Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2017 rok BYDGOSZCZ

Załącznik do Uchwały Nr XXXVIII/742/16 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 28 grudnia 2016 r. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na 2017 rok BYDGOSZCZ

SPIS TREŚCI A. WSTĘP.................................................... 3 B. DIAGNOZA STANU PROBLEMÓW.............................. 4 I. Wybrane zagadnienia w liczbach problem alkoholizmu............ 4 II. Diagnoza stanu problemów uzależnień w kontekście lokalnym....... 9 III. Wybrane zagadnienia w liczbach problem narkomanii............ 30 C. ZADANIA WYNIKAJĄCE Z USTAWY O WYCHOWANIU W TRZEŹWOŚCI I PRZECIWDZIAŁANIU ALKOHOLIZMOWI ORAZ USTAWY O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII............................. 45 D. CELE, ZADANIA, WSKAŹNIKI I ŚRODKI FINANSOWE NA REALIZACJĘ MIEJSKIEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII................................................ 48 I. Prowadzenie terapii osób uzależnionych i członków ich rodzin. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem................. 48 II. Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe i narkomanii, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie............................ 49 III. Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo wychowawczych i socjoterapeutycznych......................... 49 IV. Wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych i narkomanii...... 50 V. Wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej.................................. 51 VI. Podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii........... 51 E. ADRESACI PROGRAMU I PODMIOTY BIORĄCE UDZIAŁ W JEGO REALIZACJI.................................................. 52 F. INFORMACJE DODATKOWE.................................... 53 2

A. WSTĘP Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii jest adresowany do całej społeczności Bydgoszczy ze szczególnym uwzględnieniem młodego pokolenia. Ma służyć zmniejszaniu szkód społecznych i ekonomicznych związanych z używaniem i nadużywaniem środków psychoaktywnych, ochronie rodzin dotkniętych problemem uzależnień przed marginalizacją społeczną. Nade wszystko ma służyć przygotowaniu dzieci i młodzieży do trzeźwego, zdrowego życia, w którym będą oni zdolni tworzyć dobrobyt, wartości rodzinne oraz społeczne. Wśród różnych problemów społecznych, te związane z używaniem środków psychoaktywnych są jednymi z trudniejszych do rozwiązywania. Wynika to przede wszystkim z ich rozmiarów, złożoności oraz kosztów społecznych i ekonomicznych. Polski model rozwiązywania problemów uzależnień zakłada, iż większość kompetencji i środków finansowych jest zlokalizowanych na poziomie samorządów gmin, które na mocy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii uzyskały kompetencje do rozwiązywania problemów uzależnień w społecznościach lokalnych. Gminy, z racji dysponowania największą wiedzą o problemach swoich społeczności, a także o dostępnych zasobach mogą tym samym przedsięwziąć środki zaradcze oraz naprawcze skierowane do lokalnej społeczności. Podstawą prawną działań związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych jest ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 roku.. Artykuł 11 1 ustawy wskazuje gminom źródła pozyskiwania środków finansowych na realizację zadań. W celu pozyskania dodatkowych środków na prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych gminy pobierają opłatę za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Opłata ta stanowi dochód gminy, który w całości jest przekazywany na realizację ww. zadań. Zgodnie z art. 18 2 cytowanej ustawy dochody z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych wykorzystywane będą na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz Gminnych Programów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, i nie mogą być przeznaczane na inne cele.. Oznacza to, że środki pochodzące z opłat są ściśle powiązane z finansowaniem zadań gminnego programu i nie można ich wykorzystać na inne zadania, nie mające z nim merytorycznego związku. W związku z ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii w zasadniczy sposób zmienił się zakres zadań, na które przeznacza się środki finansowe pochodzące z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. W związku z powyższym zaistniała możliwość finansowania zadań nie tylko z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi, ale również przeciwdziałania narkomanii. Podstawowymi priorytetami działań skierowanych na przeciwdziałanie uzależnieniom jest zapobieganie powstawaniu nowych problemów, zmniejszenie rozmiarów tych, które aktualnie występują oraz zwiększenie zasobów niezbędnych do radzenia sobie z już istniejącymi problemami. Profilaktyka i przeciwdziałanie uzależnieniom realizowane będzie przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, oświatowo- 3

wychowawczej i zdrowotnej w szczególności poprzez działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i zapobiegawczą, leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych, ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych w tym zakresie. Rozpowszechniające się używanie środków psychoaktywnych ma przyczyny wielowymiarowe, a szkody z tym związane obserwowane są w różnych sferach życia społecznego, dlatego powyższy program ma charakter interdyscyplinarny i wielopodmiotowy. B. DIAGNOZA STANU PROBLEMÓW. I. Wybrane zagadnienia w liczbach problem alkoholizmu. Diagnoza postaw społecznych wobec problemów alkoholowych w Polsce. Na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zrealizowano ogólnopolskie badania ankietowe na reprezentacyjnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski pn.: Substancje psychoaktywne postawy i zachowania. Jedną z istotnych kwestii poruszonych w tym badaniu była ocena ważności różnych problemów społecznych dokonywana przez respondentów z dwóch różnych perspektyw z perspektywy całego kraju oraz miejscowości, w której mieszkają. Ankietowani zostali poproszeni o ocenę ważności, na pięciostopniowej skali, czternastu problemów społecznych: przestępczość gospodarcza, przestępczość pospolita, narkomania, zanieczyszczenie środowiska, alkoholizm, kryzys moralny, zły stan zdrowia społeczeństwa, spadek stopy życiowej, sytuacja mieszkaniowa, przemoc w rodzinie, przemoc i agresja na ulicach, picie alkoholu przez młodzież, bezrobocie, AIDS. Następnie proszono ich o wybór jednego problemu ich zdaniem najważniejszego. Wyniki badań pokazały, iż w skali kraju Alkoholizm pojawia się na piątym miejscu pod względem odsetki osób traktujących dany problem jako bardzo ważny (51,6%) oraz na czwartym miejscu wśród problemów najważniejszych 5,6%. Picie alkoholu przez młodzież jako problem poddany pod ocenę badanych został uznany za bardzo ważny przez 53,4% badanych (czwarte miejsce), jednak tylko niespełna 1,6% (dwunaste miejsce) było skłonnych uznać go za problem najważniejszy. Nieco inaczej wygląda rozkład odpowiedzi dotyczących najważniejszych problemów społecznych w społecznościach lokalnych. Alkoholizm jako problem społeczny znalazł się na piątym miejscu 40,5% ocen bardzo ważny, a 7,3% respondentów uznało go za problem najważniejszy umiejscawiając go na trzecim miejscu. Inną bardzo ważną sprawą poddaną analizie badawczej była kwestia orientacji badanych w zakresie dostępności różnych form pomocy osobom uzależnionym od 4

alkoholu. Na pytanie o to, czy respondenci wiedzieliby gdzie można szukać pomocy dla osoby z problemem alkoholowym 72,0% badanych odpowiedziało twierdząco. Wynik ten jest o ponad 1/5 wyższy niż uzyskany w 1998 r., kiedy to 58,8% potwierdziło swoje kompetencje w tym zakresie. Porównanie wyników z 1998 r. z najnowszymi, ilustruje istotne sukcesy prowadzonej w ostatnich latach głównie przez samorządy gminne oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych edukacji publicznej w tym względzie. Jednym z decydujących czynników wpływających na decyzję o zwróceniu się po pomoc jest przekonanie, że może być ona skuteczna. Tylko 12,9% badanych uważa, że uzależnienie od alkoholu jest nieuleczalne, a 50,8% zdecydowanie odrzuca ten pogląd. Trzeba dodać, że 40,2% badanych jest zdania, że w ostatnich latach zwiększyła się skuteczność leczenia odwykowego. W 1998 r. z takim poglądem zgodziło się o 15% ankietowanych mniej niż obecnie (34,3%). Oznacza to istotny wzrost odsetka badanych przekonanych o poprawie efektywności terapii osób uzależnionych od alkoholu. Obraz ten coraz wyraźniej odbiega od dominującego w latach poprzednich pesymizmu terapeutycznego, który mógł odwodzić znaczną część potencjalnych pacjentów od decyzji podjęcia leczenia lub przynajmniej dostarczać samousprawiedliwienia dla trwania w nałogu. Ważnym czynnikiem zgłaszalności do leczenia wydają się też być postawy społeczne wobec osób, które trud leczenia podjęły. Na pytanie o to, czy alkoholik, który przestał pić zasługuje na wiele szacunku twierdząco odpowiedziało aż 89,2% badanych, w tym 53,1% zdecydowanie. Szacunkowe zestawienie ilości osób, których dotyczą problemy uzależnień: Osoby uzależnione od alkoholu ok. 2% populacji Dorośli żyjący w otoczeniu ok. 4% alkoholika (współmałżonkowie, populacji rodzice) Dzieci wychowujące się w ok. 4% rodzinach alkoholików populacji Osoby pijące szkodliwie ok. 5% - 7% Ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym populacji 2/3 osób dorosłych i 2/3 dzieci z tych rodzin Osoby uzależnione od narkotyków ok. 0,2% populacji Polska 38,6 mln ok. 800 tys. ok. 1,5 mln ok. 1,5 mln Bydgoszcz ok. 330 tys. ok. 6,6 tys. ok. 13,2 tys. ok. 13,2 tys. ok. 2-2,5 mln ok. 16.5-23.1 tys. razem ok. 2 razem ok. mln osób 17 tys. osób dorosłych i dorosłych i dzieci dzieci ok. 80 tys. ok. 660 osób Dane statystyczne Spożycie alkoholu w Polsce po okresie dużego wzrostu w latach 1989/92, gdy globalna konsumpcja osiągnęła poziom 10-11 litrów stuprocentowego alkoholu na jednego mieszkańca, pod koniec lat dziewięćdziesiątych zmniejszyła się do poziomu 5

ok. 7 litrów. Szacunki te uwzględniają również spożycie nie rejestrowane, jednakże w ostatnich latach nastąpił ponowny wzrost konsumpcji do poziomu 8-10 litrów czystego alkoholu na jednego mieszkańca. W 2005 roku nastąpił niewielki spadek spożycia alkoholu w Polsce. Po tym okresie notuje się ponowny systematyczny wzrost spożycia i minimalny jego spadek w roku 2009.W ostatnich latach spożycie alkoholu sięga niespełna 9.5 litra. Spożycie alkoholu w litrach na jednego mieszkańca (według GUS): Lata Wyroby spirytusowe (100% alkoholu) Spożycie w litrach na jednego mieszkańca Wino i miody pitne Wino i miody pitne w przeliczeniu na 100% Piwo alkoholu Piwo w przeliczeniu na 100% alkoholu 2002 1,7 11,2 1,34 70,7 3,89 2003 2,4 11,3 1,36 74,8 4,10 2004 2,5 10,6 1,27 82,0 4,51 2005 2,5 8,6 1,03 80,7 4,44 2006 2,7 9,1 1,09 90,8 5,0 2007 3 8,9 1,07 93,4 5,14 2008 3,4 8,2 0,98 94,4 5,19 2009 3,2 7 0,84 91,2 5,02 2010 3,2 7 0,84 90,5 4,98 2011 3,3 6,4 0,77 94,3 5,19 2012 3,0 5,9 0,71 99,2 5,46 2013 3,6 5,8 0,67 97,7 5,37 2014 3,2 6,3 0,76 98,9 5,44 2015 3,2 6,3 0,76 99,1 5,45 Wino i miody pitne zawierają 12% alkoholu; piwo zawiera 5.5% alkoholu Na poniższym wykresie przedstawiono łączne średnie spożycie alkoholu na jednego mieszkańca wyrażone w litrach 100% alkoholu. Ocenia się (na podstawie badań), iż w roku 2003 w następstwie obniżenia stawek podatku akcyzowego (o 30%) i w konsekwencji spadku cen napojów spirytusowych notowało się wzrost spożycia tych wyrobów w odniesieniu do pozostałych. Tendencja wzrostowa trwała do 2008 roku i po minimalnym spadku spożycia ponownie zanotowano wzrost. 6

Spożycie 100% alkoholu na mieszkańca 10 9,5 9 8,5 8 8,28 7,97 8,79 9,21 9,58 9,06 9,02 9,25 9,16 9,67 9,4 9,41 7,5 7 6,5 6 5,5 5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Rok Zmianom podlega również struktura spożywanych napojów alkoholowych. Z danych GUS wynika, iż coraz bardziej widoczny jest spadek spożycia wina oraz miodów pitnych na rzecz piwa. W porównaniu do roku 2000 udział wina i miodów w łącznym spożyciu napojów alkoholowych obniżył się o ponad połowę. Widoczny jest również wzrost spożycia napojów spirytusowych. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 51,5 55 56,13 52,2 54,47 55,7 56,9 55,8 54,2 55,4 55,2 56,2 59,54 55,7 57,9 57,9 20,2 19,2 19,34 17,3 15,34 12,9 12,4 11,6 10,3 9,3 9,3 8,4 7,2 7,72 8 8 28,3 25,8 24,53 30,5 30,19 31,4 30,7 32,6 35,5 35,3 35,5 35,4 32,74 37,2 34,1 34 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Wyroby spirytusowe Wino Piwo 7

Struktura spożycia napojów alkoholowych w procentach w przeliczeniu na 100% alkoholu w latach 2000-2015 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Wyroby spirytusowe 28,3% 25,8% 24,53% 30,5% 30,19% 31,4% 30,7% Wino i miody pitne 20,2% 19,2% 19,34% 17,3 % 15,34% 12,9% 12,4% Piwo 51,5% 55,0% 56,13% 52,2% 54,47% 55,7% 56,9% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 32,6% 35,50% 35,30% 35,5% 35,7% 32,74% 37,2% 34,1% 34,00% 11,6% 10,30% 9,30% 9,3% 8,3% 7,72% 7,2% 8,0% 8,00% 55,8% 54,20% 55,40% 55,2% 56,0% 59,54% 55,7% 57,9% 57,90% Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS Przyjmuje się założenia, iż w jednym litrze piwa zawartych jest 5,5% alkoholu, natomiast w jednym litrze wina (miodu pitnego) zawartych jest 12% alkoholu. Niekorzystnym zjawiskiem jest znaczny wzrost spożycia alkoholu wśród kobiet i młodzieży. Straty ekonomiczne związane z nadużywaniem alkoholu szacuje się w różnych krajach w wysokości do 5 % globalnego produktu narodowego brutto. Szkody wynikające z nadużywania alkoholu występują w bardzo różnych obszarach polskiej rzeczywistości. Nie można ich uniknąć, ale można zmniejszyć ich rozmiary i dotkliwość. Z raportu Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego wynika, iż średnie spożycie alkoholu w Polsce w przeliczeniu na czysty alkohol jest poniżej średniej europejskiej wynoszącej 10,7 litrów. Raport podsumowuje stan zdrowia Polaków, także w kontekście innych krajów europejskich. Zbliżony do innych krajów regionu jest również odsetek abstynentów (24%). Pod względem spożycia alkoholu Polska zajmuje 19. miejsce w Europie. Liderami spożycia są mieszkańcy Luksemburga, Czech i Łotwy. Powyżej unijnej średniej piją mieszkańcy krajów zachodnich: Francji, Austrii i Niemiec. Co ważne, jak pokazują inne dane WHO Polacy nie tylko piją poniżej europejskiej średniej, ale również rzadziej nadużywają alkoholu niż Czesi, Duńczycy, Niemcy czy Brytyjczycy. W Polsce do ryzykownego spożywania alkoholu przyznało się 19,3% mężczyzn i 2,4% kobiet, co daje nam 6 miejsce od końca na 20 porównywanych krajów. 8

II. Diagnoza stanu problemów uzależnień w kontekście lokalnym. Negatywne zjawiska dotykające rodzinę pomoc społeczną na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w tym z powodu występującego alkoholizmu. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej współdziała z innymi podmiotami m.in. organizacjami pozarządowymi, Bydgoskim Ośrodkiem Rehabilitacji, Terapii Uzależnień i Profilaktyki BORPA, szkołami, sądem rodzinnym na rzecz tych środowisk. Rozwiązywanie problemów alkoholowych środowisk to podejmowanie przez MOPS działań, które są ukierunkowane na osoby uzależnione od alkoholu oraz ich rodziny i mają doprowadzić do zmniejszenia rozmiarów problemów, jakie niesie ze sobą nadużywanie alkoholu. Alkoholizm występujący w środowiskach nie jest zjawiskiem jednolitym, gdyż towarzyszą temu problemy takie jak: ubóstwo, bezrobocie, bezdomność, bezradność w prowadzeniu gospodarstwa domowego, a nawet przemoc. Wśród podopiecznych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Bydgoszczy w 2015 roku problem alkoholowy stał się powodem rozważania szeroko rozumianej pomocy dla 395 środowisk, natomiast z uwagi na występowanie problemu narkomanii 34 środowiska. W poniższej tabeli zestawiono ilość środowisk objętych pomocą w analogicznych okresach wg. poszczególnych lat. Rok Problem alkoholowy Problem narkotykowy I X 2005 r. 572 9 I X 2006 r. 448 15 I X 2007 r. 505 26 I X 2008 r. 405 11 I X 2009 r. 470 11 I X 2010 r. 425 15 I X 2011 r. 411 20 I X 2012 r. 415 16 I X 2013 r. 406 25 I X 2014 r. 479 36 I X 2015 r. 335 30 I - X 2016 r. 346 23 9

600 500 400 300 Alkoholizm 200 100 0 2005 2007 2009 2011 2013 2015 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Narkomania Negatywne zjawiska z zakresu naruszenia porządku i bezpieczeństwa. Prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu funkcjonariusze Komendy Miejskiej Policji w Bydgoszczy odnotowali przypadki prowadzenia pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości (przestępstwa z art. 178 a 1 KK oraz art. 87 1,1a,2) w następujących ilościach: Rok 2013 2014 2015 2016 (01.09) Ilość przypadków 744 1141 855 502 10

1200 1000 800 600 400 Liczba kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu 200 0 Należy zauważyć, iż w 2006 nastąpiło znaczne zaostrzenie przepisów karnych obejmujących taki czyn. Jazda samochodem w stanie nietrzeźwości jest przestępstwem. Z informacji statystycznych wynika, iż mniej kierowców kieruje po spożyciu alkoholu, niestety ilości nadal oscylują powyżej 800 osób. Ilość sprawców przestępstw będących pod wpływem alkoholu: Rok 2013 2014 2015 2016 01.09 Ilość przypadków 624 866 968 848 11

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2013 2014 2015 2016 Liczba sprwców przestępstw będących pod wpływem alkoholu. Przestępstwa z zakresu przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii: Rok 2013 2014 2015 od 01. do 09.2016 r. Wszczęte 326 469 477 342 Stwierdzone 628 631 586 652 Przemoc w rodzinie w poszczególnych latach zarejestrowano następujące ilości interwencji związanych z przemocą domową, której sprawcy znajdowali się pod wpływem alkoholu. Rok 2013 2014 2015 09.2016 Ilość przypadków 333 485 527 408 W łącznej liczbie interwencji przeprowadzonych w 2014 roku jej sprawcami było 485 osób znajdujących się pod wpływem alkoholu a w 2015 roku takich osób było 527. W okresie od stycznia do września 2016 roku odnotowano już 408 osób sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu. Z informacji przekazanych przez Policję wynika, iż ponad 50% sprawców przemocy to osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu. Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Bydgoszczy 12

W 2010 roku nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nałożyła na gminy obowiązek tworzenia zespołów interdyscyplinarnych, zaliczając jednoznacznie ich tworzenie do zadań własnych gminy. W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych, kuratorzy, prokuratorzy, a także przedstawiciele innych podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie do zadań zespołu należy w szczególności : diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie; podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku; inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie; rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym; inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. Ilość spraw zrealizowanych przez Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Bydgoszczy w latach 2011-2015 w podziale na instytucje inicjujące wszczęcie postępowania procedury Niebieska karta. ROK POLICJA POMOC SPOŁECZNA OŚWIATA SŁUŻBA ZDROWIA MKRPA RAZEM 2011 71 12 2 0 0 85 2012 371 36 12 1 1 421 2013 494 41 16 6 1 558 2014 613 26 7 3 0 649 2015 623 32 12 6 5 683 (4 NK z innych gmin) 800 700 600 500 400 300 200 100 85 421 558 649 683 2011 2012 2013 2014 2015 0 razem Jak wynika z powyższych danych procedura Niebieska Karta stosowana jest z roku na rok coraz częściej. Nowy system przeciwdziałania przemocy w rodzinie 13

w Bydgoszczy dzięki licznym szkoleniom i włączeniu w działania nowych grup zawodowych spowodował utworzenie swego rodzaju koalicji na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2015r. upoważnione służby sporządziły na terenie Bydgoszczy 679 Niebieskich Kart (średnio 57 Karty miesięcznie), które zostały następnie przesłane do Przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego. Celem dogłębnego rozpoznania sytuacji rodziny i zaistniałych problemów oraz ustalenia planu pomocy rodzinie Zespół powoływał Grupy Robocze, w skład których wchodzili przedstawiciele pomocy społecznej, policji oraz wg potrzeb oświaty, służby zdrowia, zespołów kuratorskich. Łącznie w 2015 roku powołano na terenie Bydgoszczy 542 Grupy Robocze (w niektórych środowiskach, w celu dokumentowania kolejnych sytuacji przemocy domowej - sporządzono kolejną Niebieską Kartę, co nie skutkowało powoływaniem kolejnej Grupy Roboczej). Działania podejmowane przez służby w ramach prac Grup Roboczych koncentrowały się na wyjaśnieniu sytuacji rodziny a następnie na udzielaniu informacji dot. dostępnych form pomocy, kierowaniu do specjalistów z wybranych dziedzin (m.in. psycholog, psychiatra, prawnik), monitoringu środowiska poprzez wizyty, kierowaniu wniosków o obowiązkowe podjęcie leczenia odwykowego w związku z nadużywaniem alkoholu, w przypadku podejrzenia występowania przestępstwa na motywowaniu do podjęcia kroków prawnych, wyjaśnieniu procedur i pomocy w samym działaniu. Pracę Grup Roboczych koordynowali Kierownicy poszczególnych Rejonowych Ośrodków Pomocy Społecznej w Bydgoszczy. Grupy Robocze przesyłały do Przewodniczącego Zespołu co 3-miesięczne sprawozdania z podjętych działań wraz z wnioskami dot. zasadności kontynuacji lub zakończenia procedury. Każdą sprawę ostatecznie rozpatrywał na swoich posiedzeniach Zespół Interdyscyplinarny i sporządzany był stosowny protokół z podjętych decyzji, o czym instytucje biorące udział w procedurze były pisemnie informowane. W 2015 roku podjęto decyzję o zakończeniu 627 procedur Niebieskiej Karty 503 procedur z tyt. ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy oraz 124 procedur z tyt. rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. Porównanie ilości wystawionych NK i ilości wszczętych procedur w latach 2011-2015 (bez jednostek zewnętrznych) 14

Zestawienie ilościowe dot. procedury Niebieska Karta realizowanej na terenie Bydgoszczy w I półroczu 2016 roku Służba sporządzająca dokument Niebieska Karta Ilość wystawionych Kart policja 301 pomoc społeczna 15 oświata 5 MKRPA 3 służba zdrowia 2 razem: 326 Punkt Pomocy Osobom Nietrzeźwym. Punkt Pomocy Osobom Nietrzeźwym. Punkt działa przy schronisku dla bezdomnych mężczyzn przy ul. Fordońskiej 422. Prowadzi ją Polski Komitet Pomocy Społecznej. Punkt Pomocy Osobom Nietrzeźwym usytuowany jest w odrębnym budynku, składa się z: 6 pokoi dla osób nietrzeźwych przebywających w placówce, 2 odrębnych łazienek, ambulatorium, gabinetu lekarskiego, dyżurki, pomieszczenia depozytowego, poczekalni-przebieralni. PPON przejął obowiązki zlikwidowanej Izby Wytrzeźwień, świadczy pomoc osobom uzależnionym i nietrzeźwym w szczególności osobom bezdomnym. Prowadzenie placówki jest zgodne z wymogami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 04 lutego 2004 roku w sprawie trybu doprowadzania, przyjmowania i zwalniania osób w stanie nietrzeźwości oraz organizacji izb wytrzeźwień i placówek utworzonych lub wskazanych przez jednostkę samorządu terytorialnego. Punkt Pomocy Osobom Nietrzeźwym czynny jest całodobowo we wszystkie dni tygodnia, posiada 18 miejsc dla osób w stanie nietrzeźwym. Podstawą przyjęcia do PPON osoby nietrzeźwej, zakłócającej ład i porządek publiczny lub osoby agresywnej będącej po spożyciu alkoholu lub innej substancji odurzającej jest doprowadzenie takiej osoby do placówki przez Policję lub Straż Miejską. Doprowadzone osoby nietrzeźwe po przebadaniu przez lekarza zostają zakwalifikowane bądź nie zakwalifikowane do przebywania w PPON. Osoby nie zakwalifikowane ze względu na zły stan zdrowia lub zagrożenie życia zostają odesłane do placówek służby zdrowia. Osoby pozostające w PPON mają zapewnioną opiekę lekarską oraz zabezpieczony zostaje ich depozyt finansowy i rzeczowy. Celem placówki jest zapewnienie całodobowego funkcjonowania punktu pomocy dla osób w stanie nietrzeźwym, często ratującego utratę zdrowia lub życia. Ponadto udzielanie nietrzeźwym świadczeń sanitarno-higienicznych, dezynfekcja, zapewnienie odzieży zastępczej. Utrzymanie w gotowości ambulatorium medycznego, świadczenie pomocy medycznej zarówno dla podopiecznych PPON jak również podopiecznych Centrum Pomocy dla Bezdomnych Mężczyzn. 15

Kolejnym celem placówki jest informowanie nietrzeźwych o możliwościach skorzystania ze świadczeń oferowanych przez pomoc społeczną, informowanie o szkodliwości nadużywania alkoholu, motywacja do podjęcia leczenia odwykowego, współpraca z Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, współpraca z placówkami lecznictwa odwykowego a także z innymi organizacjami mającymi na celu przeciwdziałanie problemom alkoholowym i ich skutkom. Do realizacji zadania oraz bezpośredniego sprawowania nadzoru nad realizacją zadania zaangażowany jest zespół składający się z: kierownika placówki, pracownika administracyjno-księgowego, 10 lekarzy, 5 depozytariuszy, 4 opiekunów osób nietrzeźwych oraz terapeuty. Od 1 stycznia do 30 września 2016 roku do PPON zostały doprowadzone 3.554 osoby. Przyjęto 3.380 osób. Osoby przebywające w Izbie Wytrzeźwień oraz Punkcie Pomocy Osobom Nietrzeźwym średnia miesięczna liczba osób przebywających w Izbie Wytrzeźwień oraz PPON wynosiła odpowiednio: 2002 rok - 531 osób, 2003 rok - 576 osób, 2004 rok 594 osoby, 2005 rok - 700 osób, 2006 rok 775 osób, 2007 rok 805 osób, 2008 rok 740 osoby, 2009 rok 677 osób, 2010 rok 453 osoby, 2011 rok 475 osób, 2012 rok 442 osoby, 2013 rok 358 osób, 2014 rok 362 osoby 2015 rok 369 osób. 16

800 700 600 775 805 740 694 677 576 594 531 500 400 300 200 100 453 475 442 358 362 369 0 Średnia liczba osób w miesiącu 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Biorąc pod uwagę analogiczne okresy z lat 2002 2007 roku zauważalny jest stały wzrost liczby osób dowożonych do Izby Wytrzeźwień, który na przestrzeni analizowanego okresu wyniósł ponad 40%. W kolejnych latach nastąpił spadek ilości osób dowiezionych do Izby Wytrzeźwień oraz PPON. Liczba osób przebywających w Izbie Wytrzeźwień oraz PPON w poszczególnych latach w analogicznych okresach styczeń październik: 2002 r. 5321 2003 r. 5737 2004 r. 5941 2005 r. 6923 2006 r. 7707 2007 r. 8021 2008 r. 7401 2009 r. 6769 2010 r. 3291 (od 19.04 do 30.11.2010) 2011 r. 4394 2012 r. 3671 2013 r. 3499 2014 r. 3123 2015 r. 3733 2016 r. - 3726 17

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Przeważającą ilość wśród osób zatrzymanych do wytrzeźwienia stanowili mężczyźni. Dużą grupę stanowiły osoby rejestrowane. Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Zgodnie z przepisami ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, do zadań komisji należy: 1. Podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego w tym: a. przyjęcia zgłoszenia o przypadku wystąpienia nadużywania alkoholu z jednoczesnym wystąpieniem przesłanek, o których mowa w art.24 wymienionej ustawy; b. wezwania na rozmowę osoby, co do której wpłynęło zgłoszenie o wystąpieniu przesłanek o których mowa w lit.a. i pouczenia jej o konieczności zaprzestania działań wymienionych w tymże art. 24 ustawy i poddania się leczeniu odwykowemu. c. skierowania wskazanej osoby na badanie przez biegłych w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia i wskazanie zakładu leczniczego. d. przygotowania dokumentacji do sądu wraz z opinią wydaną przez biegłych sądowych, i złożenia wniosku o wszczęcie postępowania do właściwego sądu rejonowego wraz z dokumentacją uzasadniającą potrzebę zastosowania leczenia w zakresie uzależnienia od alkoholu. 2. Na mocy art. 18 ust.8 uwt. członkowie Komisji prowadzili kontrole i oględziny placówek sprzedaży, związane z przestrzeganiem zasad i warunków korzystania z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. 3. Kolejnym ważnym z punktu widzenia realizacji zadań określonych w przepisach ustawy (uwt), jest wydawanie opinii dotyczących zgodności lokalizacji punktu sprzedaży napojów alkoholowych z warunkami określonymi w Uchwale Nr V/50/03 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 29 stycznia 2003 roku ze zm. w sprawie zasad usytuowania miejsc sprzedaży napojów alkoholowych (z póź.zm.) 18

4. Innym nie mniej istotnym zadaniem Komisji jest realizowanie obowiązków zawartych w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) i wydanym z jej upoważnienia rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta" (Dz.U. z 2011 r., Nr 209, poz. 1245). W wymienionym zakresie MKRPA zainicjowała ogółem w 2015 r. 4 procedury Niebieska Karta. Do zadań MKRPA w zakresie przeciwdziałania przemocy należy: diagnoza sytuacji i potrzeb osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie; udzielanie kompleksowych informacji o: a) możliwościach uzyskania pomocy, w szczególności psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej, oraz wsparcia, w tym o instytucjach i podmiotach świadczących specjalistyczną pomoc na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie, b) formach pomocy dzieciom doznającym przemocy w rodzinie oraz o instytucjach i podmiotach świadczących tę pomoc, c) możliwościach podjęcia dalszych działań mających na celu poprawę sytuacji osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie; organizowanie niezwłocznie dostępu do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie; prowadzanie rozmów z osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, na temat konsekwencji stosowania przemocy w rodzinie oraz informowanie tych osób o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziale w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie 5. Tabelaryczny układ wymiernych efektów pracy Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ROK 2012 2013 2014 2016 2015 do 31.10 ilość wniosków do komisji 371 379 355 376 358 ilość osób skierowanych do poradni 171 141 117 117 68 ilość wniosków skierowanych do sądu 247 215 247 215 162 liczba posiedzeń plenarnych 53 55 53 50 43 liczba powołanych grup roboczych 52 52 52 52 38 kontrole w terenie 190 134 129 121 17 ilość postanowień dot. lokalizacji punktu sprzedaży 1084 976 953 931 870 19

ROK 17 38 43 162 68 358 121 52 50 215 117 376 129 52 53 247 117 355 134 52 55 215 141 379 190 52 53 247 171 371 Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania 2016 2015 2014 2013 2012 0 200 400 600 800 1000 1200 ilość wniosków do komisji ilość wniosków skierowanych do sądu liczba powołanych grup roboczych ilość osób skierowanych do poradni liczba posiedzeń plenarnych kontrole w terenie *(dane z roku 2016 obejmują okres od 01.01.2016 do 31.10.2016). Od roku 1998 notowana jest stale utrzymująca się z tendencją wzrostową liczba osób korzystających z terapii uzależnień i współuzależnień. Wynika ona przede wszystkim z podwyższonego poziomu wiedzy narkomanii i o chorobie alkoholowej i jej skutkach wśród mieszkańców Bydgoszczy, może jednak być również sygnałem mówiącym o rosnącej liczbie osób uzależnionych i współuzależnionych. Ilość pacjentów zgłaszających się na leczenie do Bydgoskiego Ośrodka Rehabilitacji, Terapii Uzależnień i Profilaktyki BORPA przedstawiają poniższe tabele: 20

KATEGORIA PACJENTÓW 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Pacjenci uzależnieni od alkoholu 820 950 849 782 871 863 1021 952 Pacjenci uzależnieni od narkotyków 57 28 33 17 22 43 69 154 1200 1000 800 600 400 Uzależnieni od alkoholu 200 0 2008 2010 2012 2014 21

160 140 120 100 80 60 40 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Uzależnieni od narkotyków KATEGORIA PACJENTÓW do paź. 2010 r. do paź. 2011 r. do paź. 2012 r. do paź. 2013 r. do paź. 2014 r. do wrz. 2015 r. do paż. 2016 r. Pacjenci uzależnieni od alkoholu 795 767 832 805 786 866 736 Pacjenci uzależnieni od narkotyków 26 17 21 26 34 80 132 Do października 2016 roku zostało przyjętych 55 osób z problemem hazardowym, a także 128 osób z innymi problemami dotyczącymi uzależnienia. Sprzedaż alkoholu nieletnim Ograniczenie dostępności alkoholu dla niepełnoletniej młodzieży jest jednym z kluczowych zadań określonych w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016 2020. Problem ten został także podkreślony, jako jeden z najważniejszych celów Europejskiego Biura Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), które w nowym Europejskim planie działań służących ograniczeniu szkodliwego spożywania alkoholu na lata 2012 2020 jako jeden z głównych celów wskazało ograniczenie dostępności napojów alkoholowych dla niepełnoletniej młodzieży. WHO rekomenduje w tym kontekście podejmowanie działań na rzecz skutecznego przestrzegania istniejących regulacji prawnych np. poprzez wysyłanie do sklepów i lokali gastronomicznych młodych klientów testowych (young test buyers) w celu sprawdzenia przestrzegania limitów wiekowych. 22

W Bydgoszczy realizowano projekt, którego głównym celem było ograniczenie rozmiarów zjawiska sprzedaży napojów alkoholowych osobom niepełnoletnim w bydgoskich sklepach. Celem szczegółowym była zmiana zachowań sprzedawców polegająca na utrwaleniu nawyku żądania dowodu osobistego od każdego młodo wyglądającego klienta oraz przekonanie menedżerów i właścicieli ww. sklepów, że są współodpowiedzialni za problem sprzedaży alkoholu niepełnoletniej młodzieży i powinni w tym zakresie systematycznie monitorować zachowania swoich pracowników. Ograniczenie dostępności alkoholu dla osób niepełnoletnich to jedno z kluczowych wyzwań współczesnej profilaktyki ryzykownych zachowań młodzieży. Bez istotnej zmiany w tym zakresie trudno wyobrazić sobie zmniejszenie rozpowszechnienia picia alkoholu i związanych z tym ryzykownych zachowań wśród młodzieży. Jednocześnie niezwykle rzadko spotykamy się z sytuacją, w której dorośli świadkowie sprzedaży alkoholu nastolatkom zwracają uwagę sprzedawcom, kiedy bez sprawdzenia dokumentu potwierdzającego pełnoletniość, sprzedają oni piwo lub wódkę młodym chłopakom i dziewczynom. W Bydgoszczy prowadzony był projekt w oparciu o metodę tajemniczego klienta w 44 losowo wybranych punktach. Wykazał on, iż dostępność do alkoholu wśród osób nieletnich jest w dalszym ciągu zbyt łatwa. Jednocześnie potwierdzona została bardzo ważna rola osób dorosłych będących świadkami sprzedaży alkoholu osobom nieletnim i ich reakcja na taką sytuację. W wyniku realizacji projektu w Bydgoszczy uzyskano wiedzę, iż 75% sprzedawców pracujący w bydgoskich sklepach zapytało młodego klienta o dowód osobisty. Spośród 44 wylosowanych do przeprowadzenia eksperymentu sklepów w 25% młodzi mogli zakupić alkohol. Jednym z ważnych elementów realizacji projektu było zwrócenie się do świadków sprzedaży alkoholu osobom nieletnim, aby nie pozostawali bezczynni. Zwrócono szczególną uwagę na możliwość reakcji podczas sytuacji łamania prawa przez sprzedawców napojów alkoholowych. W 100% przypadków po interwencji dorosłego audytora sprzedawca wycofał się ze swojej wcześniejszej decyzji i zażądał dowodu osobistego od młodo wyglądającego klienta, a wobec jego braku odmówił sprzedaży alkoholu. Picie napojów alkoholowych Alkohol i młodzież - problem uzależnień wśród młodzieży. Problem używania i nadużywania alkoholu oraz innych środków psychoaktywnych od kilku lat zaczął się nasilać i przyjmować coraz to nowe formy. W roku 2003, 2007 oraz 2011 Bydgoszczy zostały przeprowadzone badania w ramach Europejskiego Programu Badań Ankietowych ESPAD dotyczących używania alkoholu i narkotyków wśród uczniów bydgoskich szkół, które zostały powtórzone w roku 2015. Zarówno ogólna strategia zapobiegawcza, jak konkretne działanie profilaktyczne podejmowane w skali lokalnej i regionalnej wymagają wiedzy o rozmiarach i charakterze zjawiska, stąd potrzeba podejmowania badań w skali lokalnej i regionalnej. Badanie przeprowadzone w 2003 r., 2007 r., 2011 r. oraz 2015 r. w Bydgoszczy wychodzą na przeciw tym potrzebom. Badania miały na celu przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Podstawowymi pytaniami badawczymi były zatem pytania o liczby młodych ludzi, którzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. Wszystkie te kwestie zostały poddane pomiarowi 23

ilościowemu w celu dokonania oszacowań dla całej populacji młodzieży Bydgoszczy. Poniżej przedstawione zostały niektóre kategorie z badań. Napoje alkoholowe okazały się najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej, podobnie jak ma to miejsce w dorosłej części społeczeństwa. Badania zrealizowane w Bydgoszczy w 2015 r. są czwartym z kolei badaniem ESPAD przeprowadzonym w tym mieście. Pierwsze badanie zrealizowano w 2003 r. Dzięki temu możemy porównać zmiany podstawowych wskaźników używania alkoholu i narkotyków przez młodzież, jakie dokonały się na przestrzeni ostatnich 12 lat. Porównanie wyników odnoszących się do rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez uczniów III klas szkół gimnazjalnych w latach 2003 i 2015 wskazuje na nieznaczny spadek odsetka badanych pijących kiedykolwiek w życiu oraz w okresie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Jednocześnie odnotowano nieznaczny wzrost w piciu w ostatnich 30 dniach przed badaniem w porównaniu do 2011 roku, natomiast spadek w porównaniu do pomiarów z 2003 i 2007 roku. Wśród uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych obserwuje się nieznaczny wzrost we wszystkich wskaźnikach picia napojów alkoholowych kiedykolwiek w życiu, w czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem. Tabela 1. Picie napojów alkoholowych poziom klasy 2003 2007 2011 2015 Trzecie klasy gimnazjum Kiedykolwiek w życiu 91,8 90,8 88,0 86.2 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 82,8 81,3 74,6 74.4 W czasie 30 dni przed badaniem 54,2 60,9 46,0 50.5 Drugie klasy szkół ponadgimnazjalnych Kiedykolwiek w życiu 95,4 88,7 96,2 97.3 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 92,4 85,2 91,1 94.4 W czasie 30 dni przed badaniem 73,3 77,2 74,4 83.8 24

Wykres 1. Picie napojów alkoholowych Porównanie wyników na przestrzeni 12 lat w Bydgoszczy pokazuje na nieznaczny wzrost konsumpcji piwa w porównaniu do 2011 roku (4,5%) w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem w grupie 15-16 latków. Jednak w porównaniu do 2003 roku odnotowany spadek; różnica wynosi 6%. Wśród gimnazjalistów odnotowano również spadek spożycia wina. Spożycie wódki od 2007 jest w miarę ustabilizowane, na przestrzeni lat widać nieznaczne wahania tego odsetka. W grupie uczniów ze starszej grupy spożycie poszczególnych napojów alkoholowych wzrosło. Odnotowane wzrosty były większe niż wśród młodszej grupie. Najmniej wzrosło spożycie piwa i wina, a najbardziej wódki. 25

Tabela 2. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem poziom klasy 2003 2007 2011 2015 Trzecie klasy gimnazjum Picie piwa 54,9 63,0 44,4 48.9 Picie wina 27,9 22,5 23,9 22.3 Picie wódki 27,2 32,8 31,2 31.9 Drugie klasy szkół ponadgimnazj alnych Picie piwa 74,3 75,2 72,7 78.8 Picie wina 28,4 28,7 36,1 38.7 Picie wódki 42,9 50,1 54,6 66.1 Wykres 2. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem W grupie bydgoskich gimnazjalistów obserwuje się obniżenie częstości upijania się na przestrzeni całego życia oraz w ostatnich 12 miesiącach przed badaniem, natomiast w przypadki ostatnich 30 dni przed badaniem dwuprocentowy wzrost. Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych w porównaniu do 2011 roku spadło w przypadku wskaźników - ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem, natomiast nieznacznie wzrosło (o mniej niż 1%) przypadku doświadczeń z upijaniem się kiedykolwiek w życiu. 26

Tabela 3. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, żeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo poziom klasy 2011 2015 Trzecie klasy gimnazjum Kiedykolwiek w życiu 43.1 35.5 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 31.4 28.6 W czasie 30 dni przed badaniem 10.6 12.7 Drugie klasy szkół ponadgimnazjalnych Kiedykolwiek w życiu 64.9 65.5 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 51.2 47.2 W czasie 30 dni przed badaniem 20.8 19.5 Wykres 3. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, żeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo Z badań przeprowadzonych w 2015 roku wynika, iż wśród uczniów z III klas szkół gimnazjalnych typową ilością piwa wypijaną przy jednej okazji picia alkoholu jest od 0,5 do 1 litra piwa, niewiele mniej uczniów pije poniżej 0,5 litra piwa 27

odpowiednio 25,5% i 22%. Typowa ilość piwa wypijana przy jednej okazji przez starszych uczniów wynosi powyżej 0,5 litra do 1 litra. Jest ona wypijana przez prawie 40% badanych. Jedynie, co szósty uczeń nie pił piwa, kiedy spożywał alkohol ostatnim razem przed badaniem. Co piąty uczeń gimnazjum i co trzynasty uczeń ze szkoły ponadgimnazjalnej nigdy nie pije piwa przy okazji gdy spożywa alkohol. Tabela 4. Ilość piwa wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Bydgoszcz III klasy gimnazjum Nigdy nie pije piwa 24.8 Ostatnim razem nie pił piwa 15.6 Poniżej 0,5 litra 22.0 Powyżej 0,5 do 1 litra 25.5 Powyżej 1 litra do 2 litrów 7.5 Powyżej 2 litrów 4.6 II klasy szkół ponadgimnazjalnych Nigdy nie pije piwa 7.5 Ostatnim razem nie pił piwa 17.4 Poniżej 0,5 litra 17.8 Powyżej 0,5 do 1 litra 38.2 Powyżej 1 litra do 2 litrów 12.3 Powyżej 2 litrów 6.7 W młodym pokoleniu, podobnie jak wśród dorosłych, wino i wódka zdają się pełnić inne funkcje. Picie wina ma wyraźnie bardziej symboliczny charakter, stąd wystarczają mniejsze ilości. Wódka zaś służy głównie jako intoksykant, stąd pije się jej więcej. 28

Tabela 5. Ilość napojów spirytusowych wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Bydgoszcz III klasy gimnazjum Nigdy nie piję wódki 39.7 Ostatnim razem nie pił wódki 25.2 Poniżej 50 gram 9.6 Powyżej 50 gram do 100 gram 6.8 Powyżej 100 gram do 250 gram 8.6 Powyżej 250 gram 10.2 II klasy szkół ponadgimnazjalnych Nigdy nie piję wódki 12.8 Ostatnim razem nie pił wódki 38.8 Poniżej 50 gram 9.5 Powyżej 50 gram do 100 gram 10.5 Powyżej 100 gram do 250 gram 12.7 Powyżej 250 gram 15.6 Nie odnotowano znaczących różnic miedzy ilością wina i wódki wypijaną przez uczniów z Bydgoszczy w porównaniu do uczniów z próby ogólnopolskiej. Największe różnice odnotowano w piciu wódki powyżej 250 gram przez uczniów ze starszej grupy. Uczniowie z Bydgoszczy o 8,2% rzadziej spożywają taką ilość wódki przy jednej okazji niż dane pokazują to dane ogólnopolskie. Rynek alkoholowy w Bydgoszczy. W roku 2015 działalność prowadziło 950 punktów sprzedaży napojów alkoholowych. Limity sprzedaży napojów alkoholowych zawierających powyżej 4,5% alkoholu z wyjątkiem piwa to 550 punktów sprzedających alkohol do spożycia poza miejscem sprzedaży oraz 500 punktów sprzedających alkohol do spożycia w miejscu sprzedaży. Nie jest limitowana liczba punktów sprzedających napoje alkoholowe zawierające do 4,5% alkoholu oraz piwo. Na dzień 25.10.2016r. działalność prowadziło 921 punktów sprzedaży napojów alkoholowych. W 2015 roku cofnięto 37 zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych przede wszystkim z uwagi na nieprzestrzeganie warunków, a także zakłócenia porządku publicznego w związku ze sprzedażą napojów alkoholowych oraz sprzedażą alkoholu nieletnim. W 2016 do 25.10.2016 r. cofnięto 9 zezwoleń, natomiast w toku są 3 postępowania. 29

III. Wybrane zagadnienia w liczbach problem narkomanii. Narkomania oznacza nadużywanie środków psychoaktywnych, potocznie narkotyków, do jakich zaliczane są naturalne lub syntetyczne substancje, które wprowadzone w określonej dawce do organizmu ludzkiego oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, powodując między innymi zmiany świadomości, percepcji, nastroju. Rozróżniamy narkotyki pochodzenia naturalnego, takie jak: opium, liście koki, konopie indyjskie czy grzyby halucynogenne oraz otrzymywane w laboratoriach chemicznych, do których należą między innymi: amfetamina, ecstasy czy LSD. Środki psychoaktywne mają zdolność wywoływania uzależnień oraz uszkadzania najważniejszych narządów człowieka. Uzależnienie fizyczne jest to przystosowanie organizmu do obecności określonego środka psychoaktywnego, zaś uzależnienie psychiczne oznacza potrzebę, pragnienie przyjmowania określonej substancji, brak której powoduje lęk, niepokój, poczucie zagrożenia. Myśli i działania osoby uzależnionej koncentrują się wokół narkotyków, ich zdobywania i z nimi związanych doznań. Narkomania jest ściśle związana z wieloma innymi problemami społecznymi, takimi jak ubóstwo, alkoholizm, bezrobocie, prostytucja, przestępczość, bezdomność. Popyt na narkotyki mierzy się rozpowszechnieniem ich konsumpcji. Źródłem danych na ten temat są głównie badania ankietowe prowadzone w szkołach, bowiem po narkotyki sięgają najczęściej ludzie młodzi. Problem używania i nadużywania środków psychoaktywnych od kilku lat zaczął przyjmować coraz to nowe formy. W roku 2003, 2007, 2011 i 2015 w Bydgoszczy zostały przeprowadzone badania w ramach Europejskiego Programu Badań Ankietowych ESPAD dotyczących używania alkoholu i narkotyków wśród uczniów bydgoskich szkół. Zarówno ogólna strategia zapobiegawcza, jak konkretne działanie profilaktyczne podejmowane w skali lokalnej i regionalnej wymagają wiedzy o rozmiarach i charakterze zjawiska, stąd potrzeba podejmowania badań w skali lokalnej i regionalnej. Badania miały na celu przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Podstawowymi pytaniami badawczymi były zatem pytania o liczby młodych ludzi, którzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. Wszystkie te kwestie zostały poddane pomiarowi ilościowemu w celu dokonania oszacowań dla populacji młodzieży Bydgoszczy. Podjęty został również problem dopalaczy. Do szerokiej grupy innych niż alkohol i tytoń substancji psychoaktywnych należą takie substancje legalne jak leki przeciwbólowe i nasenne czy substancje wziewne oraz szeroka gama substancji nielegalnych. Pod pojęciem substancji nielegalnych rozumiemy tu substancje, których produkcja i obrót nimi są czynami zabronionymi przez prawo. W języku publicystyki substancje te często nazywane są narkotykami. Dane pokazują, że w obu grupach na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajdują się marihuana i haszysz (31% wśród uczniów klas młodszych i 49,4% w starszej grupie), a na drugim leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza (18,3% wśród uczniów klas młodszych i 18,8% w starszej grupie). Wśród gimnazjalistów na trzecim 30

miejscu znalazły się substancje wziewne (8,9%), a na czwartym leki przeciwbólowe przyjmowane w celu odurzania się (8,6%). Amfetamina znalazła się dopiero na piątym miejscu (7,2%). W starszej grupie to amfetamina znalazła się na trzecim miejscu (10%), a na czwartym leki przeciwbólowe (7,4%). Na piątym z kolei ulokowały się substancje wziewne używane przez co czternastego ucznia (7%). Wśród gimnazjalistów co najmniej trzyprocentowe rozpowszechnienie osiągnęły jeszcze: - LSD lub inne halucynogeny (5,4%), - kokaina (5,1%), - ekstazy (4,2%), - grzyby halucynogenne (3,9%), - metamfetamina (3,4%), - polska heroina (3,4%). Wśród uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczna lista środków obejmuje mniej substancji: - ekstazy (6,7%), - LSD lub inne halucynogeny (6,4%), - kokaina (5,2%), - metamfetamina (4,5%). Większe rozpowszechnienie eksperymentowania z innymi substancjami niż przetwory konopi, leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza oraz amfetaminy, odnotowano w grupie uczniów III klas gimnazjów. Prawie połowa uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych miała doświadczenia z marihuaną lub haszyszem w ciągu całego życia. Jest to prawie 20% więcej niż w młodszej grupie. 31

Tabela 1. Używanie substancji kiedykolwiek w życiu poziom klasy III klasy gimnazjum Bydgoszcz Marihuana lub haszysz 31.0 Substancje wziewne 8.9 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 18.3 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 8.6 Amfetamina 7.2 Metamfetamina 3.4 LSD lub inne halucynogeny 5.4 Crack 2.6 Kokaina 5.1 Relevin 1.9 Heroina 2.2 Ecstasy 4.2 Grzyby halucynogenne 3.9 GHB 1.9 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 3.4 Alkohol razem z tabletkami 7.3 Sterydy anaboliczne 2.2 Polska heroina (kompot) 3.4 II klasy szkół ponadgimnazjalnych Marihuana lub haszysz 49.4 Substancje wziewne 7.0 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 18.8 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 7.4 Amfetamina 10.0 Metamfetamina 4.5 LSD lub inne halucynogeny 6.4 Crack 1.5 Kokaina 5.2 Relevin 1.0 Heroina 1.7 Ecstasy 6.7 Grzyby halucynogenne 2.8 GHB 1.1 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2.0 Alkohol razem z tabletkami 7.3 Sterydy anaboliczne 2.2 Polska heroina (kompot) 1.4 32