ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE POLSKA I ŚWIAT

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE POLSKA I ŚWIAT MODERN FOUNDRY POLAND AND THE WORLD ISSN 1898-7257 3 2008 W numerze m.in.: szybkie prototypowanie - Rys historyczny wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych historyczne odlewy artystyczne w Darłowie INSTYTUT ODLEWNICTWA

ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE POLSKA I ŚWIAT Kwartalnik naukowo-techniczny Rocznik 2, nr 3/2008 SPIS TREŚCI CONTENTS BADANIA I STUDIA T. Wohlers: Szybkie prototypowanie - Rys historyczny...3 NORMALIZACJA W ODLEWNICTWIE Informacje o normach... 11 INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNA Wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych... 12 CERTYFIKACJA Certyfikaty wydane przez BIuro Certyfikacji i Normalizacji w 2008 r....31 SZKOLENIA KONFERENCJE SEMINARIA SPOTKANIA Z życia Instytutu Odlewnictwa... 36 Międzynarodowe Targi Innowacje-Technologie- Maszyny 2008 w Poznaniu... 39 Nagrody i wyróżnienia... 40 Z HISTORII ODLEWNICTWA L. Walkiewicz, J. Krokosz: Historyczne odlewy artystyczne w Darłowie (Cz. 1)... 41 STUDIES AND RESEARCH T. Wohlers: Rapid prototyping An outline of the history... 3 STANDARDIZATION IN THE FOUNDRY PRACTICE Information on standards... 11 SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFORMATION A choice of information from the scientific and technical journals...12 CERTIFICATION Certificates issued by the Office for Certification and Standardisation in 2008.....31 TRAINING CONFERENCES SEMINARS MEETINGS News from the Foundry Research Institute...... 36 The International Innovation-Technology-Machines Trade Fair 2008 in Poznan... 39 Awards and distinctions...... 40 FROM THE HISTORY OF FOUNDING L. Walkiewicz, J. Krokosz: Historical decorative castings in Darłowo (Part 1)... 41

Wydawca: INSTYTUT ODLEWNICTWA w Krakowie REDAKTOR NACZELNY: Andrzej BALIŃSKI ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Jerzy SOBCZAK, Jerzy TYBULCZUK, Joanna MADEJ, Agnieszka FIUTOWSKA, Jacek KROKOSZ KOREKTA WYDAWNICZA: Marta KONIECZNA RADA PROGRAMOWA: Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Zbigniew GÓRNY, Adam TABOR, Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ ADRES REDAKCJI: Odlewnictwo Współczesne Polska i Świat 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel. (012) 261-83-81, fax 261-83-81 http://www.iod.krakow.pl e-mail: jmadej@iod.krakow.pl WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Printed in Poland ISSN 1898-7257

BADANIA I STUDIA Szybkie Prototypowanie - Rys Historyczny wg: Terry Wohlers, Wohlers Report 2005, Rapid Prototyping, Tooling & Manufacturing State of the Industry Annual Worldwide Progress Report, Wohlers Associates, Inc. streszczenie Przedstawiono rys historyczny szybkiego prototypowania na świecie i wskazano na trendy w gospodarce światowej w tej dziedzinie. Zwrócono uwagę na stosowane materiały w tych technikach oraz w niektórych przypadkach podano ceny urządzeń. Historia techniki addytywnego wytwarzania - wytwarzanie metodą nakładania kolejnych warstw Technika addytywnego wytwarzania dla projektowania części maszyn i urządzeń pojawiła się w roku 1987 wraz ze stereolitografią (SL) jako efekt prac badawczych prowadzonych przez firmę 3D Systems i stanowi proces, którego istota polega na utwardzaniu laserem cienkich warstw ciekłego polimeru wrażliwego na działanie promieni ultrafioletowych. Proces SLA-1, pierwszy na świecie dostępny na rynku proces addytywny, był prekursorem popularnego swego czasu urządzenia SLA 250 (skrót SLA oznacza Stereo Lithography Apparatus - aparat do stereolitografii). Potem SLA 250 zostało zastąpione przez urządzenie Viper SLA, zaprojektowane również przez 3D Systems. W roku 1988 3D Systems i Ciba-Geigy podjęły partnerską współpracę nad opracowaniem nowych materiałów i wprowadzeniem na rynek żywic akrylowych pierwszej generacji. W tym samym roku powstały pierwsze urządzenia i materiały typu Somos opracowane przez firmę DuPont. Loctite pod koniec lat 80-tych również rozpoczął swoją działalność w zakresie żywic do stereolitografii, ale zajmował się tym problemem tylko do roku 1993. Po wprowadzeniu na rynek amerykański stereolitografii przez 3D Systems, japońskie firmy NTT Data CMET i Sony/D-MEC wprowadziły własne komercjalne wersje stereolitografii w roku, odpowiednio, 1988 i 1989. Firma NTT Data CMET (obecnie część Teijin Seiki's CMET Inc.) nazwała swój system Solid Object Ultraviolet Plotter (SOUP), natomiast Sony/D-MEC nadała swojej wersji nazwę Solid Creation System (SCS). W roku 1988 firma Asahi Denka Kogyo wprowadziła pierwsze żywice epoksydowe do zastosowania na urządzeniach CMET SL. W roku następnym Japan Synthetic Rubber (obecnie ISR Corp.) i DSM Desotech zaczęły produkcję żywic dla urządzeń Sony D-MEC. W roku 1990 zakłady Electro Optical Systems (EOS) w Niemczech sprzedały swoje pierwsze urządzenie do stereolitografii o nazwie Stereos. W tym samym roku Quadrax wprowadził urządzenie do strereolitografii Mark 1000, w którym zastosowano żywicę utwardzaną przy pomocy światła widzialnego. W roku następnym Imperial Chemical Industries wprowadziła tę żywicę do zastosowania na urządzeniach Mark 1000. Jednak ICI zaprzestała sprzedaży tej żywicy już rok później, kiedy Quadrax rozpadł się na skutek konfliktów natury prawnej, w jakie popadł z 3D Systems. Wprowadzenie systemów innych niż stereolitografia W 1991 opracowano i wprowadzono na rynek trzy technologie wytwarzania addytywnego, a mianowicie Fused Deposition Modeling (FDM) opracowane przez Stratasys, Solid Ground Curing (SGC) opracowane przez Cubital oraz Laminated Object Manufacturing (LOM) opracowane przez Helisys. FDM stosuje wytłaczanie materiałów termoplastycznych w postaci włókien, z których następnie są formowane wyroby warstwa po warstwie. Technologia SGC, w której stosowane są również ciekłe polimery utwardzane przy pomocy promieni ultrafioletowych polega na jednorazowym utwardzeniu pełnych warstw, przepuszczając wiązkę promieni ultrafioletowych przez maski nałożone za pomocą elektrostatycznego tonera na płycie szklanej. W technice LOM materiał w postaci arkuszy jest utwardzany i cięty przy pomocy cyfrowo sterowanego lasera. Firmy Cubital i Helisys nie działają już w tej branży. Selektywne Spiekanie Laserowe - Selective Laser Sintering (SLS) opracowane przez firmę DTM (obecnie część SD Systems) oraz technika stereolitografii Soliform opracowana przez Teijin Seiki (obecnie część CMET Inc.) zaczęły być dostępne w roku 1992. Stosując ciepło z lasera, 3

BADANIA I STUDIA w technice SLS stopieniu ulegają materiały w postaci sproszkowanej. Technologia Soliform została pierwotnie opracowana przez DuPont pod nazwą Somos, a następnie objęta licencją Teijin Seiki na prawo do wyłącznej dystrybucji na terenie Azji Wschodniej. Również w roku 1992 Allied Signal wprowadziła do stereolitografii żywice poliwinyloeterowe Exactomer. W 1993 firma Soligen zaproponowała handlową wersję procesu odlewania Direct Shell Production Casting (DSPC). Z kolei firma Denken opracowała technikę stereolitografii w stanie stałym. Posługując się mechanizmem typu głowicy drukującej, w procesie tym nakładane jest ciekłe spoiwo na sproszkowany materiał ceramiczny i powstają formy warstwowe stosowane w procesie odlewania metodą wytapianych modeli. Massachusetts Institute of Technology (MIT) opracował i opatentował proces, który stosuje Soligen. Technika stereolitografii zaproponowana przez Denken'a była o tyle interesująca, że był to jeden z pierwszych procesów nadających się do zastosowania na szerszą skalę. Był to proces bardzo tani w porównaniu z innymi procesami stereolitografii dostępnymi na rynku. W tym samym roku 1993 firmy 3D Systems i Ciba wprowadziły na rynek pierwsze wyroby z żywic epoksydowych. Mniej więcej w tym samym czasie wprowadzono również technikę nakładania kolejnych warstw określaną mianem techniki Quick Cast. Quick Cast to metoda wytwarzania modeli do odlewania precyzyjnego, które są w większości przypadków puste w środku, co pozwala na ich łatwe wypalanie bez ryzyka uszkodzenia powłoki ceramicznej. Rok 1994 to rok wprowadzenia na rynek wielu nowych odmian addytywnej techniki wytwarzania. Udostępniono technikę ModelMaker z Solidscape (wtedy jeszcze Sanders Prototype), jak również nowe metody opracowane przez firmy japońskie i europejskie. Technika ModelMaker polega na nakładaniu warstw mieszanek woskowych przy pomocy głowicy drukującej. Jednym z najnowszych osiągnięć techniki japońskiej było małe urządzenie do stereolitografii zaprojektowane przez Meiko, przeznaczone głównie dla zakładów jubilerskich. W międzyczasie Kira Corp. skomercjalizowała pierwszą japońską technikę nie stereolitograficzną. Metoda ta znana pod nazwą Solid Center polega na zastosowaniu drukarki laserowej, tonera, plottera rysującego linie w osi x-y oraz noża. Przy pomocy tych narzędzi, metodą laminowania kartek papieru wytwarzano modele przypominające drewno. Kira określała proces Solid Center mianem pierwszego trójwymiarowego drukowania na płaskim papierze. Również w roku 1994 Fockele & Schwarze (F&S) w Niemczech zastosowali urządzenie do stereolitografii, ale tylko w bardzo ograniczonym zakresie. W tym samym roku niemiecka firma EOS wprowadziła na rynek urządzenie o nazwie EOSINT, którego działanie oparte było na zasadzie podobnej do technologii laserowego spiekania materiałów. W 1995 japońska firma Ushio (obecnie UniRapid Inc.) sprzedała swoje pierwsze urządzenie do stereolitografii o nazwie UniRapid. Pierwsze próby zastosowania drukarek 3D W 1996 roku firma Stratasys wprowadziła swój własny proces Genisys, proces wytłaczania podobny do FDM, ale bazujący na addytywnym modelu wytwarzania opracowanym przez Watson Research Center wchodzące w skład korporacji IBM. Po ośmiu latach sprzedawania urządzeń i technologii do procesu stereolitografii, w roku 1996 3D Systems sprzedała swoją pierwszą drukarkę 3D (Actua 2100), opartą na technice nakładania kolejnych warstw materiału woskowego przy pomocy głowicy atramentowej. W tym samym roku Z-Corporation uruchomiła drukarkę Z402 3D do modelowania przestrzennego. Bazując na technologii drukowania głowicą atramentową MIT (3DP), drukarka Z402 wykonuje modele ze sproszkowanych materiałów skrobiowogipsowych i ciekłego spoiwa wodnego. Również w roku 1996 Schroff Development zaczęła sprzedawać własną technikę półautomatycznego laminowania papieru za kwotę poniżej 10 tysięcy dolarów. Urządzenie Personal Modeler 2100 zaprojektowane i wykonane przez BPM Technology zostało sprzedane dla przemysłu w roku 1996. Proces o nazwie The Ballistic Particle Manufacturing (BPM) umożliwia nakładanie warstw materiałów woskowych przy pomocy drukującej głowicy atramentowej. Firma zaprzestała tej działalności w październiku 1997 roku. Również w roku 1996 Aaroflex wprowadziła na rynek amerykański technikę stereolitografii Somos opracowaną poprzednio przez DuPont. I w tym samym roku Kinergy of Singapore zaczęła sprzedawać swoją metodę laminowania papieru, która działa na zasadzie podobnej do procesu LOM. Firma AeroMet została założona w roku 1997 jako subsydiariusz MTS Systems Corp. Firma ta opracowała proces pod nazwa Laser Additive Manufacturing (LAM), w którym wykorzystuje się laser o wysokiej mocy i sproszkowane stopy tytanu. Działając obecnie jako firma usługowa, Aero- 4

BADANIA I STUDIA Met produkuje części dla lotnictwa i kosmonautyki. W 1997 roku Ciba kupiła od Allied Signal technologię wytwarzania żywic Exactomer. W roku 1998 Beijing Yinhua Laser Rapid Prototypes Making & Mould Technology Co. Ltd. zaczęła promocję swoich wyrobów. Od roku 1996 Tsinghua University w Pekinie, gdzie prowadzono badania nad technologią stereolitografii oferuje dalsze odmiany procesu zbliżone do FDM i LOM. W tym samym roku Autostrade wprowadziła do zakładów na terenie Japonii technikę stereolitografii E-DARTS; cena wynosiła 25 tysięcy dolarów. W marcu 1999 roku firma 3D Systems wprowadziła szybszą i tańszą wersję Actua 2100 nazwaną ThermoJet. Miesiąc wcześniej firma ta rozpoczęła również sprzedaż swojego programu o nazwie SLA 7000 za cenę 800 tysięcy dolarów. Był to najdroższy w tym czasie na rynku program dla technologii produkcji addytywnej opartej na tworzywach sztucznych. W kwietniu 1999 roku Extrude Hone's ProMetal Division zainstalowała w zakładach Motorola swoje pierwsze urządzenie RTS-300 do produkcji elementów metalowych. System ten opiera się na technologii MIT drukowania na drukarce atramentowej. Z kolei niemiecka firma Fockele & Schwarze wprowadziła swój własny system stosujący proszek stalowy i selektywne nadtapianie powierzchniowe laserem, technologia ta została opracowana wspólnie z Fraunhofer Institute for Laser Technology. Także w roku 1999, Roders zaczęła sprzedawać swoje urządzenie o nazwie Controlled Metal Buildup (CMB), oparte w znacznej mierze na technologii opracowanej przez Fraunhofer Institute for Production Technology. W tym samym roku DSM kupiła od firmy DuPont system Somos. W styczniu 2000 roku Helisys podała do publicznej wiadomości, że Toyoda Machine Works w Japonii będzie produkować i sprzedawać na terytorium Japonii systemy LOM. W czerwcu Toyoda pokazała swoje pierwsze urządzenia oparte na technologii LOM na dużej wystawie w Tokio. W tym samym miesiącu Sanders Design International poinformowała o opracowaniu nowego urządzenia o nazwie Rapid ToolMaker (RTM). W styczniu Sanders Design International podała, że sprzedała licencję na technologię RTM niemieckiej firmie Buss Modeling Technology (BMT), która poprzednio nazywała się Buss Mtiller Technology, z zamiarem wytwarzania i sprzedawania wyrobów według tej technologii w Europie. W tym samym czasie BMT oznajmiła, że zamierza produkować i sprzedawać kolorową drukarkę 3D działającą w oparciu o technologię opracowaną przez Aad van der Geest w Holandii. Urządzenia nowej generacji Kwiecień 2000 roku był miesiącem pełnym niespodzianek, gdy chodzi o wprowadzenie nowych technologii. Objet Geometries z Izraela przedstawiła Quadra - drukarkę atramentową 3D, która nakłada i utwardza warstwę fotopolimeru dzięki zastosowaniu dysz 1,536 i światła ultrafioletowego. Firma Solidscape wprowadziła PatternMaster, urządzenie przeznaczone do wytwarzania modeli precyzyjnych. Z kolei Precision Optical Manufacturing (POM) opracowała technikę bezpośredniego nakładania metalu (DMD) - laserowy proces nakładania warstw, który pozwala na wytwarzanie i naprawę części przy użyciu proszku metalowego. POM zaoferowała technologię usługową i zaczęła sprzedaż opracowanego przez siebie systemu na początku roku 2002. Firma Z Corporation wprowadziła własne urządzenie Z402C - pierwszą dostępną na rynku światowym wielokolorową drukarkę 3D. W lipcu 2000 roku, Stratasys wprowadziła urządzenie Prodigy, produkujące części z plastiku ABS według technologii firmy FDM. Natomiast w październiku Sanders Prototype Inc. zmieniła nazwę swojej firmy na Solidscape Inc., głównie, aby uniknąć nieporozumień na rynku i pomyłek z firmą Sanders Design International. W listopadzie 2000, Helisys zakończyła swoją działalność po sprzedaniu na rynkach światowych ponad 375 swoich urządzeń. W tym samym miesiącu założyciel Helisys i wynalazca systemu Laminated Object Manufacturing - Michael Feygin zaanonsował utworzenie Cubic. Rys. 1. Gotowy model wykonany w technice LOM Nowa firma wchłonęła większość aktywów Helisys i obecnie produkuje, sprzedaje i zapewnia serwis dla urządzeń LOM. Także w listopadzie, Teijin Seiki zaanonsowała nabycie NTT Data CMET. W marcu 2001 transakcja została zakończona, a poszerzona firma działająca w obszarze stereolitografii zmieniła swoją nazwę na CMET Inc. 5

BADANIA I STUDIA W 2001 roku Solidimension w Izraelu wprowadziła po cichu swoje urządzenie warsztatowe i technologię polegającą na wytwarzaniu części z cienkich folii polichlorku winylu. Firma działała dość opieszale, gdy chodzi o sprzedaż urządzeń klientom, nawet do celów próbnych i miała zamiar rozpocząć sprzedaż w roku 2002, ale w końcu nie zrealizowała tego zadania. Ostatecznie w roku 2004 firma sprzedała swoje pierwsze urządzenie do stereolitografii firmom w Japonii za kwotę 25 tysięcy dolarów. Również w roku 2001, firmy Aaroflex i Cubital bez większego rozgłosu zaprzestały działalności przemysłowej. Cubital z siedzibą w Izraelu był jedną z pierwszych firm, które zaczęły wprowadzać proces addytywnego wytwarzania na skalę przemysłową. W lutym 2001 roku, 3D Systems nabyła Opto- Form, firmę francuską, która opracowała technologię stereolitografii w oparciu o stałe materiały fotoutwardzalne. Technologia OptoForm umożliwia stosowanie materiałów ceramicznych, metali i różnych materiałów kompozytowych w postaci past. W marcu 2001, Objet Geometries wypuściła na rynek wersję beta swojej drukarki Quadra 3D. W maju 2001 roku, Solidica ujawniła szczegóły techniczne dotyczące wyprodukowanego urządzenia Ultrasonic Consolidation i zaczęła sprzedawać wersję beta swoim klientom pod koniec roku 2001 i na początku roku 2002. Technologia ta łączy w sobie technikę spawania ultradźwiękowego i sterowaną numerycznie obróbkę mechaniczną i służy, do wykonywania elementów z aluminium. We wrześniu 2001, Stratasys zaczęła sprzedawać na skalę przemysłową swoje urządzenie FDM Titan. Rys. 2. Model z ABS wykonany w technice FDM Urządzenie może wytwarzać części z poliwęglanów, ABS, polisulfonu fenylowego oraz mieszanki poliwęglanów i ABS. W sierpniu 2001, 3D Systems ostatecznie nabyła DTM. Fuzja wyzwoliła zakrojone na szeroką skalę badania prowadzone przez Antitrust Division w amerykańskim Departamencie Sprawiedliwości. We wrześniu 2001 roku, 3D Systems nabyła RPC Ltd., małą firmę produkującą żywice stosowane w technologii stereolitografii z siedzibą w Szwajcarii. Miało to miejsce zaraz po tym, kiedy Vantico (poprzednio Ciba) zaostrzyła długoterminowe warunki dystrybucji w swoich relacjach ze 3D Systems. Na wystawie EuroMold 2001, pod koniec listopada, Envisiontec w Niemczech pokazała wyprodukowane przez siebie urządzenie Perfactory. W technologii tej stosuje się fotopolimer akrylanowy i technikę Digital Light Processing (DLP) do utwardzania całej warstwy jednocześnie. Także na wystawie EuroMold, firma Z Corp. wprowadziła swój model Z810 umożliwiający wykonywanie elementów o wymiarach 500 x 600 x 400 mm (20 x 24 x 16 cali). Drukowanie odbywa się poprzez nakładanie 1.800 strumieni wyrzucanych prze sześć głowic drukujących typu HP. W roku 2001, Generis GmbH w Niemczech skomercjalizowała opracowany przez siebie duży model urządzenia GS 1500. W technice tej stosuje się atramentową głowicę drukującą dla nadtapiania i łączenia razem piasku, w celu wyprodukowania form i rdzeni piaskowych do odlewania metalu. Później tego samego roku oddział Extrude Hone's ProMetal zainstalował w Europie swoje pierwsze urządzenie model RTS-300. Także na wystawie EuroMold 2001, Objet Geometries wystawiła swój wyrób o nazwie QuadraTempo; była to udoskonalona wersja urządzenia Quadra. EOS zadeklarowała wprowadzenie na rynek nowego produktu DirectSteel 20-V1; był to stalowy proszek składający się z cząsteczek o wielkości 20 mikronów (0,0008 cala). Proszek służy do wykonywania warstwowych wyrobów metalowych, gdzie grubość każdej warstwy wynosi 20 mikronów (0,0008 cala). Mniej więcej w tym samym czasie, firma ta wprowadziła również na rynek EOS1NT 380, urządzenie do laserowego spiekania proszku, którego zastosowanie znacznie przyśpiesza proces. Z kolei Concept Laser GmbH, oddział firmy Hofmann w Niemczech, wprowadziła w zdumienie wszystkich na wystawie EuroMold 2001, prezentując swoja technologię, która stanowi kombinację spiekania laserowego, trasowania laserowego i laserowej obróbki mechanicznej, połączonych razem w jednym urządzeniu. W urządzeniu zastosowano laser typu YAG i proszek ze stali nierdzewnej do wytwarzania w pełni zagęszczonych elementów. Shanghai Union Technology Co., Ltd. (znana również jako Uniontech) w Szanghaju w Chinach zaczęła sprzedawać w Chinach w roku 2001 swoje urządzenia do stereolitografii. 6

BADANIA I STUDIA W roku 2001 została założona firma RSP Tooling LLC. Skrót RSP oznacza Rapid Solidification Process - proces natryskiwania stali opracowany w laboratorium Idaho National Engineering and Environmental Laboratory (INEEL). W styczniu 2002, RSP Tooling ogłosiła osiągnięcie porozumienia w sprawie uzyskania wyłącznej licencji na RSP. Budowę urządzenia alfa zakończono w lutym 2002 roku. Partnerem i inwestorem była firma Belcan z siedzibą w Ohio. Na początku roku 2002, Stratasys wprowadziła swój wyrób o nazwie Dimension sprzedawany po cenie 29.900 dolarów. Urządzenie Dimension, które nakłada warstwy plastiku ABS bazuje na wypuszczonej poprzednio serii Prodigy. W tym samym roku firma Concept Laser GmbH zaczęła sprzedaż własnego urządzenia M3 Linear. Również w roku 2002, Envisiontec GmbH zaczęła sprzedawać urządzenia Perfactory i Bioplotter. Urządzenie Bioplotter służy do wytwarzania konstrukcji siatkowych z różnych materiałów biochemicznych stosowanych w inżynierii żywych tkanek i może przetwarzać żywe komórki. W 2002 Wuhan Binhu Mechanical & Electrical Co., Ltd. w Chinach zaczęła sprzedawać urządzenia do laminowania, spiekania laserowego, stereolitografii i wyciskania tworzyw sztucznych (urządzenia podobne do systemów FDM). Także w 2002 r., SolidScape wprowadziła na rynek swój wyrób nazwany T66. Była to tańsza wersja produkowanego na indywidualne zamówienia klientów urządzenia opartego na drukarce atramentowej. Phenix Systems of France sprzedała pierwsze urządzenie Phenix 900 w roku 2002. Działanie tego urządzenia opiera się na spiekaniu materiałów stałofazowych do wytwarzania elementów z tworzyw ceramicznych i metalowych. Po ponad dwóch latach oferowania samych tylko usług, POM zaczęła sprzedawać urządzenie własnej produkcji do bezpośredniego nakładania warstw metalu; miało to miejsce w roku 2002. Urządzenie posługuje się laserem C02 i posiada sterowany komputerowo wysięgnik o 3 osiach ruchu. Stosowany jest sproszkowany metal, przy pomocy którego dokonuje się napraw oprzyrządowania i który służy do wykonywania części oprzyrządowania. W międzyczasie firma Schroff Development zaprzestała sprzedaży urządzenia do wytwarzania laminatów papierowych. W lutym 2003 roku, Z Corporation wprowadziła na rynek urządzenie Z-Printer 310 własnej konstrukcji. Urządzenie to, wtedy sprzedawane po cenie 29.900 dolarów, stosuje technologię podobną do innych drukarek 3D opartych na zastosowaniu sproszkowanego metalu, oferowanych przez tę firmę. Na rynku zastąpiło ono urządzenie model Z400. W tym samym miesiącu EOS poinformowała o sprzedaży na terytorium Ameryki Północnej pierwszych dwóch laserowych urządzeń EOSINT do wytwarzania spieków. W maju 2003 roku, Sony Precision Technology America zaczęła sprzedawać na rynku amerykańskim urządzenia do stereolitografii Sony. Jako część umowy pomiędzy 3D Systems i Departamentem Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych, Sony zakupiła licencję od 3D Systems na sprzedaż urządzeń do stereolitografii na terytorium Ameryki Północnej. Pełna sprzedaż tych urządzeń rozpoczęła się pod koniec tego samego roku. W połowie roku 2003 Solidscape wprowadziła swój system T612 służący do wykonywania modeli woskowych do produkcji odlewów precyzyjnych. Podstawowa technologia jest podobna do systemów stosowanych poprzednio; różnica polega na tym, że pozwala ona na szybsze konstruowanie elementów o większych wymiarach gabarytowych. Mniej więcej w tym samym czasie Envisiontec zaczęła sprzedawać w USA swoje własne urządzenia. Pod koniec roku 2003 3D Systems zaczęła sprzedawać w kraju i zagranicą swoją własną drukarkę InVision 3D. Jest to urządzenie podobne do urządzeń Objet, a jego działanie polega na nakładaniu i utwardzaniu strumienia materiałów fotopolimerowych. 3D Systems zaskoczyła wszystkich, podając cenę urządzenia w wysokości 39.900 dolarów. Firma ta wprowadziła wersję urządzenia o wysokiej rozdzielczości InVision HR w kwietniu 2004 za kwotę 59.900 dolarów. Chubunippon zaczęła sprzedawać swój tani system stereolitografii, Wizaray w roku 2003. Urządzenie służy do wykonywania elementów z materiałów akrylanowych, których gabaryty wewnętrzne odpowiadają wymiarom 100 x 100 x 100 mm (4 x 4 x 4 cale); urządzenie jest sprzedawane za kwotę około 998,000 jenów (ok. 9.590 dolarów). Na wystawie EuroMold 2003 w grudniu, firma EOS pokazała własne urządzenie EOSINT M 270 do bezpośredniego spiekania laserowego. Urządzenie to jest wyposażone w laser włóknisty zainstalowany w miejsce lasera C02, który stosowany jest w wersji urządzenia EOSINT M 250 Xtended. Inna firma niemiecka Trumpf weszła na rynek po zaprezentowaniu na wystawie EuroMold swoich urządzeń TrumaFormLF i TrumaForm DMD 505. Urządzenie LF stosuje laser o mocy 250 W i włóknisty kabel optyczny do kierowania wiązki światła na warstwę czystego sproszkowanego metalu. Trumpf był partnerem POM w produkcji urządzenia DMD 505. Model 505 posiada najnowsze rozwią- 7

BADANIA I STUDIA zania technologiczne, takie jak możliwość ruchu w pięciu osiach. Dalszy rozwój technik szybkiego prototypowania Działające już firmy zajmujące się procesem addytywnego wytwarzania wprowadziły w tym czasie wiele nowych urządzeń i materiałów. W równym stopniu producenci i użytkownicy opanowali technikę addytywnego wytwarzania w odniesieniu do szybkiego prototypowania wyrobów. Podobnie firmy zajmujące się wytwarzaniem części metalowych i oprzyrządowania techniką addytywną z powodzeniem kontynuują sprzedaż i udoskonalają opracowane przez siebie systemy. Wzrost sprzedaży drukarek 3D może sugerować podział hurtowego rynku zbytu na wysoko wyspecjalizowane systemy szybkiego prototypowania oraz durkarki 3D do wszystkich pozostałych zastosowań. W marcu 2004 Stratasys wprowadziła system "Triplets", który składa się z trzech odmian urządzeń FDM Vantage. Cena urządzenia wahała się w granicach od 99.00 dolarów do 195.000 dolarów. Urządzenie może pracować zarówno na tworzywach ABS, jak i na materiałach poliwęglanowych. W drugim kwartale roku 2004, Envisiontec wprowadziła na rynek urządzenie Vanquish, które do obróbki fotopolimerów stosuje technologię Digital Light Processing (DLP) i przy jej pomocy utwardza całą warstwę od razu. W przeciwieństwie do systemu Perfactory, opracowanego wcześniej przez tę firmę, Vanquish działa podobnie do tradycyjnych systemów stereolitografii, gdzie wbudowana platforma opada w dół wraz z każdą następną nałożoną warstwą. W lipcu 2004, ProMetal wprowadziła małe urzadzenie RX-1 przystosowane do pracy z metalami. Maksymalna wielkość elementów wynosi 40 x 60 x 25 mm (1.6 x 2.4 x 1 cale). Urządzenie RX-1 opracowano z myślą o klientach zajmujących się pracami badawczymi i dydaktyką. Również w lipcu tego roku firma 3D Systems zaprezentowała opracowaną przez siebie żywicę do stereolitografii nanokompozytów o nazwie Bluestone. Tego samego miesiąca firma 3D Systems zaczęła sprzedaż drukarki 3D o wysokiej rozdzielczości InVision HR z przeznaczeniem głównie do produkcji wyrobów jubilerskich. Wprowadzone również w lipcu na rynek urządzenie Sinterstation HiQ dodatkowo zostało wyposażone w nowe systemy kontrolne działające w obiegu zamkniętym oraz w możliwość skanowania, a bezpośrednim celem tych opcji było udoskonalenie procesu szybkiego prototypowania. Technologia ta stanowiła również udoskonaloną wersję systemów Sinterstation 2500plus i Vanguard. We wrześniu 2004 roku Solidica sprzedała i zainstalowała nową wersję własnego projektu Ultrasonic Consolidation o nazwie Formation. Cena nowego urządzenia wyniosła 399.000 dolarów. W następnym miesiącu 3D Systems zaoferowała system stereolitografii Viper HA dla przemysłu produkującego aparaty słuchowe. W listopadzie firma Objet zaoferowała serię własnych matowych kolorowych materiałów o nazwie Vero FullCure 800. Ich zaletą były lepsze własności mechaniczne i lepsza wizualizacja obrabianych detali. W czwartym kwartale 2004 roku szwedzka firma Speed Part zaczęła promocję swojego systemu, przeznaczonego do wielkoseryjnej produkcji. Urządzenie pracuje na podczerwień i specjalne lampy rzucają światło przez maskę, powodując spiekanie sproszkowanego materiału podczas jednej tylko operacji. Dzięki temu proces jest bardzo szybki. Czas jednego cyklu dla każdej warstwy o grubości 0,1 mm (0,004 cala) wynosi mniej niż 10 sekund, niezależnie od wymiarów spiekanego elementu. Pierwsze urządzenie pozwalało na wytwarzanie elementów o wymiarach 200 x 300 x 500 mm (8 x 12 x 20 cali). Pierwszym materiałem stosowanym na skalę produkcyjną był nylon, podobny do nylonu stosowanego do spiekania laserowego. Prowadzono również badania nad opracowaniem innych materiałów, a jednym z nich był materiał o nazwie Speed Part VT, przeznaczony dla sektora rynku urządzeń do formowania próżniowego. W czwartym kwartale 2004 roku, Speed Part sprzedała swoje pierwsze urządzenie przemysłowe, przeznaczone do wykonywania narzędzi do formowania próżniowego. Na wystawie EuroMold 2004 w grudniu, EOS zapowiedziała zakończenie prac nad swoim nowym systemem EOSINT M 270; jest to urządzenie do tworzenia prototypów z metali, pracujące z laserem włóknistym drobnopunktowym. W tym samym czasie również firma ta wprowadziła kolejny model urządzenia EOSINT P 385, przeznaczony do obróbki tworzyw sztucznych, który pozwalał na uzyskanie warstw o grubości mniejszej niż to było możliwe z poprzednim modelem EOSINT P 380. Concept Laser w Niemczech pokazała na wystawie EuroMold urządzenie do laserowego nakładania warstw Ml Cusing. Urządzenie to może obrabiać wszystkie metale w systemie M3 Linear oprócz erozji laserowej i trasowania laserowego. Również na wystawie EuroMold 2004, kolejna firma (Schio, Włochy) zaprezentowała własne systemy Digital- Wax 010 i Digital Wax 020. Oba te systemy stosują laser stałokrystaliczny do utwardzanie fotopolimerów, a ich cena wynosi, odpowiednio, 25.000 i 35.000. 8

BADANIA I STUDIA Rys. Forma wykonana w technice EOS S Również w grudniu Solidscape zakończyła prace na urządzeniami T66 Benchtop i T612 Benchtop, które pojawiły się w sprzedaży po cenie, odpowiednio, 40.000 i 50000 dolarów. Nowe systemy nie wymagają stosowania urządzeń klimatyzacyjnych, dzięki czemu są mniejsze i lżejsze niż urządzenia dotąd stosowane. Menix, Co., Ltd. sprzedała w 2004 roku swoje pierwsze dwa urządzenia VLM300 do nakładania warstw o zmiennej grubości. W urządzeniu tym zainstalowano 4-osiową przecinarkę z gorącym drutem, która służy do cięcia płyt z polistyrenu o dużej gęstości pod kątem zmniejszającym do minimum powstawanie wrębów w kształcie schodków. Cenę urządzenia ustalono na kwotę około 18.000 dolarów. Z kolei w lutym 2005 roku, Stratasys zacieśniła swoje relacje z firmą Objet, zgadzając się na dystrybucję urządzenia Eden260. Jest to mniejsza i tańsza zarazem (99.000 dolarów) wersja urządzenia Eden. W następnym miesiącu firma Z Corp. wypuściła najnowszą wersję swojej wysokosprawnej kolorowej drukarki 3D o nazwie Spectrum Z510. Urządzenie to pozwala na wykonywanie elementów o większych grubościach i lepszej jakości niż było to możliwe w przypadku poprzedniego urządzenia Z406, a dodatkowo cena jest też niższa i wynosi 49.900 dolarów. W marcu 2005 roku Stratasys obniżyła cenę na urządzenie Dimension SST z 34.900 dolarów na 29.900 dolarów. Urządzenie to jest wyposażone w dodatkowy system umożliwiający automatyzację procesu. DSM Somos opracowała kilka nowych odmian żywic i zaprezentowała je w kwietniu 2005 podczas konferencji użytkowników SLA/SLS, łącznie z materiałami nanokompozytowymi, materiałami o dużym wydłużeniu, materiałami o niskiej twardości, materiałem UL94 V0 opóźniającym powstawanie płomienia oraz materiałami odpornymi na działanie wysokich temperatur. W kwietniu 2005, 3D Systems zaprezentowała urządzenie Sinterstation Pro - maszynę wyposażoną w dużą ramę i system spiekania laserowego z systemem przecinania elementów oraz transportem i recyklingiem sproszkowanych substancji, stanowiącym w pełni integralną część całości. Urządzenie zaprojektowano w oparciu o technologię HiQ; posiada ono wbudowane łatwe do usunięcia moduły i cyfrowy system skaningowy. Urządzenie InVision LD, wyprodukowane przez izraelską firmę Solidimension i przeprojektowane przez 3D Systems zostało wprowadzone na rynek po cenie 22,900 dolarów. Urządzenie to pozwala na tworzenie warstw z arkuszy PVC drogą selektywnego wiązania. W ciągu ubiegłych lat powstał cały szereg nowych technologii i firm; również wiele firm zaprzestało swojej działalności i zniknęło z rynku. Firmy, takie jak Light Sculpting (USA), Sparx AB (Szwecja) i Laser 3D (Francja) opracowały i wprowadziły na rynek nowe odmiany technologii addytywnego wytwarzania, jednak wersje te miały niewielkie znaczenie przemysłowe. Obecnie w Stanach Zjednoczonych można nabyć kilka urządzeń wyprodukowanych w Europie i Azji. Wyjątek stanowią urządzenia z firm EOS i Arcam. Kira Corporation sprzedawała swoje urządzenia do wytwarzania laminatów papierowych w Stanach Zjednoczonych przez krótki okres czasu poczynając od stycznia 2001 roku. Pierwsze wynalazki Dynamiczny rozwój technik szybkiego prototypowania na przestrzeni ostatnich 21 lat spowodował, że pojawiło się w tym okresie wiele bardzo interesujących rozwiązań technologiczno-konstrukcyjnych, chronionych przez urzędy patentowe. Proces ten trwa nadal, a powstające nowe rozwiązania techniczne w tej dziedzinie zaliczane są do światowych trendów rozwoju techniki. Przedstawiony i skrócony z racji ograniczeń rys historyczny szybkiego prototypowania na świecie nie wyczerpuje całości zagadnienia. W celu przeprowadzenia bardziej dogłębnej analizy technologii addytywnego wytwarzania, zaczynając od pierwszych osiągnięć w tej dziedzinie w latach 80-tych i śledząc przebieg wydarzeń aż do wczesnych lat 90-tych chętni mogą uzyskać informacje na stronie internetowej pod adresem: http://wohlersassociates.com/history.pdf Tłumaczenie i opracowanie: Krystyna Kowalska - Bany Jacek Krokosz 9

10

NORMALIZACJA W ODLEWNICTWIE Informacja o normach Normy opublikowane 1982:2008 Miedź i stopy miedzi Gąski i odlewy; (oryg.) Data publikacji: 2008-06-25 Zastępuje: 1982:2002 10084:2008 Stale do nawęglania Warunki techniczne dostawy; (oryg.) Data publikacji: 2008-06-06 Zastępuje: 10084:2002 14610:2008 Spawanie i procesy pokrewne Definicje procesów spawania/zgrzewania metali Data publikacji: 2008-07-03 Zastępuje: 14610:2005 14936-1:2008 Miedź i stopy miedzi Oznaczanie zawartości glinu Część 1: Metoda miareczkowa Data publikacji: 2008-07-03 Zastępuje: 14936-1:2006 14937-1:2008 Miedź i stopy miedzi Oznaczanie zawartości antymonu Część 1: Metoda spektrofotometryczna Data publikacji: 2008-07-02 Zastępuje: 14937-1:2006 ISO 13857:2008 Bezpieczeństwo maszyn Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych; (oryg.) Data publikacji: 2008-06-25 Zastępuje: 294:1994, 811:1999 Normy wycofane 1982:2002 Miedź i stopy miedzi Gąski i odlewy Data wycofania: 2008-06-25 Zastąpiona przez: 1982:2008 10084:2002 Stale do nawęglania Warunki techniczne dostawy Data wycofania: 2008-06-06 Zastąpiona przez: 10084:2008 14610:2005 Spawanie i procesy pokrewne Definicje dotyczące procesów spawania i zgrzewania metali (oryg.) Data wycofania: 2008-07-03 Zastąpiona przez: 14610:2008 14936-1:2006 Miedź i stopy miedzi Oznaczanie zawartości glinu Część 1: Metoda miareczkowa (oryg.) Data wycofania: 2008-07-03 Zastąpiona przez: 14936-1:2008 14937-1:2006 Miedź i stopy miedzi Oznaczanie zawartości antymonu Część 1: Metoda spektrofotometryczna (oryg.) Data wycofania: 2008-07-02 Zastąpiona przez: 14937-1:2008 Przygotowała: Agnieszka Fiutowska PN-Z-04119-10:2008 Ochrona czystości powietrza Badania zawartości estrów kwasu octowego Część 10: Oznaczanie octanu 2-metoksy-1-metyloetylu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej Data publikacji: 2008-07-01 PN-Z-04119-11:2008 Ochrona czystości powietrza Badania zawartości estrów kwasu octowego Część 11: Oznaczanie octanu izobutylu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej Data publikacji: 2008-07-01 PN-Z-04131-6:2008 Ochrona czystości powietrza Badania zawartości izocyjanianów Część 6: Oznaczanie izocyjanianu 3-izocyjanianometylo-3,5,5- trimetylocykloheksylu na stanowiskach pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej Data publikacji: 2008-07-01 11

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA Wybór informacji z czasopism naukowo-technicznych 01. ZAGADNIENIA OGÓLNE 02. ZASTOSOWANIE KOMPUTERÓW W ODLEWNICTWIE Ammer V.A., Petrov P.B., Shhetinin A.A.: Prognozowanie jakości odlewów w stadium opracowywania technologii odlewniczej. Litejshhik Rossii 2007, nr 3, s. 14-16. Przy produkcji odlewów szczelnych bez por i rzadzizn metodę prób i błędów przy rozpoczynaniu cyklu produkcyjnego wyparł system automatycznego modelowania procesów odlewniczych zwany CAM. Celem opisanej pracy była komputerowa analiza w początkowym etapie opracowywania technologii odlewania polegająca na wybraniu z kilku najbardziej sprawdzonych wariantów przygotowania odlewu tego wariantu technologii, który najlepiej spełnia kryterium braku jam skurczowych i porowatości w odlewie. Proces komputerowej analizy poszukiwania takiego wariantu przeprowadzono na przykładzie odlewu korpusu łożyska. Odlew składa się z części cylindrycznej zamkniętej z obu stron kołnierzami o różnych średnicach. Porównano dwa warianty oprzyrządowania modelowego. Ustalono optymalny układ zasilania. /M.Z./ Behr R. i in.: O wirtualnym opracowywaniu produkcji odlewniczej (przykłady z praktyki). Lit.Proiz. 2007, nr 2, s. 23-26. Stwierdzono, że w najbliższym czasie wirtualna rzeczywistość nabierać będzie dla odlewnictwa coraz większego znaczenia. Przedstawiono wykres porównawczy jak przy rozruchu produkcji danego odlewu zmniejsza się ilość braków bez stosowania i z zastosowaniem wirtualnych narzędzi projektowania. W dziedzinie odlewania stopów lekkich, przy stosowaniu know-how z zakresu różnych technik automatycznego projektowania odlewów staje się możliwe osiągnięcie wysokiej jakości produktu już przy pierwszym odlanym prototypie. Poza tym metoda równoległej inżynierii, w której wirtualny wyrób i modelowanie cyfrowe właściwości wyrobu rozpatruje się w charakterze funkcji technologii wykonywania wyrobu może dodatkowo przyspieszyć proces opracowania wyrobu. W odróżnieniu od realizacji następujących po sobie poszczególnych etapów procesu, niezależne operacje prowadzone są równocześnie lub nakładają się jedna na drugą. Metody takie sprawdziły się i są powszechnie stosowane. Przynoszą oszczędności, wzrost jakości oraz wspomniane na wstępie obniżenie ilości braków przy rozpoczynaniu procesu produkcji. W artykule opisano poszczególne etapy i problemy związane z wirtualnym opracowaniem projektu i procesem produkcji odlewu na przykładzie między innymi głowicy cylindra. Przedstawiono opracowywanie objętościowych modeli, prognozowanie końcowej grubości ścianek, kontrolę pierwszego odlewu oraz wirtualne programowanie struktury i własności odlewu. Prace takie prowadzone są w Katedrze Prototypów Uniwersytetu w Magdeburgu. /M.Z./ Leushin I.O.: Przyczynek do problemu metodyki modelowania matematycznego procesu krzepnięcia odlewów i wlewków. Litejshhik Rossii 2007, nr 1, s. 18-20. Chociaż dzisiaj programy obejmujące modelowanie matematyczne stosowane są powszechnie do optymalizacji procesów odlewniczych, to jednak zawarte w nich metody obliczeniowe nie są do końca perfekcyjnie opracowane. Powoduje to, że nawet stosowanie najnowocześniejszych technik informacyjnych nie gwarantuje użytkownikom programów dostatecznej wiarygodności i adekwatności wyników modelowania w przypadku rzeczywistych da- 12

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA nych przemysłowych. Próby adaptowania programu do danego procesu produkcji, w danych warunkach użytkowania, często nie przynoszą zadawalających wyników i wymagają wprowadzania współczynników poprawiających wyniki obliczeń. Wprowadzanie takich programów zwykle nie przynosi od razu oszczędności. Powyższe założenia udokumentowano omawiając jak można podchodzić do matematycznego modelu krystalizacji. Stwierdzono, że należy opierać matematyczne modelowanie krzepnięcia i chłodzenia na odwracalnym równaniu niestacjonarnego przewodnictwa cieplnego, ponieważ zapewnia ono największe prawdopodobieństwo otrzymania wiarygodnych wyników. /M.Z./ Kluska-Nawarecka S. i in.: System informacyjno-diagnostyczny dla potrzeb odlewnictwa realizowany przy użyciu technologii agentowej. Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 18 (1/2), s. 45-52. W artykule przedstawiono rolę i zadania komputerowych systemów informacyjnych we współczesnym przemyśle, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki przemysłu odlewniczego. Na tle ogólnego opisu systemu INFOCAST, naszkicowano zasady organizacji dostępu do informacji i wiedzy w systemach rozproszonych. Przedstawiono elementy rozwiązań opartych na wykorzystaniu technologii agentowych, wraz z przykładem wnioskowania z zakresu diagnostyki wad odlewów. Pisarek B.: Szacowanie kosztów zapewnienia jakości stopów z wykorzystaniem systemu ARENA. Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 19, s. 267-276. W pracy przedstawiono wykorzystanie programu ARENA do symulacji procesu produkcyjnego, przykładowo wytapiania i odlewania staliwa monitorowanego autorskim programem komputerowym pod względem zgodności z wymaganiami technologicznymi. Na podstawie danych z symulacji określono wartość odpowiednich składników kosztów jakości i kosztów międzywydziałowych związanych z usuwaniem niezgodności z technologią przygotowanego staliwa. 03. OCHRONA ŚRODOWISKA I BHP 04. WYTYCZNE PROJEKTOWANIA TECHNOLOGII ODLEWNICZYCH 05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM PIASKOWYCH Dobosz S. i in.: Samoutwardzalne masy ze szkłem wodnym i nowym utwardzaczem estrowym. Inż. Mat. 2006, R. 27, nr 3, s. 576-579. Masy ze szkłem wodnym, charakteryzują się słabą wybijalnością oraz małą zdolnością do regeneracji mechanicznej. Jednak ich bardzo mała szkodliwość dla środowiska powoduje, że prowadzi się prace nad ograniczeniem tych niekorzystnych cech. W artykule przedstawiono podstawy teoretyczne procesu wiązania mas ze szkłem wodnym oraz badania własne, które doprowadziły do opracowania nowej generacji utwardzacza estrowego, opartego o estry kwasu węglowego, a także dodatku sterującego szybkością utwardzania. Vidal V.: Symulacja wytwarzania rdzeni: doświadczalne określenie parametrów obliczeń. Fonderie Fond. d Aujourd. 2006, nr 255, s. 9-21. Produkcja rdzeni odlewniczych metodą Cold-Box może być z optymalizowana przez zastosowanie symulacji numerycznej. To uwalnia od metody prób i błędów, na której wciąż bazują technolodzy projektujący rdzenie. Istnieje wiele bardziej lub mniej złożonych modeli opisujących procesy wytwarzania rdzeni. Parametry wymagane dla symulacji są często bardzo liczne i trudne do zrozumienia. Upraszczanie modeli ogranicza tę liczbę do zmiennych, które mogą być określone ilościowo i skraca czas obliczeń. W niniejszym opracowaniu przedstawiono ważność wiedzy o parametrach procesu produkcji i określono parametry, które najbardziej wpływają na sukces obliczeń. Wyniki tych badań mogą być zastosowane w przemysłowych 13

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA procesach kształtowania rdzeni. To umożliwia zastosowanie symulacji do zwiększenia niezawodności wytwarzania rdzeni /J.D./ Cupak P., Rusin K.: Doświadczenia z produkcji i stosowania rdzeni ze spoiwem biogenicznym. Slevarenstvi 2006, Roc. 54, cis. 1, s. 19-21. W połowie lat 90-tych opracowano nowe spoiwo ekologiczne zwane GMBOND, które rozwiązuje problemy z niedostateczną wybijalnością rdzeni typu Hot- i Cold-Box przy odlewaniu części cienkościennych, np. motoryzacyjnych. Spoiwo to jest mieszaniną rozpuszczalnych w wodzie polimerów i jest utwardzane przez przedmuchiwanie ciepłym powietrzem. Masy ze spoiwem GMBOND specjalnie dobrze nadają się do odlewania stopów lekkich o niższych temperaturach topienia, np. siluminów, ale cienkościenne odlewy z żeliwa też mogą być wykonywane. Rdzenie te są łatwousuwalne, nawet ręcznymi narzędziami. Jakość odlewów jest zadowalająca, a uszkodzenia mechaniczne przy wybijaniu odlewu są rzadkie. /M.Z./ Rusin K. i in.: Procesy utleniania mas bentonitowych. Liv. Vestn. 2007, Roc. 54, cis. 1, s. 2-18. Opisano nową technologię, nie stosowaną dotychczas w Czechach, ale którą zaczęto z powodzeniem stosować w odlewniach USA. Nosi ona nazwę Zaawansowany Proces Utleniania. Dlatego Wydział Uniwersytetu BUT badał wpływ rodnikowych utleniaczy na wilgotne masy formierskie. Proces takiej obróbki oparty jest na utleniającym efekcie reakcji zewnętrznych źródeł energii z wodą i składnikami masy formierskiej. Składniki organiczne, pochodzące z reakcji pirolitycznych węgla, spoiw żywicznych, nieaktywnego bentonitu i innych substancji, zanieczyszczają masę formierską. Utleniacze (ozon i dwutlenek wodoru) w wodzie wzbudzonej ultradźwiękami, dodane do masy bentonitowej przy jej mieszaniu, reagują i rozkładają te zbędne składniki organiczne. Ten sposób oczyszczania cząstek pozwala na lepsze oddziaływanie wzajemne cząstek gliny i piasku, a masa zostaje związana z większą siłą. Wytrzymałość na ściskanie masy wzrasta po tej obróbce o 23%. Wprowadzenie techniki kompleksowego utleniania pozwala na lepszą eliminację szkodliwych substancji spalania w kontakcie z ciekłym metalem, w tym benzenu o 77%, toluenu o 73%, etylobenzenu o 91%, itd. Nowy proces zaliczyć można do grupy procesów technologicznych bezodpadowych, które są priorytetowe w krajach UE. /M.Z./ 06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO 07. TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO Zarubin A.M.: O zabezpieczeniu wytrzymałości i szczelności odlewów przy odlewaniu ciśnieniowym. Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 30-32. Przedstawiono przypadki, które pozwoliły w klasyczny sposób podnieść szczelność i wytrzymałość odlewów ciśnieniowych. Prowadzone obliczenia wykazały, że przy określonym kształcie układu wlewowego czas krzepnięcia cienkościennego nadlewu może przybliżać się do czasu krzepnięcia odlewu. Stanowi to jeden z warunków otrzymania odlewu szczelnego i o wysokich własnościach mechanicznych. Podano przykłady rozwiązań takich nadlewów. Istotną rolę w zapewnieniu jakości odlewów ciśnieniowych odgrywają przelewy. W literaturze nie ma jednak danych na ten temat, ustala się więc eksperymentalnie ich ilość, rozłożenie i wymiary. Podano wskazówki jak je projektować, uwzględniając części formy trudne do wypełniania ciekłym metalem. /M.Z./ Pivovarchik A.A., Slepneva L.M., Rozum V.A.: Opracowanie pokryć rozdzielających na osnowie materiałów krzemowo-organicznych dla form prasujących przy odlewaniu ciśnieniowym. Litejshhik Rossii 2007, nr 1, s. 36-40. Podstawowym kierunkiem rozwoju odlewnictwa ciśnieniowego jest pełna automatyzacja 14

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA procesu i podwyższenie jakości otrzymywanych odlewów. Scharakteryzowano wymagania, jakie stawiane są smarom dla odlewania ciśnieniowego oraz ich skład. Dawniej były stosowane produkty pochodzące z przeróbki ropy naftowej. Dzisiaj stosowane są oleje na osnowie polimerów krzemowo-organicznych noszących nazwę cieczy polimetylosiloksanowych. Posiadają one odporność na działanie temperatury do 320 C, mają doskonałe zdolności rozdzielające i są doskonale płynne, przez co wytwarzają warstewki nawet w najcieńszych przekrojach form ciśnieniowych. Ciecze te są ekologicznie czyste. Scharakteryzowano także pozostałe składniki wchodzące w skład smarów do form ciśnieniowych. Stosowana jest woda z dodatkami powierzchniowo-aktywnymi. Do sporządzania emulsji stosuje się rozdzielacze anionowe. Stosowane są także środki zwiększające odporność na sedymentację oraz powodujące podwyższenie własności przeciwtarciowych i antykorozyjnych. Omówiono także badania nad wprowadzeniem nowych rodzajów smarów dla odlewów ze stopu AK12, przy temperaturze zalewania 680 C. /M.Z./ Kiełbus A., Cibis R.: Wpływ parametrów odlewania ciśnieniowego na strukturę i właściwości stopu magnezu AM50. Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 18 (1/2), s. 185-190. Odlewany ciśnieniowo stop magnezu AM50 jest stosowany na elementy konstrukcyjne w przemyśle samochodowym, elektronice i telekokomunikacji. Do najważniejszych jego zalet zalicza się bardzo dobrą lejność, wysoką wartość stosunku wytrzymałość/masa i bardzo dobrą odporność korozyjną. Stop AM50 zawiera 4,5 5,3% wag. Al, 0,28 0,5% wag. Mn oraz max. 0,2% wag. Zn. W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących oceny wpływu parametrów odlewania ciśnieniowego metodą gorąco-komorową na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne stopu AM50. Badano wpływ drogi tłoka, prędkości odlewania, ciśnienia doprasowania oraz temperatury formy i ciekłego metalu. Cibis R., Kiełbus A.: Odlewanie ciśnieniowe stopów magnezu metodą gorącokomorową. Arch. Odl. 2006, R. 6, nr 18 (1/2), s. 179-184. Zmniejszenie zużycia paliwa poprzez zmniejszenie masy samochodów stanowi czynnik rozwoju nowych materiałów lekkich. W artykule zaprezentowano technologię odlewania ciśnieniowego stopów magnezu z zastosowaniem maszyny gorąco-komorowej opracowaną i stosowaną w firmie NTP Sp. z. o.o. z Kędzierzyna-Koźle. Jest to najpopularniejszy proces produkcyjny wytwarzania odlewów ze stopów magnezu. Wykorzystywana do oceny odlewów, przedstawiona w artykule, metodyka badawcza pozwala na dokładną ocenę jakości wytwarzanych elementów. Ciągła analiza (podczas odlewania) otrzymywanych wyników zmniejsza wadliwość i pozwala na prawidłowy dobór oraz późniejszą modyfikację parametrów procesu odlewania. 08. TECHNOLOGIA ODLEWANIA PRECYZYJNEGO. PRASOWANIE W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH SKORUPOWYCH Liu Q.B., Leu M.C., Richards V.L.: Odporność na kruche pękanie form ceramicznych na odlewy precyzyjne z modeli wykonanych z lodu. Cast Metals Res. 2007, Vol. 20, nr 1, s. 14-24. Modele z lodu mogą być wykonywane w trwałych formach ceramicznych. Uwzględniając własności lodu, forma ceramiczna musi być wykonana w temperaturze podzerowej i dlatego wymaga odmiennych metod wykonania niż formy wykonywane w temperaturze pokojowej. Sukces zależy tu w dużej mierze od odporności na kruche pękanie materiału na formy. W artykule przedstawiono wyniki eksperymentów pomiarów odporności na pękanie różnych materiałów ceramicznych (na formy). Dla zmniejszenia ilości eksperymentów zastosowano metodę Taguchi. Rozważane parametry obejmowały: ilościowy stosunek włókien zawierających topioną krzemionkę i proszek glinowo-krzemowy, objętość spoiwa i objętość katalizatora. Badano mi- 15

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA krostrukturę i powierzchnię przełomów na wilgotno prętów próbnych aby zrozumieć mechanizm zachodzących zjawisk. Kiedy prowadzono badania na zginanie prętów w czterech punktach z materiałów ceramicznych, niektóre próbki miały nadzwyczajnie niską wytrzymałość. Badania tych próbek o nadzwyczajnie niskiej wytrzymałości pomogły zrozumieć mechanizm powstawania wad w materiałach ceramicznych. W oparciu o analizę wyników eksperymentów zdrowe formy były stosowane do procesu precyzyjnego odlewania z modeli z lodu. Dla zademonstrowania, że można uzyskać odlew metalowy o skomplikowanych kształtach z zastosowaniem modelu z lodu wykonano odlew sworznia M8. Tolerancje wymiarowe odlewu sworznia mieściły się w granicach dopuszczalnych tolerancji. /M.Z./ Shuljak V.S., Bychkov B.A.: Opracowanie technologii otrzymywania odlewu "Korpus dla plomb na pieczęcie" (Część 2). Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 32-34. Scharakteryzowano procesy zachodzące na powierzchni odlewu i formy ze zgazowywanych modeli po jej zalaniu metalem. Forma jest kapilarno-porowatym ciałem, w którym pod działaniem gradientu temperatury zachodzą zjawiska termofiltracji. Podano skład gazów wydzielających się przy zalaniu formy staliwem w czasie do 20 minut po zalaniu. Przy zalewaniu plomb na pieczęcie zamieniono staliwo 30L na żeliwo sferoidalne klasy ferrytycznej i ferrytyczno-perlitycznej. Opisano wytop żeliwa sferoidalnego i załączono fotografię odlewu piętrowego zawierającego drzewko z plombami. Opisano strukturę i własności odlewów i stwierdzono, że zamiana materiału odlewów była korzystna. /M.Z./ Karanik Ju.A.: Odlewanie z wyciskaniem z krystalizacją pod ciśnieniem w formach trwałych i jednorazowych. Lit. Proiz. 2007, nr 3, s. 26-29. wypełnieniu jej metalem. Stwierdzono, że nie jest dopuszczalne wytwarzanie ciśnienia mechanicznego w formach niemetalowych. W przypadku gdy forma nie jest metalowa, powstają na powierzchniach odlewów trudne do usuwania przypalenia i obniża się klasa dokładności wymiarowej wykonania odlewu. Ciśnienie mechaniczne w czasie krystalizacji metalu może być wywoływane tylko w formach trwałych. Stosowanie uzupełniających środków termoizolacji stopów w komorze formy nie jest wskazane. Przy stosowaniu jednorazowych form, w tym także ceramicznych z wytapianych modeli wytwarzane ciśnienie nie powinno być wyższe niż 0,4 do 0,6 MPa. /M.Z./ 09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA Ivan ko E.K.: Przyczynek do problemu usuwania endogenicznych wtrąceń niemetalicznych przy odlewaniu odśrodkowym. Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 28-29. Proces odlewania odśrodkowego stwarza korzystne warunki do usuwania wtrąceń endogenicznych powstających w wyniku wypływania ciekłego metalu. Należy przy tym pamiętać, aby prędkość obrotów formy była stabilna, bez zwalniania i przyspieszania obrotów. Prędkość taką należy obliczać wychodząc z intensywności odprowadzania ciepła przez formę. Zmiana ilości obrotów powoduje lokalne przyspieszenie wtrąceń, któremu towarzyszy pojawienie się sił inercyjnego oporu. Zgodnie z teorią hydrodynamiczną siły inercyjne można przedstawić jako oddziaływanie dodatkowej masy. Masa wtrącenia niemetalicznego w warunkach przyspieszenia lub hamowania prędkości obrotowej może wzrosnąć ponad dwukrotnie, co powoduje hamowanie procesu wypływania wtrąceń niemetalicznych. Potwierdzają to praktyczne doświadczenia. Przy gwałtownym hamowaniu nagromadzone wtrącenia niemetaliczne mogą powodować nawet rozwarstwienie metalu. /M.Z./ Omawiano zjawiska towarzyszące procesom termofizycznym przebiegającym w komorze ciśnieniowej wypełnionej piaskiem kwarcowym po 16

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA Semenov P.V.: Pokrycia cieplno-izolacyjne na formy do odśrodkowego odlewania. Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 26-27. W procesie odśrodkowego odlewania celem regulowania intensywności procesu odprowadzania ciepła do formy stosuje się zwykle suchy piasek kwarcowy. Dzięki sile odśrodkowej utrzymuje się on zwykle na powierzchni formy wirującej bez spoiwa. Opisano także inne sposoby izolacji form wirujących. Podano przykłady praktycznych rozwiązań przygotowania termoizolacji powierzchni form wirujących do produkcji tulei cylindrów dla silników Diesla. W przypadku odlewania tulei, w celu uniknięcia rozmycia piasku strumieniem zalewanego metalu zastosowano importowany piasek powlekany żywicą fenolowo-formaldehydową. Piasek ten zastosowano także przy wykonywaniu odlewów staliwnych korpusów dla maźnic stosowanych w pociągach towarowych oraz do odlewania wałów o średnicy do 550 mm i o grubości warstwy roboczej do 110 mm. Prowadzi się prace nad eliminacją importu piasku powlekanego żywicą. /M.Z./ Mirzojan G.S. i in.: Dwuwarstwowe walce dla przemysłu mielenia mąki i technologia ich wykonania. Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 25-26. W przemyśle spożywczym do przemiału ziarna na mąkę stosuje się młyny, w których pracują pary walców obracające się jeden naprzeciw drugiego ze zmiennymi prędkościami. Roboczą część tych walców stanowi warstwa z zabielonego żeliwa stopowego, a środki wykonane są z żeliwa szarego. Powierzchnia robocza walców po obróbce mechanicznej jest mikrochropowata. Omówiono wymagania stawiane walcom. Dotychczas odlewane one były w formach stacjonarnych. W zakładach produkcji walców w Kuszwie w okręgu Swierdłowski, opanowano proces odśrodkowego odlewania do produkcji tych walców. Dzięki temu procesowi walce mają stabilne właściwości. Dla uzyskania roboczej warstwy odlewa się żeliwo chromowoniklowe wytapiane w piecu indukcyjnym. /M.Z./ Tinjakov V.G.: Otrzymywanie dwuwarstwowych wałów do walcarek metodą odśrodkowego odlewania. Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 23-24. Odlewy bimetaliczne odpowiadają wymaganiom współczesnego przemysłu budowy maszyn, gdzie stale wzrasta poziom roboczych parametrów maszyn i urządzeń oraz moc agregatów. Odlewanie bimetaliczne uzyskuje się przez zalewanie dwóch stopów z czasową przerwą pomiędzy tymi procesami. Zbyt szybkie lub zbyt późne zalewanie drugiej warstwy nie zabezpiecza prawidłowego połączenia obu warstw odlewanych stopów. W artykule opisano badania prowadzone celem ustalenia optymalnego czasu zalewania drugiego stopu przy zastosowaniu jako warstwy roboczej żeliwa stopowego a jako warstwy środkowej żeliwa szarego. Stwierdzono, że w przypadku żeliwa chromowoniklowego następuje poprawne połączenie, jeżeli grubość warstwy roboczej jest mniejsza niż 35 mm, a grubość warstwy izolacyjnej wynosi 4 mm. Jako optymalny czas przerwy w procesie zalewania ustalono 8 minut. Stwierdzono, że dobre połączenie metali stopów osiąga się, kiedy temperatura pierwszej warstwy stopu jest o 80 130 C wyższa od temperatury solidusu. /M.Z./ Ljakh A.P., Jurasov V.Z.: Produkcja wysokojakościowych, odlewanych odśrodkowo rur z żaroodpornych materiałów w odlewni NPO Achtuba. Lit. Proiz. 2007, nr 1, s. 21-22. Odśrodkowo odlewane rury z żaroodpornych materiałów i otrzymywane z nich wyroby są powszechnie stosowane w istotnych dla gospodarki gałęziach przemysłu. Są one bardzo drogie z powodu dużej zawartości niklu, ale mają wysokie właściwości eksploatacyjne. Wymagania stawiane tym rurom to długotrwała wytrzymałość, przy eksploatacji w wysokiej temperaturze (do 1260 C). Rury dla przemysłu naftowego podlegają próbie ciśnienia do 20 MPa. W artykule opisano proces odlewania takich rur w warunkach odlewni zakładu Achtuba koło Wołgogradu. Odlewnia wyposażona jest m.in. 17

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA w amerykańskie piece indukcyjne Inductotherm oraz niemieckie maszyny do odśrodkowego odlewania. Zestawiono parametry typoszeregu odlewanych rur. Doświadczenia zachodnich firm pokazują, że wprowadzenie mikrododatków stopowych powoduje wzrost długowieczności rur o 20-25%, przy zmniejszonej grubości ścianek. Należy pamiętać, że w krajach zachodnich proces produkcji tych rur jest ściśle strzeżoną tajemnicą. Rury produkowane w zakładach Achtuba mają właściwości porównywalne do właściwości rur produkowanych w krajach zachodnich. /M.Z./ Zherebcov S.N., Furman E.L., Gurdin V.I.: Odlewanie elektrożużlowe stopów żaroodpornych do spiekanych form metalowych. Litejshhik Rossii 2007, nr 2, s. 34-35. Scharakteryzowano prace pewnych elementów przewodów rurociągów naftowych wykonywanych ze stali ognioodpornej H23N18. Elementy te wytrzymują około 200 C, 400 h pracy w temperaturze od 800 1150 C. Uznano, że lepszym materiałem na te elementy będą stopy niklu Żs6-Y i ŻS6-K. Stopy te mają niskie właściwości odlewnicze, dlatego wybrano dla nich proces odlewania elektrożużlowego. W tym procesie odlewania nie występują zgrupowania wtrąceń niemetalicznych, stopień niejednorodności węglików jest niski, a ich wymiary są małe i są one równomiernie rozłożone. W ach Wyrobów Specjalnych w Omsku opracowano technologię otrzymywania wyrobów ze stopów żaroodpornych poprzez odlewanie elektrożużlowe do form spiekanych z proszków metali. Opisano proces spiekania tych form. W procesie tym pokrywa się porowatą powierzchnię wnęki formy eutektycznymi stopami zawierającymi bor. Po tym zabiegu gotowa powierzchnia wnęki jest czysta i nie wymaga obróbki mechanicznej. W procesie odlewania należy przetopić pod żużlem odpowiednią ilość metalu i zalewać z żużlem do form. Czas eksploatacji otrzymanych odlewów wzrósł o 440% w stosunku do czasu eksploatacji odlewów staliwnych. /M.Z./ 10. TOPIENIE Khusnutdinov G.D., Zelenyj B.G.: Doświadczenia z zakresu obróbki żeliwa trudnotopliwymi związkami magnezu. Processy lit ja 2006, nr 2, s. 50-53. W ośrodku badawczym NAN na Ukrainie prowadzone są prace nad rafinacją żeliwa i otrzymaniem żeliwa sferoidalnego w otwartych kadziach, przy małej ilości efektów gotowania i wyrzucania metalu z kąpieli. Jedną z takich metod jest wprowadzanie magnezu w postaci substancji przekazujących ciepło za pomocą odparowywania. Reakcja sferoidyzacji zachodzi z wyłączeniem bezpośredniego kontaktu magnezu stałego lub ciekłego ze stopem. Można uzyskać taki sam efekt, jeżeli zastosuje się trudnotopliwe związki chemiczne dysocjujące w ciekłym żeliwie z małą prędkością. Mogą to być węgliki i azotki magnezu. Na przykład górna granica istnienia Mg 2 C 3 to temperatura 1200 C. Jednak w pracy nad grafitowymi parownikami nie udało się uzyskać jednoznacznych wyników na temat odporności termicznej karbidu magnezu Mg 2 C 3. Azotek magnezu ulega w pełni dysocjacji w temperaturze 1500 C, powstaje przy tym gazowy azot i magnez. Przeprowadzono próby sferoidyzacji przy zastosowaniu węglika i azotka magnezu. Ilość magnezu w tych mieszankach wynosiła 25 40%. Sferoidyzacja, przy pomocy techniki barbotażowej, przebiegała bez piroefektu. /M.Z./ Gurija I.M.: Modyfikowanie nadeutektycznych siluminów ultradyspersyjnymi cząsteczkami azotku tytanu. Processy lit ja 2006, nr 2, s. 38-42. Stopy aluminium o zawartości Si>13% i dużej zawartości pierwiastków stopowych stosuje się w technice dla ich wysokiej odporności na zużycie, niskiej gęstości i niewysokiego współczynnika rozszerzalności liniowej. Stopy te cechują się jednak szeregiem niedogodności. Badano temperaturowokoncentracyjne zależności przenikalności, dyfuzji i rozpuszczalności w ciekłych, podwójnych siluminach wysokokrzemowych. Opracowano sposoby 18

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNO-EKONOMICZNA przygotowania i wprowadzania ultradyspersyjnych modyfikatorów do stopu na osnowie aluminium. Badano wpływ modyfikatorów zawierających azot na strukturę i własności mechaniczne siluminów nadeutektycznych. Stwierdzono, że w zakresie temperatury 1023 1223K podwyższenie zawartości krzemu z 12,5 do 21,3% prowadzi do obniżenia przenikalności azotu do stopu i współczynnika jego dyfuzji, przy czym znaczne jego obniżenie obserwuje się przy zawartości Si powyżej 15%. Na podstawie otrzymanych modeli matematycznych optymalizacji technologii modyfikowania nadeutektycznych siluminów azotkiem tytanu wspólnie z fluorocyrkonianem wapnia, można było w sposób stabilny otrzymywać odlewy z nadeutektycznych siluminów o wytrzymałości do 265 MPa i o twardości do 140 HB. /M.Z./ Skok Ju.Ja. i in.: Wtrącenia niemetaliczne w staliwie modyfikowanym. Processy lit ja 2006, nr 2, s. 3-11. We współczesnej metalurgii stosuje się procesy głębokiej rafinacji i pozapiecowej obróbki, zapewniającej wysoki stopień czystości od domieszek i wtrąceń niemetalicznych. Często czystość stali jest pojęciem dyskusyjnym dlatego, że w znacznym stopniu zależy od rozmiarów i rozłożenia faz niemetalicznych. Odróżnienie wtrąceń niemetalicznych od innych składników strukturalnych następuje nie tylko na podstawie udziału objętościowego, ale i z powodu dużego zróżnicowania wymiarów. Badano wpływ różnorodnych odtleniaczy na aktywność tlenu w stali 20. Badano wpływ metali ziem alkalicznych (wapnia i baru) oraz pierwiastków ziem rzadkich na skład, morfologię i rozłożenie wtrąceń niemetalicznych we wlewkach i w odlewanych w sposób ciągły półwyrobach konstrukcyjnych stali stopowych. Wykazano, że najbardziej efektywne regulowanie wtrąceń niemetalicznych osiągnięto modyfikowaniem stali pierwiastkami ziem rzadkich w połączeniu z wapnem. /M.Z./ Latenko V.P., Shejko A.A., Khokhol kov V.N.: Charakterystyczne cechy procesu wytapiania żeliwa szarego i żeliwa o wysokiej wytrzymałości niresist z wykorzystaniem we wsadzie wiór wysokostopowych. Processy lit ja 2006, nr 2, s. 11-14. W zakładach przeróbki ropy naftowej, chemicznych i innych straty deficytowych metali w postaci wiór pochodzących z procesów obróbki mechanicznej odlewów stanowią dziesiątki ton. Badano wpływ wiór, wprowadzanych do wsadu, na proces topienia w piecu elektrycznym żeliwa wysokostopowego typu niresist, na zawartość gazów i wtrąceń niemetalicznych. Określano poziom strat metalu przy topieniu żeliwa szarego i stopowego typu niresist z wiórami z tego żeliwa. Stwierdzono, że zastosowanie wiór nie prowadzi do pogorszenia jakości żeliwa. W przypadku wysokostopowego żeliwa niresist wióry zawierają 16%Ni, 7%Cu i 1%Cr. Wióry są brykietowane lub sypkie, ale są wstępnie obrobione w temperaturze do 350 370 C. Wytopy z zastosowaniem 20 i 48% wiór prowadzono w atmosferze argonu. W czasie prowadzenia wytopu na powierzchni kąpieli pojawia się warstwa trudno rozpuszczalnego proszku, którego osnową jest żelazo γ i α. Jest to związane z obecnością pierwiastków stopowych, które podwyższają aktywność węgla w stopie. /M.Z./ Brhel J. i in.: Ograniczenie zużycia koksu, a także inne korzyści wynikające ze stosowania metody APCOS w palnikach gazowo-tlenowych w odlewniach europejskich. Fonderie Fond.d Aujourd. 2006, nr 256, s. 31-37. Za pomocą metody APCOS możliwe jest wdmuchiwane do żeliwiaka przez dysze powietrzne: tlenu, gazu ziemnego, cząsteczek stałych, pyłów, opiłków metalu. Technologia ta znalazła zastosowanie w różnego typu żeliwiakach. Zaletą tej metody jest podniesie wydajności żeliwiaka i zmniejszenie zużycia koksu. Zaletą jest także możliwość wdmuchiwania dodatków stopowych, co zwiększa elastyczność pracy żeliwiaka. Ze względu na wysoką cenę koksu metoda ta staje się coraz bardziej atrakcyjna. W artykule opisano doświadczenia w zakresie stosowania tej metody oraz wyniki jej stosowania. Metodę APCOS można stosować za- 19