary Record; Geological Society, London, Special Publications, 208: 138-158. Gross, P., Köhler, E. & Samuel, O., 1984. Nové litostratigrafické členenie vnútrokarpatského paleogénu (A new lithostratigraphical division of the Inner-Carpathian Paleogene Summ.). Geologicke práce Správy. Geologicky Ustav Dionyza Štura, Bratislava, 81: 103-117. Jurewicz, E., 1997. The contact between the Pieniny Klippen Belt and Magura Unit (the Małe Pieniny Mts.). Geological Quarterly, 41, 3: 315-326. Jurewicz, E., 2005. Geodynamic evolution of the Tatra Mts. and the Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians): problems and comments. Acta Geologica Polonica, 3: 295-338. Krobicki, M., 2006. Field trip A From Tethyan to Platform Facies. Outer Carpathians. Stop A5 Falsztyn Czorsztyn Succession (Aalenian- Bajocian). In: Wierzbowski, A., Aubrecht., R., Golonka, J., Gutowski, J., Krobicki, M., Matyja, B.A, Pieńkowski, G. & Uchman, A. (Eds.). Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field trip guidebook. 7 th International Congress on the Jurassic System, 6-18 September 2006, Kraków, Poland. pp. 39-41. Krobicki, M. & Wierzbowski, A., 2004. Pozycja stratygraficzna i paleogeograficzne znaczenie bajoskich wapieni krynoidowych w ewolucji pienińskiego basenu skałkowego. Tomy Jurajskie, 2: 69-82. Książkiewicz, M., 1977. The tectonics of the Carpathians. In: Pożaryski, W. (Ed.) Geology of Poland, Vol. 4, Tectonics. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 476-618. Michalík, J. & Reháková, D., 1995. Sedimentary records of Early Cretaceous tectonic activity in the Alpine-Carpathian region. Slovak Geological Magazine, 2: 159-164. Mišík, M., 1994. The Czorsztyn submarine ridge (Jurassic-Lower Cretaceous, Pieniny Klippen Belt): an example of a pelagic swell. Mitteillungen der Österreichische Geologische Gesselschaft, 86: 133-140. Mišík, M., 1999. Contribution to the lithology and paleogeography of radiolarites in the Western Carpathians. Mineralia Slovaca, 31: 491-506. Nemčok, M. & Nemčok, J., 1994. Late Cretaceous deformation of the Pieniny Klippen Belt, West Carpathians. Tectonophysics, 239: 81-109. Plašienka, D., Grecula, P., Putiš, M., Kováč, M. & Hovorka, D., 2000. Evolution and structure of the Western Carpathians: an overview. In: Grecula, P., Hovorka, D. & Putiš, M. (Eds.), Geological evolution of the Western Carpathians, Geocomplex. Bratislava, pp. 1-24. Tłuczek, D., 2004. Pozycja geologiczna paleogeńskich wapieni organogenicznych oraz zlepieńców i piaskowców organodetrytycznych rejonu Lipnika (Pieniny na południe od Szczawnicy-kartowanie detaliczne, mikrofacje, aspekt geoturystyczny). Unpublished Mr. Thesis. Archiwum ING UJ., 129 pp. Vanko, J., 1988. Mapa recentných vertikálnych pohybov Západných Karpát na Slovensku ore epochu 1952 1977. Geodetický a kartografický obzor, Bratislava, 34/76: 216-222. Vass, D., 1998. Neogene geodynamic development of the Carpathian arc and associated basins. In: Rakús, M. (Ed.); Geodynamic development of the Western Carpathians. Geological Survey of Slovac Republic, Bratislava, Dionýz Štúr Publishers: 155-158. Wierzbowski, A., Aubrecht., R., Golonka, J., Gutowski, J., Krobicki, M., Matyja, B.A, Pieńkowski, G. & Uchman, A. (Eds.); 2006. Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field trip guidebook. 7 th International Congress on the Jurassic System, 6 18 September 2006, Kraków, Poland. pp. 3-235. Zuchiewicz, W., Tokarski, A.K., Jarosiński, M. & Márton, E., 2002. Late Miocene to present day structural development of the Polish segment of the Outer Carpathians. EGU Stephen Mueller Special Publication Series, 3: 185-202. Żytko, K., Zając, R., Gucik, S., Ryłko, W., Oszczypko, N., Garlicka, I., Nemčok, J., Eliáš, M., Menčik, E. & Stránik, Z., 1989. Map of the tectonic elements of the Western Outer Carpathians and their foreland. In: Poprawa, D. & Nemčok, J. Geological Atlas of the Western Outer Carpathians and their Foreland. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa/GUDŠ Bratislava/Uug Praha. 44