Informator dla przyszłych mam

Informator dla przyszłych mam Ciąża, poród, połóg

Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne Suplementacje Świadczenia profilaktyczne i działania z zakresu promocji zdrowia Pozycja Badania, suplementacje, świadczenia, działania TYDZIEŃ CIĄŻY > 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Grupa krwi i Rh X X X X X X X X X 2 Przeciwciała odpornościowe X X X X X X X X X 3 Morfologia krwi X X X X X X X X X 4 Badanie ogólne moczu X X X X X X X X X 5 Badania cytologiczne X X X X X X X X X 6 Badanie czystości pochwy X X X X X X X X X 7 Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo X X X X X X X X X 8 VDRL badanie w kierunku kiły X X X X X X X X X 9 Badanie stomatologiczne X X X X X X X X X 10 HIV i HCV (wirus zapalenia wątroby typu C) X X X X X X X X X 11 Toksoplazmoza i różyczka X X X X X X X X X 12 TSH badanie hormonalnej funkcji tarczycy X X X X X 13 Badanie ultrasonograficzne 14 Stężenie glukozy (po podaniu) 15 Przeciwciała anty-rh u kobiet z Rh minus 16 Globulina anty-d 17 Antygen HBS 18 Paciorkowce B-hemoglobulinowe 19 VDRL + HCV 20 KTG 1 Kwas foliowy X X X X X X X X X 2 Jod X X X X X X X X X 1 Wywiad i badania ogólne X X X X X X X X X 2 Badanie ginekologiczne X X X X X X X X X 3 Pomiar ciśnienia tętniczego krwi X X X X X X X X X 4 Badanie gruczołów sutkowych X X X X X X X X X 5 Pomiar masy ciała X X X X X X X X X 6 Ocena ryzyka ciążowego X X X X X X X X X 7 Propagowanie zdrowego stylu życia i zdrowia jamy ustnej X X X X X X X X X 8 Informacja o możliwości wykonania badań dotyczących wad genetycznych X X X X X X X X X 9 Kontrola stanu zdrowia jamy ustnej 10 Skierowanie do położnej środowiskowej 11 Ocena czynności serca płodu 12 Badanie położnicze 13 Ocena wymiarów miednicy 14 Ocena aktywności płodu 15 Ocena ruchów płodu OKRES CIĄŻY > I

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X II III IV V VI VII VIII

Zasady dobrej praktyki bezpiecznej ciąży i porodu 1 Podczas pierwszej wizyty osoba sprawująca opiekę nad kobietą w ciąży (lekarz lub położna) przekazuje ciężarnej podopiecznej Informator dla przyszłych mam, zawierający m.in. prawa rodzącej. 2 Lekarz lub położna, gdy zbliża się termin rozwiązania, ustala z pacjentką plan porodu, w którym zawarte są także ich dane do ewentualnego kontaktu. 3 W szpitalu, w którym nastąpi poród, personel odpowiedzialny (lekarz bloku porodowego i położna) omawiają z pacjentką plan porodu. W zależności od sytuacji klinicznej modyfikują go w trakcie porodu za aprobatą rodzącej. Rozmowa akcentuje prawa rodzącej. Pacjentce przekazywana jest również ulotka z zapisem tych praw. 4 Osoba prowadząca ciążę, jeśli uzna za celowe, lub na życzenie rodzącej, może skorzystać z kontaktu z osobą sprawującą opiekę medyczną w czasie porodu (lekarz, położna) w celu dodatkowego wyjaśnienia planu porodu. 5 W trakcie porodu, jeżeli pojawią się nieprawidłowości, personel sali porodowej, a przede wszystkim lekarz prowadzący na bieżąco informuje rodzącą i ustala z nią sposób dalszego postępowania. 6 Po zakończeniu porodu położna prowadząca i lekarz przekazują pacjentce informację oceniającą przebieg porodu. O stanie dziecka informuje lekarz neonatolog, obecny przy każdym porodzie.

Spis treści n Wstęp........................................................ 6-7 n Zanim zajdziesz w ciążę................................... 8-9 n Ciąża..................................................... 10-21 n Zanim urodzi się........................................ 22-23 n Ciąża bliźniacza......................................... 24-25 n Plan porodu.............................................. 26-27 n Poród..................................................... 28-31 n Cesarskie cięcie......................................... 32-33 n Prawa rodzącej.......................................... 34-36 n Połóg.......................................................... 37 5

Wstęp Ryszard Wilczyński dr n. med. Wojciech Guzikowski 6 Informator ma podpowiedzieć kobietom i ich bliskim, jak się przygotować do porodu i połogu. Wojewódzki Konsultant ds. Ginekologii i Położnictwa

Drogie Panie, chciałbym, żeby ta publikacja była skromnym wkładem w uczynienie macierzyństwa doświadczeniem jak najbardziej pozytywnym. Doświadczeniem spokojnego oczekiwania na dziecko i jego bezpiecznego przyjścia na świat. Opolszczyzna, jak żaden inny region w Polsce, dotknięta jest problemami demograficznymi. Prognozy są dramatyczne. Należy uczynić wszystko, by urodzenie dziecka było dla kobiety wydarzeniem wspominanym jako to, które chce się powtórzyć. Zatem każde działanie, które sprzyja rodzicielstwu, ma ogromne znaczenie. Istnieją liczne foldery i poradniki dotyczące różnych zagadnień związanych z ciążą i macierzyństwem, takich jak odżywianie, tryb życia, dbanie o formę czy zdrowie, karmienie piersią czy opieka nad dzieckiem. Mało jest natomiast przystępnych, ale fachowych informacji o jednym z najważniejszych dla matek momentów, jakim jest poród. Opracowanie, które trzymają Państwo w dłoni, wypełnia tę lukę. Ma podpowiedzieć kobietom i ich bliskim, jak się przygotować teoretycznie i praktycznie do tego szczególnego wydarzenia. Co powinna wiedzieć ciężarna i rodząca? Jakie badania wykonać na etapie planowania dziecka? Jakie są zalecane w trakcie ciąży i kiedy je zrobić w ramach publicznej opieki medycznej? Prawo do jakich świadczeń profilaktycznych przysługuje przyszłym matkom? Wreszcie jakie są prawa matki związane z porodem, połogiem i opieką nad noworodkiem? Odpowiedzi na wszystkie te pytania znajdują się w niniejszej broszurce. Ma ona sprawić, że świadome będzie nie tylko macierzyństwo, ale również okres je poprzedzający. 7

Zanim zajdziesz w ciążę... skorzystaj z porady lekarza lub położnej. Na przebieg ciąży, rozwój płodu i stan dziecka wpływa zdrowie jego rodziców, jeszcze zanim zostanie ono poczęte.

1. Pamiętaj o suplementacji. Przyjmuj kwas foliowy i jod. Kwas foliowy warto zacząć brać co najmniej miesiąc przed zajściem w ciążę i dawkować go do końca I trymestru (12 tygodni). Niweluje on prawdopodobieństwo wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu, do których należą wady wrodzone mózgu i rdzenia kręgowego. Kwas powinien być przyjmowany w dawce 0,4 mg. Można go kupić w aptekach bez recepty. Jod to pierwiastek niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Jego niedobór może doprowadzić do niedorozwoju mózgu dziecka. Przyjmowanie wskazane jest od początku ciąży aż do czasu karmienia piersią. Szczegóły dawkowania poda lekarz prowadzący. 2. Zrób badania. Sprawdź, czy przechodziłaś różyczkę i toksoplazmozę (pasożytniczą chorobę odzwierzęcą). Zrób też badania hormonu TSH (tyreotropiny), aby móc przeciwdziałać ewentualnym następstwom nadczynności lub niedoczynności tarczycy w ciąży. Badanie TSH trzeba wykonać między 4. a 8. tygodniem ciąży. 3. Zadbaj o to, by mieć złożoną deklarację wyboru położnej POZ (podstawowej opieki zdrowotnej). Położne POZ: http://zdrowie.opolskie.pl/pliki/files/wykaz%20połoznych%20poz.pdf Gdy zajdziesz w ciążę, skontaktuj się z nią, by ustalić plan spotkań edukacyjnych po 21. tygodniu ciąży, ustalić zasady współpracy, sposób kontaktowania się zarówno przed porodem, jak i po porodzie. To ważne także dlatego, że przed wypisaniem ze szpitala już po porodzie musisz wskazać położną, która będzie opiekowała się Tobą i dzieckiem po wyjściu z placówki przez dwa miesiące. Trzeba też wskazać lekarza POZ, który będzie sprawował opiekę nad dzieckiem, i do którego zostanie przekazana karta uodpornienia (tzw. karta szczepień). PAMIĘTAJ! Jeśli jesteś w trudnej sytuacji życiowej, a wiadomość o rozwijającym się w Twoim łonie dziecku Cię zaskoczyła, możesz skorzystać ze wsparcia. Nie ma sytuacji bez wyjścia! Istnieje wiele instytucji przygotowanych do udzielenia pomocy materialnej, socjalnej, psychologicznej, prawnej czy medycznej, itd. Zapytaj o nie położną, najbliższy ośrodek pomocy społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie czy Diecezjalną Fundację Ochrony Życia. 9

Ciąża... 10 Pierwszych 12 tygodni życia łonowego dziecka ma fundamentalne znaczenie dla jego rozwoju i życia w przyszłości.

To wtedy tworzą się wszystkie narządy, które później się rozwijają i dojrzewają do samodzielnego funkcjonowania. Pamiętaj, że w czasie wewnątrzłonowego życia Twojego rozwijającego dziecka jesteś jego całym światem. Dlatego ogromne znaczenie ma Twój tryb życia, sposób odżywiania się, dbanie o zdrowie, ochrona przed czynnikami szkodliwymi chemicznymi, fizycznymi, chorobami, a także alkoholem, papierosami, narkotykami czy lekami. Badaj się więc i korzystaj z przysługujących Ci w ramach ubezpieczenia zdrowotnego świadczeń profilaktycznych w czasie ciąży! Jeśli pojawią się jakiekolwiek nieprawidłowości, a zostaną wykryte wcześnie, ciążę można doprowadzić do szczęśliwego finału. Zakres badań diagnostycznych i konsultacji medycznych wykonywanych u kobiet w ciąży oraz zalecanych świadczeń profilaktycznych i działań z zakresu promocji zdrowia określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 września 2012 r. ws. standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz.U. z 4 października 2012 r.). PAMIĘTAJ! potwierdzenie objęcia opieką medyczną do 10. tygodnia ciąży warunkuje wypłatę zasiłku po urodzeniu dziecka (tzw. becikowego). Na kolejnych stronach znajduje się wskazany w rozporządzeniu wykaz badań i świadczeń wraz z okresami, w których powinny być wykonane. 11

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne Do 10 tygodnia ciąży badanie ogólne podmiotowe (*czyli wywiad) i przedmiotowe (*badanie ogólne) badanie we wzierniku i zestawione (*ginekologiczne) pomiar ciśnienia tętniczego krwi badanie gruczołów sutkowych określenie wzrostu i masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej przekazanie informacji o możliwości wykonania badań w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie w przypadku opieki sprawowanej przez położną obowiązkowa konsultacja lekarza specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii badanie grupy krwi i Rh przeciwciała odpornościowe (mają na celu sprawdzenie, czy nie ma tzw. konfliktu serologicznego czyli komplikacji wynikających z różnicy grup krwi rodziców a w związku z tym zagrożenia np. anemią płodu) morfologia krwi badanie ogólne moczu badanie cytologiczne (wymaz z szyjki macicy, profilaktyka i wykrywanie zmian nowotworowych na szyjce macicy) badanie czystości pochwy badanie stężenia glukozy we krwi na czczo VDRL (* badanie w kierunku kiły) badanie stomatologiczne, uwzględniające ocenę stanu zdrowia jamy ustnej, określenie potrzeb profilaktyczno- -leczniczych i ustalenie planu leczenia badanie HIV i HCV (*HIV wirus zespołu nabytego braku odporności; HCV infekcja wirusowego zapalenia wątroby typu C) badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM) i różyczki TSH (* badanie hormonalnej funkcji tarczycy) 12 (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)

13

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne 11-14 tydzień ciąży wywiad i badanie ogólne badanie ginekologiczne pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej kontrola stanu zdrowia jamy ustnej badanie ultrasonograficzne (USG) badanie ogólne moczu badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane we wcześniejszym okresie ciąży) 15-20 tydzień ciąży wywiad i badanie ogólne badanie ginekologiczne pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej morfologia krwi badanie ogólne moczu badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane we wcześniejszym okresie ciąży) badanie czystości pochwy 14 (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne 21-26 tydzień ciąży wywiad i badanie ogólne badanie ginekologiczne ocena czynności serca płodu pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej kontrola stanu zdrowia jamy ustnej praktyczne i teoretyczne przygotowanie do porodu, połogu, karmienia piersią i rodzicielstwa w formie indywidualnej lub grupowej (skierowanie do położnej POZ w 21-26 tygodniu ciąży)* badanie ogólne moczu badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane we wcześniejszym w okresie ciąży) badanie stężenia glukozy we krwi po doustnym podaniu 75 g glukozy (Uwaga! w 24-28 tygodniu ciąży) dwukrotne oznaczenie stężenia glukozy: przed podaniem glukozy (na czczo) oraz po 2 godz. od podania glukozy badanie ultrasonograficzne przeciwciała anty-rh u kobiet z Rh (minus) badanie w kierunku toksoplazmozy (u kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze) (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego) 15

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne 27-32 tydzień ciąży wywiad i badanie ogólne badanie ginekologiczne ocena czynności serca płodu pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej szkoła rodzenia morfologia krwi badanie ogólne moczu badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane we wcześniejszym okresie) przeciwciała odpornościowe badanie ultrasonograficzne 28-30 tydzień ciąży: podanie globuliny anty-d (w przypadku występowania wskazań) Szczegóły zasad obowiązujących od 1 kwietnia 2013 r. na stronach www.ptg.opole.pl i www.rckik-opole.com.pl 16 (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)

17

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne 33-37 tydzień ciąży wywiad i badanie badanie położnicze ocena wymiarów miednicy badanie ginekologiczne ocena czynności serca płodu pomiar ciśnienia tętniczego krwi ocena aktywności płodu badanie gruczołów sutkowych pomiar masy ciała kontrola stanu zdrowia jamy ustnej ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej szkoła rodzenia w przypadku opieki sprawowanej przez położną obowiązkowa konsultacja lekarza specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii morfologia krwi badanie ogólne moczu badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane we wcześniejszym okresie ciąży) badanie czystości pochwy antygen HBs (nosicielstwo wirusa zapalenia wątroby typu B)* badanie w kierunku HIV posiew z przedsionka pochwy i okolic odbytu w kierunku paciorkowców β-hemolizujących VDRL, HCV (w grupie kobiet ze zwiększonym ryzykiem populacyjnym lub indywidualnym ryzykiem zakażenia) 18 (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne 38-39 tydzień ciąży wywiad i badanie ogólne badanie położnicze ocena czynności serca płodu ocena aktywności płodu pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej szkoła rodzenia w przypadku opieki sprawowanej przez położną obowiązkowa konsultacja lekarza specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii morfologia krwi badanie ogólne moczu (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego) 19

Termin badania Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne UWAGA! po 40 tygodniu ciąży badanie co 2-3 dni wywiad i badanie ogólne badanie położnicze badanie ginekologiczne według wskazań medycznych ocena ruchów płodu ocena czynności serca płodu pomiar ciśnienia tętniczego krwi pomiar masy ciała ocena ryzyka ciążowego propagowanie zdrowego stylu życia, w tym zdrowia jamy ustnej szkoła rodzenia Po 41 tygodniu ciąży skierowanie do szpitala badanie ultrasonograficzne (jednorazowo) badanie KTG (* kardiotokografia, czyli monitorowanie akcji serca płodu wraz z zapisem czynności skurczowej macicy) 20 (* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)

21

Zanim urodzi się... 22 Od 21. do 31. tygodnia ciąży korzystaj ze spotkań edukacyjnych raz w tygodniu. Po 32. tygodniu ciąży aż do porodu dwa razy w tygodniu.

Szkoły rodzenia związane są często z oddziałami ginekologiczno-położniczymi, a formy indywidualnej lub grupowej edukacji prowadzą położne podstawowej opieki zdrowotnej (tzw. położne środowiskowe). Od 21. do 31. tygodnia ciąży możesz korzystać raz w tygodniu ze spotkań edukacyjnych fi nan so wa nych przez NFZ. Po 32. ty go dniu cią ży aż do samego po ro du dwa ra zy w tygodniu. Pod czas tych spo tkań: obniżysz poziom lęku i zbudujesz wiarę w siebie poznasz prawa kobiety ciężarnej, rodzącej i matki małego dziecka zapoznasz się z zasadami opieki medycznej nad matką, dzieckiem i rodziną uzyskasz wsparcie w przygotowaniu planu porodu i planu opieki okołoporodowej do wiesz się, jak Twoje ciało dostosowuje się do zmian zachodzących podczas ciąży, porodu i połogu nauczysz się zapobiegać lub minimalizować czy likwidować objawy dolegliwości związanych z ciążą, porodem i połogiem dostaniesz informacje o odmiennościach okresu noworodkowego, dzięki czemu łatwiej Ci będzie zrozumieć i zaspokoić potrzeby Twojego dziecka. 23

Ciąża bliźniacza... 24 W przypadku ciąży mnogiej częstsze są powikłania w przebiegu porodu. Dlatego też wymaga on odrębnego i indywidualnego postępowania.

Dla położnika ciąża bliźniacza zawsze oznacza ciążę zagrożoną i zwiększonego ryzyka, taką, w której mogą się zdarzyć powikłania dla ciężarnej i jej płodów. W ciążach wielopłodowych zachorowalność i umieralność okołoporodowa jest wysoka, 7 10-krotnie wyższa, niż w ciążach z jednym płodem. Wynika to z faktu, że 50 proc. dzieci rodzi się w takich przypadkach przedwcześnie. Częstsze są też powikłania w przebiegu porodu. Dlatego poród w ciąży mnogiej wymaga odrębnego i indywidualnego postępowania. Przyjmuje się, że poród naturalny przy ciąży bliźniaczej w sytuacji położeń główkowych obu płodów jest możliwy jeśli przebiega bez powikłań i jest ściśle monitorowany. Jednakże zagrożenie niedotlenieniem któregokolwiek z płodów lub inne powikłania są wskazaniem do rozwiązania poprzez cięcie cesarskie. Każda sytuacja nieprawidłowego położenia jednego z płodów jest wskazaniem do rozwiązania cesarskim cięciem. 25

Plan porodu... 26 Plan opieki przedporodowej oraz plan porodu ustalają wraz z ciężarną lekarz lub położna jeszcze w trakcie opieki przedporodowej.

Plan opieki przedporodowej (zawierający np. zamieszczoną w tym informatorze listę badań diagnostycznych wraz z harmonogramem) oraz plan porodu ustalają wraz z ciężarną lekarz lub położna jeszcze w trakcie opieki przedporodowej. Są one istotną częścią dokumentacji medycznej. Mogą być modyfikowane w zależności do stanu zdrowia ciężarnej. Plan porodu obejmuje wszystkie elementy postępowania medycznego podczas porodu. Musi w nim być zawarta lista czynników ryzyka oraz powikłań przedporodowych i śródporodowych. Jest ich w sumie kilkadziesiąt, wszystkie zostały określone w rozporządzeniu ministra zdrowia dotyczącego świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej. Są wśród nich np.: zakażenie wirusem HIV i HCV choroby ciężarnej cukrzyca, choroby krążenia, nerek, wątroby itd. zakażenie różyczką konflikt serologiczny (głównie w zakresie czynnika Rh) ciąża wielopłodowa. Wzory planu porodu można znaleźć w internecie. W planie porodu powinny być zapisane preferencje rodzącej dotyczące m.in. miejsca porodu, porodu rodzinnego, obecności osób trzecich (np. studentów czy stażystów) czy możliwości korzystania z takich elementów wyposażenia jak np. wanna, piłki czy drabinki. W dokumencie tym kobieta powinna też zaznaczyć swoje oczekiwania dotyczące np. rodzaju znieczulenia, które ma być zastosowane w trakcie porodu (wybierając oddział, warto zapoznać się z rodzajami stosowanych w nim znieczuleń); wyboru pozycji w trakcie rodzenia; podawania leków stymulujących skurcze; możliwości wykonania lewatywy; ochrony krocza czy prowadzenia parcia sterowanego czyli kierowanego i wspieranego przez położną. W planie porodu powinny się znaleźć także oczekiwania z zakresu opieki po porodzie, np. dotyczące karmienia piersią czy stałej obecności dziecka przy matce. Ciężarnej należy umożliwić wybór miejsca porodu i przekazać wyczerpującą informację dotyczącą tego miejsca, obejmującą wskazania i przeciwwskazania. Należy ją poinformować, że zaleca się poród w szpitalu, z zagwarantowanym dostępem do wydzielonej sali cięć cesarskich, gdzie na wypadek powikłań u matki, płodu lub noworodka możliwe będzie natychmiastowe podjęcie interwencji medycznej. 27

Poród... 28 Podstawą bezpiecznego, zakończonego sukcesem porodu jest współpraca rodzącej z położną i lekarzem położnikiem.

Dzięki temu poród przebiega bez przeszkód i strachu, a noworodek przychodzi na świat w dobrym stanie. Należy jednak pamiętać, że to rodząca odgrywa główną rolę w trakcie porodu. Poród dzieli się na 4 okresy. OKRES I zaczyna się od regularnych skurczów macicy, skracania i rozwierania się szyjki macicy aż do zupełnego rozwarcia (średnica 10 cm). Ten etap trwa od kilku do kilkunastu godzin (u kobiet rodzących po raz pierwszy, tzw. pierworódek do 12 godz.; u wieloródek do 7 godz.). W tym czasie mogą odpłynąć wody płodowe. Ich zielonkawy lub zielony kolor może świadczyć o krótkotrwałym niedotlenieniu. W takim przypadku monitorowanie prawidłowej akcji serca płodu za pomocą zapisu KTG (kardiotokografia zapis monitorowania akcji serca płodu wraz z zapisem czynności skurczowej macicy) pozwala na dalsze prowadzenie porodu. Sytuację, ryzyko i stan zagrożenia płodu oraz stopień zaawansowania porodu ocenia położnik i to on, m.in. na podstawie zapisu KTG, przy stwierdzeniu trwającego niedotlenienia lub np. okręcenia pępowiny wokół części płodu (rozpoznawanego badaniem USG) decyduje o formie zakończeniu porodu. Warto wiedzieć, że w trakcie porodu istnieje możliwość pełnej weryfikacji zapisu KTG. Stan płodu można ocenić bardzo precyzyjnie, badając ph tzw. krwi włośniczkowej płodu. By wykonać to badanie, z główki płodu musi być pobrana niewielka kropelka krwi. Wynik otrzymywany jest natychmiast. Warunkiem wykonania tego badania jest zgoda rodzącej. Można je wykonać tylko wtedy, gdy pęcherz płodowy nie jest zachowany. Badanie to nie zagraża dziecku. OKRES II porodu to czas wychodzenia na zewnątrz dziecka, najpierw części przodującej, którą najczęściej jest główka. Rodząca odczuwa wtedy skurcze jako parcie. Powinna je wykonywać, kierując się przede wszystkim własną potrzebą. Parcie samoistne oraz pozycja wertykalna (pionowa, nie leżąca), czyli np. klęcząca lub stojąca, minimalizują napięcie mięśni dna miednicy, a umiejętność rozluźniania ich poprzez spokojne oddychanie ma wpływ na ochronę krocza np. przed pęknięciem lub potrzebą nacięcia. Parcie sterowane (wspomagane przez położną) wymaga ścisłej współpracy z położną. To ona informuje w takiej sytuacji rodzącą, jak świadomie przeć w czasie skurczu. II okres porodu trwa u pierworódki do 2 godzin, a u wieloródki do 1 godziny. Przedłużanie się II okresu powyżej godziny powinno być sygnałem do wnikliwej oceny sytuacji przez personel medyczny. OKRES III porodu to etap wydalania łożyska. Trwa zazwyczaj do 30 minut. Jeżeli nie ma mocnego krwawienia, 29

można czekać do godziny na samoistne urodzenie się łożyska. Przystawienie noworodka do piersi matki bezpośrednio po urodzeniu przyczynia się do znacznego przyspieszenia odklejania się i rodzenia łożyska. Powoduje bowiem wydzielanie oksytocyny hormonu, który wywołuje skurcze macicy. OKRES IV porodu to 2-godzinna obserwacja w sali porodowej. WARTO WIEDZIEĆ, ŻE... Przed porodem 2 3 tygodnie przed porodem ciężarna może zacząć odczuwać ulgę w oddychaniu czy potrzebę częstszego oddawania moczu. Mogą się też pojawić zaparcia i napięcia macicy, odczuwane jako bolesne skurcze, zwane przepowiadającymi. Są one jednak krótkie i nieregularne, często samoistnie ustępują po 2 3 godzinach. Za początek porodu uważa się regularną czynność skurczową, występującą przynajmniej co 10 minut, ze stopniowo nasilającymi się skurczami macicy. Dochodzi do zmian w szyjce macicy; ulega ona skracaniu i rozwieraniu. Gdy odpływa płyn owodniowy, należy pilnie zgłosić się do szpitala! W trakcie porodu Na wstępie personel sprawujący opiekę nad rodzącą powinien omówić z nią przygotowany wcześniej plan porodu. Musi być uszanowana prywatność i poczucie intymności rodzącej. Podczas porodu na sali mogą być obecne tylko osoby bezpośrednio udzielające pomocy medycznej oraz osoba bliska rodzącej małżonek, krewny, ojciec dziecka lub osoba wskazana przez pacjentkę (np. lekarz prowadzący ciążę). Uczestnictwo dodatkowych osób wymaga zgody pacjentki i lekarza lub położnej nadzorującej poród. Osoby sprawujące opiekę oraz uczestniczące w porodzie są obowiązane do przestrzegania zasad higieny ogólnej, aseptyki i antyseptyki. Rodzącą traktuje się z szacunkiem i umożliwia jej podejmowanie świadomych decyzji związanych z porodem. Należy m.in. pytać o jej potrzeby i oczekiwania. Personel medyczny powinien omawiać z rodzącą sposoby radzenia sobie z bólem i każdorazowo uzyskać jej zgodę na wykonanie wszelkich zabiegów i badań. Wsparcie medyczne powinno polegać m.in. na: zapewnieniu ciągłości opieki, dostosowaniu opieki do potrzeb rodzącej (z uwzględnieniem możliwości organizacyjnych placówki), zachęcaniu do korzystania ze wsparcia osoby bliskiej, zachęcaniu do aktywności fizycznej, pomaganiu 30

w znajdowaniu optymalnych pozycji porodu i zapewnieniu możliwości przyjmowania przejrzystych płynów, także podczas aktywnej fazy porodu. Należy pamiętać o odpowiednim, trenowanym w szkole rodzenia oddechu! W czasie skurczów macicy do dziecka dociera mniejsza ilość tlenu. Oddechy rodzącej mają być długie i spokojne, wykonywane tzw. brzusznym torem oddychania (przeponowym). Poprawiają one dotlenienie płodu i łagodzą odczuwany ból. W czasie porodu mogą być zastosowane leki: kroplówka naskurczowa z oksytocyną (hormon powodujący skurcze macicy), leki rozkurczowe i przeciwbólowe, środki uspokajające, znieczulenie podtlenkiem azotu (czyli popularny gaz rozweselający) czy znieczulenie zewnątrzoponowe (znieczula miejscowo dolną partię ciała, wprowadzane jest cieniutkim cewnikiem w dolną partię kręgosłupa). Ich podanie następuje po wnikliwej analizie położniczej i anestezjologicznej. Rodząca musi wyrazić na to zgodę. Może się zdarzyć, że poród musi być zakończony przez położnika cięciem cesarskim albo zabiegiem kleszczowym lub próżniociągiem (narzędzia położnicze stosowane w porodzie zabiegowym w II okresie porodu rodzenie się główki płodu). Wykonuje się je przy braku postępu porodu, zagrażającym niedotlenieniu lub jako formę skrócenia II okresu porodu np. ze wskazań okulistycznych czy kardiologicznych. Zabiegi te wykonywane są pod pewnymi warunkami: gdy główka dziecka znajduje się odpowiednio nisko w kanale rodnym oraz gdy zabieg przebiegnie bezpiecznie dla płodu (nie będzie urazowy) i wykona go doświadczony położnik. Cięcia cesarskie mogą być planowe albo pilne i natychmiastowe wynikające z zaistniałej sytuacji, bo w czasie porodu występują czasem zagrożenia, których wcześniej nie dało się przewidzieć. Niepokój, strach przed zabiegiem i poczucie zagrożenia są w takiej sytuacji zrozumiałe. We współczesnym położnictwie przeważa pogląd, że porody miednicowe (gdy płód ułożony jest w czasie akcji porodowej nie główką, ale bioderkami w dół) powinny być rozwiązywane drogą cięcia cesarskiego. Na bezpieczny poród duży wpływ ma masa płodu. W polskich rekomendacjach z 2007 r. wskazaniem do cięcia cesarskiego jest masa powyżej 4500 g (makrosomia), a przy stwierdzonej cukrzycy ciężarnych powyżej 4250 g. Rekomendacje z 2011 r. mówią, że makrosomię płodu rozpoznaje się przy bezwzględnej masie płodu powyżej 4200 g. Masę płodu ocenia się w badaniu USG wykonanym przed porodem, jednakże przypuszczalna masa płodu nie zawsze może być precyzyjna, w trakcie porodu precyzja tego badania jest jeszcze mniejsza. Pierwsze badanie lekarskie dziecka może być wykonane w pierwszych 24 godzinach po urodzeniu się noworodka. 31

Cięcie cesarskie... 32 Wyłącznie lekarz może podjąć decyzję o przeprowadzeniu cięcia cesarskiego. Wynika to z ustawy o zawodzie lekarza.

Decyzję podejmuje doświadczony położnik (ordynator, kierownik dyżuru ewentualnie w ramach konsylium lekarskiego) z wyczerpującym uzasadnieniem i odwołaniem do wskazań medycznych. Każda pacjentka musi mieć świadomość, że cięcie cesarskie jest poważnym zabiegiem operacyjnym. W porównaniu z porodem siłami natury znacznie wzrasta odsetek powikłań, w tym także śmiertelność. Zwiększa się np. ryzyko powikłań śródoperacyjnych i pooperacyjnych, takich jak uszkodzenie pęcherza moczowego, zapalenia otrzewnej, niedrożności jelit, ropienie rany. Powoduje to, że dłuższy jest pobyt w szpitalu, a dolegliwości bólowe obniżają sprawność w pielęgnacji noworodka. Ponadto w przypadku następnej ciąży może wystąpić groźne powikłanie w postaci usadowienia się łożyska w bliźnie po cięciu cesarskim. Niebezpiecznym powikłaniem jest również śródporodowe rozejście się blizny. Biorąc pod uwagę stanowisko Departamentu Prawnego Ministerstwa Zdrowia, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne nie rekomenduje wykonywania cięć cesarskich na życzenie, bez wskazań medycznych. Według Ustawy o zawodzie lekarza narzucenie przez pacjentkę takiego sposobu rozwiązania porodu nie zwalnia lekarza od odpowiedzialności za jego wykonanie. W razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione, w świetle wymagań wiedzy medycznej powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. Dotyczy to również zasadności przeprowadzenia cięcia cesarskiego na żądanie. 33

Prawa rodzącej... Respektowanie praw pacjenta podczas porodu polega przede wszystkim na respektowaniu praw kobiety rodzącej m.in. do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem.

Dotyczy to zarówno działań, stosowanych procedur medycznych, jak i możliwości wyboru osoby sprawującej nad pacjentką opiekę z uwzględnieniem zasad organizacyjnych obowiązujących w miejscu udzielania świadczenia. 1. Rodząca ma prawo do życzliwej i serdecznej opieki oraz do szacunku ze strony personelu. 2. Rodzinie oczekującej narodzin dziecka należy zapewnić specjalistyczną opiekę medyczną i psychologiczną oraz prawo wyboru dowolnego szpitala. 3. Poród jest wydarzeniem intymnym. Rodząca ma prawo się domagać, by badania i zabiegi odbywały się w miejscu odosobnionym. Może się nie zgodzić na obecność osób postronnych. 4. Przy prawidłowym przebiegu ciąży rodząca ma prawo do bezpiecznego porodu z udziałem wykwalifikowanego personelu, z uwzględnieniem jej życzeń dotyczących procedur położniczych (jeśli nie ma przeciwwskazań). 5. Przy ciąży patologicznej kobieta ma prawo do porodu w placówce o odpowiednim stopniu referencyjności, zapewniającym matce i dziecku niezbędne procedury diagnostyczne i lecznicze, w tym w zakresie intensywnej opieki medycznej. Najwyżej wyspecjalizowane na Opolszczyźnie są placówki o drugim (Kędzierzyn-Koźle i Nysa) i trzecim poziomie referencyjności (Opole). 6. Kobieta ma prawo do pełnej i zrozumiałej dla siebie informacji o postępach porodu, podawanych środkach, zagrożeniach, spodziewanym ryzyku i stanie płodu, zabiegach i ich skutkach. 7. Rodząca ma prawo, by towarzyszył jej ktoś bliski lub wybrany. Może to być ojciec dziecka, członek rodziny, położna, lekarz prowadzący ciążę czy doula (niemedyczna opiekunka na czas porodu). 8. Kobieta ma prawo do swobodnego poruszania się w pierwszej fazie porodu. To nie szpital, lecz kobieta decyduje, jak urodzi swoje dziecko. 9. Kobieta może się nie zgodzić na rutynowe zabiegi stosowane przez szpital: lewatywę, golenie wzgórka łonowego, indukowanie porodu (próba wywołania kroplówką naskurczową skurczów macicy), przebicie pęcherza płodowego, nacięcie krocza czy znieczulenie. 10. Elektroniczne monitorowanie porodu KTG (kardiotokografię, czyli monitorowanie akcji serca płodu wraz z zapisem czynności skurczowej macicy) powinno się wykonywać w wyselekcjonowanych przypadkach, przy wysokim prawdopodobieństwie wystąpienia 35

powikłań, porodach wywoływanych. Stałe monitorowanie KTG wymagane jest przy porodzie po przebytym cięciu cesarskim, jeśli rodząca podejmie świadomą decyzję o próbie takiej formy porodu. Zapis KTG jest zawsze istotnym dowodem odpowiedniego monitorowania stanu płodu i oceny czynności skurczowej macicy. Badanie jest bezpieczne dla dziecka, rodząca słyszy efekty dźwiękowe pracy serca płodu. 11. Rutynowe nacinanie krocza jest nieuzasadnione. Rodzącą trzeba poinformować o takiej potrzebie w uzasadnionych przypadkach, np. przy porodzie zabiegowym (czyli takim, który wymaga interwencji użycia kleszczy czy próżniociągu, pomocy ręcznej w porodzie miednicowym oraz przy większej masie płodu). Zabieg nacięcia wykonuje się po wykorzystaniu innych możliwych technik pozycji rodzącej czy technik relaksacyjnych minimalizujących napięcie mięśni. W uzasadnionych przypadkach nacięcie oznacza mniejszą urazowość dla dziecka. 12. Rodząca ma prawo wglądu do wszystkich wyników badań i do tzw. historii choroby. 13. Każda kobieta podczas porodu powinna być traktowana indywidualnie, a zabiegi winny być wykonywane tylko wtedy, gdy są wskazania medyczne. 14. Od pierwszych chwil po porodzie zdrowy noworodek powinien przebywać z matką. Duże znaczenie przypisuje się trwającemu nieprzerwanie przez minimum dwie godziny kontaktowi skóra do skóry między matką a dzieckiem bezpośrednio po porodzie. Jeżeli stan dziecka i matki na to pozwala, pierwsza ocena stanu zdrowia dziecka może mieć miejsce na brzuchu mamy. 15. Dziecko ma prawo do najbardziej wartościowego pokarmu, czyli mleka matki. Karmienie piersią należy rozpocząć natychmiast po porodzie. 16. W oddziale położniczym matka powinna mieć możliwość przebywania z dzieckiem bez ograniczeń. Personel powinien uczyć matkę karmienia piersią i wspierać. 17. Szpital nie powinien bez uzasadnionego powodu zabraniać lub utrudniać matce i dziecku kontaktu z rodziną. Chyba, że są istotne wskazania medyczne lub epidemiologiczne. 18. Postępowanie medyczne związane z porodem zgodne z aktualną wiedzą medyczną, standardami i rekomendacjami powinno być zawsze poparte życzliwością i empatią. 36

Połóg... Położnicy, czyli świeżo upieczonej mamie i jej dziecku należy zapewnić ciągłą i profesjonalną opiekę, w szczególności ocenę stanu ogólnego, stanu położniczego. Świeżo upieczonej mamie i jej dziecku należy zapewnić ciągłą i profesjonalną opiekę. W sytuacji niepowodzeń położniczych należy zapewnić kobiecie pomoc psychologiczną. Szpital sprawujący opiekę nad matką w czasie porodu w dniu wypisu przekazuje zgłoszenie o porodzie położnej rodzinnej dokładny adres, pod którym matka wraz z dzieckiem będą przebywać w okresie połogu. Położna gwarantuje nie mniej niż cztery wizyty, z których pierwsza odbywa się nie później niż w ciągu 48 godzin od otrzymania przez położną zgłoszenia o urodzeniu dziecka. Położna informuje też matkę o potrzebie odbycia wizyty u lekarza specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii w szóstym tygodniu połogu. Kontroluje również stan ogólny i położniczy matki, rozwój psychomotoryczny dziecka, wspiera matkę i rodzinę w rozwiązywaniu problemów związanych z pełnieniem funkcji opiekuńczych w najwcześniejszym etapie rozwojowym dziecka. 37

Opracowanie Informatora dla przyszłych mam dr n. med. Wojciech Guzikowski Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Ginekologii i Położnictwa dla województwa opolskiego we współpracy z mgr Ewą Janiuk przewodniczącą Oddziału Opolskiego Polskiego Towarzystwa Położnych Do przygotowania Informatora wykorzystano: 1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (DzU z 4 października 2012 r.) 2. Rekomendację Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego 2006-2011 Ginekologia Polska, pod red. Marka Spaczyńskiego, Poznań 2012 3. Książkę Witolda Malinowskiego i Anety Poręby-Cieślukowskiej Ciąża wielopłodowa, PTG 2012 4. Doświadczenia własne. Wydawca: Opolski Urząd Wojewódzki Redakcja, skład, druk: Loyal Group Sp. z o.o. Opole 2014