Analiza rynku budownictwa socjalnego

Analiza rynku budownictwa socjalnego Przegląd sytuacji w regionach partnerów projektu ROSH Dublin Dolna Saksonia Pomorze oraz Warmia i Mazury Piemont wraz z Novarą i Asti Styria Styria (Austria) Miasto Dublin (Irlandia) Pomorze oraz Warmia i Mazury (Polska) Asti, Novara i Verbano-Cusio-Ossola (Włochy) Dolna Saksonia (Niemcy) 1

Stopka redakcyjna Koncepcja i treść Konsorcjum projektu ROSH Autorzy Heike Böhmer, Institut für Bauforschung e.v. Janet Simon, Institut für Bauforschung e.v. Erika Villa, target GmbH Gabi Schlichtmann, target GmbH Tłumaczenie Alicja Sykut, Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. Korekta Hermann Sievers, target GmbH Edel Giltenane, CODEMA Projekt graficzny Institut für Bauforschung e.v., target GmbH Fotografie na okładce Przykłady budynków reprezentujących budownictwo socjalne w Linz (Austria; autor: Ingrid Domening- Meisinger), Gdańsk (Polska; źródło: BAPE), Novara (Włochy; źródło: ATC Novara), Eisenerz (Austria; źródło: AEE) Nakład 200 egzemplarzy ROSH, grudzień 2006 r. Niniejsza broszura została opracowana na podstawie wyników projektu ROSH Termomodernizacja budownictwa socjalnego. ROSH jest europejskim projektem partnerskim w ramach programu Inteligentna Energia Europa. Projekt ma na celu rozwój i promocję kompleksowych rozwiązań termomodernizacyjnych w budynkach mieszkalnych o niskim standardzie, z uwzględnieniem aspektu efektywności energetycznej oraz zrównoważonego rozwoju. Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej broszury leży po stronie jej autorów. Broszura nie musi koniecznie odzwierciedlać opinii Wspólnot Europejskich. Komisja Europejska nie jest odpowiedzialna za jakiekolwiek wykorzystanie informacji w niej zawartych. 2

Spis treści 1. Wprowadzenie 5 2. Regiony partnerskie i instytucje w krajach partnerskich 6 3. Przegląd krajów i regionów 8 Austria Niemcy Irlandia Włochy Polska 4. Porównanie 21 5. Wnioski 25 6. Aneks 27 Analiza rynku budownictwa socjalnego w regionach partnerów projektu ROSH przedstawiona w formie tabeli 3

4

1. Wprowadzenie Modernizacja wielorodzinnych budynków socjalnych Obecnie w Europie istnieje 2,5 mln mieszkań socjalnych, co oznacza znaczący wzrost w tym sektorze od momentu rozszerzenia Unii Europejskiej. Wiele z mieszkań socjalnych zostało zbudowanych w latach 60-tych i wymagają one pilnych działań i rozwiązań modernizacyjnych. Około 1/5 energii wydatkowanej na te cele można zaoszczędzić dzięki zastosowaniu racjonalnych rozwiązań. Finansowany przez Unię Europejską projekt partnerski ROSH-Termomodernizacja budownictwa socjalnego ma na celu rozwój i promocję kompleksowych rozwiązań termomodernizacyjnych w budynkach o niższym standardzie z uwzględnieniem aspektu efektywności energetycznej oraz zrównoważonego rozwoju. Projekt ma rozwijać rynek dla zaawansowanych, efektywnych pod względem wykorzystania energii rozwiązań termomodernizacyjnych podwyższających komfort i standard życia mieszkańców. Niniejsze opracowanie omawia rynek potrzeb modernizacyjnych w sektorze budownictwa socjalnego niektórych krajów Europy i przedstawia szczegółowe informacje na temat bieżącej sytuacji w tych krajach. Omawianymi krajami są Austria (Region Styrii), Niemcy (Kraj związkowy Dolnej Saksonii), Irlandia (Miasto Dublin), Włochy (Region Piemontu, Prowincje Asti, Novara i Verbano-Cusio-Ossola) oraz Polska (Region Pomorza oraz Warmii i Mazur). Według definicji stosowanej w Europie termin budownictwo socjalne odnosi się do mieszkań dla osób o niższych dochodach. Projekt ROSH koncentruje się na budynkach wielorodzinnych. Niniejsza analiza opiera się na istniejących danych oraz na rozmowach- wywiadach z przedstawicielami instytucji liczących się w sektorze budownictwa socjalnego, przeprowadzonych przez partnerów projektu w formie kwestionariusza. Kwestionariusz zawiera zarówno ogólne informacje na temat kraju i regionu, najważniejszych regulacji prawnych i dane statystyczne, jak również dane dotyczące struktury gospodarstw domowych mieszkańców, kosztów oraz stosowanych typowych rozwiązań konstrukcyjnych i materiałów budowlanych. Broszura zawiera podsumowanie wyników analizy. Przegląd bieżącej sytuacji w budownictwie socjalnym kraju i regionu danego partnera przedstawiony jest na dwóch sąsiednich stronach. Publikacja zawiera również porównanie danych i wnioski. Aneks broszury zawiera porównanie wyników i informacji zebranych z odpowiedzi kwestionariusza. Wszystkie rezultaty projektu zostaną opublikowane na stronie internetowej projektu ROSH: www.rosh-project.eu. Grudzień 2006 r. Zespół Projektu ROSH 5

2. Regiony partnerskie i instytucje w krajach partnerskich Austria oraz Region Styrii AEE-Institute for Sustainable Technologies Gleisdorf, Austria Osoba do kontaktu: Ernst Blümel Telefon: +43 3112 588625 E-mail: e.bluemel@aee.at Grazer Energie Agentur Graz, Austria Osoba do kontaktu: Gerhard Lang Telefon: +43 316 81184821 E-mail: lang@grazer-ea.at Bułgaria Black Sea Regional Energy Centre Sofia, Bułgaria Osoba do kontaktu: Noemy Moumdjian Telefon: +35 92 9806854 E-mail: office@bsrec.bg Niemcy oraz Region Dolnej Saksonii Architektenkammer Niedersachsen Hannover, Niemcy Osoba do kontaktu: Tim Wameling Telefon: +49 511 2809660 E-mail: tim.wameling@aknds.de Institut für Bauforschung e. V. Hannover, Niemcy Osoba do kontaktu: Heike Böhmer Telefon: +49 511 9651613 E-mail: boehmer@bauforschung.de target GmbH Hannover, Niemcy Osoba do kontaktu: Gabi Schlichtmann Telefon: +49 511 90968846 E-mail: schlichtmann@targetgmbh.de Irlandia wraz z Regionem Dublina City of Dublin Energy Management Agency Dublin, Irlandia Osoba do kontaktu: Edel Giltenane Telefon: +35 3 14100562 E-mail: edel.giltenane@codema.ie 6

Włochy wraz z Regionem Lombardii i Piemontu Ambiente Italia srl Mediolan, Włochy Osoba do kontaktu: Chiara Wolter Telefon: +39 02 277441 E-mail: chiara.wolter@ambienteitalia.it Agenzia Territoriale per la Casa di Asti Asti, Włochy Osoba do kontaktu: Ubaldo Sabbioni Telefon: +39 0141 380901 E-mail: direzione@atc.asti.it Agenzia Territoriale per la Casa di Novara Novara, Włochy Osoba do kontaktu: Ing. Umberto Maria Luoni Telefon: +39 0321 445180 E-mail: direzionetecnica@atc.novara.it Federcasa Federazione Italiana per la Casa Rzym, Włochy Osoba do kontaktu: Anna Maria Pozzo Telefon: +39 06 47865430 E-mail: a.pozzo@federcasa.it Polska wraz z Regionem Pomorza oraz Warmią i Mazurami Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA Gdańsk, Polska Osoba do kontaktu: Katarzyna Grecka Telefon: + 48 58 3475535 E-mail: kgrecka@bape.com.pl 7

3. Przegląd krajów i regionów Analiza sytuacji na rynku budownictwa socjalnego w omawianych regionach została przeprowadzona w oparciu o ankietę opracowaną na potrzeby projektu ROSH. Niniejsza część zawiera wyniki badania przedstawiając zbiór najważniejszych wniosków wynikających z oceny kwestionariuszy ankiety. Kwestionariusz składa się z dwóch odrębnych części; pierwsza zawiera analizę sytuacji badanych krajów w odniesieniu do definicji budownictwa socjalnego, stosownych aspektów prawnych sektora budownictwa socjalnego oraz informacje ogólne na temat danego kraju (np. liczba mieszkańców, ogólna liczba mieszkań, odsetek mieszkań socjalnych w ogólnych zasobach mieszkaniowych, cechy charakterystyczne mieszkań socjalnych). Druga, bardziej szczegółowa część kwestionariusza omawiała regionalne uwarunkowania/ sytuację rynku budownictwa socjalnego: przede wszystkim przeanalizowano dane statystyczne przedstawiające wagę i cechy charakterystyczne sektora budownictwa socjalnego (udział procentowy mieszkań socjalnych w ogólnych zasobach mieszkaniowych, położenie, stopień dostępności wolnych mieszkań, prognozowany rozwój popytu itd.). Zwrócono uwagę na przekrój społeczny mieszkańców (strukturę rodzin, współczynnik bezrobocia, średnie dochody netto, narodowość) oraz przeanalizowano koszty dotyczące mieszkania (czynsz, koszty eksploatacyjne oraz utrzymania). Zebrano również dane na temat substancji mieszkaniowej, np. klasy wiekowej budynków, zużycia energii, typu konstrukcji budynku, częstotliwości prac modernizacyjno-remontowych, typowych usterek, instalacji, np. grzewczych, oraz rodzaju paliwa z którego uzyskiwana jest energia. Pełny zbiór danych uzyskanych z kwestionariusza przedstawiony jest w aneksie, natomiast ocena zebranych danych oraz porównanie wyników w rozdziale 4. zatytułowanym Porównanie. Należy zwrócić uwagę, iż metody określania stopniodni różnią się w zależności od kraju, w rezultacie czego niemożliwe jest bezpośrednie porównanie liczby stopniodni. Jednakże odzwierciedlają one zapotrzebowanie na energię cieplną i przedstawiają przybliżony obraz warunków klimatycznych w analizowanych krajach. W Austrii i Niemczech liczbę stopniodni otrzymuje się przez sumowanie różnic temperatury odniesienia wewnątrz budynku (20 C w Austrii i 19 C w Niemczech) oraz średniej temperatury zewnętrznej (uśrednionej wartości dziennych maksymalnych i minimalnych temperatur zewnętrznych). W obliczeniach uwzględnia się tylko te dni, w których średnia temperatura zewnętrzna jest niższa niż zewnętrzna temperatura odniesienia (12 C w Austrii i 15 C w Niemczech). Metoda stosowana we Włoszech również uwzględnia w obliczeniach jedynie dzienne różnice między wewnętrzną temperaturą odniesienia (20 C) i średnią temperaturą zewnętrzną, lecz dni które mają być wzięte pod uwagę określane są w normach krajowych Rys. 1: Przegląd danych dot. liczby mieszkańców, liczby mieszkań ogółem, procentowego udziału mieszkań socjalnych w omawianych krajach. Wykres nie uwzględnia ujednolicenia różnic w definicjach i koncepcjach budownictwa socjalnego. Opracowanie: IFB, 2006 Włoch w różny sposób dla różnych regionów klimatycznych kraju (niezależnie od wartości temperatur 8

zewnętrznych). W Irlandii liczbę stopniodni otrzymuje się przez odjęcie średniej dziennej temperatury od pewnej temperatury bazowej (15,5 C, zewnętrzna temperatura powietrza przy której nie jest wymagane ogrzewanie budynku w celu zapewnienia odpowiedniej temperatury wewnętrznej dla właściwego komfortu mieszkańców). Przy obliczeniu liczby stopniodni w roku bierze się pod uwagę jedynie dni o temperaturze zewnętrznej poniżej 15,5 C. W Polsce, liczba stopniodni jest sumą wartości dla miesięcy, w których czynne jest ogrzewanie (dla sezonu grzewczego). Wartość dla danego miesiąca jest iloczynem różnicy pomiędzy temperaturą obliczeniową wewnętrzną (20 C) a średnią temperaturą zewnętrzną tego miesiąca i liczby dni ogrzewania w tym miesiącu. Do obliczenia standardowej liczby stopniodni (standardowy sezon grzewczy) przyjmuje się średnie wieloletnie temperatury zewnętrzne miesiąca i liczbę dni ogrzewania w miesiącu wg polskiej normy (PN-B-2025:1999 Obliczanie sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej). Norma ta nie precyzuje, jakie dni uważane są za dni ogrzewania, ale zwyczajowo (wg nieobowiązujących już przepisów) są to dni, w których temperatura zewnętrzna jest niższa niż 12 C (albo 12 C w okresie od września do maja i 10 C w pozostałych miesiącach). Poniżej przedstawiono wstępne informacje dot. sytuacji rynku budownictwa socjalnego. Wykres ilustruje sytuację zróżnicowaną pod względem liczby ludności, liczby mieszkań ogółem i procentowego udziału mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie mieszkań. 9

Austria Austria dane ogólne kraju Powierzchnia kraju: Ludność: Liczba mieszkań: 83 871 km² 8,2 mln mieszkańców 3,9 mln mieszkań (zasoby mieszkaniowe ogółem) Odsetek mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie zasobów mieszkaniowych: 20,6 % Charakterystyka mieszkań socjalnych Średnia powierzchnia: 65,7 m² Średnia liczba pokoi: 3,4 Średnia liczba osób zamieszkujących mieszkanie: 2,05 Rys. 2: Zdjęcie typowego budynku z czynszem regulowanym w Eisenerz, Austria, źródło: AEE INTEC Krótka definicja terminu budownictwo socjalne W Austrii nie istnieje definicja terminu budownictwo socjalne Zazwyczaj terminu budownictwo socjalne używa się w odniesieniu do szczególnych rodzajów instytucji wynajmujących (gminy, pozarządowe instytucje zajmujące się mieszkalnictwem) Kryteria wynajmu mieszkania socjalnego Kryteria są odmienne w dziewięciu krajach związkowych. Osoba uprawniona do wynajmu mieszkania socjalnego musi znajdować się w potrzebie lokalu socjalnego, ustanowione są limity w poziomie dochodów osób uprawnionych, jak również istotna jest liczba członków rodziny. Obowiązujące prawa, przepisy i normy dotyczące budownictwa socjalnego Prawo wynajmu lokali ( Mietrechtsgesetz, Gazeta Prawa Federalnego Nr 520/1981, z późniejszymi zmianami, ostatnia zamieszczona w Gazecie Prawa Federalnego Nr 71/2002). Prawo o niekomercyjnym budownictwie mieszkalnym ( Wohnungsgemeinnützigkeitsgesetz, Gazeta Prawa Federalnego Nr 139/1979, z późniejszymi zmianami, ostatnia zamieszczona w Gazecie Prawa Federalnego Nr 47/2001). 10

Styria Dane ogólne Regionu Styrii Stolica: Graz Austria Styria Graz Powierzchnia: 16 392 km² Ludność: 1,2 mln mieszkańców Liczba mieszkań: 532 470 (zasoby ogółem) Liczba stopniodni w roku: 3 515 Rys. 3: Zdjęcie przykładowego odnowionego budynku z mieszkaniami socjalnymi w Styrii (Gasen 26, Gasen); źródło: AEE INTEC Rys. 4: Wykres Umiejscowienie mieszkań socjalnych w regionie; opracowanie: IFB, 2006 Podsumowanie Mieszkania socjalne stanowią około 20% całkowitej liczby zasobów mieszkaniowych Austrii. Na te 20% składa się 9% mieszkań komunalnych oraz 11% mieszkań niekomercyjnych podlegających wynajmowi. Średnia powierzchnia mieszkań socjalnych wynosi 65,7m². Jeśli dodatkowo weźmie się pod uwagę wiek budynków z mieszkaniami socjalnymi, należy stwierdzić, że około jedna trzecia z nich znajduje się w domach o roku budowy w przedziale 1961 1980. Dodatkowo, dla tej jednej trzeciej, średnie zapotrzebowanie na ciepło w budynkach tej klasy wiekowej wynosi 250kWh/m²a. Z tej przyczyny budynki te charakteryzują się dużym potencjałem termomodernizacyjnym i w większości przypa-dków wciąż niezbędne są szersze prace modernizacyjne. Głównym celem procesu termomodernizacji powinno być, z jednej strony, zmniejszenie udziału paliw kopalnych, a z drugiej podniesienie komfortu życia lokatorów mieszkań socjalnych. 11

Niemcy Niemcy dane ogólne kraju Powierzchnia kraju: Ludność: Liczba mieszkań: 357 050 km² 82,4 mln mieszkańców 39,4 mln mieszkań (zasoby mieszkaniowe ogółem) Odsetek mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie zasobów mieszkaniowych: 4,8 % Charakterystyka mieszkań socjalnych Średnia powierzchnia: 60,2 m² Średnia liczba pokoi: Średnia liczba osób zamieszkujących mieszkanie: brak danych brak danych Rys. 5: Zdjęcie typowego budynku z mieszkaniami z czynszem regulowanym w Hanowerze; źródło: GBH Krótka definicja terminu budownictwo socjalne Zapewnienie mieszkań dla osób w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej z wykorzystaniem mieszkań ze środków publicznych Rodzaj i wielkość pomocy finansowej zależy od corocznych programów wparcia mieszkalnictwa danego kraju związkowego (dotyczących zarówno mieszkań zajmowanych na podstawie najmu jak również zajmowanych przez właścicieli) Pomoc finansowa uzależniona jest od wysokości rocznych dochodów uprawnionych do niej osób Kryteria wynajmu mieszkania socjalnego Obowiązują limity wysokości dochodów. W Dolnej Saksonii stosowane są przepisy federalne dotyczące maksymalnych dochodów brutto na 1 osobę: 12 000 / rok na 2 osoby: 18 000 / rok na każdą dodatkową osobę: + 4 100 / rok na dziecko: + 500 / rok W szczególnych przypadkach rządy krajów związkowych mogą zatwierdzić odchylenia od powyższych limitów w wysokości do 60% kwoty limitu. Obowiązujące prawa, przepisy i normy dotyczące budownictwa socjalnego (1-sze i) 2-gie Prawo o Budownictwie Mieszkaniowym (1956 r.) oraz Prawo o Wspieraniu Budownictwa Mieszkaniowego (2002 r.) Programy wspierania budownictwa mieszkaniowego danego kraju związkowego, ich wytyczne i zalecenia. Ustawa o celowym wykorzystaniu mieszkań komunalnych i Prawo o przeciwdziałaniu niewłaściwemu wykorzystaniu mieszkań Ustawa o stawkach czynszu i niemiecki Kodeks prawa cywilnego Ustawa o zmniejszeniu bezpodstawnie przyznanych dotacji na cele mieszkaniowe w Dolnej Saksonii i przepisy dotyczące jej wykonania 12

Dolna Saksonia Dane ogólne Regionu Dolnej Saksonii Dolna Saksonia Stolica: Powierzchnia: Ludność: Liczba mieszkań: Hannover 47 619 km² 8,0 mln mieszkańców około 3 657 200 (zasoby ogółem) Hannover Niemcy Liczba stopniodni w roku: 3 821 Rys. 6: Zdjęcie przykładowego projektu termomodernizacyjnego w Dolnej Saksonii; Tordenskiold Strasse w Hannover Laatzen; źródło: IFB Rys. 7: Wykres Umiejscowienie mieszkań socjalnych w regionie; opracowanie: IFB, 2006 Podsumowanie Budownictwo socjalne w Dolnej Saksonii charakteryzuje się strukturą stworzoną po II Wojnie Światowej. Cele budownictwa mieszkaniowego w dotychczasowym 60-letnim okresie obejmowały zagadnienia o szerokim zakresie; od zapewnienia mieszkań o podstawowym standardzie dla dużej części społeczeństwa w okresie powojennym do dążenia do zapewnienia wsparcia poszkodowanym grupom społecznym zgodnie z obowiązującymi programami. Od wejścia w życie Drugiego Prawa o Budownictwie Mieszkalnym z 1956 r., pomoc w zakresie polityki mieszkaniowej dotyczy nie tylko uboższych grup społecznych wynajmujących mieszkania, ale również osób będących właścicielami mieszkania i dlatego budownictwo nie charakteryzuje się ujednoliconą architekturą lub stanem technicznym budynków. 13

Irlandia Irlandia dane ogólne kraju Powierzchnia kraju: Ludność: Liczba mieszkań: 70 286 km² 3,9 mln mieszkańców 1,3 mln mieszkań (zasoby mieszkaniowe ogółem) Odsetek mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie zasobów mieszkaniowych: 8,4 % Charakterystyka mieszkań socjalnych Średnia powierzchnia: 65 m² Średnia liczba pokoi: 4,6 Średnia liczba osób zamieszkujących mieszkanie: 3,3 Rys. 8: Zdjęcie typowego budynku z mieszkaniami z czynszem regulowanym w Dublinie; źródło: CODEMA Krótka definicja terminu budownictwo socjalne Nie istnieje prawna definicja terminu budownictwo socjalne. Jednak za budownictwo socjalne uważa się zakwaterowanie zapewnione osobom o niskich dochodach lub mieszkającym obecnie w nieodpowiednich warunkach, które nie są w stanie z własnych środków zakupić lub wynająć lokalu mieszkalnego. Kryteria wynajmu mieszkania socjalnego Osoby bezrobotne lub starsze Osoby zamieszkujące w przepełnionych mieszkaniach Osoby młodsze opuszczające instytucje opieki lub nie posiadające rodziny zapewniającej zakwaterowanie Osoby dla których niezbędne jest zakwaterowanie z powodów medycznych lub szczególnych okoliczności życiowych Osoby niepełnosprawne lub upośledzone Osoby które według lokalnych władz nie są w dostateczny sposób zdolne ponosić koszty wynajmu zajmowanego lokalu lub znaleźć inne lokum. Obowiązujące prawa, przepisy i normy dotyczące budownictwa socjalnego Ustawa o samorządzie lokalnym z 1998 r. (Nr 33 z 1998 r.) Ustawa o Planowaniu i Rozwoju (Poprawka) z roku 2002 (Nr 32 z 2002 r.) Ustawa o mieszkalnictwie (różne przepisy) z 2004 r. (Nr 9 z 2002 r.) Plan Rozwoju Narodowego 2000 2006 Ustawa o mieszkalnictwie z 1988 r. Przepisy dotyczące norm obowiązujących w mieszkalnictwie z 1993 r. Ustawa o mieszkalnictwie (różne przepisy) z 1992 r. 14

Miasto Dublin Dane ogólne Miasta Dublin Stolica: Powierzchnia: Ludność: Liczba mieszkań: Dublin 117,6 km² 0,5 mln mieszkańców 180 000 (zasoby ogółem) Irlandia Dublin Liczba stopniodni w roku: 2 269 Rys. 9: Zdjęcie prac termomodernizacyjnych budynku z mieszkaniami socjalnymi przy ulicy Bridgefoot Street w Dublinie; źródło: CODEMA Rys. 10: Wykres Umiejscowienie mieszkań socjalnych w regionie; opracowanie: IFB, 2006 Podsumowanie Budownictwo socjalne na wynajem stanowi 8,4% ogólnych zasobów mieszkaniowych, a 83% mieszkań socjalnych zarządzanych jest przez władze lokalne. Tradycyjnie obowiązek zapewnienia mieszkań socjalnych znajduje się w kompetencjach władz lokalnych. Jednakże w uzupełnieniu do istniejących rozwiązań, powstał sektor organizacji pozarządowych zapewniających mieszkania dla rodzin o niskich dochodach lub osób społecznie poszkodowanych o specjalnych potrzebach. Zapewnienie lokali mieszkalnych uważa się za dobrowolną inicjatywę lokalną w odpowiedzi na potrzeby społeczne, która koncentruje się na potrzebach mieszkaniowych i innych istotnych usługach pożytku publicznego. 15

Włochy Włochy dane ogólne kraju Powierzchnia kraju: Ludność: Liczba mieszkań: 301 230 km² 58,8 mln mieszkańców 26,5 mln mieszkań (zasoby mieszkaniowe ogółem) Odsetek mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie zasobów mieszkaniowych: 4 % Charakterystyka mieszkań socjalnych Średnia powierzchnia: 70 m² Średnia liczba pokoi: 3,5 Średnia liczba osób zamieszkujących mieszkanie: 3 Rys. 11: Zdjęcie typowych budynków z mieszkaniami z czynszem regulowanym w Novara, źródło: ATC Novara Krótka definicja terminu budownictwo socjalne Nie istnieje prawna definicja terminu budownictwo socjalne Istnieją 2 kategorie w budownictwie socjalnym, w zależności od osób z niego korzystających i typu finansowania: Mieszkania komunalne wynajmowane osobom w złej sytuacji ekonomicznej (limity dochodu ustalane są przez władze poszczególnych regionów); Mieszkania z wszelkimi udogodnieniami będące lokalami na wynajem lub własnością mieszkańców, przeznaczone dla rodzin o wyższych dochodach. Kryteria wynajmu mieszkania socjalnego Dostępne jedynie dla osób w złej sytuacji finansowej; Limity maksymalnych dochodów uprawnionych osób określane są przez władze regionu i zależą od wielkości gospodarstwa domowego; Maksymalna wysokość czynszu określana przez władze regionu proporcjonalnie do dochodów przypadających na uprawnione gospodarstwo domowe Mieszkania przyznawane są według list oczekujących osób, nadzorowanych przez Radę Gminy Obowiązujące prawa, przepisy i normy dotyczące budownictwa socjalnego Brak ogólnokrajowych ram wyznaczających zakres kompetencji Od 1998 r. kompetencje przekazywane są szczeblowi regionalnemu i lokalnemu - DL 112/1998: kompetencje rządu centralnego dot. zasad, polityki społecznej i norm jakościowych mieszkań komunalnych - L. 3/2001: Całkowita decentralizacja w odniesieniu do polityki mieszkaniowej. Państwo zachowało jedynie swe uprawnienia dotyczące usług pożytku publicznego. - Każdy region ustanawia odrębne przepisy. 16

Region Piemontu Prowincje Asti, Novara i Verbano-Cusio-Ossola Dane ogólne Region Piemontu Prowincja Asti Prowincje Novara oraz Verbano-Cusio-Ossola Stolica: Turin Asti Novara i Verbania Powierzchnia: 25 399 1 493 3 594 km² Ludność mieszkańców: 4,2 0,2 0,5 mln Liczba mieszkań 1 790 022 88 410 209 418 (zasoby ogółem) Liczba stopniodni w roku: 2 617 ok. 2 600 ok. 2 450 Piemont Novara i Verbano-Cusio-Ossola Asti Włochy Rys. 12: Wykres Umiejscowienie mieszkań socjalnych w Prowincjach Novara i Verbano-Cusio-Ossola (po lewej stronie) oraz w Prowincji Asti (po prawej stronie); opracowanie: IFB, 2006 Podsumowanie Historia istnienia budownictwa socjalnego w Regionie Piemontu sięga początków XIX stulecia, w szczególności w dużych miastach. Większość budynków powstała przed 1980 r. Mieszkania socjalne stanowią ok. 3,5% wszystkich istniejących mieszkań, a zapotrzebowanie na nie stale rośnie. Lokatorami tych mieszkań są w większości ludzie w podeszłym wieku (stanowią oni 30-35% ogółu). Utrzymanie tych budynków napotyka na wiele trudności od momentu ustanowienia nowego prawa krajowego, gdyż nie przewiduje ono funduszy strukturalnych na prace remontowo-konserwacyjne, a fundusze strukturalny na rzecz nowych budynków (finansowane przez 1% ogólnokrajowych wynagrodzeń) został zlikwidowany w 1998 r. Sytuacja skomplikowała się gdy umożliwiono lokatorom wykupienie mieszkań będących własnością komunalną, z zachowaniem ograniczeń określonych prawem (L. 560/1993) po cenach umownych (w przybliżeniu jedna trzecia wartości rynkowej), gdyż na skutek tego wielu nowych właścicieli nie ma wystarczających środków na rutynowe prace remontowo-konserwacyjne, a w złożonej sytuacji istnienia wielu właścicieli nieruchomości działania władz publicznych w tym zakresie napotykają na więcej utrudnień. 17

Polska Polska dane ogólne kraju Powierzchnia kraju: Ludność: Liczba mieszkań: 312 685 km² 38,2 mln mieszkańców 12,7 mln mieszkań (zasoby mieszkaniowe ogółem) Odsetek mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie zasobów mieszkaniowych: 45,7 % Charakterystyka mieszkań socjalnych Średnia powierzchnia: 51,2 m² Średnia liczba pokoi: 3,1 Średnia liczba osób zamieszkujących mieszkanie: 3,03 Rys. 13: Zdjęcie typowego budynku z mieszkaniami z czynszem regulowanym w Gdyni, źródło: BAPE Krótka definicja terminu budownictwo socjalne W Polsce trwają obecnie prace nad prawną definicją terminu budownictwo socjalne, które według opracowanych założeń obejmować ma nowe oraz przeznaczone do remontu budynki je-dnorodzinne o powierzchni do 220 m 2, a mieszkania o powierzchni do 120 m 2, jak również noclegownie i domy dla bezdomnych Dla celów niniejszego projektu zdefiniowano jako budynki socjalne wielorodzinne budynki mieszkalne należące do zasobów państwa, gmin, spółdzielni mieszkaniowych, wspólnot nieruchomości oraz przedsiębiorstw, które zostały zbudowane przed rokiem 2000. Kryteria wynajmu mieszkania socjalnego Wynajem mieszkań z zasobów komunalnych osobom uprawnionym do otrzymywania pomocy finansowej na cele mieszkaniowe, np. z powodu niskich dochodów, opiera się na zasadach ustanowionych przez uchwały przyjęte przez rady samorządu terytorialnego Członkiem spółdzielni mieszkaniowej może być osoba fizyczna która uczestniczy w pokrywaniu kosztów budowy i innych kosztów ponoszonych przez spółdzielnię. Obowiązujące prawa, przepisy i normy dotyczące budownictwa socjalnego Polska 2025. Długookresowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju Strategia Polityki Społecznej na lata 2007-2013 Narodowa Strategia Spójności 2007-2013 Ustawa o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 Nr 142 poz. 1591) Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001r. Nr 71 poz. 733 Prawo Budowlane (z 7 lipca 1994 z późniejszymi zmianami) 18

Pomorze oraz Warmia i Mazury Dane ogólne Pomorze Warmia i Mazury Stolica: Gdańsk Olsztyn Powierzchnia: 18 293 24 192 km² Ludność: 2,2 1,4 mln mieszkańców Liczba mieszkań 658 920 453 960 (zasoby ogółem) Liczba stopniodni w roku: 3 921 3 975 Gdańsk Pomorze Warmia i Mazury Polska Rys. 14: Wykres Umiejscowienie mieszkań socjalnych w regionie Pomorza (po lewej stronie) oraz w regionie Warmii i Mazur; opracowanie: IFB, 2006 Podsumowanie Jedyna definicja zawierająca określenie budownictwo socjalne odnosi się do bardzo ograniczonej liczby mieszkań pozostających całkowicie do dyspozycji gmin. W Polsce jest ok. 32 000 takich mieszkań (2,3% zasobów mieszkaniowych gmin i 0,24% ogólnej liczby zasobów mieszkaniowych). Zasoby te przeznaczone są dla poszkodowanych grup społecznych. Objęcie definicją budownictwa socjalnego mieszkań dla grup społecznych o niższych dochodach oraz niedawno sprywatyzowanych zasobów mieszkaniowych znacznie powiększa liczbę mieszkań socjalnych. Przez grupy społeczne o niższych dochodach rozumiane są rodziny, które nie były w stanie zbudować własnego domu jednorodzinnego lub zakupić własnego mieszkania. Znaczy to, że wszystkie mieszkania wzniesione przez spółdzielnie, państwo, gminy, przedsiębiorstwa i towarzystwa budownictwa społecznego mogą być zaliczone do tej kategorii. Określenie niedawno sprywatyzowane zasoby mieszkaniowe oznacza mieszkania w budynkach zbudowanych do roku 1990 przez spółdzielnie, gminy, przedsiębiorstwa i inne, które zostały sprzedane lokatorom po wejściu w życie Ustawy o własności lokali z 1994 r. Nie wszystkie wynajmowane mieszkania mogą być zakwalifikowane jako mieszkania socjalne. Dotyczy to w szczególności nowych zasobów powstałych po roku 2002, dzięki rozwojowi kredytów dostępnych dla rodzin o średnich lub wysokich dochodach, które umożliwiły im zakup lub wynajem mieszkań w nowo oddanych budynkach wielorodzinnych o wyższym standardzie. 19

20

4. Porównanie Poniższa analiza porównawcza dokonuje oceny głównych zagadnień analizy rynku budownictwa komunalnego w regionach partnerów projektu ROSH: Styrii (Austria), Dolnej Saksonii (Niemcy), Dublina (Irlandia), Prowincji Asti, Novara oraz Verbano-Cusio-Ossola (Włochy), Pomorza oraz Warmii i Mazur (Polska). Ogólnym stwierdzeniem jest, iż zebranie porównywalnych danych napotkało na trudności. Przykładowo w takich krajach jak Irlandia, Polska i Włochy nie istnieje definicja prawna budownictwa socjalnego, w innych natomiast, np. w Austrii ten termin nie jest zdefiniowany ani w uregulowaniach prawnych ani w normach. Również w Niemczech, choć termin budownictwo socjalne jest zdefiniowany, trudno było uzyskać informacje ponieważ dostępne dane nie rozróżniają między terminem socjalny i mieszkanie socjalne. Niniejszy rozdział przedstawia porównanie najistotniejszych zagadnień rynku budownictwa socjalnego, lecz nie należy uważać go za wyczerpującą analizę tego sektora w omawianych regionach. Wstępne informacje ogólne o omawianych krajach (dotyczące liczby ludności, ogólnej liczby mieszkań i odsetka mieszkań socjalnych w ogólnej liczbie mieszkań) zostały już przedstawione (Patrz rys. 1. na str. 8) i wynika z nich, iż sektor budownictwa socjalnego ma różne znaczenie w analizowanych krajach, zarówno pod względem liczb bezwzględnych, jaki i udziału procentowego. Przykładowo, we Włoszech, Niemczech i Irlandii mieszkania socjalne stanowią tylko 4%, 4,8% i 8,4% zasobów mieszkaniowych ogółem, podczas gdy dane w odniesieniu do Polski mówią o 46% udziale mieszkań socjalnych w ogólnych zasobach mieszkaniowych. Przyczyną tej sytuacji w Polsce jest definicja budownictwa socjalnego przyjęta na użytek projektu, która obejmuje wielorodzinne budynki będące własnością państwa, gmin oraz spółdzielni mieszkaniowych zbudowane przed rokiem 2000. Polska charakteryzuje się największą liczbą mieszkań socjalnych (5,7 mln), podczas gdy Irlandia najmniejszą (0,1 mln). Jednakże nie jest łatwo dokonać porównania tych liczb, gdyż definicja budownictwa socjalnego jest odmienna w każdym z omawianych krajów partnerskich projektu ROSH, tak jak i liczba mieszkań nią objętych. Analizując sytuację w regionach partnerów projektu ROSH można stwierdzić, iż różni się ona w niewielkim stopniu w odniesieniu do danych ogólnokrajowych. Odsetek mieszkań socjalnych w prowincjach Asti, Novara, Verbano-Cusio-Ossola (Włochy), mieście Dublin (Irlandia) oraz w regionach Pomorza oraz Warmii i Mazur jest zbliżony do poziomu ogólnokrajowego (odpowiednio 3,5%, 11% i 50% ogólnych zasobów mieszkaniowych w kraju), podczas gdy w Dolnej Saksonii (Niemcy)oraz w Styrii (Austria) udział mieszkań socjalnych jest znacznie niższy (2,5% i 8,6%). Powszechnie większość mieszkań socjalnych jest zlokalizowanych w obszarach miejskich i podmiejskich. Wszystkie regiony (oprócz Dolnej Saksonii, gdzie widać tendencję malejącą oraz Styrii z tendencją nieznacznego spadku) odznaczają się rosnącym zapotrzebowaniem na mieszkania socjalne. Analizując cechy charakterystyczne mieszkań socjalnych można stwierdzić, że są one w krajach partnerskich podobne; średnia powierzchnia mieszkania wynosi od 51 m² w Polsce do 70 m² we Włoszech, podczas gdy w pozostałych trzech krajach około 65 m². Przeciętna liczba pokoi kształtuje się od 3,1 w Polsce do 4,6 w Irlandii, natomiast liczba osób zamieszkujących mieszkanie jest wyższa w Irlandii (3,3 osoby) i bardzo niska w Austrii (2,05 osoby na mieszkanie). Dane dotyczące struktury własności nie są dostępne dla wszystkich omawianych krajów. We Włoszech większość mieszkań należy do państwa (64,2%), podobnie jak w Irlandii, gdzie ponad 80% mieszkań jest własnością gmin. W Polsce ok. 70% mieszkań socjalnych należy do zasobów spółdzielczych. Warto zauważyć, iż chociaż budownictwo socjalne dotyczy zazwyczaj mieszkań wynajmowanych, szereg instytucji zapewniających mieszkania socjalne buduje i zarządza mieszkaniami własnościowymi. Ze względu na złożoność i zróżnicowanie regulacji prawnych, pomocy finansowej, programów kredytowania i kryteriów koniecznych do spełnienia w celu uzyskania dotacji do czynszu bardziej szczegółowa analiza została umieszczona w aneksie. 21

Analiza danych na temat struktury i składu rodzin zajmujących mieszkania socjalne wskazuje, iż są one bardzo niejednorodne i w mniejszym stopniu umożliwiające porównanie. Ogólnie można stwierdzić, że w prawie każdym kraju gospodarstwa domowe składają się z jednej lub dwóch osób, podczas gdy we Włoszech w skład rodziny wchodzi przeciętnie dwoje dzieci oraz przeważają osoby starsze. Stopień bezrobocia wśród osób zajmujących mieszkania socjalne jest szczególnie wysoki w Dublinie (55%) i Prowincji Asti (42%), podczas gdy dla Prowincji Novara oraz Verbano-Cusio-Ossola wynosi on do 15%, a dla Dolnej Saksonii do 14%. Udział imigrantów wynosi od ok. 12% w prowincjach Novara, Verbano-Cusio-Ossola oraz Dolnej Saksonii oraz ok. 9,5% w Prowinciach Styrii i Asti. Analiza kosztów czynszu wskazuje na duże zróżnicowanie w zależności od regionu, zarówno pod względem przeciętnej wysokości czynszu w sektorze budownictwa socjalnego, jak i w porównaniu między sektorem budownictwa mieszkaniowego ogółem a budownictwem socjalnym. Dolna Saksonia i Styria charakteryzują się najwyższym kosztem wynajmu mieszkania socjalnego (do 5,10 /m²), podczas gdy we Włoszech, Irlandii i Polsce poziom kosztów jest bardzo niski (między 0,16 a 2,36 /m²). Ale to w Irlandii jest największa dysproporcja między kosztem wynajmu mieszkań poza sektorem budownictwa socjalnego a kosztem wynajmu mieszkań socjalnych, który wynosi poniżej jednej piątej kosztów wynajmu mieszkań spoza sektora. Natomiast w Rys. 15: Porównanie średniego czynszu w sektorze budownictwa mieszkaniowego ogółem oraz w sektorze budownictwa socjalnego w regionach partnerów projektu ROSH; opracowanie: IFB, 2006 Average rent cost średnie koszty czynszu w sektorze budownictwa mieszkaniowego ogółem w /m²; Rent cost for Social Housing koszt czynszu w sektorze budownictwa socjalnego w /m²: Dolnej Saksonii sytuacja jest przeciwna koszty wynajmu mieszkań socjalnych są najwyższe tylko o 20% niższe od kosztów wynajmu mieszkań spoza sektora budownictwa socjalnego. Jak widać z Tabeli 1 istnieje znacząca różnica w rodzaju instytucji odpowiedzialnych za opłacanie czynszu i kosztów eksploatacji mieszkań socjalnych. Jak można się spodziewać, koszty zarówno czynszu jak i eksploatacji nie są ponoszone w całości przez lokatorów, lecz finansowane są częściowo ze środków otrzymywanych z różnych instytucji na różnych poziomach. W przypadku Dolnej Saksonii najubożsi lokatorzy mogą ubiegać się o specjalne dotacje do czynszu zapewniane przez ośrodki pomocy Koszty czynszu Koszty eksploatacji Styria lokatorzy, instytucje publiczne lokatorzy, instytucje publiczne Dolna Saksonia lokatorzy, instytucje społeczne lokatorzy, instytucje społeczne Novara oraz Verbano- Cusio-Ossola poziom regionalny, lokatorzy, instytucje społeczne lokatorzy, instytucje publiczne Asti Dublin Pomorze oraz Warmia i Mazury poziom regionalny, lokatorzy, instytucje społeczne poziom krajowy, gmina, lokatorzy, instytucje społeczne gmina, lokatorzy poziom regionalny, lokatorzy, instytucje społeczne gmina, lokatorzy, instytucje społeczne instytucje publiczne i społeczne, lokatorzy, gmina Tab. 1: Instytucje i osoby odpowiedzialne za opłacanie czynszu i pokrywanie kosztów eksploatacyjnych w sektorze budownictwa socjalnego w regionach partnerów 22

społecznej. Innym rozwiązaniem jest obniżenie wymiaru czynszu. Praktyka ta jest często stosowana przez spółdzielnie w obawie przed utratą lokatorów. Badanie cech charakterystycznych budynków mieszkalnictwa socjalnego wskazuje na występowanie w krajach partnerskich dużego zróżnicowania ich rodzajów. Ten fakt odzwierciedla złożoność sytuacji w zasobach mieszkaniowych Europy i zwraca uwagę na konieczność przeprowadzenia właściwej analizy w celu opracowania przedsięwzięć termomodernizacyjnych dostosowanych do różnorodnych potrzeb. Analizując szczegóły można stwierdzić, że w Styrii przeważają domy z pełnego muru (75%), z elementów prefabrykowanych (15%), z dwuwarstwowymi ścianami (5%) i betonowym szkieletem z wypełnieniem pustakami (5%). Ten ostatni rodzaj budynku dominuje we Włoszech (ok. 73% w Prowincjach Novara i Verbano-Cusio-Ossola i jest jedynym w Prowincji Asti). W Irlandii występują zarówno budynki z pełnego muru (46%) jak i o dwuwarstwowych ścianach (40%), z mniejszym udziałem budynków z płyt prefabrykowanych (12%). Klasy wieku budynków i ich zużycie energii zostały przedstawione w Tabeli 2. Należy zauważyć, iż zużycie energii nie zawsze jest przedstawione w odniesieniu do tych samych warunków (Patrz: Uwagi). Znaczące i spójne dane na temat stopnia zmodernizowania budynków były niemożliwe do uzyskania, ale można stwierdzić, że w omawianych regionach istnieją częściowo lub w całości zmodernizowane budynki. Z osobistych doświadczeń partnerów projektu wynika, że istnieje ogromne zapotrzebowanie na rozwiązania termomodernizacyjne w aspekcie technicznym i oraz przede wszystkim w aspekcie finansowania. Styria Austria Przed I Wojną Światową Po II Wojnie Światowej 1945 1959 1960 1979 1980 1999 od 2000 % 1 brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Zużycie energii 2 300 280 300 275 150 75 Dolna Saksonia Niemcy % 1 brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Zużycie energii 2 280 265 240 225 165 100 Novara oraz Verbano-Cusio-Ossola Włochy % 1 1 17,3 14,3 32,7 32,5 2,2 Zużycie energii 2,6 210 200 180 170 120 100 Asti Włochy % 1 1 3 7,1 36,4 31,4 21,1 Zużycie energii 2,6 210 200 180 170 120 100 Dublin Irlandia % 1 1 10 15 39 20 15 Zużycie energii 3 295 295 300 308 247 131 Pomorze wraz z Warmią i Mazurami Polska % 1 12,7 15,9 13,9 37,1 20,3 0 Zużycie energii 4,5 290 290 290 290 195 110 Tab. 2: Kategorie wiekowe budynków z mieszkaniami socjalnymi i ich zużycie energii w regionach partnerskich 1 % mieszkań socjalnych; 2 zużycie energii brutto w kwh/m 2 na rok łącznie z ogrzewaniem powierzchni; 3 zużycie energii brutto w kwh/m 2 na rok łącznie z ogrzewaniem powierzchni i wytwarzaniem c.w.u.; 4 zużycie energii netto w kwh/m 2 na rok zawierające wyłącznie ogrzewanie powierzchni; 5 kategorie wiekowe budynków po nieznacznym zmodyfikowaniu; 6 dane szacunkowe; 23

Co więcej, przeanalizowano różne rodzaje paliwa które stosowane są do ogrzewania mieszkań i produkcji c.w.u. We Włoszech i w Dublinie najbardziej powszechnym źródłem energii jest gaz (odpowiednio 96% i 91%), podczas gdy w Styrii ogrzewanie z sieci miejskiej (40,0%) przeważa nieco nad ogrzewaniem gazowym (39,8%). W Polsce ogrzewanie z sieci miejskiej i spalanie paliw stałych stanowi w 65% źródło energii służącej do ogrzewania i produkcji c.w.u, przy zaledwie 19% udziale gazu. Przeważającym systemem ogrzewania w Styrii jest centralne ogrzewanie (68%), a drugim w kolejności jest ogrzewanie z sieci miejskiej (30%), podczas gdy we Włoszech występuje podobny udział ogrzewania indywidualnego i centralnego (44% i 55%). W Irlandii najbardziej powszechnym systemem ogrzewania jest ogrzewanie indywidualne mieszkań (84%), a w przypadku pozostałych krajów brak jest danych. Zbadano również stosowanie urządzeń chroniących przed nadmiernym nasłonecznieniem. Systemy klimatyzacji nie są stosowane, a systemy zacieniania występują w ograniczonej liczbie. We Włoszech mieszkania bywają wyposażone w drewniane okiennice i żaluzje, zaś w Dolnej Saksonii używa się żaluzji. 24

5. Wnioski Niniejszy rozdział przedstawia wnioski końcowe i uzyskane doświadczenia z zebranych informacji dotyczących każdego z regionów. Austria W Styrii mieszkania socjalne stanowią 13,2 procent ogólnych zasobów mieszkaniowych, co jest znacznie poniżej średniej dla Austrii, która wynosi 20,6 procent. Średnia powierzchnia standardowego mieszkania socjalnego w Austrii wynosi 65,7 m² i składa się ono z 3,4 pokoi i jest zamieszkiwane przez średnio 2,1 osoby. Stopień wyposażenia mieszkań socjalnych kształtuje się następująco: 86,4 procent kategoria A (mieszkanie posiada centralne ogrzewanie, prysznic i toaletę), 10,6 procent kategoria B (prysznic i toaleta), 2 procent kategoria C (woda i toaleta) i tylko jeden procent mieszkań stanowi kategorię D (brak wody i toalety w mieszkaniu). 10% mieszkań socjalnych zbudowano po roku 2000. 90% mieszkań powstało przed rokiem 2000 (wiek budowlany mieszkań socjalnych w Austrii: do 1919 r.; - 7,5%, w latach 1919 1944; 13,4%, w latach 1945 1960; 18,6%, w latach 1961 1980; 32,3%, w latach 1981 1990; 8,6%, w latach 1991 2000; 9,6%, po 2000 r.; 9,9%). Większość budynków, ok. 80%, zlokalizowanych jest w miastach lub w pobliżu miast, a pozostałe na terenach wiejskich. Częściowo budynki te znajdują się w skupiskach, a średnio 3,9% z nich wydaje się być niezamieszkałych. Średnie koszty czynszu mieszkań socjalnych w Styrii wynoszą od 3 do 6 euro za m² miesięcznie. Koszty eksploatacji kształtują się na poziomie do 20% kosztów czynszu, a składają się na nie koszty elektryczności, ogrzewania, wody pitnej, odprowadzania ścieków, oświetlenia, usługi dozoru i wywozu nieczystości. Niemcy Po II Wojnie Światowej w Niemczech powstanie nowych mieszkań stało się problemem pierwszorzędnej wagi. Ideą budownictwa socjalnego było zapewnienie każdemu potrzebującemu dachu nad głową, jako że brakowało wtedy ok. 6 mln mieszkań. W przeciągu ostatnich 60 lat sytuacja uległa zmianie: w 1950 budownictwo socjalne miało zapewnić godziwe warunki życia dużej części społeczeństwa, a w chwili obecnej po prostu mieszkańcy o niższych dochodach mogą uzyskać dodatek mieszkaniowy do zapłaty czynszu za zajmowane mieszkanie socjalne. Co więcej, liczba mieszkań socjalnych uległa w tym okresie dramatycznemu zmniejszeniu się; w 1955 r. ok. 341 000 mieszkań miało status subsydiowanych mieszkań socjalnych, natomiast w roku 2001 liczba ta spadła do 34 000. Obecnie w Niemczech znajduje się ok. 1,9 mln mieszkań socjalnych, lecz co roku liczba mieszkań należących do kategorii budownictwa socjalnego zmniejsza się o ok. 100 000. Połowa z mieszkań w Dolnej Saksonii powstała w okresie 1949 1978, a w miastach nie mających statusu miasta powiatowego odsetek mieszkań z tego okresu sięga od 55 do 60%. Pozostałe 25% zasobów mieszkaniowych Dolnej Saksonii zostało zbudowanych po roku 1978. Dlatego istniejące potrzeby modernizacyjne są odpowiednio wysokie w osiedlach powstałych po roku 1945. Szczególne problemy występują w przypadku wielkich osiedli mieszkaniowych na obrzeżach miast, które pochodzą z okresu między rokiem 1965 a 1975. Dostępność na rynku nieruchomości mieszkań o niższych cenach wpływa na spadek zapotrzebowania na mieszkania socjalne, a panujące wśród osób bardziej zaradnych ekonomicznie tendencje do zakupu mieszkań sprawiły, iż obecnie dużo osób w lepszej sytuacji ekonomicznej przeprowadza się do mieszkań bliżej centrum, opuszczając tereny podmiejskie, przez co wiele z mieszkań socjalnych na obrzeżach miast pozostaje niezamieszkałych. Często mieszkania socjalne zajmowane są tylko przez słabsze ekonomicznie grupy społeczne. Zasoby mieszkaniowe w szczególności w tych obszarach wymagają zwiększenia nakładów inwestycyjnych i modernizacyjnych. Konieczne prace termomodernizacyjne powinny zostać przeprowadzone łącznie z modernizacją tych mieszkań. W rezultacie nie tylko zmniejszone zostaną straty energii i emisja CO 2, ale również dalsza degradacja społeczna i ekonomiczna tych dzielnic. 25

Irlandia W Irlandii nie istnieje prawna definicja terminu budownictwo socjalne. Jednak za budownictwo socjalne uważa się mieszkania zapewnione osobom o niskich dochodach lub mieszkającym obecnie w nieodpowiednich warunkach, które nie są w stanie z własnych środków zakupić lub wynająć lokalu mieszkalnego. Mieszkania socjalne na wynajem stanowią 8,4% ogólnych zasobów mieszkaniowych kraju, a 83% mieszkań socjalnych zarządzanych jest przez władze lokalne. Tradycyjnie obowiązek zapewnienia mieszkań socjalnych znajduje się w kompetencjach władz lokalnych. Jednakże w uzupełnieniu do istniejących rozwiązań, powstał sektor organizacji pozarządowych zapewniających mieszkania dla rodzin o niskich dochodach lub osób społecznie poszkodowanych o specjalnych potrzebach. Rada Miejska Dublina zarządza największą jednostką samorządu lokalnego w Irlandii i ma obecnie pod swoją opieką w przybliżeniu 26 500 mieszkań socjalnych. Większość (85%) mieszkań została zaprojektowana i zbudowana w okresie poprzedzającym kryzys paliwowy w 1973 r., gdy paliwo było tanie i nie przywiązywano wagi do zużycia energii. Z powodu wyjątkowego rozwoju ekonomicznego w Irlandii w latach dziewięćdziesiątych ceny mieszkań stale wzrastają, w szczególności w Dublinie, co powoduje zwiększające się zapotrzebowanie na mieszkania socjalne. Inwestycje termomodernizacyjne o szerokim zakresie raczej nie dotyczą zasobów mieszkaniowych zapewnianych przez organizacje pozarządowe, gdyż budynki nie są tak wiekowe i w sposób ciągły prowadzone są ich prace remontowo-konserwacyjne. Włochy Kończąc analizę rynku budownictwa socjalnego można stwierdzić, że sytuacja we Włoszech nie jest zbyt korzystna. Nieruchomości zarządzane przez były Instytut Budownictwa Socjalnego IACP (Istituto Autonomo Case Popolari) znajdują się na terenie całego kraju, ale każdy region oddzielnie tworzy ramy prawne do działania lokalnych agencji budownictwa socjalnego. Środki finansowe pochodzą głównie z budżetu regionalnego, ale są wykorzystywane na realizację nowych budynków. Dla działań modernizacyjnych nie istnieje żaden ogólny budżet, a muszą się znaleźć fundusze dla każdego przypadku na każdy budynek, na każde działanie. Ten brak środków decyduje o tym, że wykonywane są tylko najbardziej niezbędne prace konserwacyjne i w większości przypadków działania te nie dotyczą budynku czy jego części, ale tylko instalacji. Prawdziwą przeszkodą w realizacji działań termomodernizacyjnych wpływających na obniżenie zużycia energii jest trudność w uzyskaniu zwrotu nakładów na inwestycję: agencje nieruchomości socjalnych nie mogą podwyższać czynszu po przeprowadzeniu modernizacji, nawet jeśli wynikiem remontu jest znaczne obniżenie kosztów ogrzewania, którymi w większości przypadków obciążany jest lokator. Ta kwestia finansowa jest kluczem do szerokiej realizacji działań energooszczędnych we Włoszech. Polska W Polsce istnieje duży potencjał dla działań modernizacyjnych obejmujących budownictwo socjalne. Szacuje się, że 7,5 mln z ogólnej liczby 12 mln mieszkań wymaga remontu ze względu na zły stan techniczny i niespełnianie standardów energetycznych. Na skutek niedawnych przemian ekonomicznych i transformacji systemowych nastąpił spadek gminnych zasobów mieszkaniowych, które są w wielu przypadkach sprzedawane przez gminy niemające wystarczających środków na ich eksploatację. Nie opracowano dotąd żadnego długoterminowego programu modernizacji i finansowania budownictwa socjalnego i większość obowiązków w tym zakresie spada na gminy. Z powodu braku innych narzędzi poza kredytem termomodernizacyjnym, w Polsce istnieje realne zapotrzebowanie na dostosowane do indywidualnych potrzeb mechanizmy finansowania. 26

6. Aneks Analiza rynku budownictwa socjalnego w regionach partnerów projektu ROSH przedstawiona w formie tabeli Poniżej przedstawiono wszystkie informacje zawarte w kwestionariuszu, które stanowią podstawę dla niniejszego opracowania. Dla uzyskania przeglądu różnorakich sposobów zajmowania się problemami budownictwa socjalnego porównane zostały dane dla omawianych regionów. Informacje uzyskane w wyniku tego wyjaśniają jak definiowane jest budownictwo socjalne w każdym kraju uczestniczącym w projekcie I jaką rolę odgrywa. Niniejsza analiza ma służyć stworzeniu koncepcji jak rozwiązywać problemy budownictwa socjalnego w Europie, a w szczególności w krajach i regionach partnerów projektu. 27

Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. Mrs Katarzyna Grecka ul. Budowlanych 31 80-298 Gdañsk tel: +48 58 347 55 35 fax:+48 58 347 55 37 e-mail: kgrecka@bape.com.pl www.bape.com.pl 28

Germany Austria Italy Ireland Poland PART A: NATIONAL FRAMEWORK A1 What is the definition of the term Social Housing in your country (please max. 500 characters)? Provision of housing for people disadvantaged on the housing market by utilizing public funds. The type and amount of funding depend on the specific annual housing support programs of the laender (both rented and owner-occupied dwellings). Housing support is different from fiscal subvention (owneroccupied dwelling bonus, possible depreciation according to Income Tax Law, premium for housing construction, subvention to loans from savings and loan associations), and social welfare (housing assistance), Other flanking elements of housing policy are subventions provided through KfW programs and other public institutions as well as the social tenancy law. The support depends on the height of income. There is no special definition for the term Social Housing in Austria neither in the regional subsidy schemes of the 9 Austrian federal states (9 Bundesländer ). The Austrian constitution refers to Volkswohnungswesen (peoples housing) but only for the purpose of dividing the political power of the public bodies, not for the purpose of a definition. Usually it is referred to social housing for special types of landlords National level Legal definition of Social Housing in Italy does not exist. We can distinguish the social housing basing on the target, and the shapes of financing, in two main categories: the public housing, rented housing for the financially weak people; the facilitated building, in rent and property, addressed to families with more advanced yield municipalities on the one hand and to non-profit housing associations (cooperatives and capital societies regulated by a special law) on the other hand. Regional level Their housing stock is to be identified by official statistics. At the regional level, there is no further legal definition: in the laws and Most of the dwellings provided by these bodies are either financed by own regulamentations the Region has observed the same indications as at means (municipality housing) or with the assistance of public subsidies, which the national level. are regulated by the regional subsidy schemes. The totality of subsidised housings is not (to be?) identified in the official statistics. In this questionnaire, we deal with rental municipality housing and rental non-profit housing referring to social housing. There is no definition for the term social housing. The Department of Environment and Local Government defines social housing needs as 'the housing needs of households whose resources are insufficient to provide them with access to suitable and adequate housing' The term Social Housing usually means a set of combined measures of the state and local governments to provide cheap or even free basic accommodation to householders (society members) with low income or without income. The Social Housing definition according to the project of the Act of modification of the Act on Tax on Commodities And Services of the Ministry of Transport And Construction means the following: Social Housing are the premises in living quarters, houses, singlefamily houses together with the infrastructure relevant to the Social Housing excluding the following: 1) single-family houses or premises in living quarters where the usable floor space exceeds 350 m², 2) single-family houses or premises in living quarters where the usable floor space does not exceed 350 m² and where at least two of the following conditions are met: a) the total floor space of the balconies and terraces exceeds 65 m² b) there is an indoor swimming pool that is a property of the owner of the premises or a part of a common property in the building c) there is a tennis court, an outdoor swimming pool or other sporting facility that is a property of the owner of the premises or a part of a common property in the building d) the total worth of the finishing works including the materials exceeds 50% of the value of the premises Definition A2 Which essential features describe the Social Housing in your country? Need principle: housing for people disadvantaged on the housing market, Federal principle: the laender control the implementation by their own programs, Two-way principle: measures for both owner-occupied and rented dwellings, Assurance of minimum standards: structural-qualitative standards according to program guidelines Main vertices are: Subsidies Affordability to middle- and low-income households Income limits (defined by the subsidy schemes or by the municipalities) Aiming at social mix Partly public allocation procedures Non-profit associations: Are regulated by the Non-profit Act, which is meant for co-operatives as well as capital societies; these act sets limits for the owner s income and restricts the profits to (re)investments into housing; the rents are limited as well. These non-profit bodies are exempted from corporation (profit) tax by tax legislation. Municipality housing: Defined by the municipalities and performed as provision of rental dwellings via a local authority with special allocation procedures No national framework of competencies Since 1998 competencies are basically transferred to regional and local level, in two phases: DL 112/1998: The State maintains the competence on: determination of the principles and the purposes of general and unitary character in matter of public housing, also in the framework of the social policies, and definition of the minima levels of the housing service, and of the qualitative standards of the public housing dwellings. L. 3/2001: Total devolution of the housing policies to local level. The State only maintain competence on Services of General Interest Region Piemonte: For the new building activities as for the retrofitting of existing buildings there is a maximum value for the building costs ( /m²); no specific building regulations foreseen Definition of categories of weakness, in both economical and social aspects Particular requirements for the definition of entrance lists(ammissione) Income limits for the eligibility as tenants Administered by local authorities through housing lists Priority on the housing list is determined by a pointing system which is set out in the Scheme of Priorities (See A15) The voluntary housing sector provides housing for low-income families and for vulnerable people with special needs at community level The living space should be at least 5 m² per inhabitant. Such place can have a very basic living standard. E-value of the heat demand factor in the new constructed social houses should be at least 15% lower than the limit of the construction regulations. Equipment: Bathroom - bath or shower, washing table, Kitchen sink and cooker. term Social Housing includes: municipal construction, public building society, housing co-operative, other entities, municipal, company, natural persons A3 If you distinguish between Social Housing and Social Public Homes please define the second ones (please max. 500 characters). Council flats are the flats intended for use by way of social housing support, whose inhabitants fulfil the criteria of the applicable laws and public programs in the sense of A2. Exceptions are flats that were provided according to sentence 1 but are not occupied by entitled people any more (this usually requires contributions for missing occupation). A distinction might be derived from the type of landlord (municipality as a local The public housing is the social housing constructed with public funds (or, public authority or housing association which might by owned by public until 1998, with a common fund from 1 % on the salaries), of property of shareholders) independent public agencies (IACP, Aler, ATER, ATC etc.) or of the Councils. In Poland the term Social Public Homes is used to describe institutions providing accommodations like social hostels, social shelters and social pensions. They are addressed to old people, sick people, pregnant women and mothers with not adult children (Decree of Minister of Labour and Social Aid, dated on 15 September, 2000 on public social homes. A4 If you distinguish between Social Housing and Social Public Homes, which essential features describe the Social Public Home* in your country? Provided by utilizing public funds, Occupied by entitled people, Flat properties usually correspond the housing support programs and their technical guidelines and recommendations (housing support regulations of the laender, technical guidelines and recommendations, for example Ecological recommendations for social housing of the Land Lower Saxony of 24 March 99 ). Allocation through waiting lists managed from the Councils; Rents defined from the Regions in proportion to the yield of the households; Possibility to sell to the tenants a part of the public real estate with restrictions as determined in the law (L.560/1993), on the base of conventional prices (approximately a third party of the fair market value). Such place can have a very basic living standard. The living space should be at least 9 m² per inhabitant in single room and 6 m² in multi-room flat, one bathroom for max.5 persons. The flat size should correspond to the family size (decree): Reference values of Lower Saxony: 1 Person:50 m², 2 Personen:60 m² / 2 Räume, 3 Personen: 75 m2 (10 m²), usw. A5 How many inhabitants live in your country? inhabitants: 82.50 Million Reference year: 2004 A6 What is the total number of dwellings in your country? dwellings: 39.36 Million Reference year: 2004 A7 What portion of the total housing stock is Social Homes? 4.8 % basic year: 2003 inhabitants: 8.175 Millon Reference year: 2004 dwellings: 3.863 Million dwellings with permanent residence: 3.315 Million 20.6 % basic year: 2001 Buildings with 1 2 dwellings:1557420; 3 11 dwellings: 142351; 11 or more dwellings: 61196; Non residential: 285745 Inhabitants: 58.8 Millon dwellings: 21.6 Million (occupied dwellings) dwellings: 26 Million (total stock) dwellings: 4% of 21.6 Million Reference year: 2001 Inhabitants: 3.917336 Millon Reference year: 2002 dwellings: 1.279 Million Reference year: 2002 dwellings: 8.4 % Reference year: 2002 dwellings: 38.191 Million Reference year: 2004 dwellings: 12.4 Million Reference year: 2002 dwellings: 45.7 % Reference year: 2002 General data for the country A8 A9 What is the average apartment size in Social Housing in your country? What is the average number of rooms / number of persons in Social Homes in your country? 60.2 m² A10 How are the Social Homes in your country equipped? The standard for social housing is not stipulated by law; the tenancy law and the latest version of NbauO (Building Code of Lower Saxony) apply: bathroom / shower: 100 % toilet: 100 % kitchen: 100 % balcony / terrace: 100 % storeroom: 100 % (6 m² per dwelling.) Lift: There have to be lifts in sufficient number and arrangement in buildings with community rooms whose floor level is higher than 12.25 m above entrance level. 65.7 m² Reference year: 2001 source "Statistik Austria last housing census 2001 number of rooms per dwelling: 3.4 number of persons per dwelling: 2.05 (note: only for the total housing stock available) Reference year: 2001 source "Statistik Austria last housing census 2001 furniture categorie A central heating / shower / toilet: 86.4 % furniture categorie B shower / toilet: 10.6 % furniture categorie C water supply / toilet in the dwelling: 2 % furniture categorie D no water supply / toilet in dwelling: 1 % 70 m² Reference year: 2002 3.5 number of rooms per dwelling 3 number of persons per dwelling Reference year: 2001 65 m² Reference year: estimated 4.6 number of rooms per dwelling 3.3 number of persons per dwelling Reference year: 2002 bathroom / shower: 100 % toilet: 100 % kitchen: 100 % balcony / terrace: 46 % cellar: 0 % 51.2 m² Reference year: 2002 3.1 number of rooms per dwelling 3.03 number of persons per dwelling Reference year: 2002 bathroom / shower: 92.4 % toilet/lavatory: 90.6 % kitchen: balcony / terrace: cellar: gas network: 78.7 % central heating: 85.7 % water-pipe neztwork: 97.3 %