Wiaczesław Michalczuk BPP w Lublinie e-mail: wmichalczuk@bpp.lublin.pl Uwarunkowania lokalizacyjne inwestycji 1. Preferowane źródła energii odnawialnej na Lubelszczyźnie (Wnioski z Wojewódzkiego Programu Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego) Najbardziej perspektywicznym źródłem energii odnawialnej w województwie lubelskim powinno być wykorzystanie biomasy w rolnictwie. Istotna w przypadku biomasy jest również duża różnorodność sposobów jej wykorzystania, szczególnie w kontekście bezpieczeństwa energetycznego kraju związanego z potrzebą dywersyfikacji dostaw ropy i gazu ziemnego. Z badań IMGW wynika, że korzystne warunki dla rozwoju energetyki wiatrowej występują w północno zachodniej części województwa lubelskiego. Za poziom opłacalności przyjęto 1000 kwh/m 2 /rok na wysokości 30 m n. p.t. Na terenie województwa lubelskiego nie występują odpowiednie warunki dla lokalizacji zbiorników retencyjnych, których podstawową funkcją byłaby produkcja energii. Dlatego energetyka wodna powinna być wykorzystywana przy okazji realizacji zbiorników wodnych do celów rekreacyjnych, retencyjnych i przeciwpowodziowych. Obiecująco przedstawiają się zasoby energii słonecznej. Na Lubelszczyźnie występują bardzo wysoki poziom rocznego usłonecznienia osiągający 1500-1700 h i wysoki poziom rocznego promieniowania całkowitego. Lubelszczyzna, ze względu na średnioroczny potencjał użytecznych zasobów energii słonecznej, zakwalifikowana została do regionu o wysokim potencjale wynoszącym 950 1020 kwh/ m 2. W półroczu letnim potencjał jest zbliżony do warunków panujących nad morzem i wynosi 821 kwh/ m 2, natomiast w okresie zimowym zaledwie 260 kweh/m 2. Dla wartości progowej 300 W/m 2 w półroczu letnim potencjał wynosi 650 kwh/m2, natomiast w okresie zimowym nie potencjały nie osiągają wartości progowych. Z badań wynika, że w polskich warunkach klimatycznych energię słoneczną, bez skojarzenia z innymi źródłami energii, warto pozyskiwać tylko w okresie letnim. Ogranicza to znacznie kierunki wykorzystania zasobów energii słonecznej. Wobec braku uzasadnienia ekonomicznego lokalizowania dużych elektrowni słonecznych (rozbudowanych systemów kolektorów słonecznych usytuowanych samodzielnie w terenie) i możliwość ich negatywnego oddziaływania na środowisko, nie zalecana jest realizacji tego typu przedsięwzięć na terenie województwa lubelskiego Na terenie województwa lubelskiego zasoby energii wód geotermalnych w województwie lubelskim oszacowano na 80 733 mln tpu. Około 92% zasobów województwa przypada na poziomy dewonu i kambru zalegające na głębokościach poniżej 4500 m. Geotermia, ze względu na potrzebę dużej liczby odbiorców oraz konieczność posiadania sieci przesyłowej powinna być rozwijana w sąsiedztwie dużych miast: Lublin, Zamość oraz wykorzystywana przy poborze wód leczniczych w uzdrowiskach.
2. Akty prawne regulujące możliwości lokalizację inwestycji Możliwości rozwoju energetyki uwarunkowane są nie tylko występowaniem zasobów energetycznych, ale również regulacjami prawnymi w zakresie: - ochrony środowiska - na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 21 kwietnia 2001 (Dz. U z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.) - ochrony przyrody zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.), - gospodarki wodnej w myśl ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 115, poz. 1229, z późn. zm.), - lecznictwa uzdrowiskowego zgodnie z ustawą o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych z dnia 28 lipca 2005 r. () - planowania przestrzennego na podstawie ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27.03.2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717, z późn. zm.). Przepisy wykonawcze do ustawy Prawo ochrony środowiska, w postaci Rozporządzenia określającego przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wprowadzają podziałem na przedsięwzięcia: a) wymagające opracowania Raportu oddziaływania na środowisko do których zaliczają się: - zbiorniki wodne o pojemności nie mniejszej od 10 mln m 3 oraz budowle pietrzące o wysokości piętrzenia nie mniejszej od 5 m, - elektrownie wiatrowe o mocy nie mniejszej niż 100 MW; - wydobycie i lokalizacja instalacji do przerobu wód termalnych o wydajności nie mniejszej od 100 000 m 3 /rok; - elektrownie, elektrociepłownie lub inne instalacje do wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej o mocy cieplnej nie mniejszej niż 300 MW b) mogące wymagać opracowania Raportu oddziaływania na środowisko do których zaliczają się: - zapory wodne i inne urządzenia mające na celu piętrzenie na wysokość nie mniejszą niż 1 m, - elektrownie wiatrowe o całkowitej wysokości nie mniejszej niż 30 m, - elektrownie wodne o mocy nominalnej nie mniejszej niż 2,5 MW, - wiercenia wykonywane w celu ujmowania wód termalnych, wydobycie i lokalizacji instalacji do przerobu wód termalnych o wydajności nie mniejszej od 20 000 m 3 /rok. - elektrownie, elektrociepłownie lub inne instalacje do wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej o mocy cieplnej nie niższej niż 25 MW, a przy stosowaniu paliwa stałego (w tym biomasy) nie niższej niż 10 MW, - instalacje do produkcji paliw z produktów roślinnych, - zmiany lasu lub nieużytku na użytek rolny o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha, - instalacje do unieszkodliwiania odpadów przy stosowaniu procesów termicznych lub chemicznych, w tym instalacje spalające gaz wysypiskowy, słomę, lub odpady z mechanicznej obróbki drewna, instalacje do unieszkodliwiania odpadów z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybactwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności. - gorzelnie lub innych wytwórni wyrobów alkoholowych, - zalesienia o powierzchni powyżej 20 ha lub wylesienia o powierzchni większej niż 1 ha.
3. Ograniczenia prawne lokalizacji inwestycji a. Ograniczenia możliwości realizacji inwestycji wynikające z ochrony przyrody Ograniczenia prawne na podstawie Ustawy o ochronie przyrody dotyczą wykluczenia inwestycji z terenów chronionych lub dostosowania skali realizowanych przedsięwzięć do uwarunkowań terenowych i środowiskowych. W parkach narodowych i rezerwatach przyrody zakazana jest budowa lub rozbudowa obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody. Minister właściwy do spraw środowiska może zezwolić na odstępstwo od zakazu jeżeli jest to uzasadnione realizacją inwestycji liniowych celu publicznego w przypadku braku innych rozwiązań alternatywnych, pod warunkiem przeprowadzenia przez inwestora działań kompensujących utratę wartości przyrodniczych danego obszaru. Ograniczenia prawne praktycznie wykluczają więc możliwość realizacji inwestycji na ich terenie w celach rozwoju energetyki. W parkach krajobrazowych i obszarach chronionego krajobrazu zakazana jest realizacja przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Zakazy nie dotyczą realizacji inwestycji celu publicznego. Inwestycjami celu publicznego w zakresie energetyki są budowa i utrzymywanie przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Oznacza to brak zakazu dla inwestycji służących do przesyłania energii. Wykluczona jest natomiast na terenie parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu możliwość realizacji inwestycji energetycznych nie służących do przesyłania energii, mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Dopuszczalna jest realizacja na terenie parku krajobrazowego inwestycji mogącej znacząco oddziaływać na środowisko, dla której sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko nie jest obowiązkowe i procedury oceny oddziaływania na środowisko wykazały brak niekorzystnego wpływu na przyrodę. W odniesieniu do obszarów sieci Natura 2000 wyklucza się lokalizację inwestycji i działań mogących pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony zostały wyznaczone. W stosunku do obszarów Natura 2000 dopuszcza się realizację inwestycji, które mogą mieć negatywny wpływ na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla ochrony których został wyznaczony obszar Natura 2000, jeżeli: - przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, - brak jest rozwiązań alternatywnych, - zostanie zapewnione wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000. Jeżeli na obszarze Natura 2000 występuje siedlisko lub gatunek o znaczeniu priorytetowym, inwestycja może być dopuszczona tylko w celu: - ochrony zdrowia i życia ludzi, - zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, - uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego, - wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej. Sieci Natura 2000 nie należy postrzegać jako definitywnego wykluczenia inwestycji OZE. W większości są to tereny nie przydatne do wykorzystania pod inwestycje lub objęte już innymi formami ochrony. Z drugiej strony dotychczasowa gospodarka na tych terenach
dobrze wpasowuje się w główną preferencję rozwoju OZE, związaną z pozyskaniem biomasy w rolnictwie. Dodatkowym czynnikiem zachęcającym do rozwijania tego kierunku są dopłaty rolnośrodowiskowe. Istotne ograniczenie sieć Natura 2000 będzie stanowić dla rozwoju energetyki wiatrowej. Mimo, że otuliny nie są formami ochrony przyrody i nie posiadają zakazów, to należy pamiętać o tym, że nowe inwestycje mogą nie zostać uzgodnione w trybie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, jeżeli zostaną uznane za negatywnie oddziaływujące na formy ochrony przyrody. b. Ograniczenia możliwości realizacji inwestycji wynikające z przepisów szczególnych Szczególnym rygorom w zakresie rozwoju energetyki na podstawie ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych podlegają obszary w obrębie stref ochrony uzdrowiskowej. W strefach A i B ze względu na zasady ich ochrony wykluczona jest możliwość realizacji inwestycji OZE, z wyjątkiem związanych z lecznictwem uzdrowiskowym. W strefie C ochrony uzdrowiska zabrania się m.in.: - lokalizowania nowych obiektów uciążliwych, w tym zakładów przemysłowych, - prowadzenia działań mających wpływ na założenia przestrzenne uzdrowiska lub właściwości lecznicze klimatu. Ograniczeniom podlegają na podstawie ustawy o Prawo wodne obszary bezpośredniego zagrożenia powodziowego, w obrębie których obowiązują zakazy: - realizacji obiektów budowlanych, - sadzenia drzew i krzewów, z wyjątkiem sadzonych na potrzeby regulacji wód, Zabronione jest również sadzenie drzew w odległości 3 m od stopy wału oraz realizacja obiektów w odległości 50 m od stopy wału. Ustawa wprowadza również wymóg uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na realizację inwestycji. W przypadku OZE dotyczyć to będzie inwestycji hydroenergetycznych. c. Najmniejsza uciążliwości inwestycji oraz możliwości rozwoju wynikające z niewielkich restrykcji prawnych Najmniejsze uciążliwości oraz możliwości rozwoju wynikającą z niewielkich restrykcji (również na terenach chronionych) mają energetyka solarna, zastosowanie pomp ciepła i wykorzystanie biomasy. W związku z zasadą zrównoważonego rozwoju należy zwrócić szczególną uwagę na konieczność lokalizacji upraw roślin energetycznych nie kolidującej z terenami cennymi przyrodniczo. 4. Wymogi w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego Planowane inwestycje OZE muszą być zgodne z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wykluczone jest w przypadku inwestycji OZE możliwość skorzystania z przepisów dotyczących lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy. Inwestycje OZE nie są zaliczone do inwestycji celu publicznego, ponieważ zgodnie z art. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym inwestycjami celu publicznego są tylko te działania, które stanowią realizację celów określonych w art. 6 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 z późn. zm.).
Zasady polityki przestrzennej Samorządu Województwa Lubelskiego określone w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego zatwierdzonym Uchwałą Nr XLV/597/02 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 29 lipca 2002 r. (Dz. Urz. Województwa Lubelskiego Nr 107 z dnia 9 września 2002 r., poz. 2449). wprowadzają ograniczenia realizacji inwestycji na obszarze projektowanych form ochrony przyrody polegające na: szczególnej dbałości o estetykę krajobrazu, w tym: - ochronę punktów i panoram widokowych, - ochronę naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, - ochronę krajobrazu naturalnych ekosystemów, szczególnej dbałości o harmonię użytkowania gospodarczego z wartościami przyrodniczo krajobrazowymi, zachowaniu przestrzennej zwartości oraz przestrzennych powiązań pomiędzy obszarami o wysokiej aktywności biologicznej. Zasady ochrony projektowanych form są wiążące dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w związku z koniecznością uwzględnienia ich w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Podsumowanie Istotne ograniczenia rozwoju OZE na Lubelszczyźnie dotyczą głównie dużych przedsięwzięć. Definitywnie wykluczenie inwestycji dotyczy niewielkiej powierzchni województwa podlegającej ochronie rezerwatowej. Na pozostałych obszarach objętych ochroną oprawną, głównym założeniem jest dostosowanie skali inwestycji do warunków lokalnych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Na większości powierzchni województwa istnieją potencjalne możliwości rozwoju preferowanych OZE.