Wojna z gotówką (94) POLSKI STANDARD PŁATNOŚCI LOKALNYCH Według nieoficjalnych doniesień, PKO BP zamierza uruchomić rodzimą sieć kart, niezależną od Visy i MasterCarda, w powiązaniu z działającym od lipca 2013 r. systemem płatności mobilnych IKO. A lians sześciu instytucji: PKO BP, BZ WBK, BRE, ING Bank Śląski, Millennium i Alior (16 mln klientów) zapowiedział wprowadzenie na masową skalę jednolitego standardu płatności komórkowych. Standard ma opierać się na założeniach systemu IKO, wdrożonego przez PKO BP wspólnie z agentem rozliczeniowym. Kolejnym krokiem może być zbudowanie rodzimego modelu kartowego, na wzór działającego w większości krajów europejskich użytkownik korzysta z MasterCarda czy Visy za granicą, natomiast w kraju ze standardu lokalnego. 32 Nowo cz esny B a n k Sp ó łd z ie lc z y
Wojna z gotówką Pierwszy był OSKAR Karty lokalne funkcjonowały już w latach 90. w bankach spółdzielczych. Firma Epsilio (Asseco Poland) opracowała system kart OSKAR do obsługi klientów detalicznych i firm, spełniający najwyższe standardy i wymogi bezpieczeństwa. Rozwiązanie to umożliwia klientom banku wypłatę gotówki, autoryzowaną lokalnie przez bankomat albo centrum rozliczeniowe należące do banku, bez pośrednictwa zewnętrznej firmy. OSKAR narodził się w Gospodarczym Banku Spółdzielczym w Barlinku, który już wówczas był poligonem dla czołowych firm IT. W listopadzie 1998 r. karty z mikroprocesorem trafiły do pierwszych udziałowców GBS, dzięki czemu bank znacząco poszerzył gamę oferowanych produktów. System usprawnił obsługę klientów, zapewniając im możliwość samodzielnego korzystania z konta osobistego. Było to rozwiązanie zdecydowanie tańsze od przestarzałych i drogich w eksploatacji technologii wykorzystujących karty z paskiem magnetycznym. GBS w Barlinku mógł obsługiwać mniej klientów w placówkach, bowiem część z nich dokonywała operacji za pomocą karty i urządzeń działających w systemie, czyli terminali, bankomatów oraz infomatów. Atutem kart OSKAR jest bezpieczeństwo. Jeżeli złodziej nie zna kodu PIN, nie tylko nie wypłaci gotówki z bankomatu lub kasy banku, ale również nie zapłaci skradzioną kartą w sklepie. W grę nie wchodzi skopiowanie danych zapisanych na karcie algorytmy szyfrujące mikroprocesora są po prostu zbyt skomplikowane, aby je złamać. E-PORTMONETKA Z ZASILANIEM W sensie technologicznym, system OSKAR to rozwiązanie do emisji i obsługi inteligentnych kart mikroprocesorowych, w skład którego wchodzi: OSKAR aplikacja bankowa pozwalająca na prowadzenie rejestru kart i monitorowanie wszystkich transakcji wykonywanych kartą OSKAR wraz z urządzeniami umożliwiającymi dostęp do karty. INFOMAT urządzenie samoobsługowe, w którym przeprowadzana jest większość operacji kartami OSKAR. Najważniejsza dostępna w infomacie funkcja to tzw. zasilanie karty, czyli zapis elektroniczny pieniędzy z konta na kartę. Dzięki tej operacji pieniądze znajdują się na karcie, a klient ma możliwość dysponowania nimi, zarówno podczas zakupów, jak i wykonywania operacji bankomatowej. Posiadacz karty uzyskuje wydruk historii operacji oraz informację o saldzie, może uruchomić przelew np. do ZUS czy urzędu skarbowego. Z infomatu korzysta również sprzedawca, który rozlicza transakcje, aktualizuje informacje dotyczące kart zastrzeżonych. TERMINAL PŁATNICZY urządzenie wyposażone w czytnik kart rejestrujące płatności klienta w punktach handlowo-usługowych. Kwota odliczona z karty klienta jest zapisywana w pamięci terminalu, na koniec dnia dane o wszystkich transakcjach przeprowadzonych w terminalu za pomocą karty są przenoszone na kartę sprzedawcy. W tym momencie plastik staje się e-portmonetką sprzedawcy. Zamiana pieniędzy elektronicznych na gotówkę odbywa się w pobliskim bankomacie lub w oddziale banku. STANOWISKO KASOWE do wypłaty gotówki z karty w banku. BANKOMATY do wypłaty gotówki, które mogą pracować jako urządzenia dwusystemowe (obsługują one wówczas OSKARA oraz pozostałe karty) lub jednosystemowe. Myśl globalnie, płać lokalnie Konstrukcja systemu zakładała integrację wewnątrz lokalnych społeczności, spełnienie w sposób optymalny oczekiwań klienta. Z uwagi na to, że 90 proc. transakcji kartowych dokonywanych jest w miejscu zamieszkania, OSKAR nie wymaga pośrednika w rozliczeniach, tym samym znacząco obniża koszty obsługi. Bezpieczeństwo wypłaty przeniesiono na banki i kartę, rozszerzając jej funkcjonalność z poziomu identyfikatora na poziom elektronicznej portmonetki, a w grupie równoprawnych użytkowników ustawiono: bank, klienta i jednostkę handlową. Funkcjonalność OSKARA jest porównywalna z płatnością w sieci wirtualnej, co może również stanowić doskonałą alternatywę dla klientów nieinternetowych. Aktualnie OSKAR Plus w GBS w Barlinku pełni funkcję karty kredytowej i rabatowej oraz stanowi instrument programu lojalnościowego. Umożliwia wypłatę w bankomacie, z kartą zasiloną lub nie, wpłatę pieniędzy na rachunek bieżący lub konto w kasie, a także obsługę i rozliczanie kart innych banków. Ponadto dostarcza dodatkowych korzyści klientom, którzy posługując się OSKAREM Plus mogą liczyć na rabaty w zakupach i nagrody w konkursach. Możliwe jest też wykorzystywanie systemu do sprzedaży i rozliczania kredytów za pomocą karty kredytowej (kredyty ratalne i gotówkowe oraz debety dla osób fizycznych i firm) oraz jako narzędzia e-podpisu. 1/2014 33
Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze, przypadających na 1 MLN mieszkańców Liczba banków, SKOK-ów, placówek Poczty Polskiej oraz pośredników finansowych Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Oddziały instytucji kredytowych 14 566 15 853 16 052 16 214 15 901 15 652 Placówki Poczty Polskiej 8 485 8 411 8 378 8 365 8 383 8 243 Oddziały NBP 16 16 16 16 16 16 Oddziały instytucji kredytowych, placówki Poczty Polskiej i Oddziały NBP 23 067 24 280 24 446 24 595 24 300 23 911 Placówki pośredniczące w przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe 10 387 12 040 13 911 14 770 15 774 21 533 Ogółem 33 454 36 320 38 357 39 365 40 074 45 444 Liczba terminali POS na 1 mln mieszkańców w krajach UE Źródło: NBP 34 Nowoczesny Bank Spółdzielczy
Wojna z gotówką OSKAR PLUS W BARLINKU Gospodarczy Bank Spółdzielczy w Barlinku oferuje lokalny system kartowy z możliwością samodzielnej obsługi konta osobistego. OSKAR Plus umożliwia: sprawdzanie stanu środków znajdujących się na koncie dokonywanie przelewów wewnętrznych w ramach GBS Banku dokonywanie przelewów zewnętrznych do innych banków, ZUS, US przekazywanie środków na kartę (tzw. zasilenie), a w razie potrzeby dokonanie transakcji odwrotnej (zwrotu z karty) dokonywanie kontroli operacji przeprowadzanych na koncie osobistym w GBS w formie wydruku zestawienia operacji uzyskanie informacji o stanie środków na innych rachunkach posiadanych w banku z możliwością wydrukowania takiego zestawienia regulowanie w formie bezgotówkowej należności w placówkach handlowych i usługowych akceptujących karty systemu wypłatę gotówki w bankomatach i kasach banku OSKAR nie konkuruje z graczami globalnymi, takimi jak Visa czy MasterCard. Twórcy systemu myśleli o nim jako uzupełnieniu ogólnoświatowych sieci. Chociaż pierwsze wdrożenia miały miejsce w latach 90., wyprzedził technologicznie i funkcjonalnie rozwiązania zagraniczne, zapewniał swoim użytkownikom korzyści, które nie są oferowane przez powszechne systemy kartowe. Zbigniew Wielgosz, prezes GBS w Barlinku już od wielu lat orędował za zbudowaniem krajowego systemu płatniczego w drodze porozumienia banków spółdzielczych. No cóż, jedna jaskółka wiosny nie czyni IKO zdobywa rynek W przypadku wdrożonego przez PKO BP systemu mobilnego IKO elementem kluczowym jest instalowana w telefonie aplikacja generująca kody jednorazowe. Użytkownik, po dokonaniu wyboru usługi, otrzymuje wyświetlany na ekranie telefonu 6-cyfrowy kod, który w zależności od wcześniejszego wyboru usługi należy wprowadzić do czytnika terminala płatniczego POS, w bankomacie bądź na stronie internetowej sklepu, a następnie potwierdzić transakcję na telefonie. Systematycznemu rozwojowi ulega funkcjonalność aplikacji, w ramach której można dokonywać: płatności w sklepach tradycyjnych i internetowych, wypłat gotówki z bankomatów, przelewów na numer telefonu, przelewów jednorazowych, zdefiniowanych i między własnymi rachunkami, sprawdzać saldo i historię rachunku. PŁATNIK W KIESZENI Płatności komórkowe zbliżeniowe są rozwiązaniem bazującym na technologii komunikacji krótkiego zasięgu (NFC Near Field Communication). W I półroczu 2013 r. na rynku polskim usługa ta była uruchomiona w kilku bankach w ramach systemu MasterCard oraz dwóch sieci telefonii komórkowej (T-Mobile i Orange). Aplikacja płatnicza jest umieszczona zazwyczaj na karcie SIM. W celu dokonania płatności niskokwotowych należy uruchomić aplikację płatniczą i zbliżyć telefon do specjalnego czytnika (czytnika kart zbliżeniowych). Usługa ta w ramach sieci Orange nosi nazwę Orange Cash, a w ramach T-Mobile funkcjonuje pod marką MyWallet. Jako pierwsza płatności mobilne zdalne uruchomiła spółka mpay S.A., należąca do grupy kapitałowej ATM S.A. System ten bazuje na portmonetce elektronicznej, wymagającej wcześniejszego zasilenia środkami pieniężnymi przez użytkownika, oraz mechanizmie USSD, umożliwiającym bezpośrednią komunikację pomiędzy telefonem komórkowym a poszczególnymi elementami sieci komórkowych. Użytkownicy mpay mogą w wybranych miejscowościach np. kupować bilety na przejazdy komunikacją publiczną lub zapłacić za parking oraz za towary w wybranych punktach handlowo-usługowych. Bank Pekao S.A. proponuje rozwiązanie o nazwie PeoPay, które bazuje na przedpłaconych rachunkach lub kartach oraz kodach QR (użytkownik skanuje je podczas dokonywania transakcji za pomocą aparatu fotograficznego wbudowanego w telefonie). Płatności PeoPay mogą być akceptowane przez sprzedawców wyposażonych w tradycyjne terminale lub poprzez aplikację na smartfona. Kody QR zawierające informacje o płatności są wyświetlane na ekranie terminala sprzedawcy. W niespełna 10 miesięcy IKO zyskało 100 tys. użytkowników, którzy dokonali swoimi telefonami łącznie ponad 250 tys. transakcji na kwotę 66 mln zł. IKO zostało udostępnione klientom Inteligo, osobom nieposiadającym konta poprzez portmonetkę IKO, a także klientom firmowym prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą lub wykonującym wolny zawód. Ci ostatni mogą powiązać IKO ze swoim rachunkiem firmowym. Zdjęcia: www.fotolia.com 1/2014 35
Podsumowanie danych klienci indywidualni Kategoria Liczba klientów indywidualnych z dostępem do BI Liczba klientów indywidualnych Średnia wartość przelewu klienta indywidualnego (w zł) Średnia wartość rozliczeń jednego aktywnego klienta (w zł) 2012 2013 III kw. IV kw. I kw. II kw. III kw. Zmiana III kw. 2013/ III kw. 2012 19 796 427 20 796 216 20 527 870 21 186 969 21 528 782 8,75% 10 970 975 11 364 330 11 395 236 11 965 427 11 903 990 8,50% 1 451 1 395 1 276 1 201 1 188-18,16% 6 279 6 170 6 562 5 716 5 804-7,55% Liczba (w mln) i wartość (w mld zł) transakcji gotówkowych i bezgotówkowych Liczba terminali POS (w tys.) i liczba terminali POS z funkcją zbliżeniową (w tys.) Źródło: ZBP, raport NetB@nk 36 Nowoczesny Bank Spółdzielczy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP oraz prognozy własne *prognoza dla II kwartału 2013
Wojna z gotówką Kartowy system płatniczy i rozliczeniowy z kartą procesorową Obejmuje obsługę klientów detalicznych i podmiotów gospodarczych Spełnia standardy i wymogi bezpieczeństwa, spójności z prawem bankowym i przepisami prawa dotyczącymi emisji pieniądza Umożliwia wypłatą gotówki i płatności w punktach handlowych Autoryzacja on-line Komunikacja urządzeń za pośrednictwem GPRS Przeznaczony dla rynków lokalnych Stworzony na potrzeby banków spółdzielczych Nie konkuruje z globalnymi systemami kart bankowych Niskie koszty wdrożenia i eksploatacji Aplikacja do emisji kart i zarządzania transakcjami Karta klienta i karta sprzedawcy Obsługa bezgotówkowa rachunków elektronicznych jednostek handlowych i usługowych Integracja z systemem informatycznym banku Ewidencja prowizji i opłat od transakcji kartowych Rejestr wszystkich wydanych przez bank kart Samoobsługowy dostęp do środków na rachunku powiązanym, drukowanie wyciągów, składanie poleceń przelewów w infomatach, wypłaty gotówki w bankomacie Wykonywanie płatności kartą w sklepach, punktach usługowych Programy lojalnościowe Bezpieczna karta procesorowa Autoryzacja on-line (możliwość tymczasowej pracy w trybie off-line) Możliwość przechowywania na karcie informacji o rachunku przypisanym do karty Identyfikacja klienta na stanowisku samoobsługowym i w kasie banku Karta płatnicza Karta charge Karta kredytowa Elektroniczna portmonetka Źródło: Asseco Poland Znacząco powiększyła się również sieć akceptacji. Płatności mobilne IKO są realizowane w ponad 65 tys. terminali płatniczych eservice w całej Polsce. Oprócz punktów handlowo-usługowych, telefonem z IKO wypłacamy gotówkę z 3 tys. bankomatów PKO BP oraz płacimy za zakupy w ponad 8 tys. sklepów internetowych. Bankowe joint venture Banki uczestniczące w projekcie zawarły umowę inwestycyjną określającą szczegółowo zasady tworzonej spółki joint venture Polski Standard Płatności, która będzie zarządzać systemem płatności mobilnych. PKO BP złożył wniosek o rejestrację spółki oraz wystąpił o stosowne zgody do NBP i UOKiK, po uzyskaniu której do spółki dołączą udziałowcy: Alior, Millennium, BZ WBK, ING BŚ oraz mbank. Umowa inwestycyjna określa m.in. ład korporacyjny spółki, jej OSKAR nie konkuruje z graczami globalnymi, takimi jak Visa czy MasterCard. Twórcy systemu myśleli o nim jako uzupełnieniu ogólnoświatowych sieci. Chociaż pierwsze wdrożenia miały miejsce w latach 90., wyprzedził technologicznie i funkcjonalnie rozwiązania zagraniczne, zapewniał swoim użytkownikom korzyści, które nie są oferowane przez powszechne systemy kartowe. statut i wysokość wnoszonych przez udziałowców dopłat. W spółce zostaną ustanowione: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie wspólników. Udziały każdego ze wspólników w spółce będą równe i wyniosą 16,67 proc. W ciągu 18 miesięcy od jej powołania planowane jest przejęcie części działalności przez Krajową Izbę Rozliczeniową, która będzie docelowo realizowała pełną obsługę operacyjną systemu, a także zapewni infrastrukturę teleinformatyczną. Projekt docelowo będzie otwarty na pozostałych uczestników rynku: inne banki, operatorów sieci bankomatów oraz organizacje płatnicze. Dla klientów oznacza to wygodny dostęp do płatności telefonem w szerokiej sieci akceptacji. Użytkownicy systemu będą mogli płacić telefonem zarówno w sklepach tradycyjnych, jak i internetowych, korzystać z bankomatów oraz przelewać środki na numer telefonu odbiorcy, bez względu na to, z którym bankiem są związani. 1/2014 37