2012 Z A T W I E R D Z A M SZEF OBRONY CYWILNEJ KRAJU KOMENDA GŁÓWNA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ Ocena stanu przygotowania Obrony Cywilnej w Polsce Stan na dzień 31 grudnia 2011 r. Opracowano w Biurze do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej Warszawa, maj 2012 (wer sj a u wzg lę d nia j ą ca z m ia n y d a ny ch w z a k r e si e fi nan so w ym)
SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 2. REALIZACJA ZADAŃ OBRONY CYWILNEJ... 7 2.1. System wykrywania, ostrzegania i alarmowania... 7 2.2. Ewakuacja ludności na wypadek masowego zagrożenia życia i zdrowia... 9 2.3. Stan budownictwa ochronnego... 10 2.4. Stan zaopatrzenia organów i formacji obrony cywilnej... 12 2.4.1 Stan bazy magazynowej.14 2.4.2 Stan sprzętu obrony cywilnej..16 2.5. Stan przygotowania punktów do likwidacji skażeń... 19 2.6. Planowanie obrony cywilnej... 22 2.7. Zapewnienie dostaw wody pitnej oraz ochrony ujęć i urządzeń wodnych... 24 2.8. Finansowanie zadań obrony cywilnej... 25 2.9. Szkolenie z zakresu obrony cywilnej... 32 2.9.1. Szkolenia w obszarze obrony cywilnej na poziomie centralnym.32 2.9.2. Szkolenia w obszarze obrony cywilnej organizowane przez terenowe organy obrony cywilnej.34 3. UWAGI i WNIOSKI NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI...39 4. PODSUMOWANIE... 41 5. SPIS TABEL... 44 6. SPIS WYKRESÓW... 45 Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 2
1. WSTĘP Ocena stanu przygotowania obrony cywilnej w Polsce za rok 2011 jest dokumentem opracowanym na podstawie informacji przekazanych przez Wydziały Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędów Wojewódzkich. Stanowi wykonanie postanowień 12 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego. (Dz. U. z 2004 r. Nr 152, poz.1599 z późn. zm.), które nakłada na Szefa Obrony Cywilnej Kraju obowiązek dokonywania oceny przygotowań w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej oraz przedłożenia jej do akceptacji ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Ponadto 12 ust. 2 pkt 1 lit. a) wymienionego rozporządzenia określa, że do dnia 31 maja w latach parzystych ocena, o której mowa w 12 ust. 1 pkt 4 będzie przedłożona Radzie Ministrów przez organ sporządzający, zaś i zgodnie z 12 ust.2 pkt 2lit. b) Ministrowi Obrony Narodowej do dnia 31 maja w latach nieparzystych celem wykorzystania w procesie opracowania raportu o stanie obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin (Dz. U. z 2002 r. Nr 96, poz. 850) w 2 ust. 5 określa, że do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy dokonywanie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Ponadto z 6 ust. 1 wynika obowiązek składania informacji z realizacji zadań obrony cywilnej na żądanie ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub Prezesa Rady Ministrów. W 2007 roku, w Biurze do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej opracowany został Raport nt. zadań i przedsięwzięć w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej, realizowanych przez Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej w latach 2000-2007". Raport przedstawiał kompleksową ocenę przedsięwzięć zrealizowanych w wyżej wymienionym zakresie przez komórki organizacyjne Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 3
Komendy Głównej PSP oraz zawierał szereg wniosków i propozycji zmierzających do usprawnienia sposobu realizacji przedmiotowych zadań. Kontynuację działań w tym zakresie zawarto w opracowaniu pt. Ocena stanu przygotowania obrony cywilnej w Polsce - stan na 31 grudnia 2009 r.", uwzględniającym uwarunkowania i przeobrażenia na przestrzeni ostatnich lat, a także stan realizacji zadań obrony cywilnej oraz propozycje rozwiązań systemowych. Materiał ten przyjęto jako bazowy i kolejne oceny stanu przygotowania obrony cywilnej w Polsce za rok 2010 i 2011 r. stanowią kontynuację i uzupełnienie tego materiału. Biorąc pod uwagę, że prawo krajowe w zakresie obrony cywilnej w ocenianym okresie nie uległo zmianie, Szef Obrony Cywilnej Kraju oraz terenowi szefowie obrony cywilnej koordynowali realizację zadań obrony cywilnej poprzez wydawanie zarządzeń, wytycznych i instrukcji. W niniejszym opracowaniu skupiono się głównie na zagadnieniach dotyczących: - systemu wykrywania, ostrzegania i alarmowania, - ewakuacji ludności na wypadek masowego zagrożenia życia i zdrowia, - budownictwa ochronnego, - zaopatrzenia organów i formacji obrony cywilnej, - przygotowania punktów do likwidacji skażeń, - planowania obrony cywilnej, - zapewnienia dostaw wody pitnej oraz ochrony ujęć i urządzeń wodnych, - finansowania zadań obrony cywilnej, - szkolenia z zakresu obrony cywilnej, Cele do realizacji w obszarze obrony cywilnej w 2011 roku zostały określone w wytycznych Szefa Obrony Cywilnej Kraju do działalności w dziedzinie obrony cywilnej. Realizując zadania w dziedzinie obrony cywilnej opierano się przede wszystkim na obowiązujących regulacjach prawnych, mając jednocześnie na uwadze konieczność wprowadzenia zmian w obszarze szeroko rozumianej ochrony ludności. Zasadniczym celem wymienionych wyżej wytycznych było wskazanie obszarów istotnych dla integracji działań administracji publicznej w zakresie realizacji zadań obrony cywilnej z innymi podmiotami realizującymi zadania ochrony ludności w czasie pokoju, Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 4
w szczególności w sytuacjach klęsk żywiołowych i katastrof cywilizacyjnych oraz zagrożeniach bezpieczeństwa państwa w czasie wojny. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom podmiotów obowiązanych do opracowywania planów obrony cywilnej, Szef Obrony Cywilnej Kraju wydał wytyczne z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie zasad opracowania planu obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. W przygotowaniu wymienionych wytycznych uczestniczyły Wydziały Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędów Wojewódzkich oraz przedstawiciele Departamentu Analiz i Nadzoru MSWiA. W przedmiotowej sprawie prowadzono również konsultacje z przedstawicielami Sztabu Generalnego WP. Wytyczne uwzględniają postanowienia Protokółu Dodatkowego do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I), sporządzonego w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r., przyjętego przez Rzeczpospolitą Polską dnia 19 września 1991 r. W 2011 r. rozpoczęto prace nad wytycznymi Szefa OCK do ćwiczeń w obszarze obrony cywilnej oraz załącznikiem do tych wytycznych, stanowiącym praktyczny poradnik metodyczny do przygotowania, przeprowadzania oraz oceny ćwiczeń organizowanych przez terenowe organy obrony cywilnej. Ponadto, w obszarze szkoleniowym rozpoczęto prace nad nowelizacją wytycznych Szefa OCK w zakresie kwalifikacji i działalności instruktorów obrony cywilnej, realizujących zadania w szczególności w obszarze szkoleń w ramach powszechnej samoobrony ludności. W 2011 roku, z inicjatywy Szefa Obrony Cywilnej Kraju powstał zespół roboczy do opracowania Koncepcji kierunków działań w zakresie budownictwa ochronnego w Polsce. Zadaniem zespołu, złożonego z przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Wojskowej Akademii Technicznej, Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, Wydziałów Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędów Wojewódzkich, Urzędu m.st. Warszawy oraz Komendy Głównej PSP, jest ocena stanu istniejącego budownictwa ochronnego w Polsce pod kątem przydatności dla potrzeb ochrony ludności, określenie warunków technicznych dla tych budowli oraz propozycji dotyczących zasad ich utrzymania, a także wypracowanie rekomendacji w zakresie dalszego postępowania w sprawie budowli ochronnych w Polsce. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 5
Problematyka przygotowania struktur obrony cywilnej do realizacji zadań w okresie wojny i pokoju była przedmiotem kontroli przeprowadzonej w 2011 r. przez Najwyższą Izbę Kontroli, obejmującej lata 2009 2011 (do 31 października). Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie przygotowanie struktur obrony cywilnej do realizacji zadań ustawowych, wskazując, że aktualna struktura i organizacja obrony cywilnej nie zapewnia skutecznej realizacji celów ustawowych. Stwierdzono potrzebę przyspieszenia prac zmierzających do przygotowania projektu ustawy regulującej kompleksowo funkcjonowanie obrony cywilnej, adekwatnej do standardów międzynarodowych i uwarunkowań wewnętrznych. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 6
2. REALIZACJA ZADAŃ OBRONY CYWILNEJ 2.1. System wykrywania, ostrzegania i alarmowania W 2011 roku przedstawiciele Szefa Obrony Cywilnej Kraju uczestniczyli w pracach Zespołu do spraw Funkcjonowania i Doskonalenia Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania, powołanego przez Ministra Obrony Narodowej, miedzy innymi do nowelizacji Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. z 2006 r. Nr 191, poz. 1415). W wyniku tych prac powstał nowy Plan współdziałania jednostek organizacyjnych wchodzących w skład jednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania, oraz projekt rozporządzenia zmieniającego wymienione wyżej rozporządzenie w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach. Stan systemu ostrzegania i alarmowania oraz jego elementów przedstawiają poniższe wykresy. 2010r. 2011r. Wykres nr 1. Procent ludności objętej działaniem systemów alarmowania i ostrzegania w stosunku do liczby mieszkańców kraju Z danych otrzymanych z województw wynika, że ludność nie objęta działaniem systemów ostrzegania i alarmowania to osoby z obszarów wiejskich, słabo zaludnionych i stanowi 12,22% ogólnej liczby mieszkańców kraju. Wielkość ta, w porównaniu z rokiem 2010, uległa nieznacznemu zmniejszeniu. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 7
% Ocena stanu przygotowania obrony cywilnej w Polsce 100 80 78,38 79,00 79,09 60 40 20 16,13 19,07 16,43 16,26 18,58 21,23 0 syreny stacjonarne ruchome zestawy inne metody narzędzia 2009r 78,38 16,43 18,58 2010r. 79,00 16,13 19,07 2011r. 79,09 16,26 21,23 Wykres nr 2. Procent ludności objętej działaniem systemów ostrzegania i alarmowania za pomocą różnych środków Głównym narzędziem do ostrzegania i alarmowania są stacjonarne syreny alarmowe, za pomocą których możliwe jest ostrzeganie ok. 79% ludności. Ok. 37,5% ludności objętej działaniem systemu ostrzegania i alarmowania znajduje się w strefie umożliwiającej ostrzeganie za pomocą ruchomych zestawów oraz innych narzędzi, takich jak zestawy głośnomówiące, dzwony, gongi itp. Jak przedstawiono na wykresie 3, zdecydowaną większość funkcjonujących syren stanowią syreny elektryczne (mechaniczne). Są to urządzenia starego typu, nie posiadające możliwości awaryjnego zasilania oraz przekazywania komunikatów głosowych. Jednak należy stwierdzić, że liczba syren elektronicznych choć stale rośnie, to wzrost ten nie wypełnia jeszcze występujących potrzeb. Obowiązujące sygnały alarmowe są określone w załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 8
Wykres nr 3. Liczba syren elektrycznych i elektronicznych uruchamianych ręcznie i radiowo Należy zaznaczyć, że ustalony sposób ogłoszenia sygnałów alarmowych może powodować dowolność interpretacji sygnałów emitowanych przez istniejący system ostrzegania ludności, który w zdecydowanej większości zbudowany jest w oparciu o wirnikowe syreny elektryczne. Istniejąca infrastruktura techniczna powoduje duże ograniczenia w zakresie poprawnego emitowania sygnałów alarmowych, określonych w wymienionym wyżej rozporządzeniu. Np. w odniesieniu do modulowanego sygnału przerywanego nie został określony czas jego emitowania. Ponadto, wyemitowanie tego sygnału przez wirnikowe syreny elektryczne jest w praktyce trudne do zrealizowania. 2.2. Ewakuacja ludności na wypadek masowego zagrożenia życia i zdrowia Proces opracowania planów ewakuacji realizowany jest na podstawie wydanych przez Szefa Obrony Cywilnej Kraju wytycznych z dnia 17 października 2008 r. w sprawie zasad ewakuacji ludności, zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia. Ewakuacja polega na przemieszczaniu się ludności i transporcie mienia z rejonów, w których występują zagrożenia do miejsc bezpiecznych. Z uwagi na uwarunkowania związane z rodzajem i skalą zagrożenia wyróżnia się ewakuację I, II i III stopnia. Plany ewakuacji III stopnia stanowią integralną część Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 9
planów obrony cywilnej 1. Proces opracowania planów ewakuacji nie został jeszcze zakończony. W większości województw plany ewakuacji zostały opracowane i uzgodnione (np. podkarpackie, warmińsko - mazurskie, opolskie), w części województw natomiast trwa końcowy proces opracowania oraz uzgadniania (np. zachodniopomorskie, śląskie, świętokrzyskie, pomorskie). W stosunku do 2010 roku część województw zweryfikowało liczbę ludności przewidzianej do ewakuacji. Zgodnie z wytycznymi Szefa Obrony Cywilnej Kraju, we wszystkich województwach przyjęto zasadę, że podstawę ewakuacji stanowi samoewakuacja, oparta na własnych środkach transportowych. W oparciu o dane wojewódzkie szacuje się, że w planach ewakuacji, w skali kraju przewidziano możliwość przemieszczenia 7 mln 343 tys. osób, co stanowi 19,2 % wszystkich obywateli kraju. Przyjęto, że 4 mln 395 tys. osób uczestniczyć będzie w procesie ewakuacji przy wykorzystaniu własnych środków transportowych, zakwaterowania, itp., co stanowi 59,9 % osób przewidzianych do ewakuacji. Planuje się, że w odniesieniu do 40,1 % osób przewidzianych do ewakuacji, ewakuacja będzie prowadzona przez terenowe organa obrony cywilnej. Najwięcej osób przewidzianych do ewakuacji planowana jest w województwie wielkopolskim (1 mln 480 tys. osób). 2.3. Stan budownictwa ochronnego Aktualnie brak jest precyzyjnych rozwiązań prawnych określających warunki tworzenia oraz utrzymania budowli ochronnych. W prawdzie art. 173 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony stanowi, że w ramach przygotowania do samoobrony osoby posiadające obywatelstwo polskie mogą być zobowiązane 2 do: 1 Plany ewakuacji III stopnia opracowuje się dla zapewnienia na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny sprawnego i skutecznego przebiegu procesu ewakuacji (przyjęcia) ludności, zwierząt, mienia, cennej aparatury i urządzeń oraz ważnej dokumentacji w celu sprawnej koordynacji działań. Plany te opracowują terenowe organy obrony cywilnej oraz kierownicy zakładów pracy, jednostki organizacyjne i instytucje wskazane przez właściwych terenowo Szefów Obrony Cywilnej. 2 Obowiązki określone ustawą nakładają wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) oraz określają sposoby ich postępowania w tym zakresie. Zgodnie z 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej samoobrony ludności (Dz. U. Nr 91, poz. 421), koszty związane z realizacją obowiązków w ramach przygotowań do samoobrony, wymienionych w art. 173 ust. 1 ustawy pokrywają obywatele we własnym zakresie. W wyjątkowych wypadkach koszty te są pokrywane ze środków własnych gminy. Decyzje w tych sprawach podejmują wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 10
1) przygotowania ochrony budynku lub lokalu mieszkalnego oraz mienia osobistego i indywidualnego; 2) utrzymywania i konserwacji domowych pomieszczeń ochronnych; 3) utrzymywania i konserwacji posiadanego oraz przydzielonego sprzętu i środków ochrony. Natomiast ogólne przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) nakładają na właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego wymagania w zakresie użytkowania obiektu w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywania w należytym stanie technicznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej. W ocenie terenowych organów obrony cywilnej przepisy te nie są wystarczające dla zapewnienia walorów funkcjonalnych istniejących zasobów budowli ochronnych. 3. Liczba obiektów ujętych w planach jako budowle ochronne zmniejsza się sukcesywnie. W roku 2011 nastąpił dalszy spadek ilościowy budowli ochronnych, szczególne dotyczy to ukryć, których ilość zmalała o prawie 7 tysięcy. O prawie 200 tysięcy złotych zmniejszyły się wydatki na budowle ochronne. Biorąc pod uwagę potrzebę pełnej diagnozy istniejącego stanu budownictwa ochronnego, oraz opracowania propozycji nowego podejścia, z uwzględnieniem realnych potrzeb w tym zakresie, w 2011 roku z inicjatywy Szefa Obrony Cywilnej Kraju powstał zespół roboczy do opracowania Koncepcji kierunków działań w zakresie budownictwa ochronnego w Polsce. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Wojskowej Akademii Technicznej, Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, Wydziałów Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędów Wojewódzkich, Urzędu m.st. Warszawy oraz Komendy Głównej PSP. Celem prac Zespołu jest: ocena stanu istniejącego budownictwa ochronnego w Polsce pod kątem przydatności dla potrzeb ochrony ludności; 3 i Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane nie dokonuje podziału budowli ochronnych na schrony ukrycia. Terminologia ta stosowana jest zwyczajowo. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 11
razem podst.stop. gotow. wyższy stop. gotow. stan osobowy maszyny i urządzenia środki transportu maski pgaz. odzież ochronna środki łączności inne Ocena stanu przygotowania obrony cywilnej w Polsce określenie potrzeb w zakresie ustalenia warunków technicznych dla budowli ochronnych i stosownie do ustaleń opracowanie propozycji niezbędnych rozwiązań; przygotowanie propozycji dotyczących zasad utrzymania budowli ochronnych; wypracowanie rekomendacji w zakresie dalszego postępowania w zakresie budowli ochronnych w Polsce. 2.4. Stan zaopatrzenia organów i formacji obrony cywilnej Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 j.t. ze zm.) w art.138 ustala formacje obrony cywilnej podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej; ustala ponadto, że formacje obrony cywilnej składają się z oddziałów obrony cywilnej przeznaczonych do wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych oraz innych jednostek tych formacji. Wskazuje organy obligatoryjnie tworzące formacje obrony cywilnej i tryb ich tworzenia. I tak, uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, ministrowie - tworzą formacje obrony cywilnej w drodze rozporządzenia, a wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) - w drodze zarządzenia, określając rodzaj formacji, ich przeznaczenie oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. Wymienia również pracodawców jako podmioty mogące tworzyć formacje obrony cywilnej. Aktualny stan formacji obrony cywilnej przedstawia się następująco: Liczba FOC Wyposażenie Lp. Rodzaj (nazwa) FOC / podległość (wojewódzkie, terenowe, zakładowe środki rozpoznania skażeń chemicz nych promieniotwórczych 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Wojewódzkie 3 3 0 147 85 0 0 0 0 0 0 0 1 Formacje ratownict wa ogólnego Terenowe Zakładowe 1933 1675 255 55906 12239 1878 14459 18790 6182 1846 2106 3405 1712 1622 84 24789 6648 709 5780 6042 2458 879 710 906 RAZEM 3648 3300 339 80842 18972 2587 20239 24832 8640 2725 2816 4311 Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 12
Wojewódzkie 56 17 28 1333 546 17 370 431 127 57 103 83 2 Formacje do zadań specjalnyc h Terenowe 6285 3838 2432 66609 23534 1823 12975 18595 9466 3634 2592 1529 Zakładowe 4503 3039 863 39729 12564 768 7755 8523 4179 1036 779 577 RAZEM 10844 6894 3323 107671 36734 2608 21100 27549 13772 4727 3474 2189 Wojewódzkie 59 20 28 1480 631 17 370 431 127 57 103 83 Terenowe 8218 5513 2687 122515 35773 3701 27434 37385 15648 5480 4698 4934 3 OGÓŁEM Zakładowe 6215 4661 947 64518 19212 1477 13535 14565 6637 1915 1489 1483 RAZEM 14492 10194 3662 188513 55616 5195 41339 52381 22412 7452 6290 6500 Tabela nr 1. Formacje Obrony Cywilnej wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. Na podstawie informacji otrzymywanych od terenowych organów obrony cywilnej wynika, że liczba formacji obrony cywilnej i osób do nich powołanych systematycznie maleje, ponadto odchodzi się od tworzenia dużych formacji (oddziałów) na rzecz mniejszych (pododdziałów). Spowodowane jest to względami organizacyjnymi, głównie w zakresie zapewnienia niezbędnych zasobów osobowych i środków na funkcjonowanie tych formacji (szkolenie, wyposażenie). Wykres nr 4. Porównanie stanu ilościowego formacji obrony cywilnej oraz ich liczebności w skali kraju w latach 2009, 2010 i 2011r. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 13
2.4.1 Stan bazy magazynowej W skali kraju ogólna liczba magazynów w 2011 roku zmalała o 421, a powierzchnia magazynowa uległa zmniejszeniu o 11 762,03 m 2. Najwięcej każdego roku zmniejsza się liczba magazynów zakładowych. W 2011 roku ich liczba zmniejszyła się o 370, a ich powierzchnia o 6 539,28 m 2. Liczba magazynów wojewódzkich zmniejszyła się o 1, a ich powierzchnia o 1 671,5 m 2. Liczba magazynów gminnych zmniejszyła się o 76, a ich powierzchnia o 4 006,02 m 2. Natomiast liczba magazynów powiatowych zwiększyła się o 26, a ich powierzchnia wzrosła o 455,42 m 2. Każde województwo określa indywidualnie potrzeby magazynowe obrony cywilnej w zależności od rodzaju zagrożeń występujących na danym terenie, posiadanych zasobów sprzętowych a także planowanych zakupów. Dane ilościowe o stanie bazy istniejącej bazy magazynowej i warsztatach obrony cywilnej oraz stanie etatowym i ilości osób zatrudnionych do ich obsługi w 2011 roku przedstawia tabela nr 2. RODZAJ MAGAZYNU POTRZEBY STAN FAKTYCZNY OBSADA OSOBOWA DOCELOWE ilość pow. / m 2 / ilość pow. / m 2 / magazyn warsztat ilość etatów ilość zatrudni onych ilość etatów ilość zatrudnionych Wojewódzki 22 19 452,5 24 20 798,2 28,00 29,00 26,00 25,50 Powiatowy 235 13 296,70 189 9 310,42 21,00 37,50 0,00 0,00 Gminny 2 058 107 192,73 2286 100 639,3 171,44 371,3 1,00 1,00 Zakładowy 3 706 91 399,16 3 138 79 195,72 317,25 606,00 6,00 5,00 Ogółem 6 021 231 341,09 5 637 209 943,64 537,69 1 043,80 33,00 31,50 Tabela nr 2. Zestawienie danych o stanie bazy magazynowej i warsztatach OC w skali kraju, według stanu na 31.12. 2011r Stan bazy magazynowej obrony cywilnej, w porównaniu odnoszącym się do lat 2009-2011 przedstawiono na niżej zamieszczonych wykresach nr 5, nr 6 i nr 7. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 14
Wykres nr 5. Porównanie liczby magazynów OC w latach 2009, 2010, 2011. Wykres nr 6. Porównanie powierzchni magazynowej OC w latach 2009, 2010, 2011. Wykres nr 7. Porównanie pokrycia potrzeb powierzchni magazynowych w skali kraju, w latach 2009, 2010, 2011. Należy zaznaczyć, ze w magazynach wojewódzkich wykazywany jest nadmiar powierzchni o 1 345,7 m 2, natomiast w pozostałych magazynach stwierdza się potrzeby zwiększenia powierzchni magazynowych. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 15
SPRAWNY TECHNICZNIE PRZEWIDZIANY DO LIKWIDACJI PRZEWIDZIANY DO UTYLIZACJI Ocena stanu przygotowania obrony cywilnej w Polsce W magazynach powiatowych, wykazywane braki powierzchni wynoszą 30%, tj. 3 986,28 m 2. Część tych magazynów znajduje się w fazie organizacji, a pokrycie potrzeb w zakresie powierzchni magazynów powiatowych w 2011 r. wzrosło o 3% w stosunku do 2010 r. W magazynach gminnych odnotowano braki powierzchni magazynowych w odniesieniu do stanu istniejącego na poziomie 7%, tj. 6 553,43 m 2, natomiast magazynach zakładowych o 13%, tj. 12 203,44 m 2. Należy zauważyć, że powierzchnia magazynów zakładowych ulega systematycznemu zmniejszeniu ze względu na zmianę form własności oraz ze względów oszczędnościowych. 2.4.2 Stan sprzętu obrony cywilnej W 2011 r. na zakup sprzętu OC przeznaczono ok. 8 mln zł. Środki finansowe pochodziły głównie z budżetów wojewodów, budżetów jednostek samorządowych i dotacji celowych. Środki finansowe przeznaczano przede wszystkim na zakup: sprzętu przeciwpowodziowego (łodzie, pontony zapory przeciwpowodziowe, pakowarki piasku, worki na piasek itp. ok. 2,0 mln zł.); sprzętu i urządzeń do ostrzegania i alarmowania (ok. 1,1 mln zł.); sprzętu kwatermistrzowskiego (namioty, łóżka, koce, śpiwory itp. ok. 0,6 mln zł.); agregatów prądotwórczych, osuszaczy itp. (ok. 0,5 mln zł.); sprzętu przeciwpożarowego (zakup samochodów strażackich przez woj. dolnośląskie i mazowieckie ok. 2,3 mln zł). Zestawienie wybranego sprzętu znajdującego się w magazynach OC w skali kraju przedstawia poniższa tabela. STAN TECHNICZNY SPRZĘTU Lp. NAZWA SPRZĘTU jm. 1 2 3 4 5 6 I. Indywidualne środki ochrony dróg oddechowych 1 Maski p-gaz. /różne/ kpl 923 465 203446 361191 II. Indywidualne środki ochrony skóry 2 Odzież ochronna /różne/ kpl 95 207 30 721 48 579 Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 16
III. Sorty mundurowe 3 Mundury ćwiczebne OC /różne/ kpl 39 332 2 919 10 159 4 Rękawice /różne/ par 38 811 5 786 5 517 5 Buty /różne/ par 25 908 6 518 3 977 IV. Sprzęt rozpoznania skażeń chemicznych 6 Przyrząd rozpozn.chemicz.pchr-54m kpl 10 708 651 2 796 7 Kolorymetry polowe PK-56 kpl 4 352 307 1 824 8 Dozymetry chemiczne /różne/ szt 8 545 6 445 15 607 V. Sprzęt rozpoznania skażeń promieniotwórczych 9 Rentgenoradiometry /różne/ kpl 2 126 161 627 10 Rengenometry /różne/ kpl 1 266 97 27 11 Radiometry /różne/ kpl 657 6 6 12 Sygnalizatory prom./różne/ kpl 10 550 973 1 314 13 System automatyczny pomiaru skażeń SAPOS-90 /różne/ kpl 15 2 0 VI. Sprzęt służby zdrowia 14 Torby sanitariusza /różne/ szt 22 964 1 559 3 212 15 Nosze sanitarne /różne/ szt 23 207 939 2 740 16 Opatrunki osobiste /różne/ szt 506 759 47 177 124 399 VII. Środki i sprzęt do likwidacji skażeń 17 Indywidualne pakiety przeciwchemiczne IPP szt 76 958 21 220 52 598 18 Indywidualne zestawy samochodowe IZS kpl 1 780 149 327 19 Kabiny dekontaminacyjne szt 26 0 0 VIII. Sprzęt radiotelefoniczny, łączności przewodowej i inny 20 Radiostacje lotnicze /różne/ kpl 35 0 0 21 Radiotelefony /różne/ kpl 3 270 84 17 22 Odbiorniki radiowe /różne/ kpl 216 9 8 23 Anteny /różne/ szt 1 031 13 0 24 Radiowe urządzenie sterujące /różne/ kpl 186 17 0 25 Urządzenie sterujące syrenami RUSS-3000 szt 271 0 12 26 Radiowe centrale alarmowe /różne/ szt 139 7 0 27 Centrale alarmowe /różne/ kpl 149 9 3 28 Urządzenie włączające /różne/ szt 673 24 1 29 Aparaty tel.polowe /różne/ szt 19 710 1 660 360 30 Aparaty telefoniczne /różne/ szt. 507 47 2 968 31 Łącznice tel./różne/ kpl 4 120 277 571 IX Sprzęt i urządzenia do ostrzegania i alarmowania 32 Syreny alarmowe /różne/ kpl 2 172 82 2 33 Syreny elektroniczne /różne/ szt 417 13 6 34 Radiowe urządzenie sterujące syreną kpl 449 14 13 35 Radiowe urządzenie włączające syrenę szt 913 22 1 X. Sprzęt żywnościowy 36 Kuchnie polowe /różne/ kpl 455 19 34 37 Kontener 1000 l na wodę szt. 115 1 0 XI. Sprzęt p/powodziowy 38 Łodzie /różne/ szt 317 8 0 39 Osuszacze /różne/ szt 927 170 15 40 Pakowarki piasku/różne/ szt 135 0 0 41 Folia przeciwpowodziowa m2 54 414 0 1 42 Geowłóknina /różne/ m2 76 085 0 0 Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 17
43 Worki na piasek /różne/ szt 2 386 047 1 635 400 XII. Sprzęt kwatermistrzowski 44 Namioty /różne/ szt 871 23 12 45 Łóżka polowe i inne szt 5 010 31 0 46 Śpiwory /różne/ szt 5 555 20 45 47 Koce szt 11 964 201 24 48 Koce termoizolacyjne szt 7 327 0 0 XIII. Sprzęt saperski 49 Agregaty prądotwórcze /różne/ szt. 445 4 0 50 Piły /różne/ szt 1 376 62 0 XIV. Sprzęt p/pożarowy 51 Motopompy /różne/ szt 275 23 0 52 Pompy /różne/ szt 171 2 12 Tabela nr 3. Zestawienie wybranego sprzętu obrony cywilnej znajdującego się w magazynach obrony cywilnej, w skali kraju, według stanu na 31 grudnia 2011 r. Najwięcej środków na zakup sprzętu OC w 2011 r. przeznaczyły województwa: dolnośląskie ok. 1,6 mln zł; mazowieckie ok. 1,3 mln zł; śląskie ok. 0,8 mln zł. Zestawienie wydatków na zakup sprzętu o wysokim stopniu przydatności, przedstawia poniższy wykres. Wykres nr 8. Porównanie wydatków na zakup wybranego sprzętu OC w skali kraju, w latach 2009, 2010, 2011, w tys. zł. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 18
Wykres 9. Porównanie nakładów finansowych poniesionych na zakup wybranego sprzętu OC w skali kraju, w latach 2009, 2010, 2011. Trwa proces sukcesywnego wycofywania z magazynów OC sprzętu, który utracił parametry eksploatacyjno-techniczne. Część sprzętu podlega utylizacji /w miarę posiadanych środków na ten cel/. Stwierdza się brak jednolitego podejścia do kwestii związanej z prowadzeniem baz danych i monitoringiem dostępnych zasobów sprzętu obrony cywilnej. 2.5. Stan przygotowania punktów do likwidacji skażeń Liczbę planowanych punktów do likwidacji skażeń, ich możliwości eksploatacyjne (przepustowość), przygotowanie obsługi punktów, zabezpieczenie w środki do likwidacji skażeń oraz potrzeby przewidywane przez terenowe organy obrony cywilnej na 2011 rok przedstawia poniższa tabela. Skróty i określenia użyte w tabeli oznaczają: PZSan punkty zabiegów sanitarnych: potrzeby - liczba osób; przepustowość - liczba odkażanych osób/8godz. POO punkty odkażania odzieży: potrzeby - kg odzieży; przepustowość - kg odkażanej odzieży/16godz. PZTsam punkty zabiegów transportu samochodowego: potrzeby - liczba samochodów ciężarowych; przepustowość - liczba odkażanych samochodów ciężarowych/16 godz. PZTkol punkty zabiegów transportu kolejowego: potrzeby - liczba składów; przepustowość - liczba odkażanych składów/16 godz. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 19
PZTwod punkty zabiegów transportu wodnego: potrzeby - liczba jednostek pływających; przepustowość liczba odkażanych jednostek pływających/16godz. PZWet punkty zabiegów weterynaryjnych: potrzeby przepustowość - liczba odkażanych zwierząt dużych/8 godz. - liczba zwierząt dużych; Z analizy danych wykazanych przez urzędy wojewódzkie za 2011 rok /tabela nr 4/ stwierdzić należy, że możliwości funkcjonalne sprzętowe punktów do likwidacji skażeń będących w dyspozycji terenowych organów obrony cywilnej są niewystarczające w odniesieniu do przewidywanych potrzeb. Lp. Nazwa punktu Przewidywa ne potrzeby w zakresie likwidacji skażeń Punkty do likwidacji skażeń Przeszkolo na liczba obsad, w % Zabezpieczenie w środki chemiczne do likwidacji skażeń, w % z zasobów woj. na okres 3 dni liczba przepustowość odkażalniki Dezaktywatory 1 2 3 4 5 10 11 12 1. PZSan 3 582 237 1 736 1 260 776 28,74 11,24 12,21 2. POO 13 875 441 967 1 198 337 14,63 11,11 11,91 3. PZTsam 599 868 1 238 48 599 28,48 10,87 11,84 4. PZTkol 418 9 197 24,38 8,75 13,75 5. PZTwod 3426 4 220 0,00 25,00 25,00 6. PZWet 1 391 976 1086 94 676 11,91 8,24 8,13 Tabela nr 4. Informacja o punktach do likwidacji skażeń w skali kraju, według stanu na 31 grudnia 2011 roku Wskaźnik pokrycia potrzeb przeprowadzenia zabiegów w poszczególnych punktach do likwidacji skażeń ilustruje poniższy wykres. Wykres nr 10. Pokrycie potrzeb przeprowadzania zabiegów w punktach do likwidacji skażeń, w latach 2009, 2010, 2011 Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 20
W 2011 r. wskaźnik zabezpieczenia przeprowadzenia zabiegów: sanitarnych, transportu samochodowego, transportu kolejowego, transportu wodnego i zabiegów weterynaryjnych uległ zmniejszeniu. W 2011 r. odnotowano jedynie 3% wzrost wskaźnika dla punktów odkażania odzieży. Zmniejszające się możliwości ilościowe przeprowadzania zabiegów likwidacji skażeń, spowodowane są zmniejszającą się liczbą planowanych punktów do wykonywania zabiegów specjalnych. Wykres nr 11. Porównanie liczby punktów do likwidacji skażeń w latach 2009, 2010, 2011. W latach 2010 i 2011 liczba punktów zabiegów specjalnych, zmniejszyła się o: PZSan - 143; PZTsam - 75; PZTkol 9. Zmniejszenie liczby punktów spowodowało ograniczenie ich łącznej przepustowości, która zmniejszyła się odpowiednio o: PZSan 189 563 (liczba osób /8 godz.); PZTsam 8 292 (liczba samochodów /16 godz.); PZTkol - 20 ( liczba składów/16 godz.). W PZWet mimo, że ich liczba w 2011 r. wzrosła o 260, przepustowość zmniejszyła się o 5 164 zwierząt dużych/ 8 godz. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 21
Również w POO, zwiększyła się liczba punktów o 16, natomiast przepustowość zmniejszyła się o 88 107 kg odzieży/16 godz. Natomiast w PZTwod liczba zwiększyła się o 1 i jednocześnie wzrosła przepustowość o 200 jednostek pływających /16 godz. Możliwości (przepustowość) punktów zabiegów specjalnych przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 12. Porównanie przepustowości punktów do likwidacji skażeń w latach 2009, 2010, 2011. W latach 2010 i 2011 wskaźnik przygotowania liczby obsad do obsługi punktów zabiegów specjalnych ulegał zmianom w granicach 3-7%, a wskaźnik zabezpieczenia punktów w środki do likwidacji skażeń wahał się w granicach 6-20%. Zmniejszająca się liczba obsad obsługi punktów zabiegów specjalnych oraz niewielkie ilości środków do prowadzenia zabiegów odkażających będą miały istotny wpływ na funkcjonowanie punktów zabiegów specjalnych. 2.6. Planowanie obrony cywilnej Dotychczasowa struktura i treść planów obrony cywilnej /realizowanych zgodnie z wytycznymi Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 13 października 1999 r. w sprawie zasad opracowania planu obrony cywilnej województw, powiatów, gmin i zakładów pracy/ utrzymywana była do końca 2011 r. Uznano, że istniejące plany nie przystają do obecnych realiów ze względu na zmiany gospodarcze, administracyjne oraz w infrastrukturze, które Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 22
dokonały się w kraju, a struktura i treść istniejących planów obrony cywilnej nie odpowiada aktualnym oczekiwaniom mimo procesu ich aktualizacji. Korzystając z ustawowego upoważnienia wydane zostały nowe wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 21 grudnia 2011 r. w sprawie zasad opracowania planu obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Od początku 2012 r. w województwach przystąpiono do planowania związanego z opracowaniem nowych planów obrony cywilnej na wszystkich poziomach podziału administracyjnego kraju. Przyjęto, że proces planistyczny zostanie zakończony w połowie 2013 r. Zgodnie z postanowieniami wytycznych Plan Obrony Cywilnej powinien umożliwić sprawne osiągnięcie gotowości do realizacji zadań obrony cywilnej ujętych w Protokołach Dodatkowych /Protokół I/ do Konwencji Genewskich, w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Uwzględniono również zróżnicowanie treści planów na poszczególnych szczeblach ze względu na strukturę organizacyjną, występujące zagrożenia, charakterystykę obszaru, realizowane zadania, możliwości finansowe i inne/. Pozwoli to na uniknięcie sytuacji powielania planów /te same treści w planie gminy, powiecie i województwie/ a w konsekwencji pozwoli na zwiększenie ich przydatności poprzez uwydatnienie cech lokalnych. Zgodnie z aktualnym wymogami, integralną częścią planów obrony cywilnej są m.in. plany ewakuacji opracowywane w oparciu o wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 17 października 2008 r. w przedmiotowej sprawie. Zaproponowana struktura planu obrony cywilnej w swojej konstrukcji zbliżona jest do struktury planu zarządzania kryzysowego, co umożliwi integrację obu planów, bez powielania treści zawartych w planach zarządzania kryzysowego. Ponadto, w ramach działań związanych z planowaniem dot. czasu pokoju, w województwach zostały opracowane wojewódzkie programy doskonalenia obrony cywilnej. Z materiałów przekazywanych przez Wydziały Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędów Wojewódzkich wynika, że występuje tendencja spadkowa w odniesieniu do wielkości środków finansowych przyznawanych na obronę cywilną, co w konsekwencji nie gwarantuje się realizacji na właściwym poziomie zaplanowanych w programach zadań. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 23
2.7. Zapewnienie dostaw wody pitnej oraz ochrony ujęć i urządzeń wodnych Zgodnie z 3 pkt. 13 rozporządzenia Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, odpowiedzialnymi za zaopatrzenie ludności w wodę pitną są szefowie obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Wykres nr 13. Procent ludności objętej zasięgiem wodociągów i studni awaryjnych Z opracowań wykonywanych przez Urzędy Wojewódzkie wynika, że w normalnych warunkach funkcjonowania państwa posiadamy odpowiednią do potrzeb rezerwę wody. Sytuacja ta może się zmieniać w warunkach sytuacji kryzysowych, wywołanych m.in. brakiem bądź zakłóceniami w dostawie energii elektrycznej, wystąpienia skażenia na ujęciu wody, unieruchomienia wodociągu komunalnego czy powodzi. W przypadku braku energii elektrycznej trwającej kilka tygodni, przedsiębiorstwa wodociągowe wykorzystując posiadane agregaty prądotwórcze są w stanie podać wodę tylko na tzw. "poziom zerowy". W praktyce oznacza to ograniczone możliwości transportu wody rurociągiem i potrzebę zapewnienia warunków dalszej jej dystrybucji za pomocą np. cystern lub innych zbiorników spełniających wymagania sanitarne. Wobec powyższego głównym źródłem zaopatrzenia w wodę miast i wsi będą: ujęcia komunalne, ujęcia zakładowe, osiedlowe studnie awaryjne i zakładowe studnie posiadające agregaty prądotwórcze oraz studnie publiczne i prywatne. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 24
Dostawę wody zapewniają jednostki samorządowe, w których dyspozycji znajdują się cysterny oraz zbiorniki do przewozu wody pitnej w warunkach specjalnych 4. Wykres nr 14. Ilość wodociągów i studni awaryjnych w kraju Z danych otrzymanych z województw /opracowanych na podstawie informacji uzyskanych z przedsiębiorstw wodociągowych oraz ocen jednostek samorządowych/ wynika, że komunalne ujęcia wody stanowią główne źródło zaopatrzenia miast i wsi w wodę, a ich wydajność zapewnia potrzeby bytowe ludności. Mimo to wykazywana jest potrzeba budowy 2681 studni awaryjnych w skali kraju. 2.8. Finansowanie zadań obrony cywilnej Szef Obrony Cywilnej Kraju nie jest dysponentem środków budżetowych na realizację zadań obrony cywilnej w województwach. Analiza wydatkowania środków budżetowych została sporządzona na podstawie danych zawartych w rocznych sprawozdaniach za 2011 rok, przekazanych przez urzędy wojewódzkie. 4 Są to zbiorniki przewoźne, na przyczepach, samojezdne, będące w posiadaniu Przedsiębiorstw Wodociągów i Kanalizacji, PSP, OSP, spółdzielni mleczarskich itp. Biuro do spraw Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej Komendy Głównej PSP 25