Podstawowe dane dotyczące zasięgu ubóstwa w Polsce w 2015 r.

Podstawowe dane dotyczące zasięgu ubóstwa w Polsce w 2015 r. Materiał na posiedzenie Międzyresortowego Zespołu ds. Strategii 2020 28.10.2016 r. Niniejsza notatka powstała na potrzeby Międzyresortowego Zespołu ds. Strategii Europa 2020. Zawiera ona zaktualizowane (w stosunku do przedstawionych wcześniej w notatce metodologicznoanalitycznej z dnia 26 kwietnia 2016 r.) dane na temat ubóstwa w Polsce wykorzystywane przy monitorowaniu Obszaru 5 Strategii Europa 2020. Zgodnie z przyjętymi ustaleniami oprócz wskaźników ubóstwa i wykluczenia społecznego obliczanych na podstawie europejskiego badania dochodów i warunków Życia (EU-SILC), w notatce uwzględniono także informacje na temat zasięgu ubóstwa skrajnego szacowanego na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce w ch 2014-2015 W Strategii Europa 2020 przyjęto, iż podstawowym wskaźnikiem służącym monitorowaniu postępów w realizacji działań nakierowanych na walkę z ubóstwem lub wykluczeniem społecznym będzie miernik złożony, uwzględniający trzy wskaźniki cząstkowe. W związku z tym, wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym definiowany jest jako odsetek osób zagrożonych ubóstwem relatywnym lub pogłębioną deprywacją materialną lub żyjących w gospodarstwach domowych o bardzo niskiej intensywności pracy. Osoba, która wchodzi w skład gospodarstwa domowego doświadczającego przynajmniej jednego z trzech powyższych elementów, jest więc uważana za zagrożoną ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Należy przy tym zaznaczyć, że osoby zliczane są tylko raz, również w przypadku, gdy zagrożone są więcej niż jedną formą ubóstwa lub wykluczenia społecznego. Tabl. 1. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce i w Unii Europejskiej w ch 2008 2015. Nazwa wskaźnika Wskaźnik zagrożenia ubóstwem Polska 16,9 17,0 17,6 relatywnym Unia Europejska 16,5 17,2 17,3* Wskaźnik pogłębionej deprywacji Polska 17,7 10,4 8,1 materialnej Unia Europejska 8,5 8,9 8,1* Wskaźnik bardzo niskiej Polska 8,0 7,3 6,9 intensywności pracy w gospodarstwie domowym Unia Europejska 9,2 11,2 10,5* Wskaźnik zagrożenia ubóstwem Polska 30,5 24,7 23,4 lub wykluczeniem społecznym Unia Europejska 23,7 24,4 23,7 *dane szacunkowe Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_li02], [ilc_sip8], [ilc_lvhl11], [ilc_peps01] W 2015 r. ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce zagrożonych było ok. 23% mieszkańców Polski. Wartość wskaźnika zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym dla Polski była więc zbliżona do średniej dla Unii Europejskiej (ok. 24%). Z badania EU-SILC 2015 wynika, 1

iż w odniesieniu do roku poprzedniego odnotowano spadek wskaźnika w Polsce (z 24,7% do 23,4%). Na spadek wartości wskaźnika zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce wpływ miało przede wszystkim obniżenie się w tym okresie o 2,3 p. proc. wskaźnika pogłębionej deprywacji materialnej, który osiągnął w 2015 r. wartość ok. 8%. Wahania pozostałych dwóch wskaźników składających się na złożony wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym były mniej znaczące, przy czym w przypadku zagrożenia ubóstwem relatywnym zaobserwowano wzrost wartości wskaźnika (o 0,6 p. proc.), natomiast w przypadku niskiej intensywności pracy spadek wartości miernika o 0,4 p. proc.. Tabl. 2. Ludność zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce i w Unii Europejskiej w ch 2008 2015. Nazwa wskaźnika w mln osób Wskaźnik zagrożenia ubóstwem Polska 6,4 6,4 6,6 relatywnym Unia Europejska 80,9 86,3 86,7* Wskaźnik pogłębionej deprywacji Polska 6,7 3,9 3,0 materialnej Unia Europejska 41,5 44,6 40,3* Wskaźnik bardzo niskiej Polska 2,4 2,2 2,0 intensywności pracy w gospodarstwie domowym Unia Europejska 34,6 41,9 39,3* Wskaźnik zagrożenia ubóstwem Polska 11,5 9,3 8,8 lub wykluczeniem społecznym Unia Europejska 115,9 122,3 118,8* *dane szacunkowe Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_li02], [ilc_mddd11], [ilc_lvhl11], [ilc_peps01] Uwzględniając w analizach wiek mieszkańców Polski zauważyć można, iż ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce w największym stopniu zagrożone były dzieci w wieku 0-17 lat. W grupie tej przynajmniej jednej z trzech branych pod uwagę form ubóstwa lub wykluczenia społecznego doświadczało ok. 27% osób, podczas gdy wśród mieszkańców Polski w wieku 18-64 lat wskaźnik ten osiągnął ok. 24%, natomiast wśród osób powyżej 65 roku życia - 17%. Wiek Tabl. 3. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce w ch 2008-2015 wg wieku. Ogółem 30,5 24,7 23,4 17 i mniej 32,9 28,2 26,6 18-64 30,6 25,2 24,1 65 i więcej 26,9 18,2 17,0 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod:[ ilc_peps01] Na zasięg ubóstwa lub wykluczenia społecznego wpływ miał również typ biologiczny gospodarstwa domowego. Najwyższy odsetek osób doświadczających omawianego zjawiska odnotowano wśród osób żyjących w rodzinach niepełnych, składających się z samotnej osoby dorosłej z dziećmi na 2

1 (ok. 43%) oraz rodzinach wielodzietnych, złożonych z dwóch osób dorosłych z przynajmniej trojgiem dzieci na (ok. 39%). Wartości te były znacznie wyższe niż w innych analizowanych typach gospodarstw domowych. Przykładowo, wśród rodzin składających się z dwóch osób dorosłych z jednym dzieckiem na omawiany miernik osiągnął wartość ok. 16%, natomiast wśród gospodarstw domowych złożonych z dwóch osób dorosłych bez dzieci na oraz z dwójką dzieci ok. 20%. Tabl. 4. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w Polsce w ch 2008-2015 wg typu gospodarstwa domowego. Typ gospodarstwa domowego Ogółem 30,5 24,7 23,4 Samotna osoba dorosła 41,6 31,6 30,8 Samotna osoba dorosła z dziećmi na 51,9 43,5 43,2 Dwie osoby dorosłe z jednym dzieckiem na 22,4 15,6 15,6 Dwie osoby dorosłe z 2 dzieci na 25,3 19,0 19,5 Dwie osoby dorosłe z 3 lub większą liczbą dzieci na 45,4 41,9 38,7 Dwie osoby dorosłe bez dzieci na 27,9 20,1 19,9 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_peps03] Wskaźniki cząstkowe składające się na wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym Zasięg ubóstwa relatywnego Według wspólnie uzgodnionej przez kraje członkowskie Unii Europejskiej i przyjętej przez Eurostat metodologii, za zagrożone ubóstwem uważa się osoby żyjące w gospodarstwach domowych, których dochód do dyspozycji jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% mediany dochodu ekwiwalentnego 2 w danym kraju. Przyjęto więc relatywne podejście do pomiaru ubóstwa, zgodnie z którym próg ubóstwa powiązany jest ze standardem życia w poszczególnych krajach. Miara ta określa zatem grupę ludności będącą w każdym z krajów w relatywnie najtrudniejszej sytuacji dochodowej (bez odniesienia do poziomu dochodów w pozostałych państwach). Wartość wskaźnika zagrożenia ubóstwem relatywnym w Polsce wyniosła w 2015 r. ok. 18%, pozostając tym samym podobnie jak w ch poprzednich na poziomie zbliżonym do średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, wynoszącej ok. 17%. Wiek Tabl. 5. Wskaźnik ubóstwa relatywnego w Polsce w ch 2008-2015 wg wieku. Ogółem 16,9 17,0 17,6 17 i mniej 22,4 22,3 22,4 1 Zgodnie z metodologią badania EU-SILC, dziecko na to osoba w wieku 0-17 lat, będąca w składzie gospodarstwa domowego lub osoba w wieku 18-24 lat, o ile jest bierna zawodowo i mieszka przynajmniej z jednym ze swoich rodziców. 2 Obliczanego według zmodyfikowanej skali ekwiwalentności OECD. 3

18-64 16,3 16,7 17,6 65 i więcej 11,7 11,7 12,1 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_li02] Grupą, która częściej niż przeciętnie doświadczała ubóstwa relatywnego były osoby najmłodsze, w wieku 0-17 lat. W grupie tej wartość wskaźnika osiągnęła ponad 22%, podczas gdy wśród osób w wieku 18-64 była równa średniej dla Polski (ok. 18%). Najrzadziej w gospodarstwach domowych o dochodach poniżej przyjętej granicy ubóstwa relatywnego żyły osoby starsze, w wieku 65 lat i więcej. W grupie tej wartość wskaźnika w 2015 r. wyniosła ok. 12%. Tabl. 6. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym w Polsce ch 2008-2015 wg typu gospodarstwa domowego. Typ gospodarstwa domowego Ogółem 16,9 17,0 17,6 Samotna osoba dorosła 20,3 20,3 22,9 Samotna osoba dorosła z dziećmi na 30,2 27,6 32,4 Dwie osoby dorosłe z 1 dzieckiem na 13,9 10,8 12,5 Dwie osoby dorosłe z 2 dzieci na 17,9 15,4 16,7 Dwie osoby dorosłe z 3 lub większą liczbą dzieci na 34,4 35,8 34,0 Dwie osoby dorosłe bez dzieci na 9,7 11,0 11,3 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod:[ ilc_li03] Trudną sytuację dzieci potwierdzają również dane uwzględniające podział populacji według typów biologicznych gospodarstw domowych. W tym kontekście w najtrudniejszej sytuacji znajdowały się gospodarstwa złożone z dwóch osób dorosłych z przynajmniej trojgiem dzieci na. Zagrożona ubóstwem relatywnym była w tej grupie więcej niż co trzecia osoba (34%). Niewiele niższą wartość wskaźnika odnotowano również wśród samotnych rodziców z dziećmi na, w przypadku której stopa ubóstwa relatywnego osiągnęła ok. 32%. Dla porównania, w gospodarstwach domowych składających się z dwóch osób dorosłych z jednym dzieckiem na, ubóstwa relatywnego doświadczało ok. 13% osób, natomiast w gospodarstwach dwóch osób dorosłych bez dzieci na ok. 11%. Trwałość ubóstwa wskaźnik zagrożenia ubóstwem trwałym Na podstawie panelowego badania EU-SILC możliwa jest ocena trwałości ubóstwa w oparciu o czteroletni okres obserwacji tych samych osób. Aby umożliwić porównywalne na przestrzeni lat analizy trwałości ubóstwa, został wypracowany specjalny wskaźnik nazywany wskaźnikiem ubóstwa trwałego. Według metodologii stosowanej przez Eurostat, za zagrożone ubóstwem trwałym uważa się osoby w gospodarstwach domowych, których poziom dochodu ekwiwalentnego do dyspozycji w roku badania i przynajmniej w ciągu dwóch z trzech poprzednich lat był niższy od przyjętego dla danego roku progu ubóstwa relatywnego, ustanowionego na poziomie 60% mediany dochodu ekwiwalentnego. 4

Wiek Tabl. 7. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem trwałym w Polsce w ch 2008-2015 wg wieku. Ogółem 10,4 10,7 10,1 17 i mniej 15,8 13,5 14,4 18-64 10,2 10,7 9,7 65 i więcej 5,4 8,5 7,9 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., [kod: ilc_li21] W 2015 r. wskaźnik zagrożenia ubóstwem trwałym w Polsce pozostał na zbliżonym poziomie jak w 2014 r. - ubóstwem trwałym zagrożona była co dziesiąta osoba w gospodarstwach domowych. W największym stopniu typ rodzajem ubóstwa zagrożeni byli najmłodsi mieszkańcy Polski, w wieku 0-17 lat. W 2015 r. w grupie tej ubóstwa trwałego doświadczało ok. 14% osób, co oznaczało wartość o ok. 5 p. proc. wyższą niż wśród osób w wieku 18-64 oraz o ok. 7 p. proc. wyższą niż wśród osób najstarszych, w wieku co najmniej 65 lat. Zasięg ubóstwa szacowany z wykorzystaniem progu z 2008 r. ( ubóstwo zakotwiczone w czasie ) W związku z tym, że poziom granic ubóstwa szacowany jest w oparciu o medianę dochodu danego kraju w konkretnym roku, możemy mieć do czynienia ze spadkiem stopy ubóstwa przy jednoczesnym obniżeniu poziomu dochodów gospodarstw domowych lub ze wzrostem wartości wskaźnika ubóstwa przy obserwowanej poprawie sytuacji dochodowej. Dlatego też, aby pokazać wpływ zmian sytuacji ekonomicznej na poziom zagrożenia ubóstwem, Eurostat oblicza wskaźniki ubóstwa według realnej wartości granicy ubóstwa z danego roku ( wskaźnik zagrożenia ubóstwem zakotwiczonym w czasie ). W niniejszym opracowaniu jako punkt odniesienia potraktowano realną granicę ubóstwa z 2008 r., stanowiącego rok odniesienia dla wskaźników monitorujących Strategię Europa 2020. W 2015 r. wskaźnik ubóstwa zakotwiczonego w czasie osiągnął wartość ok. 10%. W odniesieniu do 2014 r. zaobserwowany został nieznaczny spadek wskaźnika zarówno dla Polski ogółem (o ok. 1 p. proc.), jak i w poszczególnych uwzględnianych w analizach grupach wieku. Tabl. 8. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym w Polsce w ch 2008-2015 wg realnych wartości granic ubóstwa z 2008 r. wg wieku. Wiek Ogółem 16,9 11,3 10,2 17 i mniej 22,4 15,3 13,2 18-64 16,3 11,5 10,6 65 i więcej 11,7 5,8 5,3 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., [kod: ilc_li22b] Pogłębiona deprywacja materialna Przy obliczaniu wskaźnika deprywacji materialnej wzięto pod uwagę jedynie te potrzeby, które w warunkach europejskich powszechnie uznawane są za podstawowe. Wskaźnik ten definiowany jest jako odsetek osób w gospodarstwach domowych, deklarujących brak możliwości realizacji 5

ze względów finansowych przynajmniej 4 z 9 zdefiniowanych potrzeb materialnych. W 2015 r. w takiej sytuacji znajdowało się ok. 8% mieszkańców Polski, co oznacza, że wskaźnik ten osiągnął wartość równą średniej dla Unii Europejskiej. Wiek Tabl. 9. Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej w Polsce w ch 2008-2015 wg wieku. Ogółem 17,7 10,4 8,1 17 i mniej 17,5 10,2 7,9 18-64 17,2 10,5 8,2 65 i więcej 20,8 9,7 7,9 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_mddd11] Zasięg pogłębionej deprywacji materialnej praktycznie nie jest zróżnicowany ze względu na wiek. W każdej z branych pod uwagę grup wieku (0-17 lat, 18-64 oraz 65 lat i więcej) wartość miernika osiągnęła ok. 8%. Większe zróżnicowanie obserwowane jest natomiast, gdy weźmiemy pod uwagę typy gospodarstw domowych. Podobnie, jak w przypadku wskaźnika zagrożenia ubóstwem relatywnym, pogłębionej deprywacji materialnej doświadczały najczęściej osoby będące członkami rodzin wielodzietnych oraz rodzin niepełnych. W gospodarstwach domowych złożonych z dwóch osób dorosłych oraz przynajmniej trojga dzieci na wartość analizowanego wskaźnika osiągnęła ok. 14%, natomiast w gospodarstwach składających się z samotnej osoby dorosłej z dziećmi na ok. 16%. Relatywnie wysoką wartość miernika odnotowano również wśród samotnych osób dorosłych (ok. 14%). Tabl. 10. Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej w Polsce ch 2008-2015 wg typu gospodarstwa domowego. Typ gospodarstwa domowego Ogółem 17,7 10,4 8,1 Samotna osoba dorosła 29,0 17,4 13,7 Samotna osoba dorosła z dziećmi na 34,6 21,5 16,3 Dwie osoby dorosłe z jednym dzieckiem na 11,0 5,9 4,6 Dwie osoby dorosłe z 2 dzieci na 11,3 6,4 4,0 Dwie osoby dorosłe z 3 lub większą liczbą dzieci na 23,9 13,8 14,1 Dwie osoby dorosłe bez dzieci na 16,8 9,5 7,6 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_mddd13] Symptomy deprywacji materialnej Jak już wspomniano na początku niniejszego opracowania, pomiędzy rokiem 2014 a 2015 odnotowano zmniejszenie się zasięgu pogłębionej deprywacji materialnej z ok. 10% do ok. 8%. W związku z tym, należy przyjrzeć się, które z symptomów deprywacji materialnej w największym stopniu determinowały tego rodzaju sytuację. 6

Wśród 9 wskaźników cząstkowych składających się na wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej największy spadek w ch 2014-2015 odnotowano w odniesieniu do gospodarstw domowych, które zadeklarowały, iż z powodu braku środków finansowych nie mogły sobie pozwolić na opłacenie tygodniowego wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa domowego na wypoczynek raz w roku. Odsetek osób żyjących w tego rodzaju gospodarstwach zmniejszył się w omawianym okresie z ok. 53% w 2014 r. do ok. 44% w 2015 r. Istotną poprawę sytuacji odnotowano również w przypadku symptomów związanych z takim sytuacjami, jak: brak możliwości pokrycia niespodziewanego wydatku (spadek o ok. 6 p. proc.), posiadanie zaległości w terminowych opłatach związanych z mieszkaniem oraz spłatach rat i kredytów (spadek o ok. 4 p. proc.) oraz brak możliwości jedzenia mięsa, ryb lub ich wegetariańskich odpowiedników co drugi dzień (spadek wartości wskaźnika o ok. 3 p. proc.) (zob. tabl. 11). Tabl. 11. Symptomy deprywacji materialnej w Polsce w ch 2008-2015. Symptomy deprywacji materialnej Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej 17,7 10,4 8,1 Deklaracja braku środków finansowych na opłacenie tygodniowego wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa domowego na 63,6 53,0 44,4 wypoczynek raz w roku Deklaracja braku możliwości, ze względów finansowych, jedzenia mięsa, ryb (lub 20,8 11,4 8,2 wegetariańskiego odpowiednika) co drugi dzień Deklaracja braku możliwości, ze względu na trudności finansowe, ogrzewania mieszkania 20,2 9,3 7,7 odpowiednio do potrzeb Brak możliwości pokrycia niespodziewanego wydatku 50,7 48,9 42,6 Zaległości w terminowych opłatach związanych z mieszkaniem, spłatach rat i kredytów 11,5 15,7 11,4 Brak w gospodarstwie domowym, ze względów finansowych, telewizora kolorowego 0,6 0,6 0,4 Brak w gospodarstwie domowym, ze względów finansowych, samochodu 16,8 9,2 9,3 Brak w gospodarstwie domowym, ze względów finansowych, pralki 0,9 0,5 0,7 Brak w gospodarstwie domowym, ze względów finansowych, telefonu (stacjonarnego lub komórkowego) 1,4 0,5 1,7 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_mdes01], [ilc_mdes02], [ilc_mdes03], [ilc_mdes04], [ilc_mdes05], [ilc_mddu01], [ilc_mddu02], [ilc_mddu04], [ilc_mddu05]. Bardzo niska intensywność pracy w gospodarstwach domowych Intensywność pracy gospodarstwa domowego stanowi stosunek łącznej liczby miesięcy, które w roku odniesienia przepracowali członkowie danego gospodarstwa domowego będący w wieku produkcyjnym do liczby miesięcy, którą teoretycznie osoby te mogłyby przepracować, gdyby wykorzystywały swój pełny potencjał. Wskaźnik bardzo niskiej intensywności pracy definiowany jest 7

jako odsetek osób w wieku 0-59 lat będących członkami gospodarstw domowych, w których osoby dorosłe w wieku 18-59 lat przepracowały w roku odniesienia dla dochodów mniej niż 20% ich potencjalnego pełnego czasu pracy. Wiek Tabl. 12. Wskaźnik bardzo niskiej intensywności pracy w Polsce w ch 2008-2015 wg wieku. Ogółem (0-59) 8,0 7,3 6,9 17 i mniej 5,0 5,1 5,0 18-59 8,9 8,0 7,6 Źródło: GUS, baza danych Eurostat październik 2016 r., kod: [ilc_lvhl11] Zgodnie z powyższą definicją, w gospodarstwach domowych o bardzo niskiej intensywności pracy żyło ok. 7% mieszkańców Polski w wieku 0-59 lat. Niemal identycznie, jak w roku poprzednim, w 2015 r. co dwudzieste dziecko w Polsce żyło w gospodarstwie domowym o niskiej intensywności pracy. Wśród osób w wieku 18-59 lat wartość wskaźnika osiągnęła natomiast prawie 8%. Ubóstwo skrajne w Polsce na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych 3 Gospodarstwo domowe, a tym samym wszystkie osoby wchodzące w jego skład, zostaje uznane za żyjące w skrajnym ubóstwie, jeśli poziom jego wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) był niższy od granicy ubóstwa przyjętej na poziomie minimum egzystencji obliczanego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS) 4. Minimum egzystencji uwzględnia jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzić może do biologicznego wyniszczenia. 3 Szczegółowe dane dotyczące zasięgu ubóstwa skrajnego dostępne są w notatce Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2015 r. oraz aneksie tabelarycznym, dostępnych na stronie internetowej GUS pod adresem: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/zasieg-ubostwaekonomicznego-w-polsce-w-2015-r-,14,3.html 4 Ponieważ minimum egzystencji szacowane jest jedynie dla kilku typów gospodarstw domowych, za punkt wyjścia ustalania granic ubóstwa skrajnego przyjmuje się poziom minimum obliczony dla 1-osobowego gospodarstwa pracowniczego a następnie mnoży się tę wartość przez liczbę osób ekwiwalentnych w gospodarstwie domowym. Przyjęcie tej reguły powoduje, że wartość granic ubóstwa skrajnego różni się (z wyjątkiem jednoosobowego gospodarstwa pracowniczego) od poziomu minimum egzystencji oszacowanego przez IPiSS dla konkretnego typu gospodarstwa (na przykład 4-osobowego gospodarstwa pracowniczego złożonego z dwóch osób dorosłych i dwojga dzieci). W obliczeniach dotyczących ubóstwa skrajnego stosuje się tzw. oryginalną skalę ekwiwalentności OECD. Według tej skali wagę 1 przypisuje się pierwszej osobie w gospodarstwie domowym w wieku 14 lat i więcej; 0,7 każdej następnej osobie w tym wieku; 0,5 każdemu dziecku w wieku poniżej 14 lat. Oznacza to, że granica ubóstwa dla gospodarstwa 4-osobowego złożonego z dwóch osób dorosłych i dwojga dzieci w wieku poniżej 14 lat jest 2,7 razy wyższa niż dla gospodarstwa 1-osobowego. W IV kwartale 2015 r. granica ubóstwa skrajnego dla gospodarstwa 1-osobowego wyniosła 545 zł, a dla gospodarstwa 4-osobowego (2 osoby dorosłe + 2 dzieci do lat 14) - 1472 zł. W roku 2014 poziom granic ubóstwa wynosił odpowiednio 540zł i 1458 zł a w 2008 418 zł i 1129 zł. 8

Wyniki badania budżetów gospodarstw domowych za 2015 r. nie wskazują na radykalne zmiany ocen dotyczących zasięgu ubóstwa skrajnego, chociaż na ich podstawie można wnioskować o pewnym ograniczeniu rozmiarów tego zjawiska w Polsce. W 2015 r. w skrajnym ubóstwie żyło 6,5% mieszkańców Polski (ok.2,5 mln), czyli o ok. 1 p. proc. mniej niż w 2014 r. Zmniejszenie zasięgu ubóstwa w Polsce w 2015 r. dotyczyło większości analizowanych grup ludności. Najbardziej znaczącą poprawę zaobserwowano wśród gospodarstw domowych osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (innych niż emerytury i renty), wśród rodzin wielodzietnych (z 4 lub większą liczbą dzieci na 5 ) oraz wśród mieszkańców najmniejszych miast, o liczbie ludności poniżej 20 tys. Wyraźny wzrost zasięgu ubóstwa zaobserwowano natomiast w gospodarstwach domowych utrzymujących się z rolnictwa. Zasięg ubóstwa jest wyraźnie zróżnicowany w zależności od grupy społeczno-ekonomicznej, określanej na podstawie przeważającego źródła dochodów. W najtrudniejszej sytuacji znajdowały się osoby żyjące w gospodarstwach domowych, których podstawę utrzymania stanowiły świadczenia społeczne inne niż renty i emerytury (ok. 23%). Bardziej niż przeciętnie narażeni na ubóstwo byli członkowie gospodarstw domowych rolników (ok. 15%) oraz gospodarstw utrzymujących się głównie z rent (ok. 11%). Najniższy odsetek osób zagrożonych ubóstwem odnotowano natomiast w gospodarstwach domowych, których głównym źródłem utrzymania jest praca na własny rachunek - w grupie tej zagrożona ubóstwem skrajnym była co trzydziesta trzecia osoba (ok. 3%). Ryzyko ubóstwa skrajnego zwiększa obecność osoby bezrobotnej w gospodarstwie domowym. W gospodarstwach z co najmniej jedną osobą bezrobotną, stopa ubóstwa skrajnego w 2015 r. wyniosła 5 Zgodnie z metodologią badania budżetów gospodarstw domowych, dziecko na to osoba w wieku 0-14 lat (włącznie), będąca w składzie gospodarstwa domowego lub osoba w wieku 15-25 lat, o ile nie posiada własnego źródła utrzymania lub nie pozostaje w związku małżeńskim lub związku nieformalnym. 9

ok. 16%, przy czym w gospodarstwach z dokładnie jednym bezrobotnym członkiem miernik ten osiągnął ok. 12%, natomiast w gospodarstwach z 2 lub większą liczbą osób bezrobotnych ok. 34%. Ze względu na typ gospodarstwa domowego, grupę najbardziej zagrożoną ubóstwem stanowiły rodziny wielodzietne. W 2015 r. poniżej minimum egzystencji żyła co jedenasta osoba w gospodarstwach małżeństw z 3 dzieci oraz co szósta osoba w gospodarstwach małżeństw z 4 lub większą liczbą dzieci. Osoby tworzące rodziny niepełne były we względnie lepszej sytuacji. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem skrajnym dla osób z rodzin niepełnych ogółem wyniósł niecałe 7%. Należy jednak podkreślić, iż sytuacja rodzin niepełnych jest zróżnicowana - w przypadku samotnych rodziców z większą liczbą dzieci poziom zagrożenia ubóstwem był wyższy. Pomimo, że ubóstwo skrajne w Polsce dotyka częściej ludzi młodych, w tym dzieci (zasięg ubóstwa skrajnego wśród dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia wynosił w 2015 r. ok. 9%), to nie można nie zwrócić uwagi na bardzo trudną sytuację części osób starszych. W 2015 r., podobnie jak w ciągu kilku ostatnich lat, co dwudziesta piąta osoba (ok.4%) w wieku co najmniej 65 lat żyła w gospodarstwach domowych o wydatkach niższych od minimum egzystencji. Do czynników zwiększających zagrożenie ubóstwem należy także zaliczyć obecność osoby niepełnosprawnej. Stopa ubóstwa skrajnego wśród osób w gospodarstwach domowych z co najmniej jedną osoba niepełnosprawną 6 wyniosła w 2015 r. ok. 9%, czyli o ok. 3 punkty procentowe więcej niż w gospodarstwach bez osób niepełnosprawnych. W najtrudniejszej sytuacji były rodziny z niepełnosprawnymi dziećmi. W gospodarstwach z co najmniej jednym niepełnosprawnym dzieckiem do lat 16 stopa ubóstwa skrajnego wyniosła ok.11%. W 2015 r. zasięg ubóstwa skrajnego na wsi był prawie trzykrotnie wyższy niż w miastach. W skrajnym ubóstwie żyło w 2015 r. roku prawie 4% mieszkańców miast (od ok. 1% w największych miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców, do ok. 5% w miastach poniżej 20 tys. mieszkańców). Na wsi odsetek osób żyjących poniżej minimum egzystencji wyniósł ponad 11%. Opracowanie: Wydział Analiz Przekrojowych, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia GUS 6 Przez niepełnosprawność należy rozumieć ograniczenie w funkcjonowaniu osoby, będące skutkiem naruszenia fizycznej, psychicznej lub intelektualnej sprawności organizmu, spowodowane chorobą, urazem lub wadą. Stopień niepełnosprawności osoby orzeka się na czas określony lub na stałe. 10