Omówienie wyników konsultacji społecznych projektu założeń projektu ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej

Transkrypt

1 Omówienie wyników konsultacji społecznych projektu założeń projektu ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej Projekt założeń został zamieszczony, zgodnie z wymogami art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.), w Biuletynie Informacji Publicznej na stronach internetowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych; w tym trybie nie zgłoszono uwag do projektu. Projekt założeń zamieszczono również w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji w zakładce Rządowy proces legislacyjny. W dniu 26 września 2012 r. projekt założeń został przyjęty przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Ponadto w ramach konsultacji społecznych projekt został przekazany do zaopiniowania następującym podmiotom: 1) Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka; 2) Stowarzyszeniu Amnesty International; 3) Fundacji Panoptykon; 4) Krajowej Radzie Komendantów Straży Miejskich i Gminnych; 5) Szefowi Kancelarii Sejmu; 6) Szefowi Biura Bezpieczeństwa Narodowego; 7) Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych; 8) Polskiemu Związkowi Pracodawców Ochrona, - omówienie zgłoszonych uwag i propozycji poniżej. Projekt założeń był przekazany do zaopiniowania również: 1) Krajowej Radzie Sądownictwa; 2) Prokuratorowi Generalnemu, podmioty te nie zgłosiły uwag do projektu. W ramach konsultacji społecznych projekt założeń przekazano do zaopiniowania też: 1) Rzecznikowi Praw Dziecka; 2) Rzecznikowi Praw Obywatelskich; 3) Polskiej Izbie Ochrony, - które to podmioty nie zajęły stanowiska w sprawie. 1

2 Helsińska Fundacji Praw Człowieka oraz Stowarzyszenia Amnesty International WW. organizacje podkreśliły, że w dalszych pracach nad projektem ustawy, kluczowa z punktu widzenia poszczególnych funkcjonariuszy objętych regulacją jest jej czytelność, jak również konieczność szczegółowego uzasadnienia projektu (z uwzględnieniem obecnych regulacji). Wskazano, że uprawnienia do używania środków przymusu bezpośredniego, zwanych dalej śpb, nie spełniają wymogu proporcjonalności i adekwatności (nie podano jednak konkretnych przykładów). Zastrzeżenia wzbudził także, katalog śpb, który w ocenie ww. organizacji, nie jest wystarczająco doprecyzowany, ponieważ brakuje m.in. definicji przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania za pomocą energii elektrycznej lub środków pirotechnicznych o właściwościach ogłuszających i olśniewających; kwestie te, w tym definicje, zostaną dookreślone w projekcie ustawy. W związku z uwagą dotyczącą zbyt szerokiego katalogu przypadków, w których możliwe będzie użycie przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania za pomocą energii elektrycznej, po ponownej weryfikacji, wyłączono możliwość użycia ww. środka w przypadku niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom. Ponadto w kontekście tej uwagi, zauważyć należy, że zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w projekcie założeń, uprawniony będzie mógł używać śpb adekwatnie do stopnia zagrożenia, kierując się wyborem środka o realnie najmniejszej dolegliwości. Przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, zgodnie z projektem założeń będą stosowane, jeżeli użycie innych środków przymusu bezpośredniego będzie niemożliwe, albo może okazać się nieskuteczne. W odniesieniu do uwagi dotyczącej ograniczenia możliwości jednoczesnego użycia różnych śpb oraz wskazania jakich śpb nie wolno łączyć, wyjaśnić należy, że ogólna zasada użycia śpb, zgodnie z którą W razie potrzeby można będzie użyć lub wykorzystywać jednocześnie różnych śpb, została przeniesiona z obecnie obowiązujących przepisów. Pamiętać należy, że podjęcie decyzji o zastosowaniu któregokolwiek z śpb ma na celu osiągnięcie konkretnego rezultatu, przy możliwie najmniejszej dolegliwości dla osoby, wobec której zostały one zastosowane. Od użycia odstępuje się, gdy cel został osiągnięty. Brak katalogu wyłączeń jednoczesnego użycia różnych śpb, wynika z potrzeby zachowania możliwości jak największej elastyczności stosowania takiego rozwiązania w celu osiągnięcia określonych celów. Wskazać, należy także, że w obecnie obowiązujących przepisach wyłączenie takie występuje w odniesieniu do pałki służbowej, której nie można stosować w przypadku, gdy zastosowano już kajdanki, prowadnicę, kaftan bezpieczeństwa, pas obezwładniający, siatkę obezwładniającą lub paralizator elektryczny. Wyłączenie takie zostało przeniesione na grunt projektu założeń: Będzie zabronione ( ) stosowanie pałki służbowej wobec osób, w stosunku do których użyto kajdanek, kaftana bezpieczeństwa, pasa lub siatki obezwładniającej lub wobec osób obezwładnionych wskutek użycia przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania za pomocą energii elektrycznej, z wyjątkiem dźwigni transportowych stosowanych przy użyciu pałki służbowej. 2

3 Fundacja Panoptykon Ww. organizacja zwróciła uwagę na potrzebę wnikliwej analizy uzasadniającej adekwatność i proporcjonalność przyznania konkretnym podmiotom uprawnień do używania określonych śpb w zestawieniu z ustawowymi zadaniami jakie te podmioty wykonują. Podniesiono również potrzeba szerszego uzasadnienia dopuszczalności zastosowania środków pirotechnicznych o właściwościach ogłuszających lub olśniewających, w szczególności w przypadku przeciwdziałania czynnościom zmierzającym do autoagresji osoby, czy ochrony porządku i bezpieczeństwa na obszarach lub obiektach chronionych. Zgłoszono także zastrzeżenia wobec przyznania Państwowej Straży Łowieckiej uprawnień do użycia pocisków niepenetracyjnych, a także chemicznych środków obezwładniających, stosowanych m.in. w celu pokonania biernego oporu osoby. W ocenie organizacji, pokonywanie biernego oporu nie jest związane z wykonywaniem zadań ustawowych tej formacji. Pojawiły się także wątpliwości co do adekwatności śpb, które maja służyć realizacji tych zadań (wskazać należy, że PSŁ nie posiada prawa do użycia pocisków niepenetracyjnych, również z opisu ogólnego tego śpb, nie wynika że pociski niepenetracyjne można będzie stosować do pokonania biernego oporu). Uzasadnienie w zakresie możliwości użycia chemicznych środków obezwładniających do pokonania biernego oporu zostanie przedstawione do projektu ustawy. Organizacja ta podniosła także potrzebę kompleksowego uregulowania problemu działań funkcjonariuszy po użyciu śpb, łącznie z możliwością pociągnięcia do odpowiedzialności za ewentualne przekroczenie uprawnień konkretnych osób, w szczególności wprowadzenie wymogu noszenia przez zamaskowanych funkcjonariuszy widocznych anonimowych znaków rozpoznawczych np. litery lub numery, umożliwiających późniejszą identyfikację (orzeczenie ETPC Hristovi przeciwko Bułgarii). Wskazać należy, że projekt założeń reguluje kwestię postępowania uprawnionych po użyciu śpb oraz broni palnej, w tym dokumentowanie (w projekcie ustawy obszar ten zostanie jeszcze doprecyzowany). Postulat wprowadzenia wymogu noszenia przez zamaskowanych funkcjonariuszy widocznych anonimowych znaków rozpoznawczych wydaje się pozostawać poza zakresem regulacji. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wniósł o wyeliminowania z konstrukcji określających otwarty katalog pozyskiwanych danych osobowych (użycie wyrazu w szczególności ) oraz enumeratywne wymienienie danych przetwarzanych na określoną okoliczność (np. imię i nazwisko osoby, wobec której użyto śpb), w celu tworzenia jednolitych rozwiązań w zakresie sposobu przetwarzania danych osobowych na wszystkich etapach ich przetwarzania oraz przez wszystkie podmioty, jak również tworzenia zamkniętych katalogów danych osobowych przetwarzanych na daną okoliczność. Uwaga została uwzględniona. 3

4 Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wniósł także o rozważenie zasadności uzupełnienia projektu o tryb (cel, osobę) weryfikowania użycia śpb w sposób adekwatny do danego zagrożenia lub do stosownego odesłania w tym zakresie. Wyjaśnić należy, że w części VII oraz XI projektu odniesiono się do sposobu postępowania po użyciu śpb i broni palnej, w tym wskazano na obowiązki jakie spoczywają na uprawnionym, przełożonym, w tym ustalenie, czy użycie lub wykorzystanie śpb nastąpiło zgodnie z prawem, a także obowiązek zawiadomienia organów ścigania w przypadkach wskazanych w projekcie założeń. Polski Związek Pracodawców Ochrona Wątpliwości Polskiego Związku Pracowników OCHRONA wzbudziły przypadki użycia śpb, tj. w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby oraz ochrony osób to działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia, wolności i nietykalności osobistej, ponieważ ustawa o ochronie osób i mienia nie przewiduje wolności jako przedmiotu ochrony. PZP Ochrona zgadza się z tym brzmieniem, lecz wymaga on zmiany treści ustawy o ochronie osób i mienia (proponuje się, aby kwestia ta została doprecyzowana w pracach nad projektem ustawy, wcześniejszy projekt założeń z lipca 2012 r. zmieniał w tym zakresie ustawę o ochronie osób i mienia, poprzez wprowadzenie nowej definicji ochrona osób - działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia, wolności i nietykalności osobistej przed bezprawnym zamachem ). Ww. organizacja wniosła także o przyznanie pracownikom ochrony możliwości użycia śpb w przypadku ochrony porządku i bezpieczeństwa na obszarach lub w obiektach chronionych, uzasadniając, że wewnętrzne służby ochrony wykonują zadania w zakresie zapobiegania zakłóceniom porządku na terenie jednostki oraz prawa do użycia broni palnej ( ) w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do ( ) zamachu, wskazując na art Kk Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonani, które jednak nie następuje. W ocenie organizacji powyższa definicja usiłowania nie może pozbawić branży ochrony użycia broni palnej w przypadku karalnego usiłowania. Z tego tytułu zapis ten jest niepotrzebny, ponieważ użycie broni w takim przypadku jest bezwzględnie konieczne. Podniesiono także, że zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 r. Projekt ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów tzw. ustawa deregulacyjna - w zakresie zmiany ustawy o ochronie osób i mienia, likwiduje licencje pracownika ochrony wprowadzając w to miejsce pojęcie kwalifikowanych pracowników ochrony. Wyjaśnienia wymaga, że w projekcie założeń, pracownikom ochrony przyznano uprawnienia adekwatne do obecnie posiadanych. Zgodzić się należy także, że w toku dalszych prac legislacyjnych, będzie należało zachować spójność, niniejszej regulacji z propozycjami zawartymi w projekcie ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów. 4

5 Krajowa Rada Komendantów Straży Miejskich i Gminnych, Zastępca Prezydenta Miasta Częstochowy Powyższe podmioty zaproponowały przyznanie strażnikom gminnym uprawnień do użycia siły fizycznej w postaci technik obezwładnienia, technik ataku, a także użycia pasa obezwładniającego oraz siatki obezwładniającej, uprzejmie przedstawiam, co następuje: Spośród ww. postulatów uwzględniono przyznanie strażnikom gminnym uprawnień w zakresie możliwości użycia siły fizycznej w postaci technik obezwładnienia. W odniesieniu do propozycji przyznania strażom gminnym prawa do użycia siły fizycznej w postaci technik ataku, wskazać należy, że w aktualnym stanie prawnym strażnik gminny używając siły fizycznej, nie zadaje uderzeń, chyba, że działa w obronie koniecznej albo w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub mienie. Zauważyć należy, że projekt założeń, nie pozbawia strażników (ani też innych uprawnionych) tego prawa. Wynika to z ogólnych zasad użycia siły fizycznej, gdzie wskazano, że używając siły fizycznej, nie będzie wolno zadawać uderzeń, chyba, że uprawniony będzie działał w celu odparcia zamachu na życie lub zdrowie własne lub innych osób albo mienie lub przeciwdziałania ucieczce. Wobec powyższego przyznanie uprawnień w zakresie możliwości użycia siły fizycznej w postaci technik ataku nie wydaje się konieczne. Odnosząc się do postulatu rozszerzenia uprawnień strażników gminnych o możliwość użycia pasa obezwładniającego, podkreślenia wymaga, że zgodnie z projektem założeń, użycie pasa obezwładniającego zostało obwarowane wieloma warunkami, m.in. użycie pasa obezwładniającego będzie mogło nastąpić, jeśli użycie innych środków przymusu bezpośredniego będzie niemożliwe lub może okazać się nieskuteczne, o jego użyciu będą mogły decydować tylko upoważnione do tego osoby, użycie tego środka nie będzie mogło utrudniać oddychania lub tamować obiegu krwi, jak również użycie pasa obezwładniającego w stosunku do nieletniego będzie wymagało niezwłocznego zapewnienia nieletniemu pomocy medycznej, a dalsze jego użycie uzależnione będzie od zaleceń osoby przeprowadzającej badania. Wobec powyższego wątpliwości budzi, czy środek ten mógłby być skutecznie stosowany przez strażników gminnych we wskazanych przypadkach (doprowadzenie osób nietrzeźwych do miejsc dla nich przeznaczonych), a przede wszystkim czy jest niezbędny do realizacji tych zadań. Podkreślenia wymaga także, że zgodnie z projektem założeń, co do zasady, kajdanki będzie zakładać się na ręce trzymane z tyłu (z wyjątkiem prewencyjnego użycia środków przymusu bezpośredniego lub gdy w ocenie uprawnionego prawdopodobieństwo podjęcia próby ucieczki, czynnego oporu lub wystąpienia zachowania mogącego zagrozić życiu, zdrowiu lub mieniu będzie nieznaczne). Powyższe powinno zatem wyeliminować zagrożenie agresywnych i autoagresywnych zachowań. 5

6 Również, rozszerzenie uprawnień strażników gminnych o prawo do użycia siatki obezwładniającej, nie wydaje się niezbędne do realizacji nałożonych na tę formację zadań, zwłaszcza, że nie wskazano powodów dla których straż gminna powinna być uprawniona do używania tego środka przymusu bezpośredniego w wymienionych przypadkach. W odniesieniu do argumentu wskazującego, że siatka obezwładniająca stanowiłaby skuteczne zabezpieczenie przed skutkami agresywnych zwierząt, wskazania wymaga, że zgodnie z ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, z późn. zm.), zadania realizowane przez straże gminne polegają na odebraniu właścicielowi zwierzęcia, w przypadkach niecierpiących zwłoki, gdy dalsze jego pozostawanie u dotychczasowego właściciela lub opiekuna zagraża życiu lub zdrowiu zwierzęcia, oraz zawiadomienie o tym niezwłocznie wójta (burmistrza, prezydenta miasta), celem podjęcia decyzji w przedmiocie odebrania zwierzęcia. Trudno zgodzić się, aby powyższe zadanie w sposób wystarczający uzasadniało przyznanie strażnikom gminnym prawa do użycia siatki obezwładniającej. Podkreślenia wymaga także, że zgodnie z projektem założeń, siatkę obezwładniającą będzie można stosować, gdy użycie innych środków przymusu bezpośredniego będzie niemożliwe lub może okazać się nieskuteczne. Szef Kancelarii Sejmu Uwagi zgłoszone przez Szefa Kancelarii Sejmu, dotyczyły w szczególności zakresu uprawnień Straży Marszałkowskiej. Postulowano o rozszerzenie katalogu przypadków użycia śpb przez Straż Marszałkowską o przypadek zatrzymania osoby, udaremnienia ucieczki lub pościgu za osobą, uzasadniając, że w obecnym stanie prawnym strażnik SM ma prawo zatrzymywać osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia, a także w sposób rażący naruszające porządek publiczny. Podniesiono także potrzebę rozszerzenia uprawnień SM o prawo do użycia lub wykorzystania broni palnej. Powyższe uwagi zostały omówione i częściowo - uwzględnione podczas międzyresortowej konferencji uzgodnieniowej. W odniesieniu do proponowanej zmiany art. 128 ustawy o Biurze Ochrony Rządu, obejmującej w szczególności kwestie: wymogów kwalifikacyjnych i trybu przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego do Straży Marszałkowskiej, treści upoważnień do wydania aktów wykonawczych do ustawy, a także wykonywania czynności służbowych przez strażnika w ubiorze innym niż umundurowanie, wskazać należy, że kwestie te pozostają poza zakresem regulacji. Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Biuro Bezpieczeństwa Narodowego podniosło potrzebę doprecyzowania nakazu, zgodnie z którym użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą 6

7 szkodę osobie, przeciwko której użyto broni palnej. Podkreślone zostało, że intencją Biura nie jest podważanie ogólnego sensu ww. zasady, ale sformułowanie na tyle precyzyjnej i jednoznacznej normy, aby funkcjonariusz używając broni w sytuacjach przewidzianych ustawą, nie miał wątpliwości w jaki sposób jej użyć. W sytuacjach wyjątkowych, w szczególności w przypadku działań o charakterze terrorystycznym wprowadzenie wyraźnej normy umożliwiającej oddanie przez funkcjonariusza strzału bez wiązania się zasadą wyrządzenia jak najmniejszej szkody osobie przeciwko której użyto broni palnej, w opinii BBN -wydaje się konieczne. Rozwiązanie takie pozwoliłoby na efektywniejsze działania funkcjonariuszy w ratowaniu życia ludzkiego zagrożonego najpoważniejszymi działaniami przestępczymi. Nie bez znaczenia pozostaje tu, w opinii BBN, także efekt prewencyjny takiego działania. Powyższa uwaga nie została uwzględniona. Przede wszystkim wskazać należy, że proponowana zasada jest ogólną dyrektywą, jaką należy kierować się przy użyciu broni palnej. Zasada ta koreluje z Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2002 r. (sygn. K 36/00) oraz z art. 2 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z późn. zm.), gdzie zostały określone okoliczności usprawiedliwiające użycie siły mogącej spowodować, jako niezamierzone następstwo, pozbawienie życia. Wydaje się także, że określenie, iż użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której broń palna zostanie użyta, powoduje że uprawniony nie jest bezwarunkowo związany zasadą wyrządzania jak najmniejszej szkody. 7