Katowice, dnia 11 maja 2011 roku. Panie i Panowie Posłowie Członkowie Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o licencjach prawniczych i świadczeniu usług prawniczych (druk nr 680) - SPC18N Szanowni Państwo, w załączeniu uprzejmie przedkładam poprawki do aktualnej wersji projektu procedowanych wspólnie ustaw. Poprawki mają na celu wprowadzenie profesjonalnej, pełnoprawnej i wolnorynkowej konkurencji dla korporacji prawniczych i tym samym wykreowanie wolnego rynku usług prawniczych. Obecnie na rynku usług prawniczych nie działają mechanizmy wolnorynkowej konkurencji. Konkurencja to proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu transakcji rynkowych, czyli w zdobywaniu klientów. Na rynku usług prawniczych w pełnym zakresie działają podmioty przymusowo zrzeszone w korporacji adwokatów lub radców. Podmioty, które obowiązują korporacyjne przepisy, tzw. Kodeksy etyki. Zgodnie z art. 34 kodeksu etyki zawodowej radcy prawnego, radcy prawnemu nie wolno podejmować czynności zmierzających do pozbawienia innego radcy prawnego zatrudnienia lub do utraty klienta. Podobnie w przypadku adwokatów: zgodnie z par. 34 zasad etyki przed udzieleniem pomocy prawnej adwokat powinien upewnić się, czy w tej sprawie klient nie korzysta już z pomocy prawnej innego adwokata, a jeśli tak, to bez wiedzy i zgody tegoż adwokata nie może udzielić pomocy prawnej ani też brać udziału w sprawie łącznie z nim. Podobnie członków korporacji obowiązuje zakaz reklamy. Naruszenie wymienionych przepisów Stowarzyszenie Doradców Prawnych w Warszawie Biuro: 40-425 Katowice, ul. Zofii Nałkowskiej 10, tel/fax: (32) 2554 682 e-mail: biuro@doradcyprawni.co, www.doradcyprawni.co NIP 525 23 82 268, REGON 140 704 215, KRS 0000262726 konto: Bank Polska Kasa Opieki S.A. numer 27 1240 1037 1111 0010 1876 5880
może powodować wyrzucenie z korporacji i tym samym zawodową śmierć. Wynika z tego, że już na wstępie swojej działalności osoba, która zostaje członkiem korporacji nie może podejmować działań, które pozwolą jej wykazać swoją wyższością nad rynkowym konkurentem, albowiem może pozbawić to kolegę po fachu źródła utrzymania 1. Tym samym nawet lawinowy wzrost liczby członków korporacji a to adwokatów lub radców nie spowoduje tożsamego wzrostu konkurencji i nie zmieni złej istniejącej sytuacji. Zasadny jest wniosek, iż pomiędzy osobami zrzeszonymi w korporacji zawodowej nie działają mechanizmy konkurencji w jej gospodarczym znaczeniu. Tym samym rynek usług prawniczych nie jest ekonomicznie rynkiem wolnym. Jak słusznie zauważyli autorzy procedowanych projektów bardzo złą sytuację na rynku usług prawniczych można zmienić jedynie poprzez wprowadzenie profesjonalnej i pełnoprawnej konkurencji. Załączone poprawki temu celowi służą. Zwracam się do Pań i Panów posłów z prośbą o wniesienie załączonych poprawek do prac podkomisji w trybie przewidzianym w Regulaminie Sejmu. Tomasz Bujak Prezes zarządu SDP 1 Tak też: negatywna opinia do obecnego kształtu projektu stowarzyszenia Fair Play, w której szerzej rozwinięto systemowy i ekonomiczny wątek proponowanych rozwiązań i kierunków zmian. 2
PROPONOWANE POPRAWKI do projektu ustawy o państwowych egzaminach prawniczych (druk 3351 rozpatrywany wspólnie z drukiem 680) według stanu projektu na dzień 14 lutego 2011 roku. 1. Użyty w przepisach projektu zwrot podstawowe czynności prawnicze zastępuję się zwrotem czynności prawnicze w odpowiedniej formie. Uzasadnienie. Projekt nie wprowadza innych niż podstawowe czynności prawniczych. Inne obowiązujące ustawy nie posługują się tym terminem. Dookreślanie zwrotu czynności prawnicze mianem podstawowe jest zupełnie zbędne. Wpływa także na wydłużenie tekstu aktu prawnego bez żadnego uzasadnienia, co jest sprzeczne z zasadami techniki legislacji. 2. Art. 47 ust. 1 pkt 3 brzmienie: 3) zastępstwo przed sądami i trybunałami. Uzasadnienie. Poprawka wynika z przyjęcia założenia, iż doradca prawny, który zda egzamin prawniczy II stopnia nie będzie musiał przystąpić do korporacji a będzie zyskiwał uprawnienia do wykonywania czynności prawniczych tożsame z adwokackimi. Należy zauważyć, iż składany egzamin II stopnia będzie identyczny z egzaminami uprawniającymi do wykonywania zawodu adwokata. Kolejnym argumentem przemawiającym za takim rozwiązaniem jest fakt, iż wielu prawników decydując się na karierę w zawodzie doradcy nie godzą się z góry na jej zakończenie w korporacji. Inna sytuacja jest w przypadku osób rozpoczynających aplikację korporacyjną. Doradca prawny w związku z rozwojem zawodowym może zdecydować się na zdanie egzaminu II stopnia. Wówczas aby formalnie nabyć uprawnienia tożsame z adwokackimi musiałby zapisać się do korporacji, co narusza konstytucyjną wolność zrzeszania się. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy wieloletni sędzia lub prokurator rezygnuje z urzędu. Obowiązujące prawo traktuje go na równi z osobą która nie ukończyła nawet studiów prawniczych. Aby uniknąć zawodowej śmierci musi przystąpić do korporacji. Jest to niebezpieczne zjawisko zwłaszcza gdy chodzi o osoby które podjęły już decyzję o przejściu do innego zawodu, wszczęły stosowne procedury wpisowe w korporacji, lecz nadal piastują urząd sędziego lub prokuratora. Jeżeli dostrzeże się, iż korporacje stanowią osoby o zazwyczaj odmiennych interesach procesowych sytuacja nie należy do pożądanych. Może wpływać na ograniczenie niezależności osób piastujących urząd sędziego lub prokuratora i w demokratycznym państwie prawa nie powinna mieć miejsca. 3
Ponadto, w dalszych poprawkach określono zasady deontologii wykonywania zawodu doradcy prawnego i odpowiedzialność dyscyplinarną doradców. W związku z tym trudno dopatrzeć się racjonalnych argumentów przemawiających za brakiem alternatywy (korporacja < > wolnorynkowy doradca prawny) dla osób które zaliczą taki egzamin. Argumentem za jest także powstanie w ten sposób wolnorynkowej konkurencji dla korporacji prawniczych. Konkurencja co wynika z zasad ekonomii wpłynie na urynkowienie cen usług prawniczych i wzrost ich jakości. Z badań niezależnych organizacji wynika, iż ceny usług prawników niezrzeszonych w korporacjach są od 2 6 razy niższe aniżeli identyczne usługi prawników zrzeszonych w korporacjach. Badania nie wykazały także, aby jakość usług prawników z korporacji była wyższa aniżeli tych drugich. Fakt ten wpłynie z pewnością na zwiększenie dostępności usług prawniczych dla Polaków. Dziś tylko 1,5 proc. występuje w sądzie z pomocą adwokata. Aż 82 proc. Polaków nie wie, iż od wyroku przysługuje apelacja. Tak niska świadomość i zawiłe sformalizowane procedury sprawiają, iż wielu Polaków szkodzi sobie samodzielnie występując w sądach. Proponowana zmiana może tą sytuację znacznie poprawić. 3. Art. 48 otrzymuje brzmienie: Art. 48. 1. Do wykonywania czynności prawniczych uprawniona jest osoba, która uzyskała wpis na listę doradców prawnych, zwana dalej doradcą prawnym. Tytuł doradca prawny podlega ochronie prawnej. 2. Wpis na listę doradców prawnych może uzyskać osoba, która: 1) ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra prawa lub ukończyła zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej; 2) ma pełną zdolność do czynności prawnych; 3) korzysta z pełni praw publicznych; 4) nie była prawomocnie skazana za umyślnie popełnione przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślnie popełnione przestępstwo skarbowe. 3. Doradca prawny, który nie uzyskał pozytywnego wyniku egzaminu II stopnia w zakresie pełnym lub profilowanym ze specjalizacją adwokacko radcowską, nie może wykonywać czynności prawniczych, o których mowa w art. 47 ust. 1 pkt 3, za wyjątkiem: a) zastępowania adwokata, radcy prawnego lub doradcy prawnego przed sądami i trybunałami, b) zastępstwa przed sądami powszechnymi w sprawach należących w I instancji do właściwości rzeczowej sądów rejonowych oraz przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi; c) zastępstwa przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej przed sądami powszechnymi. 4. Wymogu, o którym mowa w ust. 3, nie stosuje się do doradców prawnych spełniających wymagania określone w art. 30 ust. 1 pkt 2. Uzasadnienie 4
Treść przepisu jest zgodna z zaleceniami Trybunału Konstytucyjnego, zawartymi w uzasadnieniu wyroku w sprawie K 6/06. TK wskazał, iż osoby legitymujące się jedynie dyplomem magistra prawa (bez żadnych aplikacji) powinny móc wykonywać zawód prawnika. Na zawód ten składa się doradztwo prawne, tj. udzielanie porad, sporządzanie opinii, sporządzanie projektów aktów prawnych i pism procesowych (patrz: wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2003 r. w sprawie o sygnaturze SK 22/02). W wyroku w sprawie K 6/06 TK podkreślił, iż w zakres czynności zawodowych takich osób (bez aplikacji) powinny wchodzić także inne czynności o mniej złożonym charakterze. W związku z tym zgodnie z powszechnie przyjętym w polskim systemie prawnym podziałem spraw według właściwości rzeczowej sądów proponuje się, aby doradcy prawni mogli samodzielnie występować w sprawach należących do właściwości rzeczowej sądów rejonowych. Są to sprawy z natury rzeczy mniej złożone (skomplikowane) aniżeli sprawy przekazane do właściwości rzeczowej sądów okręgowych. Odpowiednikiem sądów rejonowych w postępowaniu sądowoadministracyjnym są wojewódzkie sądy administracyjne. Proponuje się więc, aby przed tymi sądami doradcy prawni również mogli występować. W odniesieniu do pozostałych spraw (bardziej złożonych) proponuje się, aby doradcy prawni mogli występować jeżeli zastępują adwokata, radcę prawnego lub doradcę prawnego. Pozwoli to na zdobywanie praktyki również w bardziej skomplikowanych sprawach niezbędnej do zaliczenia egzaminu II stopnia. Zwolnienie przewidziane w ust. 3 jest konsekwencją przyjętego w projekcie modelu egzaminu II stopnia. Osoby wymienione składały tożsamy państwowy egzamin praktyczny który kończył aplikację. Nie ma żadnych racjonalnych powodów do powtarzania takiego egzaminu ani do kwestionowania jego wyniku. 4. Art. 49 otrzymuje brzmienie: Art. 49. 1. Doradca prawny zobowiązany jest do wykonywania czynności prawniczych zgodnie z przepisami prawa i wiedzą prawniczą oraz podejmowania wszelkich czynności, jakie w granicach prawa i zawartej umowy mogą być podjęte w interesie podmiotu, na rzecz którego je wykonuje. 2. Doradca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem czynności prawniczych. Obowiązek zachowania tajemnicy nie może być ograniczony w czasie. 3. Doradcę nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy co do faktów, o których dowiedział się podczas wykonywania czynności prawniczych. 4. Doradca prawny przy wykonywaniu czynności prawniczych korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator. 5. Doradca prawny ma obowiązek powstrzymać się od działania, gdyby ujawnił się konflikt interesów podmiotów na rzecz których wykonuje czynności prawnicze albo mógłby zostać naruszony obowiązek, o którym mowa w ust. 2. 5. Doradca prawny podczas wykonywania czynności prawniczych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą. Nadużycie tej wolności, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego 5
zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, nie podlega ściganiu. 6. Doradca prawny odpowiada dyscyplinarnie za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa. Do odpowiedzialności dyscyplinarnej doradców prawnych stosuje się odpowiednio art. 108 133 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070). Uzasadnienie. Przepis normuje kwestie wykonywania zawodu doradcy prawnego i odpowiedzialności dyscyplinarnej. Jest bardzo zbliżony do regulacji obowiązujących adwokatów i radców prawnych. Uwzględnia specyfikę zawodu doradcy prawnego i jego konstytucyjne podstawy (art. 65 i 31 ust. 3 Konstytucji). 5. W art. 50 wyrazy osoba wykonująca podstawowe czynności prawnicze zastępuje się doradca prawny w odpowiedniej formie. Art. 51-57 otrzymuje brzmienie: 6. Art. 51. 1. Wpis na listę doradców prawnych, prowadzenie i udostępnianie listy oraz wydawanie zaświadczeń potwierdzających wpis na listę doradców prawnych należą do prezesa sądu apelacyjnego, właściwego ze względu na miejsce złożenia wniosku o wpis. 2. Prezes sądu apelacyjnego dokonuje wpisu na listę doradców prawnych w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku przez zainteresowanego. 3. Do wniosku należy dołączyć: 1) oświadczenie o spełnianiu wymagań, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 1, 2) dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, o którym mowa w art. 50 ust. 1; 3) informację o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego opatrzoną datą nie wcześniejszą niż miesiąc przed dniem złożenia wniosku; 4) oświadczenie o spełnianiu warunków, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 2 i 3. 4. Oświadczenie o spełnianiu warunków, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 2 i 3, a także oświadczenie o spełnianiu wymagań, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 1 lub ust. 3, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, po uprzednim pouczeniu o tej odpowiedzialności, zgodnie z art. 233 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. 5. Jeżeli wniosek nie spełnia wymagań formalnych określonych w ust. 3, prezes sądu apelacyjnego wzywa kandydata do usunięcia braków w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania. W przypadku nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie wniosek pozostawia się bez rozpoznania. 6
6. Po dokonaniu wpisu prezes sądu apelacyjnego wydaje kartę doradcy prawnego. Kartę doradcy prawnego wydaje się na okres obowiązywania umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, jednak na okres nie dłuższy niż 2 lata. 7. Karta doradcy prawnego zawiera imię i nazwisko, datę wpisu na listę doradców prawnych, informację o spełnieniu wymogu, o którym mowa w art. 48 ust. 3, datę upływu okresu ważności tej karty oraz zdjęcie. 8. Kolejną kartę doradcy prawnego prezes sądu apelacyjnego wydaje na wniosek doradcy prawnego, w terminie 5 dni od dnia złożenia wniosku. Przepisy ust. 3 pkt 2-4, ust. 4 i 5 stosuje się odpowiednio. 9. Przepisy ust. 2 6 i art. 53 ust. 2 stosuje się odpowiednio w przypadku złożenia przez doradcę prawnego wniosku o zamieszczenie informacji o spełnieniu wymogu, o którym mowa w art. 48 ust. 3. Art. 52. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wzór wniosku o wpis na listę doradców prawnych, wniosku o zamieszczenie informacji o spełnieniu wymogu, o którym mowa w art. 48 ust. 3, karty doradcy prawnego, wzór wniosku o wydanie kolejnej karty doradcy prawnego, mając na uwadze, że karta doradcy prawnego będzie dokumentem potwierdzającym uprawnienie do wykonywania czynności prawniczych. Art. 53. 1. Prezes sądu apelacyjnego odmawia, w drodze decyzji, wpisu na listę doradców prawnych, jeżeli zainteresowany nie spełnia wymagań, o których mowa w art. 48 ust. 2. 2. Prezes sądu apelacyjnego odmawia, w drodze decyzji, wpisania informacji o spełnieniu wymogu, o którym mowa w art. 48 ust. 3, jeżeli zainteresowany nie spełnia tego wymogu. Art. 54. Doradca prawny obowiązany jest zawiadomić prezesa sądu apelacyjnego o zaprzestaniu spełniania warunków, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 2-4 oraz o zaprzestaniu podlegania ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej w terminie 14 dni od dnia zaistnienia tych zmian. Art. 55. Prezes sądu apelacyjnego skreśla, w drodze decyzji, doradcę prawnego z listy doradców prawnych, w przypadku: 1) złożenia oświadczenia doradcy prawnego o zaprzestaniu wykonywania podstawowych czynności prawniczych; 2) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia o: a) spełnianiu warunków, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 2 i 3, b) spełnianiu wymagań, o których mowa w art. 48 ust. 2 pkt 1 i ust. 3, 3) zaprzestania spełniania przynajmniej jednego z warunków określonych w art. 48 ust. 2 pkt 2-4. Art. 56. Od decyzji, o których mowa w art. 53 i 55, stronie służy skarga do sądu administracyjnego. Art. 57. 1. Lista doradców prawnych jest publikowana w Biuletynie Informacji Publicznej na stronach podmiotowych właściwego sądu apelacyjnego. 2. Lista, o której mowa w ust. 1, zawiera imiona i nazwiska doradców prawnych, datę wpisu na listę, informację o spełnieniu wymogu, o którym mowa w art. 48 ust. 3 oraz datę upływu okresu ważności karty doradcy prawnego. Dane zawarte na liście stanowią informację publiczną. 7
Uzasadnienie. Przepisy techniczne związane z wprowadzeniem zawodu doradcy prawnego. Określają podmioty prowadzące listy i procedurę wpisu na listę. W projekcie ustawy zastrzeżony został tytułu zawodowy doradcy prawnego, w związku z czym tytułem tym nie będą mogły posługiwać się np. osoby świadczące usługi prawnicze na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, Nr 127, poz. 880 i Nr 180, poz. 1280), które nie spełniły kryteriów wynikających z niniejszej ustawy. Zastrzeżenie tego tytułu ma na celu wyodrębnienie spośród osób świadczących usługi prawnicze tzw. kwalifikowanych doradców, tzn. takich, których wiedza została zweryfikowana. Zastrzeżenie, że tytułem będą mogły posługiwać się wyłącznie osoby, których wiedza i umiejętności zostały zweryfikowane egzaminem ma istotne znaczenie dla potencjalnych klientów, dla których stanie się czytelne, z czyich usług korzystają. Ustawowe zastrzeżenie używania tytułu doradcy prawnego spowoduje, że każdy kto będzie używał tytułu doradcy prawnego, nie spełniając warunków koniecznych do jego używania, będzie podlegał odpowiedzialności karnej wynikającej z obowiązujących przepisów (art. 61 ust. 1 k.w.). Dodatkowo w projekcie wprowadzono wymóg wpisu na listę doradców prawnych. Lista będzie prowadzona przez prezesa sądu apelacyjnego, który będzie również wydawał karty doradcy prawnego na okres ważności do 2 lat, jednak nie dłużej niż czas obowiązywania umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Prezes sądu apelacyjnego będzie mógł odmówić wpisu lub skreślić doradcę prawnego z listy, w przypadku zajścia przesłanek przewidzianych w ustawie. Lista doradców prawnych będzie publikowana w Biuletynie Informacji Publicznej, a dane w niej zawarte będą stanowiły informację publiczną. Projekt wprowadza także wymóg obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu podstawowych czynności prawniczych dla doradców prawnych. Taki przepis zakwalifikuje obowiązkowe ubezpieczenia doradców prawnych do ubezpieczeń obowiązkowych w rozumieniu ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, ze zm.). 8