Lista kontrolna działań szpitala w ramach reagowania kryzysowego Narzędzie dla administracji szpitali i dyrekcji pogotowia ratunkowego,

Lista kontrolna działań szpitala w ramach reagowania kryzysowego Narzędzie dla administracji szpitali i dyrekcji pogotowia ratunkowego, uwzględniające wszystkie rodzaje zagrożeń Przy wsparciu Komisji Europejskiej Health Programme 2008-2013 Together for Health

Lista kontrolna działań szpitala w ramach reagowania kryzysowego Narzędzie dla administracji szpitali i dyrekcji pogotowia ratunkowego, uwzględniające wszystkie rodzaje zagrożeń

Streszczenie Szpitale pełnią kluczową rolę w zapewnianiu ludności podstawowej opieki medycznej w przypadku wszelkiego rodzaju katastrof. W zależności od zasięgu i rodzaju katastrofy nastąpić może gwałtowne zwiększenie zapotrzebowania na świadczenia przekraczające możliwości szpitali i zagrażające bezpieczeństwu szpitali, ale także całego systemu opieki zdrowotnej. Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy przygotowało Listę kontrolną działań szpitala w ramach reagowania kryzysowego, której celem jest zapewnienie pomocy administracji szpitali oraz dyrekcji pogotowia ratunkowego w skutecznym reagowaniu w przypadku ziszczenia się najbardziej prawdopodobnych scenariuszy sytuacji kryzysowych. Narzędzie to, uwzględniające wszystkie rodzaje ryzyka, obejmuje istniejące zasady zarządzania szpitalnym pogotowiem ratunkowym, dobre praktyki oraz najważniejsze działania, których przeprowadzenie gwarantuje szybką i skuteczną reakcję w sytuacji krytycznej. Opiera się na dziewięciu filarach. Dla każdego z nich wyznaczono odpowiednie działania priorytetowe, których przeprowadzenie pomoże kierownictwu szpitala oraz osobom planującym akcje ratunkowe w zapewnianiu: (1) ciągłości wykonywania podstawowych świadczeń (2) właściwej koordynacji prowadzenia działań szpitalnych na każdym poziomie, (3) jasnej i poprawnej komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, (4) szybkiej adaptacji do zwiększonych wymagań. (5) skutecznego wykorzystania ograniczonych zasobów oraz (6) bezpiecznego środowiska dla pracowników służby zdrowia. Dokument zawiera odniesienia do wybranych narzędzi dodatkowych, zaleceń oraz innych odpowiednich zasobów. Ujęte w nim zasady i zalecenia mogą służyć szpitalom na dowolnym poziomie gotowości kryzysowej. Lista kontrolna stanowi uzupełnienie istniejących wielosektorowych planów zarządzania kryzysowego w szpitalach oraz, jeżeli to możliwe, uzupełnienie standardowych procedur operacyjnych w sytuacjach niebędących sytuacjami kryzysowymi. Słowa kluczowe: RATOWNICTWO MEDYCZNE SŁUŻBY RATOWNICZE ZAPEWNIENIE OPIEKI ZDROWOTNEJ PLANOWANIE OPIEKI SZPITALNEJ Prośby o publikacje Biura Regionalnego Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy należy kierować na adres: Publications WHO Regional Office for Europe Scherfigsvej 8 DK-2100 Copenhagen Ø, Dania Dokumenty i informacje dotyczące opieki zdrowotnej, a także zgodę na ich wykorzystanie lub tłumaczenie można uzyskać, wypełniając formularz zamieszczony na stronie Biura Regionalnego: (http://www.euro.who.int/pubrequest). Światowa Organizacja Zdrowia 2011 Wszystkie prawa zastrzeżone. Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy zaprasza do składania wniosków o udzielenie zgody na odtwarzanie lub tłumaczenie swoich publikacji w całości lub części. Zaprezentowanych w niniejszej publikacji informacji i materiałów nie należ interpretować jako odzwierciedlenia opinii Światowej Organizacji Zdrowia na temat stanu prawnego jakiegokolwiek kraju, terytorium, miasta czy obszaru, jego władz czy ustalania granic. Wykropkowane linie na mapach przedstawiają orientacyjne linie graniczne, co do których pełne porozumienie mogło nie zostać dotąd osiągnięte. Odniesienia do konkretnych firm czy producentów wyrobów nie oznacza, że Światowa Organizacja Zdrowia popiera lub rekomenduje takie firmy czy producentów kosztem innych firm czy producentów prowadzących podobną działalność, o których brak wzmianki w niniejszym dokumencie. Wyłączając błędy i opuszczenia, nazwy wyrobów objęte prawami majątkowymi wyróżniono wielką literą. 4 Światowa Organizacja Zdrowia podjęła wszelkie kroki w celu weryfikacji informacji zawartych w niniejszej publikacji. Jednakże publikowany materiał podlega rozpowszechnianiu bez żadnej gwarancji, wyraźnej lub domniemanej. Odpowiedzialność za interpretację i wykorzystanie materiałów spoczywa na czytelniku. Światowa Organizacja Zdrowia nie będzie ponosić odpowiedzialności za szkody wynikające z wykorzystania tych materiałów. Poglądy wyrażone przez autorów, wydawców czy grupy ekspertów nie odzwierciedlają decyzji ani ustalonej polityki Światowej Organizacji Zdrowia.

Spis treści Strona Autorzy... 6 Słowniczek... 7 Wstęp... 9 Filar 1. Dowodzenie i kontrola... 10 Filar 2. Komunikacja... 12 Filar 3. Bezpieczeństwo i ochrona... 13 Filar 4. Selekcja pacjentów... 14 Filar 5. Zdolność szybkiego reagowania... 15 Filar 6. Ciągłość świadczeń podstawowych... 16 Filar 7. Zasoby ludzkie... 17 Filar 8. Zarządzanie logistyką i zaopatrzeniem... 19 Filar 9. Usuwanie skutków katastrof... 20 Źródła... 21 Zalecane źródła... 22 5

Autorzy Dr Brian S. Sorensen Lekarz Asystujący, Oddział Medycyny Ratunkowej, Brigham and Women s Hospital Associate Faculty, Harvard Humanitarian Initiative Instruktor Medycyny, Harvard Medical School Boston Stany Zjednoczone Ameryki Dr Richard D. Zane Wiceprezes, Oddział Medycyny Ratunkowej, Brigham and Women s Hospital Profesor Nauk Medycznych, Harvard Medical School Boston Stany Zjednoczone Ameryki Dr Barry E. Wante Dyrektor ds. Zarządzania Kryzysowego, Center for Emergency Preparedness Brigham and Women s Hospital Boston Stany Zjednoczone Ameryki Dr Mitesh B. Rao Lekarz Ratunkowy, Yale-New Haven Hospital New Haven, Connecticut Stany Zjednoczone Ameryki Dr Michelangelo Bortolin Lekarz Ratunkowy, Torino Emergency Medical Services Adjunkt, Disaster Medicine Fellowship, współpracujący z Harvard Torino Italy Dr Gerald Rockenschaub Kierownik Programu, Narodowy Program Gotowości Kryzysowej Biura Regionalnego Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy Kopenhaga Dania 6

Słowniczek Możliwości Połączenie wszelkich mocy, cech i zasobów dostępnych w organizacji, których można użyć w celu osiągnięcia uzgodnionych celów (1). Dowodzenie i kontrola System decyzyjny odpowiedzialny za uruchomienie, koordynację, wdrożenie, adaptację i zakończenie ustalonego wcześniej planu reagowania (2). Planowanie awaryjne Proces analizujący potencjalne lub zaistniałe sytuacje mogące zagrażać ludności lub środowisku, obejmujący ustalenia umożliwiające punktualną, skuteczną i odpowiednią reakcję na zdarzenia w momencie ich wystąpienia. Zdarzenia takie mogą być szczególne, mogą należeć do określonej kategorii i łączyć się z wszelkiego rodzaju zagrożeniami. Konsekwencją planowania awaryjnego są zorganizowane i skoordynowane działania, w których jasno określono role i zasoby instytucjonalne, a także potrzebne procesy informacyjne i ustalenia operacyjne w odniesieniu do osób, grup i oddziałów (1). Zdarzenie krytyczne Dowolne zdarzenie, w związku z którym szpital nie jest w stanie zapewnić opieki w sposób rutynowy lub zgodnie z przyjętymi standardami, powodujące ujawnienie dysproporcji pomiędzy możliwościami, zasobami i infrastrukturą szpitala a zapotrzebowaniem (potrzebami pacjentów) i wymagające od szpitala uruchomienia środków awaryjnych w celu zaspokojenia takiego zapotrzebowania. Katastrofa Zdarzenie lub seria zdarzeń powodujące poważne uszkodzenie infrastruktury lokalnej, często związane ze stratami lub oddziaływaniem na ludzi, mienie, gospodarkę czy środowisko, których zakres przekracza możliwości radzenia sobie z nimi przez społeczność dotkniętą ich skutkami z wykorzystaniem istniejących zasobów (1). Nagły wypadek Nagły i nieprzewidziany wypadek, który wymaga natychmiastowego podjęcia odpowiednich środków w celu złagodzenia jego skutków (3). Plan postępowania na wypadek zagrożenia Zestaw spisanych procedur, które regulują działania związane z nagłymi wypadkami, usprawniają usuwanie skutków nagłego wypadku oraz zmniejszają jego dotkliwość. Plan działań w sytuacji kryzysowej Dokument regulujący działania operacyjne systemu dowodzenia w sytuacjach kryzysowych na etapie reagowania na daną sytuację kryzysową. Dokument ten obejmuje wszystkie cele i strategie związane z taką sytuacją, określa ogólne działania taktyczne oraz obejmuje informacje dodatkowe, które ułatwiają osiągnięcie wyznaczonych celów (4). Grupa ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych Wielozadaniowa jednostka stworzona dla potrzeb systemu dowodzenia w sytuacjach kryzysowych. Celem jej powołania jest ogólne zarządzanie stroną techniczną działań oraz nadzorowanie wszystkich aspektów zarządzania sytuacją kryzysową, koordynowanie reakcji, akceptowanie wszelkich planów działań, reagowanie oraz łagodzenie skutków i nadzorowanie wszelkich czynności czy decyzji. System dowodzenia w sytuacjach kryzysowych Zaprojektowany system dowodzenia i kontroli, uwzględniający zaplecze, sprzęt, personel, procedury i środki komunikacji, funkcjonujący w ramach wspólnej struktury organizacyjnej, mający na celu wspieranie zarządzania zasobami niezbędnymi do reagowania w sytuacjach kryzysowych (4). 7

Porozumienie o współpracy Formalny dokument określający stanowcze zobowiązanie co najmniej dwóch stron do udziału w przedsięwzięciu, zawierający ogólne zasady takiego zobowiązania, ale nie stanowiący szczegółowego kontraktu ani umowy (5). Umowa o wzajemnej pomocy Umowa zawarta pomiędzy agencjami, organizacjami i władzami, określająca mechanizm zakładający szybkie zapewnienie pomocy w sytuacji kryzysowej, obejmującej przydział personelu, sprzętu, materiałów oraz świadczenie innych odpowiednich usług. Głównym celem umowy jest niezwłoczne zapewnienie wsparcia przed wystąpieniem zdarzenia, w czasie występowania zdarzenia oraz po wystąpieniu zdarzenia (6). Polityka Formalne oświadczenie lub porozumienie zawarte w celu ukierunkowania działań, obejmujące planowanie, dowodzenie i kontrolę, gotowość, łagodzenie, reagowanie i usuwanie skutków (7). Gotowość Wiedza i możliwości rozwijane przez rządy wyspecjalizowane organizacje zajmujące się reagowaniem na sytuacje kryzysowe i usuwaniem ich skutków oraz społeczności i osoby, dotyczące skutecznego przewidywania skutków wystąpienia możliwych, bliskich lub zaistniałych niebezpiecznych zdarzeń lub warunków, reagowania na nie oraz usuwania ich skutków (1). Usuwanie skutków Odtwarzanie lub naprawianie urządzeń dotkniętych zdarzeniem krytycznym lub katastrofą na podstawie decyzji i działań podejmowanych po wystąpieniu takich zdarzeń (8). Zasoby Personel, środki finansowe, urządzenia, najważniejszy sprzęt oraz zapasy dostępne lub potencjalnie dostępne dla potrzeb reagowania na sytuację kryzysową. Reagowanie Zapewnienie usług służb ratowniczych oraz pomocy publicznej w czasie trwania katastrofy lub niezwłocznie po jej wystąpieniu w celu ratowania życia, ograniczenia jej oddziaływania na zdrowie, zapewnienia bezpieczeństwa publicznego oraz spełnienia podstawowych potrzeb żywieniowych osób dotkniętych skutkami katastrofy (1). Ocena ryzyka Metodologia określająca rodzaj i zakres ryzyka, obejmująca analizę potencjalnych zagrożeń, które mogłyby zaszkodzić narażonym na nie ludziom, mieniu, usługom, środkom utrzymania oraz środowisku, w którym występują, a także ocenę wpływu tych zagrożeń w kontekście wrażliwości na ich oddziaływanie (1). Standardowa procedura operacyjna Kompletny dokument poglądowy lub instrukcja postępowania określająca cel preferowanej metody, pełniąca określoną funkcję lub szereg powiązanych ze sobą funkcji, ujednolicona i zawierająca informacje o czasie trwania działań, organach odpowiedzialnych oraz inne istotne szczegóły (6). Zdolność do szybkiego reagowania Zdolność służb medycznych do wykraczania poza normalne ich możliwości, tak aby zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie na opiekę kliniczną (9). Selekcja Proces podziału pacjentów według kategorii i pierwszeństwa mający na celu zapewnienie najlepszej opieki jak największej liczbie pacjentów, z wykorzystaniem dostępnych zasobów (2). 8

Wstęp Sytuacje kryzysowe to sprawdzian dla szpitali, które jako część systemu opieki zdrowotnej, muszą zapewnić opiekę medyczną ludności zamieszkującej dany rejon. Każde zdarzenie, którego następstwem są straty infrastruktury lub zwiększona liczba pacjentów, takie jak klęska żywiołowa, akt terrorystyczny, zagrożenie chemiczne, biologiczne, radiologiczne, nuklearne czy zagrożenie eksplozją, wymaga często połączenia kompetencji i funkcji w podejmowanych działaniach. Wymaga także działań zmierzających do przywrócenia stanu pierwotnego, których nieodłącznym elementem jest zapewnienie opieki medycznej. Bez odpowiedniego planowania na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej lokalne systemy opieki zdrowotnej mogą nie poradzić sobie z objęciem pacjentów opieką w sytuacji krytycznej. Ograniczenie zasobów, nagły wzrost zapotrzebowania na świadczenia medyczne oraz uszkodzenie kanałów komunikacji i dostaw to istotna bariera uniemożliwiającą zapewnienie opieki medycznej. Aby poprawić swoją gotowość do radzenia sobie z wyzwaniami sytuacji kryzysowych, szpitale muszą przygotować się do wdrożenia podstawowych działań, według wyznaczonej kolejności. Niniejszy dokument zawiera wykaz kluczowych działań uwzględniających wszystkie rodzaje zagrożeń, których podjęcie szpitale powinny rozważyć, przygotowując się do reagowania na sytuacje kryzysowe. Szpital to instytucja złożona, ale także niezwykle zależna od pomocy zewnętrznej oraz źródeł zaopatrzenia. W czasach, w których tak ważne jest ograniczanie kosztów oraz efektywność, szpitale często funkcjonują na granicy swoich możliwości. W sytuacji kryzysowej przerwanie komunikacji i odcięcie zewnętrznej pomocy czy zaopatrzenia może oznaczać koniec prowadzenia przez szpital jego podstawowej działalności, a nawet niewielkie, nieprzewidziane zwiększenie liczby nowych pacjentów może przekroczyć możliwości szpitala. Cięcia liczby pracowników i zmniejszenie zasobów, istotnego sprzętu oraz dostaw może ograniczyć dostęp do podstawowych świadczeń i bezpieczeństwo zatrudnienia. Nawet dla dobrze przygotowanego szpitala usuwanie skutków katastrofy to skomplikowane przedsięwzięcie. W radzeniu sobie z tymi wyzwaniami i wymaganiami pomóc może systematyczne wdrażanie priorytetowych działań wspomagających skuteczne i punktualne reagowanie szpitali na sytuacje kryzysowe. Niniejsza lista kontrolna definiuje działania priorytetowe uwzględniające wszystkie rodzaje ryzyka, na wypadek konieczności szybkiej i skutecznej reakcji w sytuacji kryzysowej i stanowi wsparcie dla kadry zarządzającej szpitali oraz osób odpowiedzialnych za planowanie akcji ratunkowych w osiąganiu następujących celów: (1) ciągłości wykonywania podstawowych świadczeń, (2) odpowiednio skoordynowanego wdrożenia działań szpitalnych na każdym poziome, (3) jasnej i poprawnej komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, (4) szybkiej adaptacji do zwiększonych wymagań, (5) skutecznego wykorzystania niewielkich zasobów oraz (6) zapewnienia bezpiecznego środowiska pracownikom służby zdrowia. Narzędzie to oparte jest na wcześniejszych osiągnięciach Światowej Organizacji Zdrowia związanych ze wspieraniem szpitali w walce z pandemią grypy (Lista kontrolna dotycząca przygotowania szpitali na pandemię grypy: pandemia (H1N1) 2009 [Hospotal preparedness checklist for pandemic influenza: focus on pandemic (H1N1) 2009). Narzędzie opiera się na dziewięciu filarach, z których każdy obejmuje wykaz działań priorytetowych. Zachęcamy szpitale, które spotykają się ze zwiększeniem zapotrzebowania na świadczenia medyczne spowodowanym wystąpieniem sytuacji krytycznej, aby przygotowały się do skutecznego wdrożenia każdego z ww. działań niezwłocznie po zaistnieniu takiej potrzeby. Wykaz zalecanych źródeł odnośnie każdego z filarów obejmuje wybrane narzędzia, wskazówki oraz inne zasoby, które uznano za istotne dla danego filara. Zarządzanie pogotowiem ratunkowym to proces ciągły, wymagający niezakłóconego planowania i reagowania w ramach programów na poziomie krajowym i lokalnym. Zasady i zalecenia, o których mowa w niniejszym dokumencie, są ogólne i stosują się do szeregu nieprzewidzianych wypadków, z uwzględnieniem pełnego wachlarza zagrożeń. Lista kontrolna ma na celu uzupełnienie istniejących wielosektorowych planów zarządzania pogotowiem ratunkowym w szpitalach oraz o ile to możliwe rozszerzanie założeń standardowych procedur operacyjnych w sytuacjach innych niż sytuacje kryzysowe. 9

Lista kontrolna działań szpitala w ramach reagowania kryzysowego Narzędzie dla administracji szpitali i dyrekcji pogotowia ratunkowego, uwzględniające wszystkie rodzaje zagrożeń Celem niniejszego narzędzia jest zapewnienie pomocy administracji szpitali oraz dyrekcji pogotowia ratunkowego w szybkim reagowaniu na wszelkiego rodzaju sytuacje kryzysowe. Placówki opieki zdrowotnej, obserwujące zwiększone zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne, spowodowane wystąpieniem zdarzenia związanego z katastrofą, powinni sprawdzić stan wdrożenia każdego z działań z poniższej listy. Placówki opieki zdrowotnej, którym zagraża zwiększenie zapotrzebowania na świadczenia zdrowotne powinny przygotować się na niezwłoczne wdrożenie każdego z przedmiotowych działań. Filar 1 Dowodzenie i kontrola Sprawnie funkcjonujący system dowodzenia i kontroli jest niezbędny dla zapewnienia skuteczności działań związanych z zarządzaniem pogotowiem ratunkowym w szpitalach (Rys. 1) (Zalecane źródła 1). Rys. 1. Struktura organizacyjna systemu dowodzenia w sytuacjach kryzysowych Dowodzenie Działania Planowanie Logistyka Finanse/ Administracja 10

Przegląd W Zakończono Zalecane działanie w toku trakcie Aktywizacja grupy ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych lub powołanie ad hoc takiej grupy (organu nadzorczego odpowiedzialnego za kierowanie zarządzaniem pogotowiem ratunkowym w szpitalach (Tabela 1). Tabela 1. Grupa ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych powołana ad hoc W przypadku braku w szpitalu mechanizmu skoordynowanego zarządzania w sytuacji kryzysowej (szpitalnej grupy ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych) dyrektor szpitala powinien niezwłocznie zwołać spotkanie dla szefów wszystkich jednostek w celu stworzenia grupy ad hoc. Istnienie takiej grupy jest niezbędne dla skutecznego opracowywania i zarządzani systemami szpitalnymi oraz procedurami zapewniającymi pomyślną reakcję w sytuacjach awaryjnych. Organizując szpitalną grupę ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych, należy rozważyć włączenie do niej przedstawicieli następujących jednostek szpitala: administracji szpitala komunikacji ochrony administracji pielęgniarek kadr apteki oddziału zakaźnego oddziału terapii oddechowej działu konserwacji i utrzymania laboratorium działu żywienia pralni, służb sprzątających i zajmujących się usuwaniem odpadów Ponadto w skład grupy powinien wchodzić personel medyczny zajmujący się np. medycyną ratunkową, intensywną opieką medyczną, chorobami wewnętrznymi czy pediatrią. Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Wyznaczenie centrum dowodzenia w szpitalu, tj. określonego miejsca przygotowanego do przeprowadzenia i koordynacji działań ratunkowych w całym szpitalu i wyposażonego w skuteczne środki komunikacji. Dla każdego z dziewięciu filarów, o których mowa w niniejszym dokumencie, wyznaczenie osoby (głównodowodzące), aby zapewnić odpowiednie zarządzanie i koordynację odpowiednich działań. Wyznaczenie zastępców dyrektorów oraz głównodowodzących, aby zapewnić ciągłość działania systemu dowodzenia i kontroli. Sprawdzenie w kluczowych dokumentach wewnętrznych i zewnętrznych (np. publikacjach krajowego organu ds. zdrowia oraz WHO) kwestii dotyczących zarządzania pogotowiem ratunkowym w szpitalach, aby zapewnić zastosowanie podstawowych zasad oraz zatwierdzonych strategii planowania i wdrażania szpitalnego planu działań w sytuacjach kryzysowych. Wdrożenie lub opracowanie karty czynności, wyszczególniającej niezbędne obowiązki w zakresie kwalifikacji, zadań i zasobów do pełnienia przez członków grupy ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych, kierownictwo szpitala i oraz personel wykonujący czynności w sytuacjach kryzysowych (Zalecane źródła 1). Zapewnienie, że wszyscy członkowie grupy ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych zostali odpowiednio przeszkoleni w zakresie struktury i funkcjonowania systemu dowodzenia w sytuacjach kryzysowych oraz że pozostały personel szpitala oraz organizacje społeczne znają swoje role w grupie (Zalecane źródła 1).

Filar 3 Komunikacja Jasna, precyzyjna i punktualna komunikacja jest niezbędna, aby zapewnić odpowiedzialne podejmowanie decyzji, skuteczną współpracę oraz świadomość społeczną i zaufanie (Zalecane źródła 2). Należy rozważyć podjęcie następujących działań. Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Powołanie rzecznika publicznego do koordynowania komunikacji pomiędzy szpitalem a ludnością, mediami i organami zdrowia publicznego. Wyznaczenie miejsce dla potrzeb konferencji prasowych (położonego z dala od oddziału ratunkowego, miejsca selekcji pacjentów, poczekalni czy centrum dowodzenia). Skierowanie krótkich komunikatów do odpowiednich odbiorców (np. pacjentów, personelu, opinii publicznej) w czasie przygotowań do najbardziej prawdopodobnych sytuacji kryzysowych. Zapewnienie, że wszelka komunikacja skierowana do opinii publicznej, mediów, ogółu personelu oraz organów zdrowia publicznego będzie kierowana przez grupę ds. zarządzania kryzysowego lub jej szefa. Zapewnienie mechanizmów sprawnej wymiany informacji pomiędzy administracją szpitala, szefami oddziałów/jednostek oraz personelem (Zalecane źródła 2). Zawiadomienie personelu szpitala o jego roli i obowiązkach w ramach planu działań w sytuacji kryzysowej. Ustalenie mechanizmów odpowiedniego i punktualnego zbierania, przetwarzania i przekazywania informacji do organów nadzoru (np. organizacji rządowych, organów zdrowia publicznego), a za ich pośrednictwem do sąsiednich szpitali, prywatnych praktyk lekarskich oraz jednostek ratownictwa przedszpitalnego (Zalecane źródła 2). Zapewnienie, że wszystkie decyzje dotyczące priorytetyzacji pacjentów (np. uznane kryteria przyjęcia i wypisu ze szpitala, metody selekcji pacjentów, zapobieganie infekcjom oraz środki kontroli) zostaną przekazane odpowiednim członkom personelu i odpowiednim organom. Zapewnienie dostępności niezawodnych i wystarczających systemów komunikacji podstawowej i zapasowej (telefony satelitarne, urządzenia mobilne, linie telefoniczne, połączenia z Internetem, pagery, krótkofalówki, numery dodatkowe) oraz dostępu do aktualnego wykazu telefonów. 12

Filar 3 Bezpieczeństwo i ochrona Dobrze przygotowane procedury w zakresie bezpieczeństwa i ochrony są kluczowe dla zapewnienia funkcjonowania szpitala oraz reagowania w sytuacji kryzysowej (Zalecane źródła 3). Należy rozważyć przeprowadzenie następujących działań: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Powołanie zespołu ds. ochrony szpitala, odpowiedzialnego za wszelkie kwestie związane z bezpieczeństwem oraz ochroną. Ustalenie hierarchii potrzeb w zakresie ochrony we współpracy ze szpitalną grupą ds. zarządzania w sytuacjach kryzysowych. Określenie obszarów przewidywanego zwiększonego narażenia (np. wejścia/wyjścia, punkty gastronomiczne/punkty poboru wody, zapasy leków). Zapewnienie wczesnej kontroli punktów dostępu do placówki, miejsc selekcji pacjentów oraz innych miejsc, w których pacjenci przebywają, przemieszczają się czy parkują. Jeżeli to konieczne, ograniczenie liczby odwiedzających. Wprowadzenie niezawodnego sposobu identyfikacji uprawnionego personelu szpitalnego, pacjentów i odwiedzających. Wdrożenie mechanizmu służący do eskortowania personelu ratownictwa medycznego oraz rodzin pacjentów do miejsc opieki nad pacjentami. Zapewnienie wyraźnego oznaczenia środków bezpieczeństwa wymaganych w celu bezpiecznej i skutecznej ewakuacji szpitala. Zapewnienie wyraźnego określenia zasad postępowania z tłumem. Częste przekazywane przez ochronę szpitala danych, uwzględniających możliwe wyzwania i przeszkody w zakresie bezpieczeństwa, włącznie z lukami w zarządzaniu materiałami niebezpiecznymi oraz zapobieganiem infekcjom i ich kontrolą. Określenie ryzyka związanego z brakiem ochrony informacji. Wdrożenie procedury w celu zapewnienia bezpiecznego gromadzenia, przechowywania i przekazywania informacji poufnych. Określenie progu i procedur włączania lokalnych służb porządkowych oraz wojskowych w działania ukierunkowane na ochronę szpitala. Wyznaczenie miejsc dla potrzeb odkażania w przypadku skażeń radioaktywnych, biologicznych i chemicznych, a także miejsc na izolatki (Zalecane źródła 3). 13

Filar 4 Selekcja pacjentów Działania w zakresie selekcji pacjentów, prowadzone zgodnie z odpowiednim protokołem selekcji pacjentów w przypadku wypadku masowego, są niezbędne dla odpowiedniej organizacji opieki nad pacjentem (Zalecane źródła 4). Należy rozważyć podjęcie następujących działań: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Wyznaczenie członka personelu doświadczonego w selekcji pacjentów do nadzorowania wszelkich działań selekcyjnych (np. chirurga urazowego lub lekarza specjalizującego się w ratownictwie medycznym lub dobrze przeszkolonej pielęgniarki pełniącej obowiązki kierownicze). Zapewnienie, że miejsca przyjęcia pacjentów oraz poczekalnie są właściwie zabezpieczone, wolne od możliwych zagrożeń środowiskowych oraz że znajduje się w nich odpowiednia przestrzeń do pracy, oświetlenie oraz dostęp do dodatkowych źródeł zasilania. Zapewnienie, że miejsce selekcji pacjentów znajduje się w pobliżu odpowiedniego personelu, zaopatrzenia medycznego oraz oddziału intensywnej terapii. Zapewnienie wyraźnego oznaczenia wejść do i wyjść z miejsc selekcji pacjentów. Wskazanie miejsc awaryjnych do przyjmowania i selekcji pacjentów z wypadków masowych. Wskazanie alternatywnej poczekalni dla pacjentów rannych, ale mogących chodzić. Stworzenie protokołu selekcji pacjentów z wypadków masowych na podstawie dotkliwości choroby/urazu, szansy przeżycia oraz możliwości szpitala, zgodnie z międzynarodowymi zasadami i wskazówkami (Zalecane źródła 4). Określenie jasnej metody identyfikacji pacjentów poddanych selekcji; zapewnienie odpowiedniej liczby plakietek (Zalecane źródła 4). Stworzenie mechanizmu umożliwiającego uruchomienie szpitalnego planu reakcji w sytuacji kryzysowej w oddziale ratunkowym lub w miejscu selekcji pacjentów. Uruchomienie protokołów dotyczących przyjęcia do szpitala, wypisu, skierowania oraz dostępu do bloku operacyjnego w momencie wdrożenia planu działania w przypadku katastrofy, aby ułatwić skuteczny obieg pacjentów. 14

Filar 5 Zdolność szybkiego reagowania Zdolność szybkiego reagowania definiowana jako zdolność służb medycznych do działania ponad normalne ich możliwości mająca na celu zaspokojenie zwiększonego zapotrzebowania na opiekę kliniczną to ważny element, który należy uwzględnić już na początku procesu planowania (Zalecane źródła 5). Rozważyć należy następujące działania: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Obliczenie maksymalnych możliwości przyjęcia pacjentów i zapewnienia im opieki, biorąc pod uwagę łączną liczbą łóżek, ale także o dostępność zasobów ludzkich i materiałowych oraz możliwość adaptacji przestrzeni do ratowania życia. Oszacowanie zwiększenia zapotrzebowania na świadczenia szpitalne z wykorzystaniem dostępnych założeń i narzędzi planowania (Zalecane źródła 5). Określenie metod zwiększenia możliwości hospitalizacji pacjentów (biorąc pod uwagę przestrzeń, personel, zaopatrzenie i procedury). Wskazanie miejsca na wypadek większej od spodziewanej liczby pacjentów. Rozszerzenie możliwości szpitala poprzez zlecenie opieki nad pacjentami niewymagającymi intensywnej opieki alternatywnym placówkom medycznym (np. ambulatoria zaadaptowane dla potrzeb pacjentów hospitalizowanych, opieka domowa w przypadku lżejszych chorób i ośrodki leczenia chorób przewlekłych dla pacjentów o długim okresie leczenia (Zalecane źródła 5). Sprawdzenie dostępności pojazdów oraz zasobów niezbędnych do transportu pacjentów. Stworzenie planu awaryjnego dotyczącego przewożenia pacjentów pomiędzy placówkami na wypadek braku dostępności tradycyjnych środków transportu. Określenie możliwych luk w zapewnianiu opieki medycznej, kładąc nacisk na krytyczne i nagłe przypadki wymagające interwencji chirurga. Usunięcie tych luk we współpracy z władzami i sąsiednimi szpitalami lub szpitalami w ramach sieci. Wskazanie we współpracy z władzami lokalnymi dodatkowych miejsc, które mogą zostać zmienione w placówki opieki nad pacjentami (np. sanatoria, hotele, szkoły, ośrodki kultury czy siłownie). Ustalenie hierarchii świadczeń lub wyeliminowanie świadczeń, które nie należą do podstawowych (np. planowane zabiegi operacyjne), jeżeli jest to konieczne. Dostosowanie kryteriów przyjęcia do szpitala i wypisu oraz ustalenie kolejności działań zgodnie z dostępnymi możliwościami leczenia i zapotrzebowaniem. Wskazanie miejsca, które służyć będzie jako tymczasowa kostnica. Zapewnienie wystarczającego zapasu worków na zwłoki. Stowrzenie planu awaryjnego dla potrzeb sekcji zwłok w porozumieniu z odpowiednimi partnerami (np. właścicielami zakładu pogrzebowego, lekarzem sądowym i patologami). 15

Filar 6 Ciągłość świadczeń podstawowych Sytuacja kryzysowa nie narzuca konieczności zaniechania wykonywania podstawowych świadczeń medycznych czy chirurgicznych (np. pracy pogotowia ratunkowego, pilnych operacji, opieki nad matką i dzieckiem), które w normalnych okolicznościach zapewniane są codziennie. Świadczenia podstawowe muszą być dostępne jednocześnie z realizacją planu postępowania na wypadek zagrożenia (Zalecane źródła 6). Należy rozważyć podjęcie następujących działań: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Przygotowanie wykazu wszystkich świadczeń szpitalnych, w kolejności ich ważności. Określenie i zachowanie podstawowych świadczeń szpitalnych, tj. tych, które muszą być dostępne przez cały czas, we wszystkich okolicznościach. Określenie zasobów niezbędnych do zapewnienia ciągłości istotnych świadczeń szpitalnych, w szczególności świadczeń adresowanych do osób najciężej chorych oraz innych narażonych grup (np. pacjentów pediatrii, osób starszych i niepełnosprawnych) (Zalecane źródła 6). Zapewnienie dostępności systematycznego i łatwego w użyciu planu ewakuacji, którego celem jest zabezpieczenie ciągłości krytycznej opieki medycznej (włącznie z dostępem do wentylacji mechanicznej oraz leków podtrzymujących życie) (Zalecane źródła 6). Koordynowanie z organami zdrowia publicznego, sąsiednimi szpitalami oraz prywatnymi gabinetami lekarskimi określenia ról i obowiązków każdego członka lokalnej sieci opieki zdrowotnej, aby zapewnić ciągłość świadczeń medycznych dla całej społeczności. Zapewnienie dostępności odpowiednich środków zapasowych dla ratowania życia, np. wody, energii elektrycznej czy tlenu. Przewidywanie wpływu najbardziej prawdopodobnych przypadków katastrof na zaopatrzenie szpitala w żywność i wodę. Podjęcie działań zapewniających odpowiednie zaopatrzenie. Zapewnienie mechanizmów awaryjnych dotyczących zbiórki i usuwania odpadów ludzkiej działalności, odpadów niebezpiecznych oraz innych odpadów szpitalnych (Zalecane źródła 6). 16

Filar 7 Zasoby ludzkie Skuteczne zarządzanie zasobami ludzkimi jest konieczne do zapewnienia dostępności odpowiedniej liczby wykwalifikowanych członków personelu oraz ciągłości działań w sytuacji kryzysowej, kiedy to pojawia się potrzeba rozszerzenia obsługi (Zalecane źródła 7). Należy rozważyć podjęcie następujących działań: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Uaktualnienie wykazu pracowników szpitala wyznaczonych do kontaktu. Oszacowanie i regularna kontrola nieobecności personelu w pracy. Określenie jasnej procedury dotyczącą zwolnień chorobowych członków personelu, obejmującej plany awaryjne na wypadek choroby lub urazu ich członków rodziny lub podopiecznych. Określenie minimalnych potrzeb w zakresie zapotrzebowania na pracowników medycznych oraz innych pracowników szpitala dla danego oddziału szpitalnego (Zalecane źródła 7). Stworzenie planu awaryjnego dotyczącego zaopatrzenia w wodę, żywność i miejsca dla personelu. Określenie priorytetów w zakresie zapotrzebowania na pracę personelu medycznego i przydzielenie mu odpowiednich stanowisk pracy. Zatrudnienie i przeszkolenie personelu dodatkowego (np. pracowników emerytowanych, personelu rezerwy, osób stowarzyszonych z uniwersytetem, studentów oraz ochotników), według przewidywanych potrzeb. Załatwienie kwestii związanych z odpowiedzialnością, ubezpieczeniem i tymczasowymi pozwoleniami personelu dodatkowego oraz ochotników, którzy mogą być potrzebni do pracy na stanowiskach, w związku z którymi nie zostali przeszkoleni lub nie posiadają odpowiednich uprawnień. Stworzenie systemu szybkiego nadawania pracownikom medycznym (np. ochotnikom) uprawnień do wykonywania obowiązków w sytuacjach kryzysowych, zgodnie z polityką szpitala i organu nadzorującego. Przeprowadzenie przekrojowych szkoleń dla dostawców usług medycznych w zakresie świadczeń specjalistycznych (np. ratunkowych, chirurgicznych oraz intensywnej opieki medycznej). Zapewnienie szkoleń i ćwiczeń w dziedzinach potencjalnie większego zapotrzebowania na świadczenia kliniczne, włącznie z pogotowiem ratunkowym oraz intensywną opieką medyczną w celu zapewnienia dostępności odpowiedniej liczby członków personelu oraz ich kompetencji. Ciąg dalszy na następnej stronie 17

Filar 7 ciąg dalszy Zasoby ludzkie Skuteczne zarządzanie zasobami ludzkimi jest konieczne do zapewnienia dostępności odpowiedniej liczby wykwalifikowanych członków personelu oraz ciągłości działań w sytuacji kryzysowej, kiedy to pojawia się potrzeba rozszerzenia obsługi (Zalecane źródła 7). Należy rozważyć podjęcie następujących działań: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Wyznaczenie środków wsparcia krajowego (np. przejazdy, opieka nad dziećmi lub niepełnosprawnymi członkami rodziny) w celu zwiększenia elastyczności personelu w zakresie pracy zmianowej oraz wydłużonego czasu pracy. Zapewnienie odpowiedniej rotacji zmian oraz możliwości dbania o siebie przez personel szpitali klinicznych w celu budowania jego morale oraz ograniczenia ryzyka wystąpienia błędu lekarskiego. Zapewnienie rodzinom pracowników szpitala oraz pacjentom usług świadczonych przez wszechstronne zespoły zapewniające opiekę psychologiczną i socjalną, doradców, tłumaczy oraz duchownych (Zalecane źródła 7). Zapewnienie odpowiednich szczepień personelu zajmującego się chorymi na zakaźne choroby przewodu oddechowego, zgodnie z polityką krajową oraz zaleceniami organu nadzorującego. 18

Filar 8 Zarządzanie logistyką i zaopatrzeniem Ciągłość działania szpitalnego łańcucha dostaw i zaopatrzenia to często niedoceniany element w sytuacji kryzysowej; wymaga przemyślanego planu awaryjnego oraz odpowiedniego planu reagowania (Zalecane źródła 8). Należy rozważyć podjęcie następujących działań: Zalecane działanie Do W przeglądu trakcie Zakończono Stworzenie i przechowywanie aktualnego wykazu sprzętu, zaopatrzenia oraz środków farmaceutycznych. Określenie mechanizmu informowania o wyczerpywaniu się zapasów. Oszacowanie zużycia podstawowego zaopatrzenia oraz środków farmaceutycznych (np. zużycia tygodniowego) na podstawie najbardziej prawdopodobnych scenariuszy sytuacji kryzysowych (Zalecane źródła 8). Przeprowadzenie konsultacji z organami nadzorującymi w celu zapewnienia nieprzerwanych dostaw podstawowych środków leczniczych i zaopatrzenia (np. dostępnych z zapasów instytucjonalnych i centralnych oraz na podstawie umów o współpracę w sytuacjach awaryjnych zawartych z lokalnymi dostawcami oraz agencjami pomocowymi o zasięgu krajowym i międzynarodowym). Ocena jakości przedmiotów wykorzystywanych w sytuacjach awaryjnych przed ich zakupem. Jeżeli to możliwe, uzyskanie certyfikatów jakości. Zawarcie umów o współpracę w sytuacjach awaryjnych (np. porozumień, umów o wzajemnej pomocy) ze sprzedawcami w celu zapewnienia zamówień oraz niezwłocznej dostawy sprzętu, zaopatrzenia oraz innych zasobów w sytuacji ich niedoboru (Zalecane źródła 8). Wyznaczenie miejsc w szpitalu do gromadzenia dodatkowego zaopatrzenia, zadbanie o łatwy dostęp do niego, jego bezpieczeństwo, odpowiednią temperaturę, wentylację, oświetlenie i wilgotność powietrza. Zapewnienie przestrzegania ciągłości łańcucha chłodniczego przedmiotów wymagających przechowywania w lodówce. Przechowywanie niezbędnego zaopatrzenia i środków farmaceutycznych zgodnie z zaleceniami na poziomie krajowym. Zapewnienie terminowego zużycia zgromadzonych przedmiotów, aby uniknąć ich przeterminowania. Określenie roli apteki przyszpitalnej w dostarczaniu środków farmaceutycznych pacjentom leczonym w domu oraz w innych miejscach, poza szpitalem. Stworzenie mechanizmu niezwłocznej konserwacji i naprawy sprzętu niezbędnego do wykonywania świadczeń podstawowych. Jeżeli to konieczne, odłożenie innych świadczeń na później. Koordynowanie strategii transportu awaryjnego wraz ze służbami opieki przedszpitalnej oraz firmami transportowymi w celu zapewnienia ciągłości przewozu pacjentów. 19