EKOLOGIA Studia Podyplomowe: Kierunek - Technika i Technologia Informacyjna mgr inż. Anna Lewandowska nauczyciel informatyki w Gimnazjum nr 132 w Warszawie PRACA ZALICZENIOWA Z EKOLOGII STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO MOJEJ MIEJSCOWOŚCI Zamieszczone w pracy materiały dotyczą Dzielnicy Ursus. Zgromadzone zostały na podstawie informacji udzielonych w czasie spotkania z Naczelnikiem Wydziału Ochrony Środowiska Panem Markiem Ryszką oraz specjalista ds. ochrony środowiska Panem Andrzejem Roleckim Warszawa 2005 2
Spis treści 1. Wstęp... 1 2. Polityka ekologiczna państwa... 2 3. Dzielnica Ursus stan środowiska przyrodniczego... 3 3.1 Charakterystyka terenu w odniesieniu do wszystkich dzielnic warszawskich... 3 3.2 Stan środowiska przyrodniczego... 5 3.3 Główne zagrożenia występujące na terenie Ursusa... 6 3.4 Programy naprawcze... 8 3.5 Edukacja ekologiczna... 10 4. Zakończenie... 11 3
1. WSTĘP Rozpoczynając gromadzenie materiałów do napisania niniejszej pracy, próbowałam z własnych obserwacji wyciągnąć wnioski dotyczące stanu środowiska przyrodniczego dzielnicy, w której mieszkam. W Ursusie mieszkam od 8 lat i to co uderzyło mnie w chwili przeprowadzenia się z innej dzielnicy Warszawy (Mokotowa) to spokój, duża ilość zieleni (sztucznej, zaprojektowanej przez ludzi) i brak dużego natężenia ruchu samochodów. Okazało się jednak, że inne źródła hałasu mogą dokuczać mieszkańcom tej małej dzielnicy. Biegną tu bowiem korytarze powietrzne dla Lotniska Okęcie oraz międzynarodowa linia kolejowa. Z tą włączoną od kilkunastu lat w obręb Warszawy dzielnicą, zawsze kojarzyły się Zakłady Przemysłu Ciągnikowego URSUS i nie trzeba być specjalistą ochrony roślin, aby domyślić się, że mogły one stanowić zagrożenie dla środowiska naturalnego w miejscu, w którym się znajdowały. Te przypuszczenia zostały potwierdzone przez pracowników Wydziału Ochrony Środowiska mojej Dzielnicy. Te kilka wniosków, które każdy mieszkaniec jest w stanie wysunąć na podstawie obserwacji postaram się rozwinąć i uzupełnić w dalszej części pracy. Chciałabym również dodać kilka istotnych informacji o charakterze ogólnym, związanych z ochroną środowiska. 4
2. POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA Sposób realizowania programów dotyczących ochrony środowiska ściśle uzależniony jest od polityki państwa, ustawodawstwa, a od kilku lat ściśle związany jest z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej. Korzystając z okazji, chciałabym trochę uwagi poświęcić tym właśnie zagadnieniom. Polityka ekologiczna państwa zawarta jest w najnowszych dokumentach zatwierdzonych przez Radę Ministrów w grudniu 2002 roku i obejmuje Politykę ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 1). Znaleźć tam można wszystkie wytyczne, jakimi będą kierować się jednostki podlegające MOŚ i drogę Polski dla stworzenie bezpiecznego i czystego środowiska. W planach znajduje się wiele celów, z których najistotniejsze wydają się: aktywowanie przedsiębiorstw na rzecz środowiska, włączenie społeczeństwa i poszerzenie dialogu, wzmocnienie edukacji ekologicznej, ekologizacja planowania przestrzennego i użytkowania terenu, ochrona środowiska (gleb, wód, przyrody, krajobrazów, lasu), wykorzystywanie wody i energii, dbałość o wpływ środowiska na zdrowie, przeciwdziałanie zmianom klimatu. Opierając się na tym dokumencie można dopiero rozpocząć analizę najbliższego środowiska przyrodniczego, stwierdzić rzetelność działania wyznaczonych organów i śledzić realizację przyjętego planu. 1) Rada Ministrów 2002: Polityka ekologiczna państwa w latach 2003-2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, http://www.mos.gov.pl/1materialy_informacyjne/raporty_opracowania/ii_pep.pdf 5
3. DZIELNICA URSUS STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1 Charakterystyka terenu w odniesieniu do wszystkich dzielnic warszawskich. Ursus to najmniejsza Dzielnica Warszawy, zajmująca niewiele ponad 9 km 2, co stanowi ok. 2 % całej powierzchni Warszawy. Położona jest w zachodniej części stolicy, w odległości 9 km od centrum miasta. Sąsiaduje z dzielnicami: Włochami i Bemowem oraz podwarszawskimi gminami: Ożarowem Mazowieckim, Piastowem i Michałowicami. Jest to równina o niewielkich spadkach. Na uwagę zasługuje korzystne położenie komunikacyjne Ursusa u zbiegu międzynarodowych dróg kołowych i kolejowych. Trasa międzynarodowa E-30 (poznańska) o kierunku wschód zachód Trasa katowicka E- 67 o kierunku północ południe Północną granicę gminy wyznacza międzynarodowa linia kolejowa. 6
Około 32% powierzchni zajmuje teren po byłych Zakładach Mechanicznych Ursus. Na osiedlach Niedźwiadek i Skorosze dominuje zabudowa wielorodzinna, natomiast Czechowice i Gołąbki charakteryzują się zabudową jednorodzinną. Obrzeża Dzielnicy, szczególnie od strony Gołąbek wykorzystywane są do produkcji rolniczej, jednak ze względu na atrakcyjność terenów w przyszłości zostaną najprawdopodobniej zurbanizowane. 3.2 Stan środowiska przyrodniczego. Na terenie Ursusa występuje tylko i wyłącznie zieleń pochodzenia sztucznego, np. Park Czechowicki i Park Achera to twory zaprojektowane przez człowieka. Nie występują rezerwaty, pomniki przyrody czy też inne kompleksy naturalne. Umieszczona obok mapka potwierdza brak stref naturalnej zieleni na obszarze Dzielnicy Ursus. 7
Na obszarze Dzielnicy można stwierdzić występowanie wód gruntowych wysokich ok. 0,5 m (okolice Czechowic), bądź na głębokości 2-3 m na terenie Niedźwiadka. Obszar obecnego Ursusa stanowiły w przeszłości bagna. Tereny te zostały osuszone. Dlatego warstwę wierzchnia stanowią gliny o charakterze nieprzepuszczalnym. Zanieczyszczenie gleby stwierdzić można na terenie Z.M. Ursus i są to zanieczyszczenia ropopochodnymi i metalami. Na pozostałym terenie nie obserwuje się skażenia. 3.3 Główne zagrożenia występujące na terenie Ursusa. Powietrze Czystość powietrza jest jednym z podstawowych czynników decydujących o jakości środowiska, w którym żyjemy, a także w znacznym stopniu wpływającym na nasz poziom życia. Zanieczyszczenie powietrza powoduje bowiem w konsekwencji niekorzystne zmiany w wodach, glebie, świecie roślinnym. Jest przyczyną wymiernych strat gospodarczych między innymi w rolnictwie (zmniejszenie plonów roślin uprawnych i produkcji zwierzęcej), leśnictwie (niszczenie drzewostanów), budownictwie (korozja budowli i konstrukcji, niszczenie elewacji). Nie jest także obojętne dla zdrowia ludzi zamieszkujących rejony charakteryzujące się silnie zanieczyszczonym powietrzem. Za zanieczyszczenie powietrza uważa się jego składniki naturalne, jeśli ich udziały w powietrzu będą wyższe od zawartości określonej składem wzorcowym, bądź inne składniki obce nie występujące w składzie naturalnym nawet w dowolnie małych ilościach. 2) Głównym zagrożeniem na terenie Dzielnicy jest firma Ursus-Media Sp. z o.o. znajdująca się na pl. Czerwca 1976 r. Firma zajmuje się produkcją i przesyłem czynników energetycznych. Korzysta w chwili obecnej z paliw węglowych, co wiąże się z dużą emisją zanieczyszczeń. 2) M. Grzegorczyk M. Sałata T. Skuza 2001: Raport o stanie środowiska w województwie mazowieckim Część III - Powietrze http://www.wios.warszawa.pl/raport2001/roz3.html 8
Zgodnie z raportem o stanie środowiska w województwie mazowieckim, właśnie zakład Ursus-Media należy do grona głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza w województwie. Przedsiębiorstwo przyjmuje ścieki z województwa mazowieckiego. Wydajność oczyszczalni to ok. 5 tys. m 3 na dobę, jednak w chwili obecnej wykorzystywana jest w kilku procentach. Ursus-Media ma pozwolenie wojewody na wytwarzanie odpadów i emisję pyłów od ok. 13 lat. Wszystkie parametry emisji są pod stałą kontrolą Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz dzielnicowego Wydziału Ochrony Środowiska. Więcej informacji na temat losów przedsiębiorstwa Ursus-Media można przeczytać w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA ŚRODOWISKA 3) z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U.03.163.1584 z dnia 18 września 2003 r.) Na terenie Dzielnicy znajduje się spora ilość warsztatów samochodowych, stacje benzynowe oraz punkty napełniania instalacji gazowych. Kolejny duży zakład produkcyjny to Oriflame zakład produkujący kosmetyki, emituje on głównie hałas i ścieki przemysłowe oraz kanalizacyjne. Zakład wykorzystuje oczyszczalnie przyzakładową. Na terenie byłych Z.M. Ursus, powstaje wiele nowych przedsiębiorstw, które uległy przekształcaniu. Są to głównie odlewnie oraz zakłady usługowe: kowalstwo, ślusarstwo, warsztaty, hurtownie. W miejscu tym prowadzą również działalność dwie bazy transportowomateriałowe: Efekt oraz Przedsiębiorstwo Robót Drogowych, a także znajduje się tu Dzielnicowy Zakład Oczyszczania (odpowiedzialny za sortowanie odpadów). 3) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji http://www.mos.gov.pl/1akty_prawne/rozporzadzenia_ms/03.163.1584.shtml 9
Ursus to również przedmiot działań developerów. Wraz z ich działalnością pojawiają się problemy ze świetlówkami i szlamem z separatorów, dlatego Wydział Ochrony Środowiska czuwa m.in. nad zapewnieniem czystości na tych terenach w szczególności nad kanalizacją deszczową i odprowadzaniem zanieczyszczeń do odbiorników, kontroluje te projekty oraz hałas w miejscu ich realizacji. Są to głównie okolice Gołąbek i Skoroszy. 3.4 Programy naprawcze Woda W Ursusie można wymienić jeden naturalny pływ wody Rzbikówka (Kanał Konotopa). Podlega on badaniom w ramach monitoringu podstawowego i regionalnego przez WIOŚ. Kanał jest przykryty ok. 3 km, a następnie przechodzi w pływ odkryty. Zanieczyszczony jest ropopochodnymi. Stan tych wód jest niezadowalający. W chwili obecnej prowadzone są analizy i działania, które mają poprawić jakość wód kanału (separatory i osadniki). Drugi odbiornik wód to Kanał U1, który biegnie od Włoch przez Michałowice aż do Pruszkowa. W chwili obecnej został rozpisany przetarg na modernizację Rowu. Modernizacja ma doprowadzić do uniemożliwienia w przyszłości powstawania powodzi i podtąpień, dzięki odprowadzaniu większej części wód. Jeśli chodzi o inne zbiorniki wodne, to można wymienić stawy w części naturalne, np. Staw Achera, który będzie renaturalizowany (zwiększenie głębokości, obniżenie temperatury, co zapewni prawidłowy cykl biologiczny. Na terenie Dzielnicy znajdują się prywatne stawy, które nie podlegają ewidencji. Na terenie Dzielnicy znajdują się również dwie studnie oligoceńskie, a planowane jest zwiększenie tej ilości do 4 a nawet 5. W chwili skażenia wody np. przez bakterie ujęcia oligoceńskie są w stanie zapewnić wodę dla mieszkańców Ursusa. 10
Gleba Najgorszy stan gleb występuje na wspomnianych już terenach Z.M. Ursus. Gleba ta jest renaturalizowana. W badaniach na tych terenach brał udział Państwowy Instytut Geologiczny. Tereny te przejął Syndyk. Są one przekazywane nowym właścicielom, którzy zobowiązani są do prowadzenia procesu renaturalizacji. Powietrze, hałas W planach jest również modernizacja linii kolejowych ze szczególnym uwzględnieniem minimalizacji poziomu hałasu. Na terenach Ursusa przebiegają korytarze powietrzne Międzynarodowego Lotniska Okęcie. Wiąże się to z występowaniem tzw. obszarów ograniczonego wykorzystania, czyli miejsc, w których wskaźnik - w tym wypadku hałasu - przekracza przewidziane normy. Dodatkowo Polskie Linie Lotnicze planują budowę Terminalu nr 3, który może zwiększyć poziom oddziaływania tego czynnika. Czynione są starania, aby mieszkańcy uzyskali odszkodowania, które pozwolą na zastosowanie technologii wyciszającej. Kolejna inwestycja to autostrada A2. W tym wypadku czynione są starania, aby ekrany mające chronić przed hałasem optymalnie spełniały swoje zadanie. Dodatkowo przygotowuje się projekty związane z prawidłowym odbiorem wód opadowych z terenu budowy autostrady, w celu wyeliminowania ewentualnych podtopień. W związku z zastępowaniem zasilania elektrycznego zasilaniem gazowym, poprawia się emisja zanieczyszczeń do powietrza. Budynki jednorodzinne w wielu przypadkach również korzystają z ogrzewania i zasilania gazowego, co prowadzi do znacznie zmniejszającego się poziomu emisji zanieczyszczeń. Docelowo największy truciciel URSUS-MEDIA, ma zmniejszać opalanie węglem na rzecz gazu. 11
3.5 Edukacja ekologiczna Jak wspomniałam na początku pracy zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów w polityce ekologicznej państwa, będzie kładziony nacisk na edukacje ekologiczną społeczeństwa. W chwili obecnej w każdej szkole znajduję się koordynator Edukacji Ekologicznej, który czuwa nad przebiegiem akcji. Organizowane są konkursy, pikniki, obozy itp. nawiązujące do tematyki ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna jest elementem priorytetowym w programach wychowawczych szkoły, a także stała się edukacją skorelowana z innymi edukacjami. 12
4. ZAKOŃCZENIE Podsumowując pracę chciałabym powiedzieć, iż moja dzielnica, mimo iż nie posiada wielu walorów, które odnaleźć można w środowisku naturalnym charakteryzuje się zadowalającym stanem czystości gleby, powietrza i wód. Na bieżąco kontrolowane są miejsca ewentualnych zagrożeń ekologicznych, a te, które już zostały skażone podlegają renaturalizacji. W szkołach uczniowie poznają problemy związane z zagadnieniami ekologicznymi, kreuje się postawy świadomego korzystanie ze środowiska naturalnego, wpaja się konieczność oszczędnego gospodarowania zasobami naturalnymi. Wyrażam nadzieję, że dbając należycie o środowisko, jeszcze długo będziemy korzystać z uroków otaczającej nas przyrody. 13