Fot. Marceli Ślusarczyk 2017 www.przyrodaiczlowiek.pl Ciepłolubne murawy w Polsce zajmują powierzchnie o specyficznych, często trudnych warunkach siedliskowych. Gatunki zasiedlające je należą do wyspecjalizowanych, o wąskich amplitudach ekologicznych, przystosowanych do okresowego zgryzania przez zwierzęta. Sposób utrzymania gatunków i ich siedlisk to głównie wypas kóz, owiec, gęsi oraz krów, a także wypalanie i okresowe przeorywanie. Opisy gatunków: Anna Klasa, Krzysztof Pierzgalski, Anna Tyc, Marceli Ślusarczyk Publikacja sfinansowana ze środków statutowych Fundacji Przyroda i Człowiek Fundacja Przyroda i Człowiek, Kostkowice 2016 Wszelkie prawa zastrzeżone

Aster gawędka Aster amellus, gatunek z rodziny astrowatych, związany z zasadowymi siedliskami kwietnych muraw. Objęty ochroną gatunkową. Występuje między innymi w Ojcowskim Parku Narodowym i na Wyżynie Miechowskiej. W Polsce przebiega północna granica zasięgu gatunku. Fot. Marceli Ślusarczyk Wisienka stepowa Prunus fruticosa, narażony na wyginięcie, także poprzez tworzenie mieszańców z innymi wiśniami, gatunek nasłonecznionych stoków oraz ciepłolubnych okrajków. Występuje między innymi w Ojcowskim Parku Narodowym i na Wyżynie Miechowskiej. W Polsce przebiega północno-zachodnia granica zasięgu gatunku. Fot. Robert Cieślik

Oman wąskolistny Inula ensifolia, gatunek z rodziny astrowatych, związany z kwietnymi murawami. Murawy takie zajmują narażone na zarastanie ciepłe zbocza, w tym niepożądanymi w polskiej florze gatunkami. Tworzą mozaikę krajobrazową w rolniczym krajobrazie Wyżyny Miechowskiej oraz na Górze Wał na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Fot. Marceli Ślusarczyk Raniuszek Aegithalos caudatus, niewielki ptak budujący swe gniazdo najczęściej w rozwidleniu gałęzi, na murawach kserotermicznych między innymi w enklawach zarośli z jałowcem pospolitym. Jesienią i zimą można spotkać raniuszki w mieszanych stadach z sikorami i mysikrólikami, także w pobliżu siedzib ludzkich. Fot. Marceli Ślusarczyk

Dwulistnik muszy Ophrys insectifera, gatunek z rodziny storczykowatych, związany z siedliskami o podłożu węglanowym. W Polsce narażony na wyginięcie, objęty ochroną gatunkową. Zasiedla nieliczne stanowiska kserotermicznych muraw, głównie w Tatrach, Pieninach oraz na Wyżynie Miechowskiej i Ponidziu. Zapylany przez samce muchówek wabionych kwiatem przypominającym samice. Fot. Marceli Ślusarczyk Ostnica Jana Stipa joannis, gatunek trawy z rodziny wiechlinowatych. Zasiedla stanowiska o podłożu zasadowym nad dolną Odrą i dolną Wisłą, a także w pasie wyżyn. W Polsce narażony na wyginięcie, objęty ochroną gatunkową. W Ojcowskim Parku Narodowym tworzy charakterystyczny aspekt krajobrazowy. Fot. Robert Cieślik

Storczyk kukawka Orchis militaris, gatunek z rodziny storczykowatych, związany z nasłonecznionymi siedliskami o podłożu zasobnym w węglan wapnia. W Polsce występuje w rozproszeniu na terenie całego kraju. Liczne jego stanowiska znajdują się na Wyżynie Miechowskiej oraz Ponidziu. Fot. Marceli Ślusarczyk Komonicznik skrzydlatostrąkowy Tetragonolobus maritimus. Rzadka w Polsce roślina z rodziny bobowatych. Występuje na ciepłych stanowiskach, na spasanych murawach i łąkach, czasem również przy drogach pośród upraw, a także na solniskach. Jego stanowiska znajdują się między innymi w obszarze Niecki Nidziańskiej. Fot. Krzysztof Pierzgalski

Obuwik pospolity Cypripedium calceolus, gatunek z rodziny storczykowatych, występuje głównie na podłożu zasobnym w węglan wapnia. Związany z polanami i obrzeżami lasu, a także spotykany na murawach kserotermicznych. Objęty ochroną gatunkową, jest gatunkiem priorytetowym, tworzy się dla niego obszary ochrony siedlisk Natura 2000. Liczne jego stanowiska znajdują się między innymi na Wyżynie Miechowskiej. Fot. Marceli Ślusarczyk Na murawach i łąkach z obficie kwitnącymi bylinami występują bujanki. Są to muchówki odżywiające się nektarem. Podczas lotu często zawisają nieruchomo w powietrzu. W tej pozycji pobierają również pokarm. Na zdjęciu bujanka Bombylius sp. spijająca nektar z szałwii łąkowej Salvia pratensis. Fot. Krzysztof Pierzgalski

Ostaniec wapienny z murawą naskalną, wykorzystującą nasłonecznione półki i szczeliny. Gatunkami reprezentatywnymi są między innymi rozchodnik ostry Sedum acre oraz rojownik pospolity Jovibarba sobolifera. Ten typ roślinności występuje często na ostańcach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, między innymi w Ojcowskim Parku Narodowym oraz w Olsztynie pod Częstochową. Fot. Robert Cieślik Siodlarka stepowa Ephippigera ephippiger, ciepłolubny owad z rodziny pasikonikowatych. Występuje na nielicznych stanowiskach, na nasłonecznionych zboczach i polanach, gdzie najczęściej przebywa na niskich krzewach i krzewinkach, np. wilżynie ciernistej Ononis spinosa. Wydaje przenikliwe i stosunkowo zróżnicowane głosy godowe. Gatunek ma status narażonego na wyginięcie. Fot. Krzysztof Pierzgalski

Len włochaty Linum hirsutum, gatunek z rodziny lnowatych. W Polsce zanikający, narażony na wyginięcie. Występuje na silnie nasłonecznionych stokach wzgórz, na podłożu gipsowym lub wapiennym. Liczne jego stanowiska znajdują się na Wyżynie Miechowskiej oraz Ponidziu. Jest ściśle związany z tzw. stepem kwietnym. Nasiona kiełkują tylko w miejscach z odsłoniętą glebą mineralną. Fot.Krzysztof Pierzgalski Traganek duński Astragalus danicus, gatunek z rodziny bobowatych. Zasiedla murawy oraz świetliste lasy. Występuje między innymi na Ponidziu. Fot. Marceli Ślusarczyk

Storczyk blady Orchis pallens, gatunek górski z rodziny storczykowatych, związany z lekko zacienionymi siedliskami o podłożu zasobnym w węglan wapnia. W Polsce przebiega północna granica zasięgu gatunku, występuje w Karpatach i na pogórzu. Najbardziej na północ wysunięte stanowisko znajduje się na murawach Wyżyny Miechowskiej. Fot. Marceli Ślusarczyk Paź żeglarz Iphiclides podalirius, duży, ciepłolubny motyl dzienny. W Polsce rzadki, występuje wyspowo. Związany z murawami kserotermicznymi, rzadziej z porzuconymi sadami, łąkami i skrajami borów sosnowych. Z wielu stanowisk został wyparty wskutek działalności człowieka (zanik siedlisk z roślinami żywicielskimi jest skutkiem ograniczenia gospodarki pasterskiej i intensyfikacji rolnictwa). Fot. Marceli Ślusarczyk

Pszeniec różowy Melampyrum arvense, gatunek z rodziny trędownikowatych związany z siedliskami głównie o podłożu zasobnym w węglan wapnia. Roślina półpasożytnicza, pobiera wodę z korzeni roślin sąsiadujących. Nasiona pszeńca przenoszone są przez mrówki. Występuje między innymi na murawach kserotermicznych na Górze Wał Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. Fot. Marceli Ślusarczyk Palczatka kosmata Bothriochloa ischaemum, gatunek z rodziny wiechlinowatych. Występuje na silnie nasłonecznionych stokach, na podłożu wapiennym. Gatunek wyjątkowo wytrzymały na suszę. Jego stanowiska znajdują się w pasie wyżyn środkowopolskich. Fot. Marceli Ślusarczyk

Gniewosz plamisty Coronella austriaca, narażony na wyginięcie gatunek niejadowitego węża, objęty ochroną strefową. Preferuje silnie nasłonecznione, skalne lub kamieniste siedliska. Odżywia się prawie wyłącznie jaszczurkami. Jedno z jego stanowisk znajduje się w Ojcowskim Parku Narodowym. Fot. Marceli Ślusarczyk Spijający nektar z omanu wąskolistnego Inula ensifolia czerwończyk uroczek Lycaena tityrus, pospolity w Polsce motyl dzienny z rodziny modraszkowatych. Jego siedliskami są ciepłolubne murawy, polany, ugory. Występuje między innymi na murawach kserotermicznych na Górze Wał w Mstowie Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. Fot. Marceli Ślusarczyk

Wiązówka bulwkowata Filipendula vulgaris, gatunek z rodziny różowatych. Rośnie na suchych, nasłonecznionych stanowiskach. Wykorzystywany w medycynie ludowej. Porasta między innymi murawy kserotermiczne nad Nidą. Fot. Marceli Ślusarczyk Goryczuszka orzęsiona Gentianella ciliata, gatunek z rodziny goryczkowatych. Zasiedla murawy, przydroża i obrzeża lasów. Występuje w górach i pasie wyżyn środkowopolskich. W Polsce objęta ochroną gatunkową. Fot. Marceli Ślusarczyk

Miłek wiosenny Adonis vernalis (okaz owocujący), narażony na wyginięcie gatunek z rodziny jaskrowatych. Porasta siedliska o podłożu zasobnym w węglan wapnia. Roślina uważana za relikt stepowy, osiąga w Polsce północną granicę zasięgu. Objęta ochroną gatunkową. Występuje między innymi na murawach kserotermicznych Wyżyny Miechowskiej oraz Ponidzia. Fot. Marceli Ślusarczyk Cykada Cicadetta cantilatrix, rzadki owad z rodziny cykadowatych. Zasiedla murawy kserotermiczne na podłożu wapiennym, otoczone zaroślami kserotermicznymi i grądami, o wystawie południowej lub południowo-zachodniej. Występuje na stokach Doliny Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym. Fot. Andrzej Palaczyk