Autor: Zbigniew Jaworski Moduł 6 Środki przymusu bezpośredniego Jednym z podstawowych zadań działu ochrony, w zakresie prawidłowego funkcjonowania jednostki penitencjarnej, jest zapewnienie porządku i bezpieczeństwa wewnątrz niej oraz prawidłowe zabezpieczenie osadzonych w czasie ich konwojowania. Służba Więzienna ma do dyspozycji wiele środków pozwalających zapewnić bezpieczne funkcjonowanie jednostki penitencjarnej. Jednym z nich jest możliwość stosowania przez funkcjonariuszy SW środków przymusu bezpośredniego. Wejście w życie ustawy o Służbie Więziennej oraz rozporządzenia wykonawczego do ww. ustawy spowodowało, że w praktycznej działalności mogą wystąpić problemy związane z interpretacją nowych uregulowań oraz prawidłowym i skutecznym stosowaniem ww. środków. Mając powyższe na uwadze niniejsze opracowanie traktować należy jako próbę wyjaśnienia i usystematyzowania wiadomości związanych ze stosowaniem środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy SW. 1. Rodzaje środków przymusu bezpośredniego oraz przypadki ich stosowania Katalog środków przymusu bezpośredniego jakim dysponuje Służba Więzienna wymieniony został w ustawie o Służbie Więziennej, która daje do dyspozycji funkcjonariuszy SW następujący katalog środków: Art 19.(..) 1) siła fizyczna; 2) cela zabezpieczająca; 3) kask ochronny; 4) kajdanki lub prowadnice; 5) urządzenia techniczne powodujących blokadę stawu kolanowego; 6) środki techniczne w postaci maski, zasłony na twarz albo kasku z przyłbicą, tłumiących głos albo zestawu głośnikowego; edu.cossw.pl strona 1
7) wodne środki obezwładniające; 8) siatka obezwładniająca; 9) chemiczne środki obezwładniające lub inne środki o podobnym działaniu; 10) urządzenia olśniewające; 11) petardy lub inne środki hukowo-błyskowe; 12) środki do obezwładniania za pomocą ładunku elektrycznego; 13) pasy obezwładniające lub kaftan bezpieczeństwa; 14) pałki służbowe; 15) pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej lub innych urządzeń. W tym miejscu podkreślić należy, że ww. katalog środków może być stosowany w stosunku do osób pozbawionych wolności z wyjątkiem kobiety będącej w widocznej ciąży lub o której wiadomo, że jest w ciąży. Wobec tych kobiet tych kobiet ustawodawca zezwala na stosowanie jedynie: 1) siłę fizyczną; 2) celę zabezpieczającą; 3) kask ochronny; 4) kajdanki lub prowadnice, 5) urządzenia techniczne powodujące blokadę stawu kolanowego. W art. 19 ustawy o Służbie Więziennej wymienia się również przypadki, w których funkcjonariusze SW mogą stosować środki przymusu bezpośredniego. I tak, środki przymusu bezpośredniego mogą być stosowane, jeżeli jest to konieczne, wyłącznie w celu przeciwdziałania: 1) usiłowaniu zamachu na życie lub zdrowie własne albo innej osoby; 2) nawoływania do buntu; 3) groźnemu nieposłuszeństwu lub zakłóceniu porządku mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo; 4) niszczeniu mienia; 5) ucieczce osoby pozbawionej wolności. 6) bezpośredniego zamachu na konwój ochraniający skazanych lub materiały niejawne. Pamiętać jednak należy, że środki przymusu bezpośredniego funkcjonariusze SW mogą również stosować we wszystkich sytuacjach w których funkcjonariusz może użyć broni palnej. W art. 20 ustawy o Służbie Więziennej zapisano bowiem, że broni palnej używamy wówczas, gdy edu.cossw.pl strona 2
środki przymusu bezpośredniego są niewystarczające lub ich użycie ze względu na okoliczności zdarzenia nie jest możliwe. Analizując przypadki stosowania ww. środków należałoby poczynić próbę zdefiniowania niektórych użytych pojęć. Przede wszystkim wyjaśnienia wymaga pojęcie groźne nieposłuszeństwo oraz zakłócenie porządku. Praktyka wypracowała model postępowania, w którym za groźne nieposłuszeństwo uważa się bierne wystąpienia osadzonych. Wystąpienie bierne polegało będzie na odmowie wykonania czynności czy poddania się czynnościom, które osadzony jest zobowiązany wykonać z mocy kodeksu karnego wykonawczego, regulaminów wykonania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, czy wreszcie porządku wewnętrznego przyjętego w jednostce. Przykładem może być odmowa udziału w czynnościach procesowych, przemieszczenie z celi do celi, poddania się czynnościom kontrolnym itp. Natomiast za zakłócenie porządku należy przyjąć czynne (dynamiczne) wystąpienia osadzonych np. bójki, głośne okrzyki, pobicia itp. Podkreślić jednak należy, że środki przymusu bezpośredniego możemy stosować dopiero wówczas, gdy zarówno groźne nieposłuszeństwo jak i zakłócenie porządku realnie zagrażają bezpiecznemu funkcjonowaniu jednostki. Ustawa o Służbie Więziennej dopuszcza możliwość stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób innych niż pozbawione wolności. Wówczas katalog środków przewidziany w ustawie należy zmodyfikować. Zapamiętaj! Środki przymusu bezpośredniego funkcjonariusze SW mogą również stosować we wszystkich sytuacjach, w których funkcjonariusz może użyć broni palnej. I tak, wobec osób innych niż pozbawione wolności nie wolno stosować, takich środków jak: 1) cela zabezpieczająca; 2) kask ochronny; 3) urządzeń technicznych powodujących blokadę stawu kolanowego; edu.cossw.pl strona 3
4) środków technicznych w postaci maski, zasłony na twarz albo kasku z przyłbicą, tłumiących głos albo zestawu głośnikowego; 5) wodne środki obezwładniające; 6) petard lub innych środków hukowo-błyskowych; 7) pasów obezwładniających lub kaftana bezpieczeństwa. Natomiast w szczególnych przypadkach, a więc w stosunku do: 1) kobiet będących w widocznej ciąży; 2) osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat; 3) osób w podeszłym wieku; 4) osób o widocznym kalectwie można stosować wyłącznie siłę fizyczną. Środki przymusu mogą być stosowane wobec tej grupy osób w razie poważnego zakłócenia przez te osoby porządku na terenie jednostek organizacyjnych. Na zasadzie analogi opisanej wyżej, oczywistym jest, iż środki przymusu bezpośredniego mogą być stosowane wobec tej grupy osób również we wszystkich sytuacjach w których funkcjonariusz może użyć broni palnej. 2. Zasady ogólne stosowania środków przymusu bezpośredniego Niniejsze zagadnienie poświęcone jest omówieniu ogólnych zasad związanych ze stosowaniem środków przymusu bezpośredniego. Zgodnie z art. 21 ustawy o Służbie Więziennej przed zastosowaniem środka przymusu bezpośredniego. 1) należy ostrzec o możliwości jego zastosowania Ustawodawca nie wymaga ostrzeżenia o użyciu środka, jeżeli zwłoka grozi: a) bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia funkcjonariusza; b) bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia innej osoby; c) zrealizowaniem takich działań jak: zamach na życie, zdrowie lub wolność funkcjonariusza albo innej osoby oraz w celu edu.cossw.pl strona 4
przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu; nie podporządkowanie się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, których użycie zagrozi może życiu lub zdrowiu funkcjonariusza albo innej osoby; przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną funkcjonariuszowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej; zamach na konwój ochraniający osoby, broń palną, amunicję, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze lub przedmioty wartościowe. W sytuacji, gdy ostrzeżenie o użyciu środka przymusu bezpośredniego nie przyniosło pozytywnego rezultatu, a stosowanie środka jest konieczne, należy zastosować określony przepisami prawa środek. Przystępując do stosowania środka przymusu bezpośredniego należy zadać pytanie 2) kto jest uprawnionym do podejmowania decyzji w tej materii? Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów o zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego decyduje: Dyrektor Generalny SW, dyrektor okręgowy SW, dyrektor ZK i AŚ oraz kierownik podległego im oddziału, komendant ośrodka szkolenia i ośrodka doskonalenia kadr SW, a także osoba ich zastępująca zwani kierownikiem jednostki. W tym miejscu wyjaśnienia wymaga pojęcie osoba zastępująca. Interpretacja Biura Ochrony i Spraw obronnych jest następująca: zgodnie z 55 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 października 2003 r. także kierownik działu ochrony jest uprawniony pod nieobecność dyrektora jednostki do podejmowania decyzji w zakresie stosowania środków przymusu bezpośredniego, a w razie jego nieobecności, pełniący służbę dowódca zmiany. A zatem, kierownika ochrony oraz dowódcę zmiany należy traktować jako kierownika jednostki, w czasie gdy na terenie jednostki nie ma dyrektora tejże jednostki. W przypadku wykonywania czynności służbowych poza jednostką organizacyjną SW przez kilku funkcjonariuszy, o zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego decyduje funkcjonariusz dowodzący. Klasycznym przykładam jest konwojowanie, gdzie dowódca konwoju jest uprawniony do podejmowania stosownych decyzji. Decyzję o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego może podjąć również każdy funkcjonariusz. Pamiętać jednak należy, że funkcjonariusz może samodzielnie decydować o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego jedynie w następujących sytuacjach: 1) w przypadku usiłowania zamachu na życie lub zdrowie ludzkie; edu.cossw.pl strona 5
2) usiłowania ucieczki przez osadzonego; 3) w pościgu za osadzonym lub inną osobą. Oczywistym jest, że funkcjonariusz podejmując decyzję samodzielnie, może zastosować jedynie te środki, w które został wyposażony w związku z wykonywaną czynnością służbową. Ponadto, o zaistniałym zdarzeniu, funkcjonariusz musi niezwłocznie zameldować swojemu bezpośredniemu przełożonemu. Gdy wyjaśnione zostało, kto będzie podejmował decyzję w zakresie stosowania środków przymusu bezpośredniego, należy: 3) zastanowić się nad doborem środka, który ma być zastosowany Dobierając środek przymusu bezpośredniego do danej sytuacji, należy pamiętać, że środek ten nie może zmierzać do pozbawienia życia osoby, wobec której jest stosowany, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób. Przy wyborze środka należy się kierować ponadto: stopniem zagrożenia, tzn. uwzględnić ilość osadzonych lub innych osób wobec których będziemy go stosowali, ich budowę fizyczną, stopień sprawności fizycznej, stopień agresji determinację w działaniu itp.; miejscem, w którym będziemy stosowali dany środek. Inne bowiem środki będziemy mogli zastosować na przestrzeni otwartej jednostki (np. plac spacerowy), a inne w pomieszczeniach (np. małej celi, oddziale mieszkalnym, hali produkcyjnej itp.); Kolejnym, ważnym elementem o którym należy pamiętać jest: 4) czas stosowania środków przymusu bezpośredniego Ustawa o Służbie Więziennej stanowi, że środków przymusu bezpośredniego nie wolno stosować dłużej niż wymaga tego potrzeba. Należy pamiętać, że w dyspozycji SW znajdują się środki, podczas stosowania których czas trudno uchwycić, czy precyzyjnie określić np. siła fizyczna, czy pałki służbowe itd. Wówczas środki te stosujemy tylko na czas niezbędny do pokonania oporu osadzonego, czy innej osoby. Jest również grupa środków, których stosowanie może być rozciągnięte w czasie. Do tych środków należą: cela zabezpieczająca; kask ochronny; kajdanki lub prowadnice; edu.cossw.pl strona 6
pasy obezwładniające; kaftan bezpieczeństwa. Środki te stosujemy oczywiście tak długo jak wymaga tego potrzeba, a więc do czasu ustania przyczyn z powodu których były zastosowane. Nie mniej jednak w związku z tym, że stosowanie ich rozłożone jest w czasie, obowiązkiem funkcjonariuszy jest ocena dalszej konieczności ich stosowania. Oceny tej, w trakcie bezpośredniej kontroli, musi dokonać pełniący służbę dowódca zmiany. Kontrola ta musi być przeprowadzona przez dowódcę w odstępach czasu nie przekraczających 2 godzin. W przypadku, gdy ustały przyczyny dla których środek został zastosowany, należy natychmiast zakończyć jego stosowanie. Decyzję taką może podjąć osoba uprawniona do podejmowania decyzji o zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego. Natomiast, jeżeli jest konieczność stosowania tych środków przez okres przekraczający 24 godziny od rozpoczęcia stosowania lub od poprzedniego badania, koniecznym jest poddanie osadzonego badaniom lekarskim. Lekarz przedstawia opinię co do możliwości dalszego ich stosowania. W tym miejscu należy podkreślić, że jest to jedynie opinia lekarza w przedmiotowej sprawie, natomiast decyzję co do ewentualnie zaprzestania stosowania środka podejmowała będzie osoba do tego uprawniona. Kolejne czynności związane ze stosowaniem środków przymusu bezpośredniego to 5) kontrola ich stosowania Stosowanie środków przymusu bezpośredniego, wiąże się z pewnymi dolegliwościami dla osoby, wobec której środek jest stosowany. W związku z tym, aby nie dochodziło do nieprawidłowości, a dolegliwości były ograniczone tylko do niezbędnego minimum, stosowanie środków przymusu bezpośredniego podlega kontroli. Kontrolę tę sprawują przede wszystkim funkcjonariusze działu ochrony wychowawcy i psychologowie oraz służba zdrowia. Kontrolę stosowania środków przymusu bezpośredniego sprawują również instytucje spoza struktur organizacyjnych SW, np. sąd penitencjarny, biuro rzecznika praw obywatelskich. Dział ochrony: 1) kierownik działu ochrony odpowiedzialny jest za organizowanie szkoleń funkcjonariuszy między innymi dotyczących problematyki stosowania środków przymusu bezpośredniego; 2) dowódca zmiany dowódca zmiany nadzoruje stosowanie środków przymusu bezpośredniego. Ponadto obowiązany jest kontrolować bezpośrednio zachowanie osadzonego i dokonywać oceny, w odstępach czasu nie przekraczających 2 godzin, czy jest konieczne dalsze stosowanie środków takich jak: cela zabezpieczająca, kask ochronny, kajdanki lub prowadnice, pasy obezwładniające lub kaftan bezpieczeństwa. edu.cossw.pl strona 7
Zapamiętaj! W trakcie snu osadzonego w godzinach określonych w porządku wewnętrznym, dowódca nie dokonuje oceny konieczności dalszego stosowania środków przymusu bezpośredniego. 3) funkcjonariusz wyznaczony przez dowódcę zmiany kontroluje zachowanie osadzonego nie rzadziej niż raz na godzinę. Od kontroli bezpośredniej wyznaczony funkcjonariusz, może odstąpić w przypadku osadzonego umieszczonego w celi zabezpieczającej, gdyż jest objęta monitorowaniem. Służba zdrowia: Osadzonemu, wobec którego zastosowano środek przymusu bezpośredniego zapewnia się pomoc medyczną: gdy nastąpiło zranienie osadzonego; pojawiły się widoczne objawy zagrożenia dla życia lub zdrowia osadzonego; na wniosek osadzonego. O możliwości złożenia wniosku przez osadzonego, powinien poinformować go stosujący środek funkcjonariusz. Natomiast forma wniosku ustne oświadczenie osadzonego. W przypadku stosowania środka wobec innej osoby niż pozbawiona wolności, badania lekarskie wykonuje się niezwłocznie po przerwaniu stosowania środka, o ile osoba ta wyrazi na nie zgodę. Zwrot o ile wyrazi zgodę należy rozumieć w ten sposób, że administracja więzienna ma obowiązek zapewnić lekarza celem przeprowadzenia badania tej osoby, a osoba ta nie musi poddać się badaniom. Wówczas lekarz sporządza stosowny zapis, że osoba taka odmówiła poddania się badaniom lekarskim. Rozporządzenie nie reguluje natomiast, gdzie należy odnotować wyniki badania lub fakt odmowy badania. Należy przyjąć, że to lekarz wystawia stosowny dokument. W szczególnych sytuacjach jednak, osoba taka nie musi wyrazić zgody na badanie. I tak zgoda na edu.cossw.pl strona 8
badanie nie jest wymagana gdy: zachodzi stan zagrożenia życia takiej osoby; nie jest ona w stanie wyrazić swojej woli. 6) stosowanie środków przymusu bezpośredniego podlega dokumentowaniu Istotnym novum w aktualnie obowiązujących przepisach jest notatka służbowa. Notatkę służbową sporządza się po zaprzestaniu stosowania środka przymusu bezpośredniego, na podstawie dokumentacji sporządzanej w związku ze stosowaniem tegoż środka, a w szczególności na podstawie dokumentacji dowódcy zmiany, dokumentacji osobopoznawczej osadzonego, dokumentacji medycznej czy zapisu audio-video. Notatkę może sporządzić każda osoba wyznaczona do tej czynności. Forma sporządzenia notatki może być dowolna, najważniejsze aby posiadała wszystkie treści, które przewidziane są w Rozporządzeniu Rady Ministrów. Notatka służbowa powinna zawierać: 1) dane identyfikacyjne osoby podejmującej decyzję oraz osoby dowodzącej, a także pozostałych funkcjonariuszy uczestniczących w stosowaniu środka przymusu bezpośredniego; 2) czas i miejsce zastosowania środka; 3) dane osoby, wobec której zastosowano środek, w przypadku raku możliwości ich uzyskania, podanie przyczyn, dla których odnotowanie tych danych nie było możliwe; dane osobowe obejmują: nazwisko, imię, imię ojca, datę urodzenia jeżeli dotyczą osoby pozbawionej wolności; nazwisko, imię, serię i numer dokumentu tożsamości jeżeli dotyczą osoby innej niż pozbawiona wolności 4) przyczyny i rodzaj zastosowanych środków oraz skutki ich zastosowania; 5) inne ważne okoliczności zdarzenia, w szczególności informacje o ostrzeżeniu o możliwości zastosowania środków oraz rodzaju i zakresie udzielonej pomocy medycznej; 6) podpis osoby sporządzającej notatkę; 7) uwagi kierownika jednostki. Kontrolę zachowania się osadzonego i innych osób, wobec których zastosowano środki przymusu bezpośredniego należy odnotować w dokumentacji z przebiegu służby dowódcy zmiany lub dokumentacji z przebiegu służby konwojowej. edu.cossw.pl strona 9
W związku ze stosowaniem środka przymusu bezpośredniego wobec osadzonego należy również sporządzić wniosek w wymierzenie kary dyscyplinarnej, albowiem zachowaniem swoim osadzony naruszył obowiązujący w jednostce porządek prawny. Jeżeli środek przymusu bezpośredniego stosowany był w związku z niszczeniem mienia przez osadzonego, należy również sporządzić meldunek o szkodzie. Należy pamiętać, że stosowanie środków przymusu bezpośredniego winno być odnotowane w module ochronnym systemu NOE.NET. W tym miejscu omówiona została jedynie dokumentacja, którą sporządzają funkcjonariusze działu ochrony. Należy jednak pamiętać, że dokumentów związanych ze stosowaniem środków przymusu jest zdecydowanie więcej. Dodać należy, że wyniki oddziaływań wychowawczo-psychologicznych odnotowuje się w dokumentacji osobopoznawczej osadzonego, natomiast wyniki badań lekarskich należy odnotować w dokumentacji medycznej osadzonego. 3. Zasady stosowania wybranych środków przymusu bezpośredniego Omawiając zasady stosowania poszczególnych środków przymusu bezpośredniego należy pamiętać, że środki te powinny być stosowane w sposób wyrządzający najmniejszą szkodę osobie, względem której je zastosowano oraz nie mogą zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób. W związku z tym, że środki te powinny być stosowane wyłącznie w sposób ściśle prawem określony. 3.1. Siła fizyczna Siłę fizyczną stosuje się w celu doraźnego, krótkotrwałego, obezwładnienia lub zmuszenia do wykonania polecenia. Używając siły fizycznej nie należy zadawać uderzeń, a jedynie stosować chwyty obezwładniające lub chwyty transportowe. Uderzenie podczas stosowania siły fizycznej jest możliwe jedynie w sytuacji: jeżeli funkcjonariusz działa w celu odparcia zamachu na życie lub zdrowie ludzkie; w celu odparcia zamachu na mienie; gdy funkcjonariusz przeciwdziała ucieczce osadzonego. Najczęściej, stosowanie siły fizycznej poprzedza stosowanie innych środków przymusu bezpośredniego takich jak np. umieszczenie w celi zabezpieczającej, założenie pasów obezwładniających, czy stosowanie kajdanek. edu.cossw.pl strona 10
3.2. Cela zabezpieczająca Umieszczenie w celi zabezpieczającej służy czasowemu odosobnieniu osadzonego. Cela zabezpieczająca składa się w dwóch pomieszczeń: pomieszczenia dźwiękochłonnego (cela właściwa); Pomieszczenie dźwiękochłonne wyposażone jest w telewizyjny system monitorowania. przedsionka. Przedsionek celi zabezpieczającej wyposażony jest w stolik, taboret, trwale mocowane oraz w umywalkę i toaletę. Przed umieszczeniem w pomieszczeniu dźwiękochłonnym osadzonego poddaje się kontroli osobistej. Na czas pobytu w tym pomieszczeniu osadzonemu wydaje się odzież, bieliznę i pantofle, będące własnością ZK lub AŚ. Osadzony w czasie pobytu w celi nie może posiadać żadnych przedmiotów. Natomiast należy zapewnić osadzonemu możliwość korzystania z posiłków oraz załatwienia potrzeb fizjologicznych. Na ten czas można odstąpić od zasad określających sposób stosowania poszczególnych środków np. wypięcie ręki z pasa obezwładniającego jednoczęściowego. Na czas określony w porządku wewnętrznym na sen wydaje się osadzonemu materac, koc i prześcieradło. Umieszczenie osadzonego w celi zabezpieczającej, w wyjątkowych sytuacjach, może być połączone ze stosowaniem innych środków przymusu bezpośredniego, takich jak założenie kasku ochronnego, pasów obezwładniających, czy kaftana bezpieczeństwa. Pamiętać jednak należy, że jednoczesne zastosowanie kilku wymienionych środków nie uzasadnia traktowania ich jako nierozerwalnego zestawu przedsięwzięć np. w każdym przypadku umieszczenia w pomieszczeniu dźwiękochłonnym zakładamy osadzonemu pas obezwładniający wieloczęściowy. Niezbędne jest bieżące reagowanie na zmiany w zachowaniu osadzonego i podejmowanie właściwych decyzji. Istotną nowością jest, iż w przypadku braku możliwości umieszczenia w celi zabezpieczającej klasycznej (opisanej wyżej) za celę zabezpieczającą uznaje się również inne pomieszczenie zapewniające odosobnienie. edu.cossw.pl strona 11
Zapamiętaj! Opuszczenie celi zabezpieczającej w trakcie stosowania środka przymusu bezpośredniego w celu udzielenia pomocy medycznej w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia albo w celu udzielenia świadczeń zdrowotnych, których przeprowadzenie nie jest możliwe w miejscu stosowania środka przymusu bezpośredniego, nie uważa się za zakończenie stosowania środka przymusu bezpośredniego. 3.3. Kajdanki i prowadnice Kajdanki lub prowadnice stosuje się w celu częściowego unieruchomienia kończyn osadzonego lub innej osoby. Kajdanki zakłada się na ręce trzymane z tyłu. W przypadku gdy osadzony lub inna osoba jest agresywna lub zagrażająca bezpieczeństwu, można założyć kajdanki na nogi lub założyć kajdanki zespolone. Zgodnie z Ustawą o Służbie Więziennej kajdanki lub prowadnice można też stosować, w czasie konwojowania lub doprowadzania jako środek prewencyjny. Celem stosowania tego środka jest zapobieżenie ucieczce osadzonego lub objawom jej czynnej agresji lub autoagresji. Stosując kajdanki lub prowadnice jako środek prewencyjny przyjęto zasadę, że kajdanki zakłada się na ręce trzymane z przodu, a w przypadku kajdanek zespolonych na ręce i nogi. Natomiast w przypadku zapobieżenia objawom czynnej agresji lub autoagresji kajdanki można założyć na ręce trzymane z tyłu lub ręce trzymane z tyłu i nogi. Kajdanki lub prowadnice powinny być założone w taki sposób, aby nie powodować otarcia naskórka kończyn osadzonego lub innej osoby oraz zaciskane zbyt mocno, aby nie powodować zatrzymania obiegu krwi. Dlatego po założeniu kajdanek lub prowadnic należy je zablokować. 3.4. Pasy obezwładniające Funkcjonariusze SW mogą stosować pasy obezwładniające jednoczęściowe lub wieloczęściowe. Pas obezwładniający jednoczęściowy stosuje się w celu unieruchomienia rąk osadzonego. Pas obezwładniający jednoczęściowy, podobnie jak kajdanki lub prowadnice, można stosować prewencyjnie w czasie konwojowania lub doprowadzania osadzonego w celu zapobieżenia ucieczce lub przejawom czynnej agresywności lub autoagresji. Stosując pas obezwładniający jednoczęściowy należy pamiętać, że pierścienie w których umieszcza się nadgarstki obu rąk osadzonego powinny edu.cossw.pl strona 12
znajdować się na wysokości bioder, w przedniej części tułowia. Przy zakładaniu tego pasa nie wolno powodować nadmiernego ucisku na jamę brzuszną. Na czas stosowania pasa obezwładniającego jednoczęściowego osadzonego umieszcza się w celi zabezpieczającej lub innym pomieszczeniu zapewniającym odosobnienie. Pas obezwładniający wieloczęściowy stosuje się w celu całkowitego nieruchomienia osadzonego. Na czas stosowania pasa obezwładniającego wieloczęściowego osadzonego umieszcza się w celi zabezpieczającej. W trakcie jego stosowania w nocy nie wydaje się pościeli. Aktualnie Służba Więzienna dysponuje jedynie pasem tzw. trzyczęściowym. 3.5. Kaftan bezpieczeństwa Kaftan bezpieczeństwa stosuje się w celu całkowitego unieruchomienia rąk osadzonego. Przy zakładaniu kaftana bezpieczeństwa należy ręce osadzonego usytuować w ten sposób, aby znajdowały się w przedniej części tułowia na wysokości pasa. Na czas jego stosowania pasa, osadzonego umieszcza się w celi zabezpieczającej, lub innym pomieszczeniu zapewniającym odosobnienie. Pamiętać należy, że założenie kaftana bezpieczeństwa nie może powodować nadmiernego ucisku na klatkę piersiową oraz utrudniać oddychania. 3.6. Kask ochronny Kask ochronny zakłada się osadzonemu w celu udaremnienia samookaleczenia głowy. Przed założeniem kasku ochronnego osadzony musi mieć wcześniej założony pas obezwładniający jednoczęściowy lub kaftan bezpieczeństwa. Kask ochronny należy założyć w taki sposób, aby nie powodował nadmiernego ucisku na żuchwę i szyję. Na czas stosowania tego środka osadzonego umieszcza się w celi zabezpieczającej. Nowością jest to, że kask ochronny może być stosowany, podobnie jak kajdanki, prowadnice, czy pas jednoczęściowy jako środek prewencyjny w trakcie doprowadzania lub konwojowania. 3.7. Pałki służbowe Pałkę służbową stosuje się w celu odparcia czynnej napaści albo pokonania oporu osadzonego lub innej osoby. Należy pamiętać, że podczas stosowania pałek służbowych zabrania się: 1) zadawania uderzeń i pchnięć pałką służbową w głowę, szyję oraz brzuch; 2) zadawania uderzeń rękojeścią pałki; 3) stosowania pałki służbowej wobec osadzonego lub innej osoby, której: założono kajdanki; założono prowadnice; edu.cossw.pl strona 13
założono kaftan bezpieczeństwa; unieruchomiono siatką obezwładniającą; zastosowano środek do obezwładniania za pomocą ładunku elektrycznego. W celu odparcia bezpośredniego zamachu na życie lub zdrowie ludzkie uderzenia i pchnięcia pałką służbową mogą być zadawane we wszystkie części ciała. 4. Odpowiedzialność funkcjonariuszy SW z tytułu niezgodnego z prawem stosowania środków przymusu bezpośredniego O bezprawności jakiegoś zachowania się mówimy wówczas, gdy jest ono niezgodne z obowiązującym prawem, tzn. gdy narusza nie tylko ustawę karną, ale i przepisy należące do innych gałęzi prawa. Zatem o bezprawności stosowania środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy SW powiemy, gdy naruszone zostaną obowiązujące w tym względzie normy, a konkretnie postanowienia ustawy o Służbie Więziennej oraz wydanych do niej przepisów wykonawczych. Z tego typu zachowaniem się będziemy mieć do czynienia, gdy: zastosowano przymus w formie nie przewidzianej przez przepisy (np. użyto środka innego, niż wymieniony w art. 19 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej); zastosowano środek przymusu bezpośredniego w przypadku innym niż przewidziany w ustawie o Służbie Więziennej, nie upoważniającym do jego zastosowania; zastosowano środek przymusu bezpośredniego niezgodnie z zasadami stosowania tychże środków. Następstwem bezprawnego zachowania się funkcjonariusza będzie jego odpowiedzialność dyscyplinarna lub karna. Funkcjonariusz będzie ponosił odpowiedzialność dyscyplinarną, albowiem użycie środków przymusu bezpośredniego w sposób niezgodny z prawem, będzie kwalifikowane jako naruszenie obowiązków służbowych. Konsekwencją stosowania niezgodnego z prawem środka przymusu bezpośredniego może być również fakt popełnienia przez funkcjonariusza przestępstwa. Najprawdopodobniej będziemy mieli do czynienia z przestępstwem nieumyślnym, albowiem zastosowanie środka przymusu bezpośredniego w niewłaściwy sposób jest z reguły wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa funkcjonariusza. W zależności od sposobu działania sprawcy, następstw czynu i innych okoliczności, zachowanie się funkcjonariusza może być zakwalifikowane m.in. jako: edu.cossw.pl strona 14
nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 Kodeksu Karnego); nieumyślne spowodowanie naruszenia czynności ciała lub roztrój zdrowia (art. 157 Kodeksu Karnego); nieumyślne spowodowanie śmierci (art.155 Kodeksu Karnego). Mając na uwadze powyższe należałoby włączyć, do tematów szkoleń wewnątrzzakładowych, w większym wymiarze problematykę dotyczącą prawidłowego stosowania środków przymusu bezpośredniego. Źródła prawa 1) Ustawa o Służbie Więziennej z dnia 9 kwietnia 2010 r. (Dz. U. Nr 79, poz.523). 2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2010 r. w sprawie stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz użycia broni palnej lub psa służbowego przez funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U. Nr 147 poz. 983). 3) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych SW. (Dz.U. Nr 194 poz.1902 z późn. zm). edu.cossw.pl strona 15