Lidia SIEJA Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych ul. Kossutha 6, 4-843 Katowice AKTUALNY STAN I NIEZBĘDNE DZIAŁANIA WYZNACZONE W PLANACH GOSPODARKI ODPADAMI W POLSCE 1. Wprowadzenie Trwa aktualnie w Polsce proces opracowywania i zatwierdzania planów gospodarki odpadami na wszystkich szczeblach administracyjnych. Krajowy plan gospodarki odpadami [KPGO] wykonany został w 22 r. i przyjęty do realizacji uchwałą Rady Ministrów 29 października 22 r. Plan krajowy wytycza strategię działań na lata 23-214, która powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w planach wojewódzkich, a zwłaszcza powiatowych i gminnych. Cały proces przygotowywania planów winien zakończyć się w połowie 24r. Jest to niezwykle ważny etap w porządkowaniu gospodarki odpadami w kraju, gdyż od wyboru właściwych kierunków działań, zaplanowania optymalnych dla danych warunków lokalnych rozwiązań, zależeć będą przyszłe efekty i uzyskanie znaczącego postępu w tworzeniu nowoczesnego, kompleksowego systemu gospodarowania odpadami zgodnie z europejskimi i światowymi standardami. W krajowym planie gospodarki odpadami szczególny nacisk położony został na realizację zadań w sektorze komunalnym, w tym na intensyfikację przedsięwzięć związanych z odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych, zwłaszcza ulegających biodegradacji. Głównym celem tych działań jest zminimalizowanie ilości odpadów kierowanych do składowania. Obecnie składuje się w Polsce ok. 95 % wytwarzanych odpadów komunalnych.. 2,5 % odzyskuje się jako surowce wtórne, wydzielane w wyniku selektywnej zbiórki i poddawane dodatkowo selekcji w 52 sortowniach odpadów funkcjonujących w Polsce. 2,5 % odpadów trafia do kompostowni, których zarejestrowano 54. 2. Założenia do planu gospodarki odpadami komunalnymi Najważniejsze założenia przyjęte w krajowym planie gospodarki odpadami komunalnymi są następujące: - sukcesywna redukcja odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania do poziomów (zgodnie z Dyrektywą 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999r. o składowaniu odpadów): 75% w roku 21 (w stosunku do ilości tych odpadów wytworzonych w 1995 r.), 5% w roku 213 (w stosunku do ilości tych odpadów wytworzonych w 1995 r.), 35% w roku 22 (w stosunku do ilości tych odpadów wytworzonych w 1995 r.). 1
- osiągnięcie następujących poziomów wydzielenia i skierowania do odzysku i unieszkodliwiania: w 26 r. 2% odpadów wielkogabarytowych, 15% odpadów budowlano-remontowych, 15% odpadów niebezpiecznych; w 21 r. 5% odpadów wielkogabarytowych, 4% odpadów budowlano-remontowych, 5% odpadów niebezpiecznych; w 214 r. - 7% odpadów wielkogabarytowych, 6% odpadów budowlano-remontowych, 8% odpadów niebezpiecznych. Podstawą ilościowego określenia planowanych działań był bilans wytwarzanych odpadów komunalnych w Polsce oraz wykonana prognoza do roku 214. Przedstawia to tabela 1. Tabela 1. Stan oraz prognoza ilości odpadów komunalnych w Polsce Lp. Nazwa strumienia Ilość odpadów komunalnych w Polsce [tys. Mg/rok] 2 26 21 214 1 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 2493,84 2741,98 2857,95 2887,67 2 Odpady zielone 32, 338,8 368,82 391,26 3 Papier i tektura (nieopakowaniowe) 845,25 939,18 983,16 992,71 4 Opakowania z papieru i tektury 1226,47 1729,91 2199,91 2989,55 5 Opakowania wielomateriałowe 137,74 194,28 247,6 335,74 6 Tworzywa sztuczne (nieopakowaniowe) 1472,5 1571,4 158,32 1441,72 7 Opakowania z tworzyw sztucznych 473,54 656,89 828,78 1114,14 8 Szkło (nieopakowaniowe) 62,91 73,79 82,8 87,81 9 Opakowania ze szkła 956,59 125,57 1422,92 1743,1 1 Metale 374,77 392,52 394,9 398,79 11 Opakowania z blachy stalowej 134,1 162,26 185,56 22,92 12 Opakowania z aluminium 39,11 46,89 53,26 62,84 13 Tekstylia 359,7 399,64 418,32 443,88 14 Odpady mineralne 54,91 564,12 64,66 661,19 15 Drobna frakcja popiołowa 1721,84 15,54 1333,3 1152,18 16 Odpady wielkogabarytowe 73,77 113,2 117,55 125,18 17 Odpady budowlane 1556,89 2457,3 313,5 429,55 18 Odpady niebezpieczne wytwarzane w grupie odpadów komunalnych 11,83 116, 116,36 117,2 Razem 1353,22 1614,9 17798,68 2356,25 Źródło: na podstawie danych opracowanych przez IETU. 2
3. Zadania do realizacji wytyczone w krajowym planie w zakresie dotyczącym odpadów komunalnych Z przedstawionych na rysunku 1 globalnych ilości odpadów ulegających biodegradacji, które będą podlegać odzyskowi i unieszkodliwianiu wynikają określone zadania do realizacji. Rysunek 1 Prognoza wytwarzania odpadów ulegających biodegradacji i ilości przewidywane do odzysku i składowania [w tys. Mg] Prognoza wytwarzania odpadów ulegających biodegradacji i ilości przewidywane do odzysku i składowania [w tys. Mg] 8 7 [tys. Mg odpadów ulegających biodegradacji] 6 5 4 3 2 1 Odpady do odzysku i unieszkodliwiania Odpady do składowania 1995 2 26 21 213 [Rok] Aby zrealizować zadania związane z sukcesywną redukcją składowanych odpadów ulegających biodegradacji należy: w okresie do roku 26 znacznie rozwinąć selektywną zbiórkę tych odpadów. wybudować instalacje zapewniające przyjęcie ok. 7 tys. Mg odpadów. Uwzględniając aktualny poziom kompostowania odpadów w Polsce wynoszący ok. 3 tys. Mg, występuje konieczność zainstalowania urządzeń o dodatkowej przepustowości 4 tys. Mg. W okresie 27-21 konieczne będzie zainstalowanie dalszych urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów ulegających biodegradacji i zwiększenie ich przepustowości o ok. 1 4 tys. Mg, tak by w tym okresie zapewnić możliwość łącznego przerobu na poziomie ok. 2 1 tys. Mg. Przyrost zdolności odzysku i unieszkodliwiania (poza składowaniem) w okresie perspektywicznym 21-213 określa się na poziomie 16 tys. Mg co przy pełnej realizacji zadań w okresie do 21 r. powinno zagwarantować uzyskanie docelowej przepustowości instalacji na poziomie ok. 3 7 tys. Mg. Wybór określonych metod i technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów dokonywany będzie na poziomie poszczególnych województw, powiatów i gmin. Na tych poziomach ustalone będą także ilości niezbędnych instalacji oraz ich przepustowości. Nie preferując żadnej z możliwych opcji należy sądzić, że w głównej mierze w pierwszym okresie realizacji zadań decyzje dotyczyć będą biologicznych (kompostowanie, fermentacja) lub biologiczno-mechanicznych metod. W okresie po 27 r. konieczne będzie zastosowanie termicznych metod przekształcania odpadów z odzyskiem 3
energii. Konieczność taka zaistnieje niewątpliwie w pierwszym rzędzie w kilku aglomeracjach miejskich, gdzie wytwarza się największe ilości odpadów. Przyjmuje się bowiem za optymalne pod względem przepustowości instalacje przerabiające co najmniej 1 tys. Mg odpadów rocznie, co oznacza, że obszar obsługiwany przez instalację termicznego przekształcania odpadów winien być zamieszkały przez co najmniej 25 tys. mieszkańców, optymalnie 4 tys. mieszkańców. Rysunek 2 obrazuje konieczną moc przerobową instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów ulegających biodegradacji. Instalacje te winny być wybudowane w poszczególnych przedziałach czasowych 23-26, 27-21 i 211-213 dla osiągnięcia w 213 roku 5% poziomu redukcji tych odpadów kierowanych do składowania. Rysunek 2.Przyrost zdolności odzysku i unieszkodliwiania (poza składowaniem) odpadów komunalnych ulegających biodegradacji Przyrost zdolności unieszkodliwiania (poza składowaniem) odpadów komunalnych ulegających biodegradacji tys. Mg/rok 18 16 14 12 1 8 6 4 2 2-26 27-21 211-213 okres Kolejne zadania do realizacji wynikają z założeń planu dotyczących odpadów wielkogabarytowych, budowlano-remontowych i niebezpiecznych. W tabeli 2 przedstawiono ilości odpadów przewidywanych do wydzielenia i skierowania ich do odpowiednich instalacji przerobu. Poza koniecznością budowy instalacji przerobu tych odpadów, niezbędne będzie podjęcie szeregu przedsięwzięć organizacyjnych związanych ze zbiórką tych odpadów. Tabela 2. Planowana ilość odpadów wielkogabarytowych, budowlano-remontowych i niebezpiecznych zbieranych selektywnie Rok Odpady wielkogabarytowe [tys. Mg] Odpady budowlanoremontowe [tys. Mg] Odpady niebezpieczne w odpadach komunalnych [tys. Mg] 26 22 368 17 21 58 1241 58 214 717 2574 93 Ze wstępnej oceny stanu składowisk odpadów komunalnych w kraju wynika, że do roku 26 zamkniętych będzie ok. 3 składowisk. Przy założeniu, że generalną tendencją jest budowa dużych obiektów i zmniejszenie ich ilości przyjąć należy, że: - do roku 26 wybudowanych będzie 5 nowych składowisk, - od roku 27 do roku 214 nastąpi zamknięcie kolejnych obiektów i budowa dalszych 5 składowisk. Docelowo do roku 214 w poszczególnych województwach kraju winno dążyć się do zredukowania ilości małych, nieefektywnych składowisk lokalnych i zapewnienie 4
funkcjonowania składowisk ponadgminnych w ilości od 5 do 15 (max) obiektów w skali województwa. Realizacja wszystkich wymienionych powyżej zadań przyczyni się niewątpliwie do osiągnięcia w gospodarce odpadami poziomu porównywalnego z krajami Unii Europejskiej. Na rysunku 3 zobrazowano docelowy wzrost ilości odpadów kierowanych do odzysku i unieszkodliwiania. Rysunek 3. Ilości odpadów komunalnych przeznaczone do odzysku i unieszkodliwiania przewidziane w KPGO w poszczególnych przedziałach czasowych Ilości odpadów przeznaczonych do odzysku i unieszkodliwiania przewidziane w KPGO w poszczególnych przedziałach czasowych 25 2 tys. Mg/rok 15 1 Odzysk odpadów niebezpiecznych Recykling odpadów budowlanych Recykling odpadów wielkogabarytowych Recykling opakowań Recykling odpadów biodegradowalnych Strumień odpadów mieszanych kierowany na składowiska 5 2 26 21 214 Lata 5