Redaktor naukowy prof. dr hab. Marek Zubik

Redaktor naukowy prof. dr hab. Marek Zubik Autorzy: Agnieszka Adamska-Karska, Jacek Bąbikowski, Dorota Bieniasz, Anna Bilmin, Stanisława Błachowska, Anna Błaszczak, Barbara Błońska, Anna Bogucka, Małgorzata Chmielewska, Kinga Dękierowska, Anna Figurniak, Kamilla Dołowska, Anna Dobiecka, Tomasz Gellert, Joanna Godlewska, Adam Graczek, Krzysztof Jabłoński, Joanna Jamroziak, Agnieszka Jarzębska, Marta Junk, Przemysław Kazimirski, Marta Kolendowska, Sylwia Krasowicz, Justyna Krawczyńska, Monika Król, Dorota Krzysztoń, Michał Kubalski, Joanna Lipnicka, Katarzyna Łakoma, Marcin Makowski, Maria Mączko, Piotr Mierzejewski, Lesław Nawacki, Monika Nowak, Tomasz Oklejak, Jan Pasieka, Katarzyna Pietrzyk, Marek Przystolik, Waldemar Rybak, Tomasz Schabowski, Dorota Siwiec, Krzysztof Sokół, Anna Sosińska, Marcin Sośniak, Jolanta Staniak, Anna Szałek, Maciej Szcząska-Wójcik, Jacek Świeca, Danuta Uchymiak, Marcin Warchoł, Agnieszka Wołyniec-Ostrowska, Mirosław Wróblewski, Janusz Zagórski, Artur Zalewski, Dorota Żmijewska Sekretarz redakcji Jan Podkowik

Redaktor naczelny Rzecznik Praw Obywatelskich Janusz Kochanowski WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2009

Redakcja: Anna Łubińska-Bujak Rysunki: Szczepan Sadurski Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN 978-83-255-1112-8

Żyjemy wśród prawa i dzięki niemu. Czyni ono nas tym, kim jesteśmy: obywatelami, pracownikami, lekarzami, małżonkami i właścicielami rzeczy. Jest mieczem, tarczą i groźbą: żądamy naszej płacy, odmawiamy zapłaty czynszu, jesteśmy zmuszeni zapłacić grzywnę czy zamykani w więzieniu w imię rozporządzeń naszego (...) suwerena, prawa (...) Jesteśmy poddanymi imperium prawa... Ronald Dworkin

Spis treści Wstęp... Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego... XXV XXVII PORADNIK PRAWNY... 1 I. Człowiek jako osoba... 3 1. Narodziny... 3 1. Czy człowiek przed narodzinami ma jakieś prawa?... 4 2. Jakiej pomocy może oczekiwać kobieta ciężarna od ojca dziecka?... 4 3. Co zrobić, aby zarejestrować narodziny dziecka?... 5 4. Co to jest PESEL?... 5 5. W jaki sposób nadaje się oraz zmienia imię lub nazwisko?... 6 6. Jakie uprawnienia przysługują rodzicom w związku z narodzeniem się dziecka? 8 7. Noworodek w domu o czym, od strony prawnej, warto pamiętać?... 8 2. Pełnoletność... 9 8. Osiągnięcie jakiego wieku ma znaczenie prawne?... 9 9. Co według prawa oznacza pełnoletność?... 11 10. Czy pełnoletność to jedynie przywilej?... 11 3. Ubezwłasnowolnienie... 12 11. Co to jest ubezwłasnowolnienie?... 13 12. Kiedy może dojść do ubezwłasnowolnienia?... 13 13. Kto decyduje o ubezwłasnowolnieniu?... 14 14. Jakie skutki prawne łączą się z ubezwłasnowolnieniem?... 14 15. Kto może być kuratorem lub opiekunem?... 15 16. Jakie relacje prawne łączą kuratora lub opiekuna z ubezwłasnowolnionym?... 16 4. Obywatelstwo... 17 17. W jaki sposób nabywa się obywatelstwo polskie?... 17 18. W jaki sposób nadaje się obywatelstwo polskie?... 18 19. Na czym polega procedura stwierdzenia obywatelstwa polskiego?... 20 20. W jaki sposób dochodzi do uznania osoby za repatrianta?... 21 21. Co to jest Karta Polaka?... 22 22. W jaki sposób można zrzec się obywatelstwa polskiego i jakie są tego konsekwencje?... 25 5. Dobra osobiste... 26 23. Co to są dobra osobiste?... 26 24. W jaki sposób można chronić własne dobra osobiste?... 27 VII

Codziennik prawny Spis treści 6. Dane osobowe... 28 25. Co to są dane osobowe?... 28 26. W jaki sposób można chronić dane osobowe?... 29 7. Śmierć... 30 27. W jaki sposób urzędowo stwierdza się śmierć osoby?... 30 28. Jakie świadczenia przysługują w związku z pogrzebem?... 31 II. Rodzina... 33 29. Kto to jest krewny i powinowaty?... 33 1. Macierzyństwo i ojcostwo... 34 30. Kto według prawa jest ojcem dziecka? Na czym polega domniemanie ojcostwa oraz zaprzeczenie ojcostwa?... 34 31. Na czym polega ustalenie macierzyństwa?... 35 32. Na czym polega zaprzeczenie macierzyństwa?... 36 33. Na czym polega sądowe ustalenie ojcostwa? Co można zrobić, gdy biologiczny ojciec nie chce uznać dziecka?... 37 34. Czy można doprowadzić do ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa?... 38 35. Czy fakt śmierci ojca przed urodzeniem dziecka ma znaczenie prawne?... 38 36. Co zrobić, by doszło do urzędowego stwierdzenia ojcostwa dziecka urodzonego w nieformalnym związku?... 39 37. Co to jest adopcja (przysposobienie)?... 39 38. Gdzie osoba adoptowana może uzyskać informacje o swoich biologicznych rodzicach?... 41 2. Władza rodzicielska... 42 39. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki rodziców?... 42 40. W jakiej sytuacji sąd może zadecydować o władzy rodzicielskiej?... 43 41. Czy dopuszczalne jest ograniczenie możliwości widywania się z dzieckiem przez jednego z rodziców lub dziadków?... 46 3. Opieka nad dzieckiem... 48 42. Czym jest rodzina zastępcza?... 48 43. W jaki sposób można zostać rodziną zastępczą?... 50 44. Co to jest placówka opiekuńczo-wychowawcza?... 51 45. Kiedy może dojść do umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej?... 51 46. Jakie są rodzaje całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych?... 52 47. Co to są opiekuńczo-wychowawcze placówki wsparcia dziennego?... 53 4. Obowiązek alimentacyjny... 54 48. Co to są alimenty i kto jest zobowiązany do ich płacenia?... 54 49. Czy istnieje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci pochodzących z nieformalnego związku?... 56 50. Czy obowiązek alimentacyjny zależy od posiadania władzy rodzicielskiej bądź stałej pracy zarobkowej?... 56 51. W jakich sytuacjach obowiązek alimentacyjny przejdzie z rodziców na dziadków dziecka?... 57 52. W jakiej sytuacji może dojść do zweryfikowania wysokości orzeczonych alimentów?... 58 VIII

Spis treści Codziennik prawny 53. W jaki sposób można dochodzić wykonania zasądzonych alimentów?... 58 54. Jakie sankcje grożą za niepłacenie zasądzonych alimentów?... 60 55. W jaki sposób realizowana jest pomoc społeczna na rzecz dziecka i rodziny?... 61 5. Małżeństwo... 62 56. W jaki sposób prawo definiuje małżeństwo?... 62 57. W jaki sposób zawiera się małżeństwo?... 62 58. Jakie prawa i obowiązki wynikają z zawarcia małżeństwa?... 64 59. W jaki sposób prawo reguluje sytuację majątkową małżonków?... 64 5.1. Separacja... 66 60. Co to jest separacja?... 67 61. Jakie są przesłanki orzeczenia separacji?... 67 62. Jakie skutki prawne wywołuje orzeczenie separacji?... 68 63. Jakie skutki powoduje orzeczenie separacji wobec władzy rodzicielskiej?... 68 64. Jakie skutki prawne wywołuje zniesienie separacji?... 69 5.2. Rozwód... 70 65. Co to jest rozwód?... 70 66. Jakie są przesłanki orzeczenia rozwodu?... 71 67. Jakie skutki prawne wywołuje orzeczenie rozwodu?... 71 6. Związki partnerskie... 72 68. Co to jest związek nieformalny?... 73 69. Jak prawo reguluje stosunki majątkowe osób pozostających w związku nieformalnym?... 73 70. Czy osoby pozostające w związku nieformalnym mogą dziedziczyć po sobie?... 75 71. Czy są prawne regulacje związków osób tej samej płci?... 75 7. Przemoc w rodzinie... 76 72. Jak prawo odnosi się do przemocy w rodzinie?... 76 73. Czy wszystkie przejawy przemocy w rodzinie wyczerpują się w definicji przestępstwa znęcania?... 77 74. Co należy zrobić, gdy staniemy się ofiarami lub jesteśmy świadkami znęcania?... 78 75. Do kogo można się zwrócić w przypadku zetknięcia się z przemocą w rodzinie?... 79 76. Czego można wymagać od Policji i innych instytucji w przypadku zawiadomienia o przypadku znęcania?... 81 77. Jakiej pomocy społecznej może oczekiwać osoba dotknięta przemocą w rodzinie?... 82 78. Jakiej pomocy zdrowotnej może oczekiwać osoba dotknięta przemocą w rodzinie?... 84 79. Co robić, kiedy znęcanie trwa, mimo zawiadomienia o znęcaniu właściwych organów władzy publicznej?... 85 80. Jak zareagować, gdy znęcaniu towarzyszą inne, negatywne zachowania sprawcy?... 86 81. Na czym polega interwencja kryzysowa?... 86 III. Edukacja... 89 1. Żłobki i przedszkole... 90 82. Od kiedy następuje objęcie obowiązkiem przedszkolnym?... 90 IX

Codziennik prawny Spis treści 2. Szkoła... 91 83. Na czym polega obowiązek szkolny?... 91 84. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki uczniów?... 92 85. Czy pełnoletni uczeń może sam usprawiedliwiać nieobecność w szkole?... 93 86. Co zobowiązane są zapewniać uczniom szkoły i inne placówki oświatowe?... 94 87. Kto i kiedy może złożyć egzamin maturalny?... 95 88. Czy można poprawiać wynik egzaminu maturalnego?... 96 3. Studia... 97 89. Jaki jest tryb ubiegania się o przyjęcie na studia w publicznej szkole wyższej?... 97 90. Czy dopuszczalne jest pobieranie opłat za studia?... 98 91. Jakie formy pomocy finansowej dla studentów przewiduje prawo?... 99 92. Jakie uprawnienia przysługują doktorantom?... 100 IV. Udział w życiu społecznym i politycznym... 103 93. Na czym polega wolność zgromadzeń?... 104 94. Czemu służą fundacje, stowarzyszenia i partie polityczne?... 105 95. Jak założyć fundację, stowarzyszenie lub partię polityczną?... 106 96. Jak realizuje się wolność sumienia i wyznania?... 109 97. Kto ma prawo do udziału w wyborach i referendum? Na czym polega czynne i bierne prawo wyborcze?... 110 98. Jakie sprawy mogą rozstrzygać obywatele w referendum?... 112 99. Czemu służy prawo obywateli do wniesienia projektu ustawy lub złożenia wniosku o zarządzenie referendum?... 113 100. W jaki sposób obywatele mogą odwołać organy gminy?... 113 101. Jak realizuje się prawo do informacji publicznej?... 114 V. Obywatel przed organami państwa... 117 1. Postępowanie administracyjne... 117 102. W jaki sposób doręcza się pisma urzędowe w postępowaniu administracyjnym?... 118 103. W jaki sposób doręcza się pisma w postępowaniu przed sądem administracyjnym?... 119 104. Kiedy przysługuje odwołanie od decyzji organu administracyjnego?... 120 105. Kiedy przysługuje zażalenie w postępowaniu administracyjnym?... 121 106. W jakiej sytuacji można wnieść skargę na organ administracyjny?... 121 107. W jakiej sytuacji można wnieść skargę na bezczynność organu administracji?. 122 108. Co może być powodem do wniesienia skargi do sądu administracyjnego?... 123 109. W jaki sposób można zaskarżyć orzeczenie sądu administracyjnego?... 124 110. Kiedy przysługuje zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego?... 124 111. Co to jest skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego?... 125 2. Postępowanie przed sądami powszechnymi... 126 112. Jakie są wymogi formalne każdego pisma procesowego w postępowaniu cywilnym?... 126 113. W jaki sposób doręcza się pisma urzędowe w postępowaniu sądowym?... 127 114. Jakie są konsekwencje prawne odmowy przyjęcia przesyłki?... 129 115. Czemu służy ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu?... 129 116. Jakie obowiązki stron postępowania sądowego wiążą się ze zmianą miejsca zamieszkania?... 130 117. Co można zrobić, gdy termin dokonania danej czynności procesowej upłynął? 131 118. Czy można zaskarżyć odrzucenie wniosku o przywrócenie terminu?... 132 X

Spis treści Codziennik prawny 3. Zaskarżanie orzeczeń sądowych... 133 119. Co oznacza dwuinstancyjność postępowania sądowego?... 134 120. Jakie środki zaskarżania orzeczeń sądowych przewiduje prawo?... 134 121. W jakich sytuacjach można wnieść apelację?... 135 122. Czy wniesienie apelacji podlega opłacie?... 136 123. W jaki sposób wnosi się apelację?... 136 124. Jakie wymogi formalne powinna spełniać apelacja?... 137 125. W jakich sytuacjach można wnieść zażalenie?... 138 126. W jakich okolicznościach można wnieść sprzeciw od wyroku zaocznego?... 140 127. Jakie są warunki wnoszenia zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym?... 140 128. Jakie są warunki wnoszenia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym?... 141 129. W jaki sposób można wnieść skargę na orzeczenie referendarza?... 142 130. Na czym polega wznowienie postępowania sądowego?... 143 4. Sądowe postępowanie egzekucyjne... 147 131. Kiedy można wszcząć postępowanie egzekucyjne?... 148 132. Jakie są rodzaje egzekucji?... 149 133. Czy istnieje możliwość ograniczenia egzekucji?... 150 134. Czy można zaskarżyć czynności komornika?... 151 135. Na czym polega powództwo przeciwegzekucyjne?... 152 136. Kiedy może dojść do umorzenia postępowania egzekucyjnego?... 153 VI. Obowiązki obywateli... 155 1. Obowiązek obrony Rzeczypospolitej... 155 137. Na czym polega rejestracja?... 156 138. Na czym polega obowiązek kwalifikacji wojskowej?... 156 139. Co należy zrobić w przypadku niestawienia się do kwalifikacji wojskowej?... 157 140. Czy służbę wojskową mogą pełnić kobiety?... 157 141. Jak należy zachować się w przypadku zagubienia wojskowego dokumentu osobistego?... 158 142. W jaki sposób przebiega postępowanie przed komisją lekarską?... 158 143. Czy od orzeczenia powiatowej komisji lekarskiej przysługuje odwołanie?... 158 144. Czy istnieje możliwość zmiany kategorii ustalonej zdolności do czynnej służby wojskowej?... 159 145. Czy można nie zgłosić się do kwalifikacji wojskowej?... 159 146. Czy można zostać żołnierzem kontraktowym (zawodowym), posiadając podwójne obywatelstwo?... 160 147. Jakie warunki należy spełniać, aby ubiegać się o przyjęcie do służby wojskowej?... 160 148. Czy obywatel polski może pełnić służbę wojskową w armii innego państwa?... 161 149. Czy żołnierz kontraktowy może uzyskać prawa emerytalne?... 161 150. W jaki sposób można zwolnić się ze służby terminowej?... 161 2. Obowiązki w czasie stanów nadzwyczajnych... 162 151. Co to są stany nadzwyczajne?... 162 152. Jakie ograniczenia dla obywateli przynosi wprowadzenie stanu nadzwyczajnego?... 163 XI

Codziennik prawny Spis treści VII. Płacenie podatków... 165 153. Co to jest podatek?... 166 154. Co to jest NIP?... 167 155. Co to jest podatek dochodowy od osób fizycznych?... 167 156. Na czym polega możliwość wspólnego opodatkowania małżonków podatkiem dochodowym od osób fizycznych?... 169 157. Na czym polega rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych przez osoby samotnie wychowujące dzieci?... 170 158. Co to jest podatek od czynności cywilnoprawnych?... 171 159. W jaki sposób jest opodatkowana umowa sprzedaży?... 172 160. W jaki sposób jest opodatkowana umowa pożyczki?... 173 161. Co to jest podatek od nieruchomości?... 174 162. Co to jest podatek od spadków i darowizn?... 176 163. Co to jest opłata abonamentowa?... 177 VIII. Praca... 179 164. Na co warto zwrócić uwagę przed rozpoczęciem kariery zawodowej?... 179 165. Gdzie szukać pomocy w sprawie zatrudnienia?... 181 166. Co to są agencje zatrudnienia?... 181 1. Stosunek pracy... 183 167. Kto to jest pracodawca?... 183 168. Na czym polega równe traktowanie w zatrudnieniu?... 183 169. W jaki sposób nawiązuje się stosunek pracy?... 186 170. Jakie rodzaje umów o pracę przewiduje polskie prawo?... 187 171. Na czym polega zatrudnianie pracowników w formie telepracy?... 188 172. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania?... 190 173. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie wyboru?... 191 174. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania?... 191 175. Na czym polega nawiązanie stosunku pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracy?... 192 176. W jaki sposób określane są warunki rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem?... 192 177. W jaki sposób określone są warunki rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia?... 193 178. Co zrobić w przypadku niezgodnego z prawem wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę?... 194 179. Czy w okresie wypowiedzenia pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy?... 195 2. Wynagrodzenie za pracę... 196 180. Według jakich zasad określa się kryteria wynagradzania?... 196 181. Kiedy pracodawca ma obowiązek wydania regulaminu wynagradzania?... 197 182. W jakim terminie pracodawca powinien dokonywać wypłaty wynagrodzenia? 197 183. Na jakich zasadach pracodawca może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia za pracę?... 198 184. Jakie sądy rozstrzygają spory ze stosunku pracy?... 199 185. Jakie są koszty postępowania przed sądem pracy?... 200 186. Jakie zasady dotyczące czasu pracy określa polskie prawo?... 200 187. Jakie są zasady dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych?... 201 188. Jakie są zasady urlopów pracowniczych?... 202 XII

Spis treści Codziennik prawny 3. Obowiązki pracodawców i pracowników... 204 189. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy?... 204 190. Co to jest mobbing?... 205 191. Co to jest świadectwo pracy?... 206 192. Jakie obowiązki ciążą na pracowniku?... 206 193. Na czym polega odpowiedzialność porządkowa pracowników?... 207 194. Jakie uprawnienia związane z rodzicielstwem przysługują pracownikom?... 207 195. Kiedy i w jakim wymiarze przysługuje urlop macierzyński bądź ojcowski?... 209 196. Kiedy i w jakim wymiarze przysługuje urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia się dziecka?... 210 197. Kiedy i w jakim wymiarze przysługuje urlop wychowawczy?... 211 198. Czy pracodawca ma obowiązek wysłać pracownika na szkolenie?... 212 199. Co to jest samozatrudnienie?... 212 200. Kiedy i w jakiej wysokości przysługuje odprawa pośmiertna?... 213 4. Zatrudnienie za granicą... 214 201. Jak szukać zatrudnienia za granicą?... 214 202. O czym warto pamiętać, podejmując pracę za granicą?... 215 5. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe... 217 203. Co to jest wypadek przy pracy?... 217 204. Co to jest choroba zawodowa?... 219 205. Jakie świadczenia przysługują z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej?... 219 206. Jakie są zasady ubiegania się o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej?... 221 6. Bezrobocie... 222 207. Kto to jest bezrobotny?... 222 208. Kiedy przysługuje zasiłek dla bezrobotnych?... 224 209. W jaki sposób ustala się wysokość zasiłku dla bezrobotnych?... 225 IX. Świadczenia społeczne... 227 1. System ubezpieczeń społecznych... 227 210. Kto podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym?... 228 211. Czy można podlegać ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu dobrowolnie?... 228 212. Kto podlega obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu?... 229 213. Kto podlega ubezpieczeniu chorobowemu?... 229 214. Kto finansuje składki na ubezpieczenia społeczne?... 230 215. Jakie są zasady opłacania składek na ubezpieczenia społeczne?... 230 214. Jakie są konsekwencje nieopłacania składek?... 231 2. Świadczenia przysługujące z tytułu choroby... 232 217. Komu przysługuje zasiłek chorobowy?... 233 218. Kiedy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne?... 235 219. Komu przysługuje zasiłek wyrównawczy?... 235 220. Komu przysługuje zasiłek macierzyński?... 235 221. Jakie są zasady przyznawania zasiłku macierzyńskiego?... 237 222. Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy?... 239 223. Jakie są zasady przyznawania zasiłku opiekuńczego?... 239 224. Jaka jest podstawa wymiaru zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego?... 241 XIII

Codziennik prawny Spis treści 3. Pomoc społeczna... 241 225. Kto i kiedy ma prawo ubiegania się o pomoc społeczną?... 242 226. Jakie są formy pomocy społecznej?... 243 227. Co to jest świadczenie z funduszu alimentacyjnego?... 245 228. Komu przysługuje świadczenie z funduszu alimentacyjnego?... 245 229. W jaki sposób przyznaje się i wypłaca świadczenie z funduszu alimentacyjnego?... 246 4. Świadczenia rodzinne... 248 230. Jakie są formy oraz komu przysługują świadczenia rodzinne?... 248 231. Kto i kiedy ma prawo ubiegania się o zasiłek rodzinny?... 249 232. Kto ma prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków?... 250 233. Co to jest dodatek z tytułu urodzenia dziecka?... 251 234. Co to jest dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego?... 251 235. Co to jest dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka?... 252 236. Co to jest dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej?. 252 237. Co to jest dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka?... 253 238. Co to jest dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania?... 253 239. Co to jest dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego?... 254 240. Co to jest jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka?... 254 241. Co to jest zasiłek pielęgnacyjny?... 255 242. Co to jest świadczenie pielęgnacyjne?... 255 243. Kto i kiedy ma prawo ubiegania się o świadczenia rodzinne?... 256 5. Emerytury i renty... 258 244. Kiedy przysługuje świadczenie emerytalno-rentowe?... 258 245. Od czego zależy wysokość świadczenia emerytalnego?... 259 246. Na czym polega obowiązek zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym?... 260 247. Jakie są konsekwencje niezawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym?... 260 248. Kiedy przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy?... 261 249. Co to jest niezdolność do pracy?... 262 250. Kiedy przysługuje renta?... 262 251. Jakie są rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy?... 263 252. W jaki sposób ustala się wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy?... 264 253. W jaki sposób ustala się niezdolność do pracy do celów rentowych?... 264 254. Co to jest renta rodzinna?... 265 255. W jaki sposób ustala się wysokość renty rodzinnej?... 266 256. Co to jest renta socjalna?... 267 257. W jaki sposób ustala się wysokość renty socjalnej?... 269 258. Kiedy dochodzi do zawieszenia prawa do świadczeń emerytalnych i rentowych?... 269 6. Ubezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej... 270 259. W jakich krajach można korzystać z zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego?... 270 260. Na czym polega koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego?... 271 261. W jakim kraju jest ubezpieczona osoba działająca na terenie UE?... 272 XIV

Spis treści Codziennik prawny 262. Jakie świadczenia podlegają koordynacji?... 274 263. W jaki sposób ustala się rentę z tytułu niezdolności do pracy?... 275 264. W jaki sposób ustala się świadczenia emerytalne?... 276 265. W jaki sposób ustala się świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?... 277 266. W jaki sposób ustala się rentę rodzinną?... 277 267. W jaki sposób ustala się świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa?... 278 268. W jaki sposób ustala się świadczenia rodzinne?... 279 269. W jaki sposób ustala się zasiłek pogrzebowy?... 280 270. W jaki sposób ustala się świadczenia medyczne?... 280 271. Jakie są zasady wypłaty świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego?... 281 X. ZDROWIE... 283 1. Ubezpieczenie zdrowotne... 284 272. Na czym polega prawo do ochrony zdrowia?... 284 273. Co się dzieje w przypadku nieuiszczania składki na ubezpieczenie zdrowotne?... 286 274. Jak wygląda prawo do opieki zdrowotnej członków rodziny osoby ubezpieczonej?... 286 2. Prawa pacjenta i ich ochrona... 287 275. Gdzie szukać informacji o prawach pacjenta?... 287 276. Gdzie może kierować skargi w przypadku ograniczenia lub naruszenia praw pacjenta?... 288 3. Prawa kobiet w ciąży i kobiety rodzącej... 290 277. Na czym polega szczególna ochrona zdrowia kobiet w ciąży?... 290 278. Rodzić po ludzku podstawowe prawo kobiety rodzącej... 291 4. Przeszczepy... 292 279. Jakie są podstawowe zasady pobierania narządów?... 293 280. Czy pobranie organów od zmarłego wymaga zgody?... 294 XI. Gdy zawieramy umowy... 295 281. Co reguluje prawo cywilne?... 296 282. Co warto wiedzieć, zawierając umowy?... 297 283. Kto to jest konsument?... 299 284. Co to są umowy konsumenckie?... 299 285. Co to jest sprzedaż konsumencka?... 300 286. Czy konsumentom przysługuje rękojmia za wady fizyczne rzeczy sprzedanej?... 301 287. W jaki sposób prawo określa zasady odpowiedzialności za niezgodność z umową towarów konsumpcyjnych?... 302 288. W jaki sposób prawo określa zasady odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej w przypadku umów, które nie są umowami konsumenckimi?... 304 289. Czy konsumentowi przysługuje gwarancja na towar konsumpcyjny?... 306 290. Na czym polega odpowiedzialność z tytułu gwarancji jakości za wady towarów niekonsumpcyjnych?... 307 291. Na czym polega umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorcy?... 308 292. Na czym polega umowa zawierana na odległość oraz drogą elektroniczną?... 308 293. Co to jest kredyt konsumencki?... 309 XV

Codziennik prawny Spis treści 294. Gdzie można się udać po pomoc w ochronie swoich praw konsumenta?... 310 295. Co to jest weksel i jakie skutki wiążą się z jego podpisaniem?... 312 296. Jakie są skutki upływu terminu przedawnienia roszczenia?... 314 297. Co to jest upadłość konsumencka?... 315 XII. Mieszkanie... 317 1. Mieszkania i lokatorzy... 318 298. Jakie obowiązki ciążą na władzach publicznych w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli?... 318 299. Co to jest odrębna własność lokalu?... 319 300. W jaki sposób powstaje odrębna własność lokalu?... 320 301. Co to jest samodzielny lokal mieszkalny?... 320 302. Co to jest wspólnota mieszkaniowa?... 321 303. W jaki sposób prawo definiuje nieruchomość wspólną?... 322 304. Jakie prawa i obowiązki przysługują właścicielowi lokalu?... 322 305. Jakie są zasady zarządu nieruchomością wspólną?... 323 306. Na czym polega uczestniczenie w kosztach zarządu nieruchomością wspólną?... 324 307. W jaki sposób ustala się zaliczki na pokrycie kosztów zarządu nieruchomością?... 325 308. Jakie mogą być konsekwencje długotrwałego zalegania z zapłatą należnych opłat?... 325 309. Kto jest uprawniony do zaskarżania uchwał właścicieli lokali?... 326 310. Jakie środki prawne chronią przed uciążliwym sąsiadem?... 326 2. Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej... 327 311. W jaki sposób nabywa się prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej?... 328 312. Jakie prawa i obowiązki posiada właściciel lokalu w spółdzielni mieszkaniowej?... 328 313. Kiedy następuje utrata prawa odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej?... 330 3. Najem... 331 314. Jakie są główne zasady dotyczące umowy najmu?... 331 315. W jaki sposób przepisy prawa odnoszą się do zawarcia umowy najmu?... 332 316. Jak można uregulować czas trwania umowy najmu?... 332 317. Jakie są prawa i obowiązki wynajmującego i najemcy?... 333 318. Czemu służy kaucja w przypadku umowy najmu?... 334 319. W jaki sposób prawo kształtuje obowiązki najemcy i wynajmującego w zakresie remontów i napraw?... 334 320. Czy podnajem wymaga zgody wynajmującego?... 336 321. W jaki sposób prawo kształtuje kwestię czynszu i opłat związanych z użytkowanym lokalem?... 336 322. Czy tylko najemca ponosi odpowiedzialność za płacenie czynszu?... 337 323. W jaki sposób ustala się wysokość czynszu?... 338 324. W jaki sposób prawo odnosi się do podwyżek wysokości czynszu?... 338 325. Jakie uprawnienia przysługują lokatorowi w przypadku podwyżki czynszu?... 340 326. Kiedy następuje ustanie stosunku najmu?... 340 327. Co można zrobić, gdy wynajmujący nie wywiązuje się ze swoich obowiązków? 341 XVI

Spis treści Codziennik prawny 4. Rozwód i separacja a majątkowe kwestie mieszkaniowe... 341 328. Jakie skutki prawne wywiera rozwód na wspólnie zajmowane mieszkanie?... 342 329. Co dzieje się po rozwodzie ze wspólnym prawem najmu mieszkania?... 344 330. W jaki sposób wpływa rozwód na dotychczasowe wspólne spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu... 344 331. W jaki sposób rozwód wpływa na dotychczasowe spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu?... 346 332. W jaki sposób separacja wpływa na dotychczasowe wspólne prawo do mieszkania?... 346 333. Jak prawo reguluje sprawy mieszkaniowe w związkach nieformalnych?... 348 5. Utrata uprawnień do mieszkania... 350 334. Kiedy może dojść do utraty prawa do dalszego zajmowania mieszkania w przypadku najmu?... 350 335. Kto może wystąpić o rozwiązanie umowy najmu przez sąd?... 352 336. Kiedy wygasa umowa najmu?... 353 337. Kiedy dochodzi do utraty prawa do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej?... 353 338. Co to jest dodatek mieszkaniowy i komu przysługuje?... 354 339. W jaki sposób można ubiegać się o przyznanie dodatku mieszkaniowego?... 354 6. Eksmisja... 355 340. Co lokator powinien wiedzieć o eksmisji?... 355 341. Co o eksmisji powinien wiedzieć eksmitujący?... 358 342. Jakie okoliczności stanowią podstawę do eksmisji małżonka?... 360 7. Zameldowanie... 362 343. Co to jest meldunek?... 362 XIII. Komunikacja, sport i turystyka... 365 344. Jak nabywa się uprawnienie do prowadzenia roweru i pojazdów mechanicznych?... 366 345. Jakie uprawnienia są wymagane do kierowania quadem?... 367 346. W jaki sposób zarejestrować i wyrejestrować samochód?... 368 347. Komu przysługują bezpłatne przejazdy komunikacją krajową?... 369 348. Komu przysługują bezpłatne przejazdy komunikacją miejską?... 370 349. Komu przysługują ulgi w przejazdach komunikacją krajową?... 371 350. Komu przysługują ulgi w przejazdach komunikacją miejską?... 374 351. W jakim celu i jak zakłada się klub sportowy, w tym uczniowski klub sportowy?... 375 352. Jakie dokumenty należy posiadać, idąc na imprezę masową?... 376 353. Jakie uprawnienia w trakcie trwania imprezy masowej (imprezy sportowej) posiadają służby porządkowe i informacyjne?... 376 354. Jakie są obowiązki uczestnika imprezy masowej (imprezy sportowej)?... 377 355. Kiedy osoba niepełnosprawna może uzyskać stypendium sportowe?... 378 356. Czy alpinista ma obowiązek się ubezpieczyć?... 379 357. Jakie wymogi należy spełnić, aby uprawiać alpinizm jaskiniowy?... 380 358. Jakie kwalifikacje są wymagane do uprawiania płetwonurkowania?... 381 359. Jakie działania należy podjąć w przypadku utraty dokumentu tożsamości podczas wyjazdu za granicę?... 382 360. Jakie prawa przysługują obywatelowi polskiemu w przypadku zatrzymania lub tymczasowego aresztowania za granicą?... 384 XVII

Codziennik prawny Spis treści 361. Czy wyjeżdżając za granicę obywatel polski powinien się ubezpieczyć?... 385 362. Dodatkowe ubezpieczenia, które warto rozważyć przy wyjazdach za granicę:. 385 363. Jakie działania podejmowane są przez polską placówkę dyplomatycznokonsularną w przypadku śmierci lub choroby obywatela polskiego za granicą?... 386 364. Jakie uprawnienia ma konsument w sytuacji upadku biura podróży?... 387 365. Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku odwołania/opóźnienia odlotu samolotu?... 388 366. Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku zgubienia/zniszczenia bagażu w transporcie lotniczym?... 390 XIV. Działalność gospodarcza... 393 367. W jakich formach można prowadzić działalność gospodarczą?... 394 368. Jak rejestruje się prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne?... 394 369. Co to jest REGON?... 395 370. Jakie obowiązki wiążą się z prowadzeniem działalności gospodarczej?... 395 371. Czym charakteryzują się spółki prawa handlowego?... 396 XV. Odpowiedzialność cywilna... 399 372. Na czym polega odpowiedzialność deliktowa?... 400 373. Czemu służy ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej?... 401 374. Na czym polega ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych?... 401 375. W jaki sposób przepisy prawne regulują obowiązki właścicieli psów?... 403 376. Jak prawo reguluje zasady ponoszenia odpowiedzialności przez organy władzy publicznej?... 404 XVI. Odpowiedzialność karna i dyscyplinarna... 407 1. Uwagi ogólne... 408 377. Co to jest przestępstwo?... 408 378. Od jakiego wieku ponosi się odpowiedzialność karną?... 409 379. Jakie kary i środki karne może orzec sąd?... 410 380. Na czym polega kara grzywny?... 411 381. Na czym polega kara ograniczenia wolności?... 411 382. Na czym polega kara pozbawienia wolności?... 412 383. Na czym polega pozbawienie praw publicznych?... 412 384. W jakiej sytuacji sąd może orzec zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności?... 412 385. Na czym polega zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi?... 413 386. W jakiej sytuacji sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu?... 413 387. W jakiej sytuacji sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów?... 414 388. W jakiej sytuacji sąd orzeka przepadek przedmiotów?... 414 389. W jakiej sytuacji sąd może orzec o obowiązku naprawienia szkody?... 415 390. Co to jest nawiązka?... 415 391. W jakiej sytuacji sąd może orzec świadczenie pieniężne?... 416 392. W jakiej sytuacji sąd może orzec o podaniu wyroku do publicznej wiadomości? 416 393. Na czym polega warunkowe umorzenie postępowania karnego?... 417 XVIII

Spis treści Codziennik prawny 394. Na czym polega warunkowe zawieszenie wykonania kary?... 417 395. Jakie okoliczności musi uwzględnić sąd orzekając karę?... 418 396. W jakiej sytuacji sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary?... 419 397. Czy oskarżony może mieć wpływ na wysokość kary?... 420 398. Na czym polega ugoda z prokuratorem w kwestii wymiaru kary?... 420 399. Na czym polega dobrowolne poddanie się karze na rozprawie?... 421 400. W jakiej sytuacji następuje wyłączenie odpowiedzialności karnej?... 421 401. Co to jest obrona konieczna?... 422 402. Co to jest stan wyższej konieczności?... 422 403. Czy osoba niepoczytalna lub osoba mająca ograniczoną poczytalność może popełnić przestępstwo?... 423 404. Czy w Polsce można być sądzonym za przestępstwo popełnione za granicą?... 423 2. Omówienie wybranych przestępstw uregulowanych w Kodeksie karnym... 425 405. Jak kodeks opisuje przestępstwo spowodowania wypadku drogowego?... 425 406. Jak kodeks opisuje przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości? 426 407. Jak kodeks opisuje przestępstwo zabójstwa?... 426 408. Jak kodeks opisuje przestępstwo uszkodzenia ciała?... 427 409. Jak kodeks opisuje przestępstwo nieudzielenia pomocy... 427 410. Jak kodeks opisuje przestępstwo udziału w bójce lub pobiciu?... 428 411. Jak kodeks opisuje przestępstwo kradzieży?... 428 412. Jak kodeks opisuje przestępstwo kradzieży z włamaniem?... 428 413. Jak kodeks opisuje przestępstwo rozboju?... 429 414. Jak kodeks opisuje przestępstwo fałszerstwa dokumentów?... 429 415. Jak kodeks opisuje przestępstwo używania nielegalnego oprogramowania komputerowego?... 430 416. Jak kodeks opisuje przestępstwo groźby karalnej?... 430 417. Jak kodeks opisuje przestępstwo zgwałcenia?... 431 418. Jak kodeks opisuje przestępstwo prezentowania treści pornograficznych?... 431 3. Pokrzywdzony... 432 419. Kto to jest pokrzywdzony?... 432 420. Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu w postępowaniu przygotowawczym?... 432 421. Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu w postępowaniu sądowym?... 434 422. Jakie są pozasądowe procedury, z których może skorzystać pokrzywdzony?... 435 423. Czy pokrzywdzony przestępstwem może otrzymać wsparcie finansowe od innych podmiotów niż sprawca przestępstwa?... 438 4. Świadek... 440 424. Kto to jest świadek?... 440 425. Jakie są obowiązki i prawa świadka?... 441 5. Oskarżony... 442 426. Kto to jest oskarżony?... 442 427. Jakie są podstawowe gwarancje procesowe oskarżonego?... 442 428. Jakie inne prawa przysługują oskarżonemu?... 443 429. Jakie są obowiązki oskarżonego?... 444 430. Kto i w jakich okolicznościach może dokonać zatrzymania?... 445 431. Na czym polega tymczasowe aresztowanie?... 445 432. Na czym polega możliwość poręczenia majątkowego lub osobistego?... 446 XIX