FIZYKA. Klasa trzecia. Wymagania edukacyjne z fizyki dla klasy trzeciej Społecznego Gimnazjum Edukacji Europejskiej w Kamiennej Górze

FIZYKA Klasa trzecia Wymagania edukacyjne z fizyki dla klasy trzeciej Społecznego Gimnazjum Edukacji Europejskiej w Kamiennej Górze na podstawie programu: Świat fizyki Barbary Sagnowskiej wydawnictwa WSiP rok szkolny 2016/2017

1 Jesteśmy w klasie trzeciej - zajęcia organizacyjne 2. 3. 4. 8.1. Ruch drgający wskazuje w otoczeniu przykłady ciał wykonujących ruch drgający objaśnia, co to są drgania gasnące podaje znaczenie pojęć: położenie równowagi, wychylenie, amplituda, okres, częstotliwość dla ruchu wahadła i ciężarka na sprężynie 8.2. Wahadło. Wyznaczanie okresu i częstotliwości drgań 8.3. Fale sprężyste demonstruje falę poprzeczną i podłużną podaje różnice między tymi falami 8. DRGANIA I FALE SPRĘŻYSTE DZIAŁ 8: DRGANIA I FALE SPRĘŻYSTE opisuje przemiany energii w ruchu drgającym doświadczalnie wyznacza okres i częstotliwość drgań wahadła i ciężarka na sprężynie (9.12) demonstrując falę, posługuje się pojęciami długości fali, szybkości rozchodzenia się fali, kierunku rozchodzenia się fali wykazuje w doświadczeniu, że fala niesie energię i może wykonać pracę odczytuje amplitudę i okres z wykresu xt () dla drgającego ciała opisuje zjawisko izochronizmu wahadła opisuje mechanizm przekazywania drgań jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fali na napiętej linie i sprężynie stosuje wzory oraz do obliczeń opisuje przykłady drgań tłumionych i wymuszonych wykorzystuje drugą zasadę dynamiki do opisu ruchu wahadła uzasadnia, dlaczego fale podłużne mogą się rozchodzić w ciałach stałych, cieczach i gazach, a fale poprzeczne tylko w ciałach stałych Cele opisać ruch wahadła i ciężarka na sprężynie. analizować przemiany energii w tych ruchach. posługiwać się pojęciami: amplitudy drgań, okresu i częstotliwości. analizować wykres xt () dla ruchu drgającego harmonicznego. opisać doświadczalny sposób wyznaczania okres i częstotliwość drgań wahadła. opisać zjawisko izochronizmu wahadła. opisać mechanizm przekazywania drgań jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fali na napiętej sprężynie i wężu gumowym. posługiwać się pojęciami: amplitudy, okresu drgań i częstotliwości, szybkości i - 2 -

5. 6. 8.4. Dźwięki i wielkości, które je opisują. Badanie związku częstotliwości drgań z wysokością dźwięku. Ultradźwięki i infradźwięki. 7. Sprawdzian wiedzy i umiejętności 8. 9.1. Elektryzowanie przez tarcie i zetknięcie z ciałem naelektryzowanym wytwarza dźwięki o małej i dużej częstotliwości (9.13) wymienia, od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku wyjaśnia, jak zmienia się powietrze, gdy rozchodzi się w nim fala akustyczna opisuje budowę atomu i jego składniki elektryzuje ciało przez potarcie i zetknięcie z ciałem naelektryzowanym (9.6) opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych podaje rząd wielkości szybkości fali dźwiękowej w powietrzu wyjaśnia, co nazywamy ultradźwiękami i infradźwiękami opisuje doświadczalne badanie związku częstotliwości drgań źródła z wysokością dźwięku podaje cechy fali dźwiękowej (częstotliwość 16 Hz 20000 Hz, fala podłużna, szybkość w powietrzu) opisuje występowanie w przyrodzie i zastosowania infradźwięków i ultradźwięków (np. w medycynie) 9. O ELEKTRYCZNOŚCI STATYCZNEJ wskazuje w otoczeniu zjawiska elektryzowania przez tarcie objaśnia elektryzowanie przez dotyk określa jednostkę ładunku (1 C) jako wielokrotność ładunku elementarnego wyjaśnia elektryzowanie przez tarcie (analizuje przepływ elektronów) rysuje wykres obrazujący drgania cząstek ośrodka, w którym rozchodzą się dźwięki wysokie i niskie, głośne i ciche Cele długości fali. wykorzystywać wzór do obliczeń. opisać na przykładzie mechanizm powstawania dźwięku wymienić wielkości fizyczne opisujące dźwięk. podać, od czego zależy wysokość i głośność dźwięku. opisać mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych posługiwać się pojęciami infradźwięków i infradźwięków. opisać występowanie w przyrodzie i zastosowania infradźwięków i ultradźwięków (np. w medycynie) opisać elektryzowanie ciał przez tarcie i dotyk, wyjaśnić, na czym polega elektryzowanie ciał. wskazać kierunek - 3 -

9. 10. 11. 9.2. Siły wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych 9.3. Przewodniki i izolatory 9.4. Zjawisko indukcji elektrostatycznej. Zasada zachowania ładunku bada doświadczalnie oddziaływanie między ciałami naelektryzowanymi przez tarcie i formułuje wnioski podaje przykłady przewodników i izolatorów objaśnia budowę i zasadę działania elektroskopu analizuje przepływ ładunków podczas elektryzowania przez dotyk, stosując zasadę zachowania ładunku bada doświadczalnie oddziaływania między ciałami naelektryzowanymi przez zetknięcie i formułuje wnioski opisuje budowę przewodników i izolatorów (rolę elektronów swobodnych) objaśnia pojęcie jon opisuje mechanizm zobojętniania ciał naelektryzowanych (metali i dielektryków) wyjaśnia uziemianie ciał - 4 - podaje jakościowo, od czego zależy wartość siły wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych opisuje budowę krystaliczną soli kuchennej wyjaśnia, jak rozmieszczony jest, uzyskany na skutek naelektryzowania, ładunek w przewodniku, a jak w izolatorze demonstruje elektryzowanie przez indukcję wyjaśnia elektryzowanie przez indukcję podaje i objaśnia prawo Coulomba rysuje wektory sił wzajemnego oddziaływania dwóch kulek naelektryzowanych różnoimiennie lub jednoimiennie potrafi doświadczalnie wykryć, czy ciało jest przewodnikiem czy izolatorem wyjaśnia mechanizm wyładowań atmosferycznych objaśnia, kiedy obserwujemy polaryzację izolatora Cele przepływu elektronów podczas elektryzowania. wyjaśnić pojęcie ładunku jako wielokrotności ładunku elektronu. podać jednostkę ładunku elektrycznego. podać, od czego zależy wartość siły wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych (ładunków). doświadczalnie potwierdzić te zależności. na przykładzie kryształu soli kuchennej i metalu wyjaśnić różnice w budowie przewodników i izolatorów. podać przykłady przewodników i izolatorów. opisać elektryzowanie przez indukcję. wyjaśnić na przykładzie zasadę zachowania ładunku. wyjaśnić, na czym

12. 13. 9.5. Pole elektrostatyczne 9.6. Napięcie elektryczne opisuje oddziaływanie ciał naelektryzowanych na odległość, posługując się pojęciem pola elektrostatycznego opisuje siły działające na ładunek umieszczony w centralnym i jednorodnym polu elektrostatycznym uzasadnia, że pole elektrostatyczne posiada energię Wyprowadza wzór na napięcie między dwoma punktami pola elektrycznego rozwiązuje złożone zadania ilościowe Cele polega uziemianie obiektów i przedmiotów. wyjaśnić, co to znaczy, że wokół naelektryzowanego ciała istnieje pole elektrostatyczne. opisać siły działające na ładunek umieszczony w centralnym i jednorodnym polu elektrostatycznym. uzasadnić stwierdzenie, że pole elektrostatyczne posiada energię. wyprowadzić wzór na napięcie między dwoma punktami pola elektrycznego 14. Sprawdzian wiedzy i umiejętności 15. 10.1. Prąd elektryczny w metalach. Napięcie elektryczne podaje jednostkę napięcia (1 V) wskazuje woltomierz, jako przyrząd do pomiaru napięcia 10. PRĄD ELEKTRYCZNY opisuje przepływ prądu w przewodnikach, jako ruch elektronów swobodnych posługuje się intuicyjnie pojęciem napięcia elektrycznego wymienia i opisuje skutki przepływu prądu w przewodnikach - 5 - za pomocą modelu wyjaśnia pojęcie i rolę napięcia elektrycznego zapisuje wzór definicyjny napięcia elektrycznego wykonuje obliczenia, stosując definicję napięcia opisać przepływ prądu elektrycznego w przewodnikach. za pomocą modelu wyjaśnić rolę napięcia elektrycznego. podać jednostkę napięcia.

16. 17. 10.2. Źródła prądu. Obwód elektryczny wymienia źródła napięcia: ogniwo, akumulator, prądnica buduje najprostszy obwód składający się z ogniwa, żarówki (lub opornika) i wyłącznika 10.3. Natężenie prądu podaje jednostkę natężenia prądu (1 A) buduje najprostszy obwód prądu i mierzy natężenie prądu w tym obwodzie rysuje schemat najprostszego obwodu, posługując się symbolami elementów wchodzących w jego skład oblicza natężenie prądu ze q wzoru I = t - 6 - wskazuje kierunek przepływu elektronów w obwodzie i umowny kierunek prądu mierzy napięcie na żarówce (oporniku) objaśnia proporcjonalność q~ t oblicza każdą wielkość ze q wzoru I = t przelicza jednostki ładunku (1 C, 1 Ah, 1 As) wykorzystuje w problemach jakościowych związanych z przepływem prądu zasadę zachowania ładunku Cele wymienić skutki przepływu prądu elektrycznego. używać woltomierza. podać przykłady urządzeń, które są źródłami prądu. wymienić elementy, które wchodzą w skład obwodów elektrycznych. narysować schemat prostego obwodu elektrycznego za pomocą symboli graficznych. wyjaśnić jaki jest umowny kierunek prądu. q objaśnić wzór I =, t przekształcać go i wykorzystywać do obliczeń. podać jednostkę natężenia prądu (1A). odpowiedzieć na pytanie: Co to znaczy, że natężenie prądu wynosi np. 2A? przeliczać wartość ładunku wyrażonego w kulombach na amperosekundy i amperogodziny.

18. 19. 20. 10.4. Prawo Ohma. Wyznaczanie oporu elektrycznego przewodnika 10.5. Obwody elektryczne i ich schematy 10.6. Praca i moc prądu elektrycznego podaje jego jednostkę (1 W ) buduje prosty obwód (jeden odbiornik) według schematu mierzy napięcie i natężenie prądu na odbiorniku podaje prawo Ohma mierzy natężenie prądu w różnych miejscach obwodu, w którym odbiorniki są połączone szeregowo lub równolegle mierzy napięcie na odbiornikach wchodzących w skład obwodu, gdy odbiorniki są połączone szeregowo lub równolegle wykazuje doświadczalnie, że odbiorniki połączone szeregowo mogą pracować tylko równocześnie, a połączone równolegle mogą pracować niezależnie od pozostałych odczytuje i objaśnia dane z tabliczki znamionowej odbiornika odczytuje zużytą energię oblicza opór przewodnika na U podstawie wzoru R = I oblicza opór, korzystając z wykresu I(U) rysuje schematy obwodów elektrycznych, w skład których wchodzi kilka odbiorników buduje obwód elektryczny zawierający kilka odbiorników według podanego schematu (9.7) oblicza pracę prądu elektrycznego ze wzoru W = UIt oblicza moc prądu ze wzoru wykazuje doświadczalnie proporcjonalność I ~ U i definiuje opór elektryczny przewodnika (9.8) oblicza wszystkie wielkości U ze wzoru R = I sporządza wykresy I(U) oraz odczytuje wielkości fizyczne na podstawie wykresów objaśnia, dlaczego odbiorniki połączone szeregowo mogą pracować tylko równocześnie, a połączone równolegle mogą pracować niezależnie od pozostałych wyjaśnia, dlaczego urządzenia elektryczne są włączane do sieci równolegle oblicza każdą z wielkości występujących we wzorach W = UIt uwzględnia niepewności pomiaru na wykresie zależności I(U) oblicza opór zastępczy w połączeniu szeregowym i równoległym odbiorników objaśnia rolę bezpiecznika w instalacji elektrycznej wyjaśnia przyczyny zwarcie w obwodzie elektrycznym wyjaśnia przyczyny porażeń prądem elektrycznym oblicza niepewności przy pomiarach miernikiem cyfrowym rozwiązuje problemy związane z przemianami energii w odbiornikach energii elektrycznej Cele używać amperomierza. sformułować prawo Ohma. podać definicję oporu elektrycznego. podać jednostkę oporu (1 ). przekształcać wzór U R = i I wykorzystywać go w obliczeniach. sporządzać wykresy I(U) oraz odczytywać wielkości fizyczne na podstawie wykresów. budować proste obwody elektryczne, w których odbiorniki są połączone szeregowo i równolegle. rysować schematy obwodów elektrycznych. wyjaśnić, dlaczego urządzenia elektryczne są włączone do domowej instalacji równolegle. wymienić formy energii, na jakie może się zamienić energia - 7 -

21. Sprawdzian wiedzy i umiejętności 22. 11.1. Właściwości magnesów trwałych elektryczną na liczniku podaje przykłady pracy wykonanej przez prąd elektryczny podaje jednostki pracy prądu 1 J, 1 kwh podaje jednostkę mocy 1 W, 1 kw podaje rodzaj energii, w jaki zmienia się energia elektryczna w doświadczeniu, w którym wyznaczamy ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego P= UI podaje definicję sprawności urządzeń elektrycznych podaje przykłady możliwości oszczędzania energii elektrycznej podaje nazwy biegunów magnetycznych i opisuje oddziaływania między nimi opisuje sposób posługiwania się kompasem przelicza jednostki pracy oraz mocy prądu opisuje doświadczalne wyznaczanie mocy żarówki (9.9) objaśnia sposób, w jaki wyznacza się ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego (9.5) - 8-2 U R W = t 2 W = I Rt opisuje przemiany energii elektrycznej w grzałce, silniku odkurzacza, żarówce objaśnia sposób dochodzenia do wzoru wykonuje obliczenia zaokrągla wynik do trzech cyfr znaczących 11. ZJAWISKA MAGNETYCZNE. FALE ELEKTROMAGNETYCZNE opisuje zachowanie igły magnetycznej w pobliżu magnesu wyjaśnia zasadę działania kompasu opisuje oddziaływanie magnesu na żelazo i podaje przykłady wykorzystania tego oddziaływania do opisu oddziaływania używa pojęcia pola magnetycznego za pomocą linii przedstawia pole magnetyczne magnesu i Ziemi podaje przykłady zjawisk związanych z magnetyzmem ziemskim Cele elektryczna. obliczać pracę prądu elektrycznego za pomocą wzoru W = UIt podać jednostki pracy prądu (1 J, 1 kwh). posługiwać się pojęciem mocy prądu P= UI i podać jej jednostkę. wyjaśnić pojęcie dane znamionowe. przeprowadzić rozumowanie, na podstawie którego można wyznaczyć ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego. przeliczać energię elektryczną z dżuli na kilowatogodziny i odwrotnie. nazwać bieguny magnetyczne i opisać oddziaływania między nimi. opisać zasadę działania magnesu. opisać oddziaływanie magnesu na żelazo i stal. z ustawienia igiełek

23. 24. 11.2. Przewodnik z prądem jako źródło pola magnetycznego 11.3. Zasada działania silnika zasilanego prądem stałym demonstruje działanie prądu w przewodniku na igłę magnetyczną umieszczoną w pobliżu, w tym: zmiany kierunku wychylenia igły przy zmianie kierunku prądu oraz zależność wychylenia igły od pierwotnego jej ułożenia względem przewodnika (9.10) opisuje działanie elektromagnesu na znajdujące się w pobliżu przedmioty żelazne i magnesy objaśnia, jakie przemiany energii zachodzą w silniku elektrycznym podaje przykłady urządzeń z silnikiem stosuje regułę prawej dłoni w celu określenia położenia biegunów magnetycznych dla zwojnicy, przez którą płynie prąd elektryczny opisuje budowę elektromagnesu na podstawie oddziaływania elektromagnesu z magnesem wyjaśnia zasadę działania silnika na prąd stały - 9 - opisuje pole magnetyczne zwojnicy opisuje rolę rdzenia w elektromagnesie wyjaśnia zastosowania elektromagnesu (np. dzwonek elektryczny) podaje informacje o prądzie zmiennym w sieci elektrycznej opisuje właściwości magnetyczne substancji wyjaśnia, dlaczego nie można uzyskać pojedynczego bieguna magnetycznego buduje model i demonstruje działanie silnika na prąd stały 25. 11.4. Zjawisko wyjaśnia zjawisko Cele magnetycznych lub opiłków rozsypanych w pobliżu magnesu wnioskować o istnieniu pola magnetycznego. opisać działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną. wskazać bieguny magnetyczne wytworzone przez zwojnicę, w której płynie prąd elektryczny. opisać działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie. odróżnić prąd stały od prądu zmiennego. na podstawie wzajemnego oddziaływania elektromagnesu z magnesem wyjaśnić zasadę działania silnika zasilanego prądem stały. wymienić urządzenia, w których wykorzystuje się silniki elektryczne zasilane prądem stałym.

26. indukcji elektromagnetycznej 11.5. Fale elektromagnetyczne 27. Sprawdzian wiedzy i umiejętności 28. 29. 12.1. Źródła światła. Prostoliniowe rozchodzenie się światła indukcji elektromagnetycznej wskazuje znaczenie odkrycia tego zjawiska dla rozwoju cywilizacji wskazuje najprostsze przykłady zastosowania fal elektromagnetycznych podaje przykłady źródeł światła 12.2. Odbicie światła. wskazuje kąt padania i odbicia od powierzchni gładkiej podaje prawo odbicia nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe, rentgenowskie) podaje inne przykłady zastosowania fal elektromagnetycznych 12. OPTYKA opisuje sposób wykazania, że światło rozchodzi się po liniach prostych opisuje zjawisko rozproszenia światła na powierzchniach chropowatych omawia widmo fal elektromagnetycznych podaje niektóre ich właściwości (rozchodzenie się w próżni, szybkość 8 c= 3 10 m s, różne długości fal) wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym opisuje fale elektromagnetyczne jako przenikanie się wzajemne pola magnetycznego i elektrycznego objaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca 30. 12.3. Obrazy w wytwarza obraz w zwierciadle podaje cechy obrazu rysuje konstrukcyjnie obraz rysuje konstrukcyjnie - 10 - Cele wyjaśnić zjawisko indukcji elektromagnetycznej wymienić rodzaje fal elektromagnetycznych. podać przykłady zastosowania różnych rodzajów fal elektromagnetycznych. wyjaśnić i opisać różne źródła światła. podać wartość prędkości światła w próżni. wyjaśnić powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła. podać przykłady zjawiska odbicia i rozpraszania światła. przytoczyć prawo odbicia.

31. 32. 33. punktu lub odcinka w obraz dowolnej figury w zwierciadle płaskim zwierciadle płaskim zwierciadłach płaskich płaskim powstającego w zwierciadle płaskim 12.4. Obrazy w zwierciadłach kulistych 12.5. Zjawisko załamania światła na granicy dwóch ośrodków 12.6. Przejście światła przez pryzmat. Barwy szkicuje zwierciadło kuliste wklęsłe wytwarza obraz w zwierciadle kulistym wklęsłym wskazuje praktyczne zastosowania zwierciadeł kulistych wklęsłych podaje przykłady występowania zjawiska załamania światła rozpoznaje tęczę jako efekt rozszczepienia światła słonecznego wyjaśnia rozszczepienie światła w pryzmacie posługując się pojęciem światło białe opisuje oś optyczną główną, ognisko, ogniskową i promień krzywizny zwierciadła wykreśla bieg wiązki promieni równoległych do osi optycznej po jej odbiciu od zwierciadła wymienia cechy obrazów otrzymywanych w zwierciadle kulistym doświadczalnie bada zjawisko załamania światła i opisuje doświadczenie (9.11) szkicuje przejście światła przez granicę dwóch ośrodków i oznacza kąt padania i kąt załamania opisuje światło białe, jako mieszaninę barw wyjaśnia pojęcie światła jednobarwnego (monochromatycznego) i prezentuje je za pomocą wskaźnika laserowego rysuje konstrukcyjnie obrazy w zwierciadle wklęsłym wyjaśnia pojęcie gęstości optycznej (im większa szybkość rozchodzenia się światła w ośrodku tym rzadszy ośrodek) wyjaśnia, na czym polega widzenie barwne objaśnia i rysuje konstrukcyjnie ognisko pozorne zwierciadła wypukłego opisuje zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia wyjaśnia budowę światłowodów opisuje ich wykorzystanie w medycynie i do przesyłania informacji wyjaśnia działanie filtrów optycznych 34. 12.7. Soczewki posługuje się pojęciem ogniska, opisuje bieg promieni doświadczalnie znajduje oblicza zdolność - 11 - Cele wyjaśnić powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim. wymienić zastosowanie zwierciadeł płaskich. wyjaśnić skupienie promieni w zwierciadle kulistym. posługiwać się pojęciami ogniska i ogniskowej. konstruować obrazy wytworzone przez zwierciadło wklęsłe. wyjaśnić pojęcie gęstości optycznej ośrodka. opisać jakościowo bieg promieni przy przejściu światła z ośrodka rzadszego do gęstszego optycznie i odwrotnie. opisać zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu. opisać światło białe jako mieszaninę światła o różnych barwach, a światło lasera jako światło jednobarwne.

35. 36. skupiające i rozpraszające 12.8. Otrzymywanie obrazów za pomocą soczewek. Wady wzroku. Krótkowzroczność i dalekowzroczność 12.9. Porównanie rozchodzenia się fal mechanicznych i elektromagnetycznych. Maksymalna szybkość przekazywania informacji równoległych do osi ognisko i mierzy ogniskową skupiającą soczewki ze optycznej, przechodzących soczewki skupiającej 1 przez soczewkę skupiającą wzoru z = i wyraża ją f i rozpraszającą w dioptriach ogniskowej i osi głównej optycznej wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz przedmiotu na ekranie (9.14) podaje rodzaje soczewek (skupiająca, rozpraszająca) do korygowania każdej z wad wzroku wymienia ośrodki, w których rozchodzi się każdy z tych rodzajów fal 37, Powtórzenie i sprawdzian wiedzy i umiejętności 38 39-45 Przygotowanie do egzaminu, Trochę historii, czyli 46 o odkryciach Kopernika, Keplera i o rysuje konstrukcje obrazów wytworzonych przez soczewki skupiające rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone wyjaśnia, na czym polegają wady wzroku: krótkowzroczności i dalekowzroczności porównuje szybkość rozchodzenia się obu rodzajów fal wyjaśnia transport energii przez fale sprężyste i elektromagnetyczne opowiedzieć o odkryciach Kopernika, Keplera i Newtona, - 12 - opisuje zasadę działania prostych przyrządów optycznych (lupa, oko) rysuje konstrukcje obrazów wytworzonych przez soczewki rozpraszające porównuje wielkości fizyczne opisujące te fale i ich związki dla obu rodzajów fal przedstawić główne założenia teorii heliocentrycznej Kopernika, wyjaśnia zasadę działania innych przyrządów optycznych np. aparatu fotograficznego) podaje znak zdolności skupiającej soczewek korygujących krótkowzroczność i dalekowzroczność opisuje mechanizm rozchodzenia się obu rodzajów fal wymienia sposoby przekazywania informacji i wskazuje rolę fal elektromagnetycznych podać treść I i II prawa Keplera, uzasadnić, dlaczego Cele opisać bieg promieni równoległych do osi optycznej i przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą posługiwać się pojęciami ogniska i ogniskowej. skonstruować geometrycznie obrazy wytworzone przez soczewki skupiające i rozpraszające. rozróżniać obrazy rzeczywiste i pozorne, proste, odwrócone pomniejszone i powiększone. wyjaśnić przyczynę krótkowzroczności i dalekowzroczności. opisać rolę soczewek w ich korygowaniu. wymienić cechy wspólne i różnice między falami mechanicznymi i elektromagnetycznymi. opowiedzieć o odkryciach Koperni-

47 48 49 geniuszu Newtona. O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji O ruchu po okręgu i jego przyczynie. Siła grawitacji jako siła dośrodkowa. III prawo Keplera. Ruchy satelitów Co to znaczy, że ciało jest w stanie nieważkości? opisać ruchy planet, podać hipoteza Newtona treść prawa powszechnej o jedności Wszechświata grawitacji, umożliwiła wyjaśnienie narysować siły przyczyn ruchu planet, oddziaływania rozwiązywać zadania grawitacyjnego dwóch kul obliczeniowe, stosując jednorodnych, prawo grawitacji. objaśnić wielkości występujące we wzorze. wskazać siłę grawitacji, którą oddziałują na siebie Słońce i planety oraz planety i ich księżyce jako siłę dośrodkową, posługiwać się pojęciem satelity geostacjonarnego. podać przykłady ciał znajdujących się w stanie nieważkości. opisać ruch jednostajny po okręgu, posługiwać się pojęciem okresu i pojęciem częstotliwości, wskazać siłę dośrodkową jako przyczynę ruchu po okręgu. podać treść III prawa Keplera, opisywać ruch sztucznych satelitów, posługiwać się pojęciem pierwszej prędkości kosmicznej, uzasadnić użyteczność satelitów geostacjonarnych. podać przykłady doświadczeń, w których można obserwować ciało w stanie nieważkości. - 13 - zapisać i zinterpretować wzór przedstawiający wartość siły grawitacji, obliczyć wartość siły grawitacyjnego przyciągania dwóch jednorodnych kul, wyjaśnić, dlaczego dostrzegamy skutki przyciągania przez Ziemię otaczających nas przedmiotów, a nie obserwujemy skutków ich wzajemnego oddziaływania grawitacyjnego. opisać zależność wartości siły dośrodkowej od masy i szybkości ciała poruszającego się po okręgu oraz od promienia okręgu, podać przykłady sił pełniących funkcję siły dośrodkowej. stosować III prawo Keplera do opisu ruchu planet Układu Słonecznego, wyprowadzić wzór na wartość pierwszej prędkości kosmicznej i objaśnić jej sens fizyczny, obliczyć wartość pierwszej prędkości kosmicznej. wyjaśnić, na czym polega stan nieważkości, wykazać, przeprowadzając odpowiednie rozumowanie, obliczać wartość siły dośrodkowej, obliczać wartość przyspieszenia dośrodkowego, rozwiązywać zadania obliczeniowe, w których rolę siły dośrodkowej odgrywają siły o różnej naturze. stosować III prawo Keplera do opisu ruchu układu satelitów krążących wokół tego samego ciała, zaplanować, wykonać i wyjaśnić doświadczenie pokazujące, że w stanie nieważkości nie można Cele ka, Keplera i Newtona, opisać ruchy planet, podać treść prawa powszechnej grawitacji, narysować siły oddziaływania grawitacyjnego dwóch kul jednorodnych, opisać ruch jednostajny po okręgu, posługiwać się pojęciem okresu i pojęciem częstotliwości, wskazać siłę dośrodkową jako przyczynę ruchu po okręgu. wskazać siłę grawitacji, którą oddziałują na siebie Słońce i planety oraz planety i ich księżyce jako siłę dośrodkową, posługiwać się pojęciem satelity geostacjonarnego. wyjaśnić, na czym polega stan nieważkości,

50 51 52 Jak zmierzono odległości od Ziemi do Księżyca, planet i gwiazd? Księżyc nasz naturalny satelita Świat planet że przedmiot leżący na zmierzyć wartości ciężaru podłodze windy spadającej ciała. swobodnie jest w stanie nieważkości. wymienić jednostki odległości używane w astronomii, podać przybliżoną odległość Księżyca od Ziemi (przynajmniej rząd wielkości). opisać warunki, jakie panują na powierzchni Księżyca. wyjaśnić, skąd pochodzi nazwa planeta, wymienić planety Układu Słonecznego. opisać zasadę pomiaru odległości od Ziemi do Księżyca, planet i najbliższej gwiazdy, wyjaśnić, na czym polega zjawisko paralaksy, posługiwać się pojęciem kąta paralaksy geocentrycznej i heliocentrycznej, zdefiniować rok świetlny i jednostkę astronomiczną. wyjaśnić powstawanie faz Księżyca, podać przyczyny, dla których obserwujemy tylko jedną stronę Księżyca. opisać ruch planet widzianych z Ziemi, wymienić obiekty wchodzące w skład Układu Słonecznego. obliczyć odległość od Ziemi do Księżyca (lub najbliższych planet), znając kąt paralaksy geocentrycznej, obliczyć odległość od Ziemi do najbliższej gwiazdy, znając kąt paralaksy heliocentrycznej, dokonywać zamiany jednostek odległości stosowanych w astronomii. podać warunki, jakie muszą być spełnione, by doszło do całkowitego zaćmienia Słońca, podać warunki, jakie muszą być spełnione, by doszło do całkowitego zaćmienia Księżyca. wyjaśnić, dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwają się na tle gwiazd, opisać planety Układu Słonecznego. wyrażać kąty w minutach i sekundach łuku. wyjaśnić, dlaczego zaćmienia Słońca i Księżyca nie występują często, objaśnić zasadę, którą przyjęto przy obliczaniu daty Wielkanocy. wyszukać informacje na temat rzymskich bogów, których imionami nazwano planety. Cele wykazać, przeprowadzając odpowiednie rozumowanie, że przedmiot leżący na podłodze windy spadającej swobodnie jest w stanie nieważkości. wymienić jednostki odległości używane w astronomii, podać przybliżoną odległość Księżyca od Ziemi (przynajmniej rząd wielkości). opisać warunki, jakie panują na powierzchni Księżyca. podać warunki, jakie muszą być spełnione, by doszło do całkowitego zaćmienia Słońca, podać warunki, jakie muszą być spełnione, by doszło do całkowitego zaćmienia Księżyca. wyjaśnić, skąd pochodzi nazwa planeta, wymienić planety Układu Słonecznego. - 14 -

W nawiasach podano numery doświadczeń obowiązkowych zgodnie z podstawą programową. - 15 -