Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Nr 111 Politechniki Wrocławskiej Nr 111 Konferencje Nr 43 2005 Paweł PIASECKI Andrzej STANKIEWICZ* zagospodarowanie wyrobisk podziemnych, turystyka, górnictwo miedzi, Polkowice TURYSTYCZNE ZAGOSPODAROWANIE SZYBU R-III W ODDZIALE ZG RUDNA Ukazano obecny stan szybu R-III, znajdującego się w obrębie rejonu wydobywczego Rudna Zachodnia oraz plany jego zagospodarowania w charakterze podziemnej trasy turystycznej. Przedstawiono szczegółowy plan trasy wycieczkowej, obejmujący prezentację zagadnień związanych z geologią, techniką wydobywczą, wentylacją wyrobisk i bezpieczeństwem prac podziemnych. 1. WPROWADZENIE Największym Oddziałem KGHM Polska Miedź SA jest Oddział Zakłady Górnicze Rudna w Polkowicach. W ubiegłym roku uroczyście obchodziliśmy XXX rocznicę uruchomienia kopalni. Aktualnie na obszarze górniczym Rudna I o powierzchni 75,6 km 2, oraz Rudna II 2,2 km 2 istnieje 11 szybów. Wydobycie prowadzone jest w trzech rejonach wydobywczych: Rudna Główna, Rudna Zachodnia, Rudna Północna. W rejonie Rudna Zachodnia znajdują się trzy szyby R-III, R-IV, R-X z których R-III jest szybem zjazdowo-wydobywczym oddanym do ruchu w 1973 roku. Do infrastruktury powierzchniowej szybu, obok wieży szybowej i maszyny wyciągowej, należy także budynek nadszybia, lampownia, łaźnie i budynki biurowe. Nadszybie jest w pełni wyposażone i przygotowane do zjazdu i wyjazdu załogi. W pomieszczeniach biurowych znajdują się sztygarówki i biura. Ściany tych biur mogłyby dzisiaj opowiedzieć wiele historii, zarówno poważnych, związanych z codziennymi problemami w pracy górniczej, jak i całą masę anegdot wywołujących szeroki uśmiech na twarzach słuchaczy. Wszystko jednak przemija, i szyb potocznie nazywany przez górników Trójką, pełnię życia ma już za sobą. * Zakłady Górnicze Rudna, 59-101 Polkowice.
198 W sierpniu 2003 roku większość załogi, rozpoczynającej codzienną pracę właśnie na Trójce, przeniosła się na szyb R-IX najnowszy i najnowocześniejszy z tego typu obiektów należących do KGHM. Dlaczego? Otóż złoże w rejonie szybu R-III zostało w 95 procentach wyeksploatowane, a oddziały wydobywcze znacznie oddaliły się od szybu. powierzchnia terenu górniczego: ponad 100 km 2 obszar górniczy: blisko 78 km 2 POLKOWICE KGHM Polska Miedź SA Oddział Zakłady Górnicze RUDNA Rys. 1. Położenie geograficzne kopalni Fig. 1. Location of ZG Rudna Mine Obecnie pozostał tam jeden oddział wydobywczy G-13, który prowadzi eksploatację w trzech polach eksploatacyjnych: G-13/4, G-15/9 oraz G-15/10, głównie w filarze ochronnym miasta Polkowice. Część budynków nadszybia (magazyny materiałów) jest demontowana, część wykorzystywana w inny sposób, np. w byłych sztygarówkach mieszczą się działy: Szkoleniowy, BHP, Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy. W ciągu najbliższych czterech lat eksploatacja w pobliżu szybu zostanie zakończona. 2. ZAGOSPODAROWANIE SZYBU Jedną z możliwości zagospodarowania obiektów na powierzchni jak również podszybia i jego sąsiedztwa jest wykorzystanie ich w celach turystycznych. Uważamy, że taki rodzaj działalności przyniesie pozytywne efekty dla rozwoju regionalnego, poprawi sytuację na rynku pracy poprzez tworzenie nowych miejsc w sektorze usług. Wykorzystanie zasobów dziedzictwa technicznego do celów turystycznych sprzyja rozwojowi gospodarczemu zarówno w skali lokalnej, jak również w skali całego kraju. Turystyka industrialna podnosi atrakcyjność turystyczną wybranych obszarów,
a przez to wzmacnia potencjał gospodarczy regionów. Nowy produkt turystyczny, będący atrakcją zarówno dla odbiorcy krajowego, jak i zagranicznego, może wzbogacić ofertę rynku turystycznego. Kopalnie rud miedzi, w których pracujemy, są bardzo interesującym przykładem myśli technicznej i potencjału intelektualnego ludzi tworzących to Zagłębie. Cały czas, przez okrągły rok zjazdy na dół gości cieszą się dużym powodzeniem, zarówno tych, którzy są rodzinnie związani z pracownikami kopalni, jak i osób wykonujących inne zawody. Zawsze wiąże się to jednak z problemami dotyczącymi ograniczonej ilości osób, trasy zwiedzania, przydzielenia opiekuna grupie i zabezpieczenia bezpieczeństwa dla gości. Zwłaszcza dokuczliwym problemem jest ilość osób, istnieją limity osób do przyjęcia na poszczególnych rejonach kopalni. Cyklicznie co roku w okresie Barbórki umożliwia się rodzinom pracowników kopalni na okolicznościowy zjazd na dół. 199 Rys. 2. Szyb R-III widok ogólny Fig. 2. The overall view of R-III shaft Przedstawiamy koncepcję wykorzystania Szybu R-III, która otwiera przed wszystkimi drzwi do turystyki zorganizowanej. Proponujemy przedstawione poniżej rozwiązania organizacyjno-techniczne.
200 3. ORGANIZACJA I OPIS TRASY TURYSTYCZNEJ Zostanie utworzone stowarzyszenie (np. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Polkowickiej) lub inny podmiot gospodarczy, który będzie się zajmował utrzymaniem i obsługą trasy turystycznej w rejonie szybu R-III. W budynku biurowym należy przygotować zaadaptować salę audiowizualną. Etapy trasy turystycznej. Grupa turystów, po wcześniejszym ustaleniu terminu wizyty, zgłasza się w sali audiowizualnej. Maksymalna wielkość grupy to 30 osób. Taką grupą zajmuje się trzech opiekunów-przewodników. W sali audiowizualnej grupa poznaje krótką historię całego Zagłębia, kopalni, oraz samego szybu R-III. Sala dodatkowo będzie posiadać interesujące zdjęcia z historii zakładu, dokumenty, gabloty z minerałami. Rys. 3. Planowany zakres eksploatacji w sąsiedztwie Szybu R-III Fig. 3. The map of the planned mining operations in the area of R-III shaft Kolejnym etapem jest film, przedstawiający: model kopalni, geologię, rejony wydobywcze, sposób wentylacji i odstawy, proces technologiczny, technologie eksploatacji, odmiany systemów, budowę szybu R-III, pracę maszyny wyciągowej, skipu. W filmie przedstawione będą także aktualnie wykorzystywane w technologii środki techniczne (transport ludzi szybkimi pojazdami, nowe maszyny wiercąco-kotwiące, duże ładowarki łyżkowe, duże wozy odstawcze, maszyny klimatyzacyjne, pojazdy do mechanicznego
ładowania przodków materiałem wybuchowym, przykłady maszyn do niskich pokładów, stacje klimatyzacji centralnej). Po obejrzeniu filmu rozpoczyna się pierwszy etap trasy turystycznej. Turyści, podzieleni na grupy dziesięcioosobowe i przebrani w robocze ubranie górnicze, udają się w kierunku wieży szybowej. Etap I zwiedzanie nadszybia oraz maszyny wyciągowej. Grupa zwiedza i poznaje konstrukcje nadszybia. Przechodzi pod miejsce rozładunku skipów i obserwuje ich pracę. Następnie jest wywożona na wieżę szybową i poznaje budowę maszyny wyciągowej, sterownię, wychodzi na taras widokowy. Etap II zjazd na dół. Grupa poznaje lampownię i zapoznaje się z aparatem ucieczkowym oraz zasadami ewidencji na dole kopalni. Następnie udaje się na zjazd. Możliwość zjazdu do wyrobisk górniczych, które znajdują się na głębokości około 1000 metrów, jest niewątpliwą atrakcją turystyczną. Elementem zwiększającym wrażenie jest duża prędkość, którą osiąga klatka szybowa podczas zjazdu w dół. Etap III przejazd z podszybia na komory maszyn ciężkich. Etap ten jest początkiem zwiedzania podziemnej części trasy turystycznej. Proponujemy stworzenie podziemnego skansenu, zlokalizowanego w kilku komorach, zagospodarowanych na wzór przodków eksploatacyjnych. Skansen ten mógłby być umiejscowiony w filarze szybowym i wykorzystywać wyrobiska służące wcześniej jako komory maszyn górniczych. Po zjeździe grupa turystów przejeżdża pojazdem typu SWT z podszybia do skansenu. Tam zlokalizowana jest wystawa materiałów, wykorzystywanych w technologii górniczej rudy miedzi. Turyści maja okazję obejrzeć: rożne typy obudowy, narzędzia wiertnicze (również te, których dziś już się nie używa), materiały wybuchowe, próbki minerałów, występujących w złożu rudy miedzi oraz maszyny służące do odstawy urobku. Etap IV przejście do komory górniczej. Po obejrzeniu eksponatów i wysłuchaniu komentarzy przewodnika, grupa przechodzi do komory górniczej. Miejsce to jest urządzone jak typowa komórka górnicza na oddziale eksploatacyjnym. Przewodnik prezentuje i omawia poszczególne elementy wyposażenia (m.in. mapy, punkt pomocy medycznej, szafki z narzędziami, sygnalizator alarmowy). Następnie zapoznaje uczestników wycieczki z procedurą zgłaszania wejścia i wyjścia z wyrobisk górniczych. Chętni mogą osobiście zgłosić raport do dyspozytora. Etap V zwiedzanie przodków. W specjalnie przygotowanych przodkach turyści poznają kolejne operacje technologiczne, stosowane w procesie wydobycia rudy miedzi. Będą to: proces zabudowy stropu, wiercenie otworów strzałowych, ładowanie przodka materiałem wybuchowym, specjalne metody wentylacji oraz przykład wysypu oddziałowego, czyli tzw. kraty. Każda z tych prezentacji odbędzie się w osobnej komorze przodku. Wyrobi- 201
202 sko łączące je wykonane jest z zastosowaniem różnych rodzajów obudowy, tj łukowej, prostokątnej, kotwowej. Typy te są omawiane przez przewodnika podczas przechodzenia grupy przez dane wyrobisko. Rys. 4. Wyrobiska podszybia R-III Fig. 4. The map of the nearest underground workings of R-III shaft Przodek numer 1. Komora jest wyposażona w wentylator strumieniowy, w przodku ustawiona kotwiarka (jak przy zabudowie stropu po wybraniu urobku). Grupa zapoznaje się z zasadami zabudowy stropu i rodzajami obudowy. Przodek numer 2. W przodku ustawiona jest wiertnica. W części przodka wykonane są już otwory strzałowe. Istnieje możliwość uruchomienia wiertnicy i zaprezentowania procesu wykonania otworów. Grupa zostaje zapoznana również z pracą geologów, ich rolą i zadaniami w codziennej pracy oddziału. Przodek numer 3. W tym miejscu turyści obserwują pracę górników strzałowych. Przodek jest częściowo załadowany (atrapa MW). Turyści mają możliwość samodzielnego ładowania otworów strzałowych. Komora wyposażona jest także w przyrządy wykorzystywane przez dział tąpań w profilaktyce zjawisk sejsmicznych. Są to, np. konwergometr, licznik zjawisk akustycznych, czujniki mierzące deformacje otworów badawczych. Przy przechodzeniu do kolejnego przodka grupa poznaje konstrukcje stosów podporowych, tzw. kaszt. Turyści maja możliwość samodzielnie ułożyć kilka drewnianych belek.
Przodek numer 4. W komorze grupa ogląda przykład wentylacji lutniowej. Rozstawione są także przyrządy geodezyjne, którymi posługują się mierniczy górniczy. Na stropie wyznaczone są kierunki nowych przodków. Przodek numer 5. Ostatnim miejscem, które zwiedzają turyści jest wysyp, tzw. krata oraz odcinek chodnika taśmowego. Podczas powrotu na komórkę górniczą grupa przechodzi obok specjalnie wykonanego rząpia zalanego wodą z zamontowaną pompą. Przy tej okazji przewodnik omawia problem zagrożenia wodnego w kopalniach. Przodek numer 6. Przodek z tamą podsadzkową w aspekcie likwidacji pustek, przykład tamy z przejściem z oknem za tamą wypełnienie piaskiem w połowie wysokości wyrobiska. Pokazanie pełnego uzbrojenia w rurociągi i akcesoria podsadzkowe. Kozły do cięcia drewna; przeprowadzenie konkursu wśród uczestników na szybkość ciecia piłami stolarskimi. Stanowisko ze schematami podsadzania i technologią podsadzki. Na zakończenie podziemnej trasy przewidziana jest wizyta w komorze, w której dzięki systemowi nagłośnienia, symulowane są odgłosy, jakie wydaje górotwór na oddziale eksploatacyjnym. Mocnym akcentem jest huk towarzyszący silnemu wstrząsowi. Po tych silnych emocjach wszyscy wsiadają do SWT i wracają na podszybie. Po wyjeździe na podszybie grupa udaje się na górniczy poczęstunek w stołówce. Polecane menu: golonka i piwo. Na życzenie turystów karta dań może być poszerzona. Po tak wyczerpującej górniczej szychcie turyści mogą skorzystać z parku wodnego, znajdującego się w pobliżu szybu R-III. 203