Gdańsk r.

Gdańsk - 28. 02. 2014 r. www.pstrag.eu

J. Szarek 1, I. Babińska 1, J. Guziur 1, K. Goryczko 2, A. Wiśniewska 1, K.A. Skibniewska 1, S. Dobosz 2, Terech- Majewska 1, J. Koc 1, E. Strzyżewska 1, E. Siemianowska 1, M. Sidoruk 1 Katedra Patofizjologii, Weterynarii Sądowej i Administracji, UWM w Olsztynie 2

1 Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie 2 Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza w Olsztynie Zakład Hodowli Ryb Łososiowatych w Rutkach 3

Liczba podmiotów chów lub hodowla ryb w akwakulturze 495 dolnośląskie 388 śląskie Województwo 250 pomorskie, wielkopolskie, lubelskie 160 małopolskie, kujawsko- pomorskie, zachodniopomorskie, lubuskie, świętokrzyskie 100 podkarpackie, opolskie, warmińsko- mazurskie, mazowieckie, łódzkie 39 podlaskie 4

Lirski A., i Myszkowski L., 2005; Seremak- Burge J., 2010 24000 23000 22000 21000 tony 20000 19000 18000 17000 16000 15000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010* rok 5

www.wetgiw.gov.pl 6

tys. ton 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 17,06 16,96 14,65 15,69 15,11 15,2 13,53 14,05 10,9 11,82 11,78 11,17 9,97 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010* rok oszacowane przez IERiGŻ PIB na podstawie danych IRŚ Błońska-Wlazłowska A., 2013 7

Ø pogarszająca się sytuacja zdrowotna ryb, Ø deficyt wody, Ø straty powodowane przez zwierzęta rybożerne, Ø mniejsze zainteresowanie konsumentów większa dostępność na rynku innych gatunków ryb. 8

Rok Produkcja ryb słodkowodnych (tys. ton) karpie pstrągi inne gatunki razem akwakultura połowy jeziorowe połowy wędkarskie razem ryby słodkowodne 2002 20,10 11,8 2,00 33,90 3,40 18,20 55,50 2003 19,50 13,5 1,93 35,00 3,44 18,30 56,80 2004 18,32 14,65 2,20 35,16 3,12 17,20 55,50 2005 18,33 15,69 2,50 36,52 2,99 16,50 56,00 2006 15,58 17,06 2,55 35,19 2,81 16,10 54,10 2007 15,43 16,51 2,60 34,54 2,61 14,80 52,00 2008 17,16 15,11 3,70 35,96 2,52 14,70 53,20 2009 18,30 14,05 2,77 35,12 2,39 14,40 51,90 2010 16,60 15,20 3,20 35,00 2,30 14,30 51,60 9

Lirski A., Wałowski J., 2010 10

Liczba podmiotów chów lub hodowla ryb Województwo w akwakulturze 255 dolnośląskie, pomorskie 194 pomorskie ok. 100 zachodniopomorskie, małopolskie, wielkopolskie, kujawsko- pomorskie 68 podkarpackie ok. 50 lubuskie, śląskie, warmińsko- mazurskie, świętokrzyskie, mazowieckie, podlaskie, ok. 30 i mniej opolskie, łódzkie, lubelskie Lirski, Wałowski, 2010 11

Błońska- Wlazłowska A., 2013 12

Ø Determinuje jakość i właściwości odżywcze pstrąga. Ø Pierwsze przypadki IHN w Polsce w 2000 i 2001 r. bez oficjalnych potwierdzeń, Ø Oficjalnie pierwszy przypadek IHN w Polsce - w 2008 r. w woj. wielkopolskim Ø W latach następnych IHN stwierdzany w woj. śląskim, małopolskim, zachodniopomorskim i pomorskim. 13

25 22 gospodarstwa skażone VHS 20 15 10 5 8 6 11 10 19 10 4 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Błońska- Wlazłowska A., 2013 rok W Polsce VHS jest stwierdzana u pstrągów tęczowych, corocznie - od kilku do kilkudziesięciu gospodarstw. 15

_ Rejestracja i zatwierdzanie podmiotów sektora akwakultury. _ Kontrole urzędowe. _ Programy nadzoru stanu zdrowia zwierząt. _ Programy zwalczania i nadzoru. _ Powiadamianie i zwalczanie chorób. podlegających obowiązkowi zwalczania; 1. Nadzór nad zdrowiem zwierząt umieszczanych na rynku 17

Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 14. 10. 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie sektora akwakultury - 24: _ Obowiązek przeprowadzania kontroli urzędowych podmiotów prowadzących działalność w zakresie sektora akwakultury. 18

_ regularne, w oparciu o zagrożenie, oraz z właściwą częstotliwością, _ bez wcześniejszego uprzedzenia, z wyjątkiem takich przypadków jak audyt. _ Mogą być również przeprowadzone ad hoc. _ Przeprowadzane są na każdym etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji pasz lub żywności oraz zwierząt i produktów zwierzęcych. _ Przeprowadzane są z uwzględnieniem statusu epizootycznego danej strefy lub enklawy. 19

Wyst. gatunki Status epizootyczny Poziom zagrożenia Typ nadzoru Zalec. częstotliwość brak gatunków podatnych na choroby obecne gatunki podatne na jedną lub więcej chorób kategoria I uznane za wolne kategoria I uznane za wolne kategoria II objęte programem nadzoru kategoria III nieokreślony kategoria IV objęte programem zwalczania kategoria V skażone niski bierny 1 X 4 lata wysoki średni niski wysoki średni niski wysoki średni niski wysoki średni niski wysoki średni niski aktywny, ukierunkowany lub bierny ukierunkowany aktywny ukierunkowany bierny 1 X w roku 1 X 2 lata 1 X 2 lata 1 X w roku 1 X 2 lata 1 X 2 lata 3 X w roku 2 X w roku 1 X w roku 1 X w roku 1 X 2 lata 1 X 2 lata 1 X w roku 1 X 2 lata 1 X 4 lata 20

Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwie- rząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt - art. 57: _ Główny Lekarz Weterynarii opracowuje: - programy zwalczania chorób zakaźnych zwierząt; - programy nadzoru nad chorobami zakaźnymi zwierząt akwakultury mające na celu osiągnięcie przez terytorium RP, strefę lub enklawę statusu wolnego od danej choroby zakaźnej. 21

W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt, a w szczególności podwyższonej śmiertelności zwierząt akwakultury, posiadacz zwierzęcia jest obowiązany m.in. do: _ niezwłocznego zawiadomienia o tym organu Inspekcji Weterynaryjnej albo najbliższego podmiotu świadczącego usługi z zakresu med. wet., albo wójta (burmistrza, prezydenta miasta). 22

Kategoria Pobieranie próbek do badań Objęcie gospodarstwa nadzorem urzędowym Zakaz przemieszczania zwierząt akwakultury z i do gospodarstwa I + + + ewentualnie zezwolenie na wniosek posiadacza zwierząt II III + + + ewentualnie zezwolenie na wniosek posiadacza zwierząt IV V 23

Kate- goria Docho dzenie epizo- oty- czne Uzna- nie gos- podar- stwa za skażo- ne Określenie obszaru zapobiegania rozprzestrzeni a- niu się choroby (obszar ochronny i obszar nadzoru) Zakaz odnowy populacji zwierząt i ich przemieszczania w obrębie/do i z obszaru zapobiegania rozprzestrzenianiu się choroby Spożycie przez ludzi lub przetw. zw. akw. - rozmiary handlowe, brak objawów klinicznych choroby Usuwanie i unieszkodliwia- nie martwych i żywych ryb wykazujących objawy kliniczne choroby I + + + + + + II + + + III + + + + IV + + + V + + + 24

Kate- goria Usuwanie i unieszkodliwia- nie zw. akw., które nie osią- gnęły rozmiarów handlowych i nie wykazują obj. kl. choroby Usuwa- nie i unie- szkodli- wianie martwych zwierząt Odłogo- wanie, oczyszcza nie i odka- żanie ska- żonych gospodarstw Pro- gram zwal- cza- nia Zgoda na prowadzenie chowu zw. akw. niewykazujących obj. kl. chor. do czasu osią- gnięcia rozmiarów handl. lub na przemie- szczanie do innej skażo- nej strefy lub enklawy Przemie- szczanie zwierząt do skażo- nych gospodarstw I + + + + + + II + + + III + + + + IV + + + V + + + 25

_ nie wykazują klinicznych objawów chorób, _ pochodzą z gospodarstw, w których nie stwierdzono podwyższonej śmiertelności, _ nie są zwierzętami, które powinny być zabite lub poddane unieszkodliwieniu w związku ze zwalczaniem chorób zakaźnych tych zwierząt. 26

Kate- goria Status epizootyczny Można wprowadzać zwierzęta z kategorii Wydawanie świadectw zdrowia wstęp wysyłka Można wysyłać zwierzęta do: I wolny I tak nie do III, V tak do I, II, IV wszystkich kategorii II program nadzoru I tak nie III, V III nieokreślony I, II, III nie nie III, V IV program zwalczania I tak tak V V skażony wszystkie kategorie nie tak V 27

_ Określone w prawie obowiązkowe środki zwalczania IHN, VHS są ukierunkowane przede wszystkim na ograniczenie ich rozprzestrzeniania się z obszarów skażonych, co w razie stwierdzenia choroby - praktycznie ogranicza się do jej umiejscowienia w gospodarstwie - lub na określonym obszarze. _ Wykorzystanie środków umożliwiających likwidację IHN i VHS także na obszarach uznanych za wolne od nich, pozostaje w swobodnej decyzji - właściwych organów. 28

_ Dotychczas nie została przyjęta żadna krajowa strategia uwalniania obszarów od chorób nieegzotycznych wytyczająca priorytety w ich likwidowaniu, ani nie został opracowany i nie jest realizowany program zwalczania żadnej z chorób nieegzotycznych. 29

_ Za przyjęciem strategii ukierunkowanej na zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby i obowiązkową likwidację nieegzotycznych chorób ryb przemawia nie tylko zniesienie barier pozataryfowych w handlu. _ Istotniejszym argumentem uzasadniającym przyjęcie strategii ukierunkowanej na likwidację choroby lub nadzór zmierzający do uznania terytorium kraju za wolny od choroby, - jest potrzeba zapewnienia ochrony wysokiego poziomu krajowej produkcji pstrągów tęczowych - oraz jednego z najwyższych w Europie 30 poziomu produkcji karpi.

_ Należy sądzić, że efektem realizacji tak ukierunkowanej strategii zwalczania chorób nieegzotycznych, będzie w pierwszej kolejności znaczne ograniczenie ich występowania, a tym samym zmniejszenie kosztów - produkcji ryb oraz - zwiększenie podaży wolnego od zakażeń krajowego materiału zarybieniowego. 31

_ powinna ustalić: ü na jak wyodrębnionych obszarach, które z chorób nieegzotycznych, w jakiej kolejności oraz jakimi środkami będą zwalczane, _ przewidywać także ü sposób komunikacji między organami administracji rządowej a hodowcami ryb w zakresie informacji o istocie, objawach klinicznych i drogach rozprzestrzeniania takich chorób, korzyściach i ograniczeniach wynikających z realizacji celów przyjętych w strategii oraz roli i udziale hodowców ryb w realizacji celów strategii. 32

_ Celem stworzenia programów uwalniania obszarów od chorób nieegzotycznych zwierząt wodnych konieczne jest opracowanie: ü uwarunkowań ekonomicznych, społecznych, technologicznych, ü uwarunkowań epizootycznych skorelowanych z uwarunkowaniami hydrologicznymi i prawnymi. 33

_ Kompleksowe rozpoznanie uwarunkowań hydrologicznych w kontekście uwarunkowań epizootycznych i prawnych oraz wynikających z nich ograniczeń w realizacji zwalczania chorób zwierząt akwakultury nie zostało dotychczas przeprowadzone. _ Potrzebę ich przeprowadzenia uzasadnia nieporównywalność doświadczeń z opracowania i realizacji programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt lądowych. 34

_ Strategia ta skupia się na stosowaniu bezwzględnie obowiązujących minimalnych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu chorób zwierząt wodnych. 35

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009 _ Opieka nad zdrowiem zwierząt akwakultury powinna przede wszystkim opierać się na zapobieganiu chorobom. 36

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009 _ Jeżeli pomimo środków zapobiegawczych, aby zapewnić zdrowie zwierząt zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. f) ppkt (i) Rozporządzenia (WE) nr 834/2007, występuje problem zdrowotny, można stosować leczenie weterynaryjne zgodnie z następującą hierarchią: 37

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009 _ a) substancje roślinne, zwierzęce lub mineralne w roztworze homeopatycznym; b) rośliny i wyciągi z nich bez działania znieczulającego, i c) substancje takie jak: pierwiastki śladowe, metale, naturalne immunostymulanty lub dozwolone probiotyki. 38

Położenie gospodarstwa i jego działalność nie mogą zakłócać funkcjonowania sąsiadujących ekosystemów. Należy uniemożliwić ucieczkę hodowanych ryb ze stawów do rzeki lub potoku. 39

Odpowiednia zdrowotność ryb powinna być zapewniona w pierwszym rzędzie przez działania zapobiegawcze, np. optymalne warunki środowiska i karmienia. 40

Populacja musi być stale monitorowane pod kątem jej zdrowotności. Śnięte ryby muszą być niezwłocznie usuwane ze stawów. 41

Woda używana do hodowli ryb musi posiadać przynajmniej drugą klasę czystości i nie wykazywać śladów zanieczyszczeń pochodzenia komunalnego. 42

Poprawność funkcji oczyszczania musi być odpowiednio udokumentowana konieczne są kwartalne badania takich parametrów jak: - zawartość amoniaku, - azotu ogólnego i fosforu. - raz w roku konieczne jest wykonanie oznaczeń BZT5 i ChZT5. 43

W celu zminimalizowania oddziaływania wpływu na środowisko zaleca się stałą kontrolę współczynników pokarmowych i dobór takich dawek i sposobu karmienia, aby zarówno w interesie hodowcy, jak i środowiska były one jak najniższe. 44

Wlot i wylot wody w gospodarstwie rybackim muszą być zabezpieczone przed przedostawaniem się do hodowli ryb wolno żyjących, także uniemożliwiając ucieczkę do środowiska naturalnego ryb z ośrodka. 45

Gęstość obsady zależna jest od naturalnej dostępności tlenu w wodzie. Dotlenianie wody jest dozwolone w warunkach kryzysowych. 46

Jako optymalną, górną wartość graniczną obsady pstrągów w gospodarstwie przyjmuje się 10 kg/m 3. Ryby nigdy jednak nie mogą mieć zewnętrznych obrażeń i okaleczeń wskazujących na zbyt duże zagęszczenie. 47

_ Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009 _ Ekologiczna produkcja zwierzęca w sektorze akwakultury powinna zapewniać zwierzętom zaspokojenie ich potrzeb gatunkowych. 48

_ Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009 Raz jeszcze: Opieka nad zdrowiem zwierząt powinna przede wszystkim opierać się na zapobieganiu chorobom. 49