PIELĘGNOWANIE I OCHRONA DRZEW

POLSKIE TOWARZYSTWO CHIRURGÓW DRZEW - NOT Zbigniew Chachulski Leszek Rodek PIELĘGNOWANIE I OCHRONA DRZEW Z NORMAMI JAKOŚCI Łódź 2014

W opracowaniu adaptowano w wersji oryginalnej niektóre rysunki z książki Pielęgnacja i ochrona drzew autorstwa Andrzeja Skupa, inne zmodyfikowano oraz dodano nowe, wykonane przez Zbigniewa Chachulskiego. Opublikowano z pomocą finansową: Copyright Polskie Towarzystwo Chirurgów Drzew - NOT Prezes: Marek Kubacki Adres: ul. Piotrkowska 165/169 p. 405 90-447 Łódź tel./fax 42 637 62 81 e-mail: poczta@ptchd.org.pl www. ptchd.org.pl Druk:

SPIS TREŚCI Przedmowa... 5 Rys historyczny... 7 Wprowadzenie... 12 CZĘŚĆ I. CIĘCIA W KORONACH DRZEW... 13 1. Cięcia pielęgnacyjne (synonim: c. przyrodnicze)... 16 1.1. Cięcie sanitarne... 16 1.2. Cięcie rozluźniające (prześwietlające)... 23 1.3. Cięcie korygujące... 25 1.4. Cięcie formujące... 28 1.5. Cięcie odmładzające... 30 2. Cięcia techniczne (synonim: cięcia nieprzyrodnicze)... 30 2.1. Cięcia techniczne wzdłuż ciągów komunikacyjnych... 30 2.2. Cięcia techniczne w energetyce i telekomunikacji... 34 2.3. Cięcia techniczne w budownictwie... 37 3. Cięcia dla uzyskania form sztucznych... 39 CZĘŚĆ II. LECZENIE USZKODZEŃ I ZABEZPIECZANIE UBYTKÓW... 41 1. Rany... 42 1.1. Rany powierzchniowe /styczne/... 45 1.2. Rany wgłębne /ubytki/... 47 CZĘŚĆ III. WZMOCNIENIA MECHANICZNE... 54 1. Podpory... 57 1.1. Podpory drewniane... 57 1.2. Podpory metalowe... 59 2. Odciągi... 62 2.1. Odciąg zakotwiony w gruncie... 62 2.2. Odciągi zakotwiony w konstrukcji budowlanej... 65 3. Wiązania linowe (elastyczne)... 67 3.1. Wiązania linowe (elastyczne) pojedyncze... 67 3.2. Wiązania linowe (elastyczne) systemowe... 77 4. Podwieszenia... 81 5. Wiązania sztywne... 83 CZĘŚĆ IV. ZABIEGI W STREFIE KORZENIOWEJ... 91 1. Nawożenie... 96 1.1. Nawożenie doglebowe wgłębne... 97 1.2. Nawożenie doglebowe powierzchniowe... 98 1.3. Nawożenie dolistne... 99 3

2. Napowietrzanie... 99 2.1. Napowietrzanie sprężonym powietrzem... 99 2.2. Napowietrzanie systemem rur... 100 2.3. Napowietrzanie systemem drenażu z materiałów luźnych... 101 3. Obniżanie poziomu gruntu w otoczeniu drzewa... 103 3.1. Obniżanie poziomu gruntu bez uszkadzania korzeni... 103 3.2. Obniżanie poziomu gruntu z uszkodzeniem systemu korzeniowego bez wykonania muru oporowego... 104 3.3. Obniżenie poziomu gruntu z uszkodzeniem systemu korzeniowego i wykonaniem muru oporowego... 106 4. Podwyższanie poziomu gruntu w otoczeniu drzewa... 109 4.1. Podwyższanie poziomu gruntu bez wykonania muru oporowego... 109 4.2. Podwyższanie poziomu gruntu z wykonaniem muru oporowego... 109 4.3. Podwyższanie poziomu gruntu z wykonaniem klinów napowietrzających... 111 5. Wymiana gleby... 113 CZĘŚĆ V. OCHRONA DRZEW NA PLACU BUDOWY... 115 1. Zabezpieczanie pni drzew... 118 1.1. Wygrodzenie pni... 119 1.2. Oszalowanie (odeskowanie) pni... 119 2. Wydzielanie szlaków komunikacyjnych... 120 3. Zabezpieczenie korzeni... 121 3.1. Ochrona korzeni drzew w rejonie dróg i stanowisk postojowych... 121 3.2. Zabezpieczenie systemu korzeniowego w trakcie wykonywania robót ziemnych... 122 4. Zabezpieczenie koron drzew... 124 4.1. Zabezpieczenie koron drzew w rejonie dróg i miejsc postojowych... 124 4.2. Zabezpieczenie koron drzew zlokalizowanych poza ciągamikomunikacyjnymi... 125 5. Składowanie materiałów w rejonie drzew... 126 CZĘŚĆ VI. MATERIAŁY... 127 1. Środki do zabezpieczania ran świeżych i tkanek żywych... 128 2. Środki do impregnacji drewna... 129 3. Materiały do wykonywania wzmocnień mechanicznych... 129 4. Materiały stosowane w strefie korzeniowej drzewa... 131 WYBRANA LITERATURA PRZEDMIOTU... 134 4

Przedmowa Przystępując w roku 1995 do ujednolicenia pojęć stosowanych przy pielęgnacji drzew starszych w formie norm jakości w postaci publikacji pt. Pielęgnacja i ochrona drzew opracowanej przez Andrzeja Skupa, wiadomym było, że przyjdzie moment ich modyfikacji i ocena, które z proponowanych (i nazwanych często po raz pierwszy w Polsce) zabiegów należy przemodelować. Potrzebny był do tego czas. Czas na doświadczenia, czas na obserwacje, czas na porównania jak to robią inni i czas na wyciągnięcie wniosków. Wyciągnięcia powyższych wniosków, a w efekcie przygotowania poniższej publikacji podjęli się dwaj bardzo doświadczeni ludzie: Zbigniew Chachulski i Leszek Rodek. W wyniku ich wielomiesięcznej dyskusji i sporów, często bardzo żywiołowych, po konsultacjach z innymi przedstawicielami naszej branży, z równie wieloletnią praktyką oddajemy wydawnictwo pt. Pielęgnowanie i ochrona drzew, z normami jakości. Zawarte w nim pojęcia, problemy związane z pielęgnowaniem i ochroną drzew starszych reprezentują wypośrodkowany pogląd na te zagadnienia osób związanych z Polskim Towarzystwem Chirurgów Drzew NOT, poparty ich kilkudziesięcioletnimi doświadczeniami wykonywania prac pielęgnacyjnych i ochronnych przy drzewach. Doświadczenia te pozwoliły na stwierdzenie, że: - opublikowane w międzyczasie niektóre badania naukowe dały podstawy do innego spojrzenia na reakcje drzew na pewną część zabiegów i związane z tym ich przemodelowanie - część zabiegów przy drzewach nie dały w dłuższej perspektywie czasowej spodziewanych efektów i należało odstąpić od ich wykonywania - wprowadzenie nowych materiałów, stosowanych głównie w grupie tzw. wzmocnień mechanicznych, spowodowało modyfikacje niektórych zabiegów - mimo krytyki, niektóre z tzw. starych metod oparły się jej i jedynie od wiedzy oraz doświadczenia osób mających wpływ na wykonywanie prac (zleceniodawcy, inspektorzy nadzoru) zależy decyzja czy są one stosowane - w porównaniu z wykonywaniem podobnych prac w innych krajach (głównie Niemcy, W. Brytania, Francja, Austria, Włochy) prace te są wykonywane na podobnym lub takim samym poziomie metodologicznym i technologicznym, a różnice wynikają głównie z innych procedur 5

Przedmowa prawnych oraz innej sytuacji ekonomicznej poszczególnych państw, a także, co ma bardzo duże znaczenie, z większej odpowiedzialności materialnej zarówno organów państwa, administracji samorządowej, właścicieli obiektów jak i wykonawców prac w przypadku zniszczeń spowodowanych, bądź to przez brak pielęgnacji drzew jak i ich złe wykonawstwo - inna jest również świadomość ( przyrodnicza i estetyczna ) tamtejszych społeczeństw oraz, że: - o wpływie zabiegów na stan drzew decyduje w dużym stopniu profesjonalizm i uczciwość zawodowa wykonawców prac, a także profesjonalizm i uczciwość zawodowa nadzoru! Publikacja ta z pewnością nie będzie ostateczną w zakresie prac pielęgnacyjnych i ochronnych przy drzewach, jednak daje podstawy do poprawnego postępowania z drzewami zarówno dla osób podejmujących decyzje o podjęciu prac, podejmujących się ich wykonania oraz wykonujących czynności nadzorcze. Autorzy oraz Wydawca deklarują otwartość na wszelkie merytoryczne uwagi dotyczące niniejszego opracowania. W celu zachowania ciągłości historycznej oraz uznając zasługi autora pierwszego wydania zamieszczamy w wersji oryginalnej opracowany przez Andrzeja Skupa wstęp wraz z historią ruchu związanego z ratowaniem drzew starszych w Polsce. Marek Kubacki Prezes Polskiego Towarzystwa Chirurgów Drzew - NOT 6

Rys historyczny W ostatnich latach wzorem krajów bardziej rozwiniętych profesjonalna pielęgnacja drzew na dobre zadomowiła się również (miejmy nadzieję, że trwale) w Polsce. Mimo to w powszechnej świadomości specjalność tę postrzega się gdzieś na bardzo dalekim miejscu. Upłynie zapewne wiele lat, by zrozumiano, w oparciu o rze telną wiedzę, konieczność pielęgnacji i leczenia drzew, bo dotychczas taką potrzebę raczej się tylko wyczuwa intuicyjnie i dość rzadko. Niniejsza publikacja jest kolejną próbą wypełnienia luki w polskiej literaturze fachowej. Leczenie i pielęgnowanie drzew nie jest bowiem specjalnością zupełnie nową. Sztuką tą zajmowano się już w wiekach ubiegłych, a opisane przez Witolda Czartoryskiego w roku 1929 metody zabezpieczania drzew w znacznej części do dziś nie straciły na swej wartości. Jego uwagi zawarte w podręczniku pt. Kilka słów o przycinaniu i leczeniu chirurgicznym drzew leśnych, parkowych i alejowych 1 od 65 lat są aktualne. A oto cytat ze wspomnianego wydania: Myśl podzielenia się z szanownymi czytelnikami swemi doświadczeniami z zakresu chirurgicznego leczenia drzew powstała stąd, że spotykam dużo osób, które szczerze kochają swe stare drzewa, często szybkiem tempem pochylające się do upadku, które ubolewają nad ich stanem beznadziejnym, które nie żałowałyby czasu ni wydatków na ich konserwowanie i leczenie, które jednak nie umieją złemu zaradzić, nie mają od kogo zasięgnąć informacji, a o ile wiem niema o tym temacie podręcznika polskiego, niemieckiego ani francuskiego. Polskojęzyczna literatura fachowa w tym zakresie nadal jest niewystarczająca. Podręcznik Aleksandra Bartosiewicza i Marka Siewniaka pt. Pielęgnowanie drzew ozdobnych pojawił się dopiero w roku 1976. Niestety już po kilku latach okazał się, jako źródło wiedzy o wykonywaniu zabiegów na drzewach, także niewy starczający. Profesjonalnym leczeniem i pielęgnacją drzew zajmuje się bardzo niewielka w stosunku do potrzeb grupa ludzi, zaś tego rodzaju prace limitowane są w dodatku niewielkimi nakładami, które państwo przeznacza na pielęgnację drzew. Nadal wygrywają z drzewami ozdobnymi trawniki i inne elementy zieleni miejskiej, chociaż ich znaczenie przyrodnicze i trwałość są mniejsze, a odtworzenie łatwiejsze, tańsze i szybsze. Potrzeba wymiany wiedzy i doświadczeń dotyczących pielęgnacji drzew wyraźniej uzewnętrzniła się z początkiem lat osiemdziesiątych, 1 W. Czartoryski: Kilka słów o przycinaniu i leczeniu chirurgiczne drzew leśnych, parkowych i alejowych. PDS Jarosław 1929, s.31. 7

Rys historyczny w którym to czasie grupa ludzi usiłowała stworzyć stowarzyszenie, mające na celu wymianę doświadczeń i propagowanie idei leczenia drzew. Jednak ze względu na ówczesną sytuację polityczną stowarzyszenie nie zostało zarejestrowane. Grupa inicjująca stowarzysze nie przyjęła wówczas propozycję funkcjonowania w strukturach NOT jako Ogólnopolska Sekcja Leczenia I Pielęgnowania Drzew Ozdobnych przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Ogrodnictwa w Warszawie. Sekcja powstała w roku 1985, podejmując ścisłą współpracę z Zarządem Ochrony i Konserwacji Zespołów Pałacowo-Ogrodowych w Warszawie. W okresie tym ZOiKZPO wraz z OSLiPDO wydał szereg opracowań tematycznie związanych z drzewami ozdobnymi w zeszytach pt. Komunikaty Dendrologiczne. Komunikaty te, w znacznej mierze w opracowaniu Marka Siewniaka, wydawane są okazjonalnie do dzisiaj, tworząc bibliotekę przeznaczoną głównie dla służb konserwatorskich. Początki działalności Sekcji Leczenia Drzew utrudnione były brakiem usystematyzowanej wiedzy fachowej. Z powodu nieprecyzyjnej polskiej nomenklatury pojęć (lub jej braku) precyzyjne określenie zakresu i sposobu prac związanych z leczeniem i pielęgnowaniem drzew sprawiało sporo trudności. Członkowie Sekcji, działając dotychczas niezależnie (i posiadając wiedzę różnych szkół i zawodów oraz z tłumaczonej często na własny użytek literatury obcej), za jeden z priorytetów uznali więc ujednolicenie nazewnictwa. Zdefiniowano wówczas szereg pojęć, które uzupełnione o definicje przejęte z innych zawodów zebrane i dopracowane przez Andrzeja Skupa ukazały się w roku 1990 w publikacji pt. Słowniczek chirurga drzew. Równolegle, z myślą o pomocy w rozliczaniu prac prowadzonych na drzewach przez członków Sekcji, a także dla ułatwienia inwestorom rozeznania w nowej dla nich specjalności, Mieczysław Samoliński i Leszek Rodek opracowali Katalog Norm Czasu dla podstawowych czynności związanych z leczeniem i pielęgnowaniem drzew. Katalog ten został opracowany w oparciu o przyjęte przez Ogólnopolską Sekcję Leczenia i Pielęgnowania Drzew Ozdobnych (chociaż nie ujęte w jednolitym tekście) normy jakości. Norma czasu ma ścisły związek z zakresem wykonywanych robót i określoną ich jakością. Jest więc oczywiste, że dla zainteresowanych osób o niewystarczających kwalifikacjach normy te mają wartość jedynie orientacyjną, proporcjonalną do posiadanej przez nie wiedzy. Normy te zostały opracowane dla członków Sekcji, którzy ukończyli specjalistyczne kursy leczenia i pielęgnowania drzew; znając technologie, techniki pracy, normy bhp i normy jakości, mogli więc oni przyjąć je jako swoje normy zakładowe. Niestety powielone poza Sekcją udostępnione zostały 8

Rys historyczny również wykonawcom nieprzygotowanym do poprawnego wykonywania zabiegów. Co gorsze przez wielu inwestorów, najczęściej w urzędach gmin, traktowane są one jako normy równorzędne z KNR, co jest oczywistym nieporozumieniem. W efekcie zdarza się, że niekompetentny urzędnik zleca pielęgnację drzew nieprzygotowanemu do prowadzenia prac wykonawcy i rozlicza roboty w oparciu o Katalog Norm Czasu OSLiPD, nie znając rzeczywistego zakresu robót przewidzianego w Katalogu oraz związanych z nim norm jakości. Powstaje zatem sytuacja, w której wykonawca (i po części urzędnik) co prawda wie, na ile określić koszt poszczególnych prac, ale nie wie, jak one powinny być poprawnie wykonane. Prowadzi to do rozrzutności w gospodarowaniu środkami przeznaczonymi na pielęgnację zieleni. W swej praktyce inspektora nadzoru spotykałem się niejednokrotnie ze swoistą interpretacją Katalogu, przy pomocy której, wykorzystując niekompetencję inwestora, wykonawca uzyskiwał wynagrodzenie będące wielokrotnością rzeczywiście należnej, przewidzianej umową, zapłaty za usługę. Z powyższych przykładów wynika potrzeba możliwie szybkiego opracowania podręcznika, który przybliżyłby zainteresowanym zagadnienia pielęgnacji drzew oraz pilna potrzeba skodyfikowania norm jakości, które uzupełniłyby nierozłącznie związany z nimi Katalog Norm Czasu. W roku 1992 Zbigniew Chachulski napisał i wydał pierwszy w kraju podręcznik współczesnej pielęgnacji drzew pt. Chirurgia drzew. Książka ta daje czytelnikowi ogólne wyobrażenie o tej specjalności, a jako uzupełnienie kursów specjalistycznych jest pomoc na zarówno wykonawcom, jak i inwestorom. Podręcznik Zbigniewa Chachulskiego, poza zagadnieniami teoretycznymi i praktycznymi pielęgnowania i leczenia drzew, zawiera niezwykle ważny rozdział dotyczący bhp oraz rozdział autorstwa Andrzeja Jaremy Rabińskiego, dotyczący uregulowań prawnych w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem drzew. Tak kompleksowe ujęcie tematu dostępne było dotąd jedynie w bardzo dobrym podręczniku pt. Baumphlegeheute Marka Siewniaka i Dietricha Kusche. Podręcznik ten wydany w roku 1984 (w języku niemieckim) zawiera ponadto swego rodzaju normy jakości, opracowane w roku 1981 dla potrzeb wykonawców i nadzoru działających na terenie Niemiec. Niniejsze opracowanie zawierające normy jakości można potraktować jako pierwszy tomik podręcznika dla inspektorów nadzoru. W planie w tej samej serii znajdują się Normy BHP oraz Normy Prawne. Komplet ten powinien uzupełnić szkoleniowy charakter podręcznika Zbigniewa Chachulskiego tak, aby pozwolił kierownikowi robót i inspektorowi 9

Rys historyczny nadzoru podejmować jednoznaczne roz strzygnięcia dotyczące metod i technik prac. Z wieloletniej praktyki wiem, że nadzorowanie pielęgnacji drzew prowadzone jest rzadko, a kierownicy robót i inspektorzy nadzoru w znacznej mierze nie posiadają nawet minimum wiedzy, by sprawować taką funkcję. Jeśli do tego dodać, że większość inwestorów nie zatrudnia specjalistów zdolnych rozpoznać i ocenić jakość wykonywanych usług, trzeba przyjąć, że istnieje możliwość funkcjonowania (oprócz wykonawców prezentujących przyzwoity poziom), nieomal bezkarnego, wykonawców zupełnie przypadkowych. Powodują oni szkody, a nawet mniej lub bardziej świadomie wręcz niszczą drzewa, wiedząc, że nikt nie będzie dochodził zgodności wykonanych prac z zasadami sztuki. W tym stanie rzeczy dobry inspektor nadzoru jest nieodzowny i trudno zrozumieć niechęć inwestorów do jego zatrudniania. Jeśli argumentem ma być skromny budżet przeznaczany na zieleń, to nadzór tym bardziej jest tu uzasadniony. Niniejsze opracowanie, przedstawiając w zwięzłej i precyzyjnej formie podstawowe czynności leczenia i pielęgnowania drzew, ma ułatwić inspektorowi nadzoru podejmowanie decyzji, jak również pomóc kierownikowi robót w rozstrzygnięciu wątpliwości. Autor spośród propozycji wielu szkół pielęgnacji drzew wybrał rozwiązania uniwersalne, co do których istnieje najmniej sporów. Oczywiście nadal można dyskutować o szczegółach, zastanawiając się, czy nie należałoby np. opracować norm w innym układzie z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb poszczególnych gatunków drzew lub rozbudować tych norm o dalsze szczegóły. Leczenie i chirurgia drzew jest nauką rozwijającą się i przedsta wione w tym opracowaniu normy jakości prawdopodobnie za parę lat będą wymagały korekt, a być może nawet radykalnych zmian. Przypomnę, że w ciągu 20 lat praktycznego istnienia tej specjalności w Polsce kilka metod leczenia i zabezpieczania drzew zostało już wycofanych ze stosowania, albowiem nie przynoszą one zamierzonych efektów, a nawet szkodzą drzewom. Jako przykład można wymienić tu wszelkiego rodzaju wypełnienia ubytków. Przez lata poszukiwano różnych materiałów do plombowania drzew (w tym glinę, beton, drewno, a nawet tworzywa sztuczne), podczas gdy sama idea plombowania była z gruntu błędna. Stwierdzono to ponad wszelką wątpliwość wiele lat temu i należy ubolewać, że mimo to drzewa do dnia dzisiejszego są plombowane, a metoda ta nadal jest wymieniana w corocznie aktualizowanych katalogach norm pracy. Praktyka wykazała również szkodliwość stosowania szczelnych, przyle- 10

Rys historyczny gających do drewna, kapturów z blachy; stosowania nieprzepuszczalnych powłok bitumicznych; malowania farbami, które tworzą takie powłoki oraz stosowania obejm stalowych utrudniających, a nawet uniemożliwiających przyrost drewna na grubość. W miarę postępu nauki normy przedstawione w niniejszym opracowaniu zapewne zostaną zweryfikowane i uzupełnione rozwiązaniami nowszymi. Tym niemniej ujęcie dostępnej nam dzisiaj wiedzy w sposób jednoznacznie określający poszczególne postaci norm jakości zabiegów jest konieczne. Andrzej Skup Prudnik, maj 1995 r. 11

Wprowadzenie POJĘCIA OGÓLNE Pielęgnowanie drzew. Systematycznie wykonywany zespół zabiegów, zmierzający do: - utrzymania drzewa we właściwym stanie zachowania, - poprawienia bezpieczeństwa ludzi i mienia, - likwidacji przyczyn i skutków negatywnego oddziaływania środowiska. Leczenie drzew. Zespół zabiegów mających na celu poprawę kondycji drzewa osłabionego lub uszkodzonego. Chirurgia drzew jest działem pielęgnowania drzew w którym, podstawowym sposobem leczenia jest bezpośrednia ingerencja w celu poprawy dotychczasowego stanu zachowania. PRZEDMIOTY NORM Przedmiotami norm są: a) prace wykonywane na drzewach związane z ich pielęgnowaniem i leczeniem; b) prace zmierzające do poprawy bezpieczeństwa w miejscach publicznych; c) prace likwidujące kolizje drzew z urządzeniami technicznymi w energetyce, łączności, budownictwie, drogownictwie i na kolei. Do kontroli prawidłowości wykonania prac powinien być powołany inspektor nadzoru ds. zieleni, legitymujący się uprawnieniami w zakresie ochrony i pielęgnowania drzew ozdobnych. ZAKRES STOSOWANIA Normy mają zastosowanie na terenach zieleni przeznaczonych do użytku publicznego i prywatnego, w ogrodach, parkach i na cmentarzach, dla zadrzewienia tras komunikacyjnych (ulic, dróg i zadrzewień wzdłuż linii kolejowych) oraz zieleni zabytkowej i pomników przyrody. CZĘŚCI TEMATYCZNE 1. Cięcia w koronach drzew. 2. Leczenie uszkodzeń i zabezpieczanie ubytków. 3. Wzmocnienia mechaniczne. 4. Zabiegi w strefie korzeniowej. 5. Ochrona drzew na placach budów. 6. Materiały. 12

Część I CIĘCIA W KORONACH DRZEW 13

Cięcia w koronach drzew Podział rodzajów cięć 1. CIĘCIA PIELĘGNACYJNE (synonim: c. przyrodnicze) 1.1. Cięcie sanitarne 1.2. Cięcie korygujące 1.3. Cięcie rozluźniające (prześwietlające) 1.4. Cięcie formujące 1.5. Cięcie odmładzające 2. CIĘCIA TECHNICZNE (synonim: c. nieprzyrodnicze) 2.1. Cięcia techniczne wzdłuż ciągów komunikacyjnych 2.2. Cięcia techniczne w energetyce i telekomunikacji 2.3. Cięcia techniczne w budownictwie 3. CIĘCIA DLA UZYSKANIA FORM SZTUCZNYCH DEFINICJE PRZEDMIOTU NORMY I POJĘĆ TOWARZYSZĄCYCH Cięcie pielęgnacyjne (cięcie przyrodnicze). Zabieg mający na celu utrzymanie prawidłowego i charakterystycznego dla gatunku (odmiany) pokroju, poprawnej konstrukcji korony oraz możliwie najlepszego stanu zdrowotnego drzewa. Cięcie sanitarne. Zabieg pielęgnacyjny w koronie drzew, polegający na usuwaniu pędów, gałęzi i konarów chorych, martwych lub uszkodzonych. Cięcie korygujące. Dotyczy usuwania żywych konarów drzew starszych wykonywane już po uformowaniu przez nie korony. Stosuje się w celu: usunięcia wad budowy korony, poprawienia statyki drzewa lub przeciwdziałania ewentualnemu rozłamaniu. Cięcie rozluźniające (cięcie prześwietlające). Ma na celu: rozluźnienie zbyt zagęszczonej korony w celu zmniejszenia jej oporu dla wiatru oraz umożliwienie lepszego przewietrzanie wnętrza korony. Cięcie formujące. Cięcie zmierzające do uzyskania określonej formy pokrojowej krzewu lub młodego drzewa na etapie produkcji w szkółce oraz w pierwszych latach po posadzeniu na miejsce docelowe. Cięcie odmładzające. Zabieg dotyczący krzewów polega na stopniowym wymuszaniu reakcji danego krzewu na tworzenie nowych i silnych pędów. Cięcia techniczne (cięcia nieprzyrodnicze). Cięcia konarów i gałęzi wymuszone kolizją z urządzeniami technicznymi lub architekturą, umożliwiające współistnienie drzewa i kolidujących z nim obiektów. Cięcia dla uzyskania sztucznych form. Cięcia mające na celu sztuczne uformowanie korony drzewa (krzewu), wykonywane dla osiągnięcia za- 14

Cięcia w koronach drzew mierzonego efektu plastycznego. Cięcie grube. Usuwanie gałęzi bardzo grubych (Ø 5-10 cm) i konarów (Ø powyżej 10 cm). Nawrót cięć. Okres przerwy między najbliższymi terminami cięć (zwykle 2-3 lata). Ogławianie. Pozbawienie drzewa korony w stopniu uniemożliwiającym odbudowę jej pierwotnego kształtu. Działanie takie może przyspieszać proces obumierania drzewa. Cięcie ponadnormatywne. Sprzeczna z obowiązującymi zasadami redukcja korony zbliżone do ogłowienia, nie gwarantująca jej odbudowy Płacz drzewa. Występowanie u niektórych gatunków drzew, zazwyczaj w porze wiosennej, zjawisko obfitego wycieku soków w miejscu zranienia, (np. klon, grab, brzoza, orzech włoski). Sporadycznie ma miejsce również jesienią (np. orzech włoski). Podział gałęzi (wg średnicy w miejscu cięcia): do 1 cm pędy; od 1 do 3 cm gałęzie cienkie; od 3 do 5 cm gałęzie grube; od 5 do 10 cm gałęzie bardzo grube; powyżej 10 cm konary. Pierśnica. Grubość (średnica) drzewa, mierzona na wysokości 1.30 m od ziemi. Konary konstrukcyjne. Elementy tworzące podstawowy szkielet korony drzewa, wyrastające zazwyczaj od wysokości 130 cm nad poziomem gruntu. Redukcja korony. Proporcjonalne skrócenie konarów i gałęzi w celu zmniejszenia jej rozmiarów. Rozmiar cięcia (zakres cięcia). Wielkość usuwanych pędów, gałęzi i konarów wyrażona w procentach masy korony przed wykonaniem cięcia. Zabezpieczenie powierzchni rany. Pokrycie rany powłoką ochronną w celu opóźnienia procesu infekcji. Przez mikroorganizmy chorobotwórcze. Obrączka. Zgrubienie w firmie pierścienia obejmujące nasadę gałęzi. Typowa dla wszystkich drzew z rodziny różowatych (np. jabłoń, jarząb, czeremcha) oraz drzew iglastych. Brewka. Naturalny ślad u nasady gałęzi (konara) w miejscu rozwidlenia, oddzielający jej nasadę od pozostałej części drzewa. Kikut. Część nasady gałęzi pozostała po częściowym usunięciu żywej gałęzi. Tylec. Część nasady gałęzi pozostała po częściowym usunięciu martwej gałęzi. 15

1. CIĘCIA PIELĘGNACYJNE (przyrodnicze) 1.1. Cięcie sanitarne Cięcia w koronach drzew Określenie i zasady ogólne Zabiegi pielęgnacyjne w koronach drzew polegające na usuwaniu pędów, gałęzi i konarów chorych, martwych oraz uszkodzonych. Wykonywane są jako czynności poprzedzające wszystkie inne zabiegi pielęgnacyjne, warunkując podjęcie pozostałych prac w koronie drzewa. 1.1.1. Pora cięć. Przez cały rok. W przypadku gatunku drzew: - u których występuje płacz wiosenny np. brzoza, grab, klon, zaleca się wykonywanie cięcia żywych gałęzi po rozwinięciu liści. - orzech, orzesznik, skrzydłorzech cięcia żywych gałęzi wykonuje się w okresie między 15 lipca i 15 sierpnia. 1.1.2. Rozmiar cięć. Bez ograniczeń. W ramach cięć pielęgnacyjnych nie należy usuwać żywych gałęzi grubych i konarów. 1.1.3. Miejsca cięć. 1.1.3.1. Gatunki iglaste. Zarówno gałęzie żywe i martwe usuwa się tuż przed zgrubieniem nasady gałęzi, zazwyczaj usytuowanym prostopadle do osi usuwanej gałęzi (patrz rys. 1). Rys. 1. Miejsce odcięcia gałęzi na drzewach iglastych. 16

Cięcia w koronach drzew Rys. 2. Sposób odcięcia martwej gałęzi w zależności od wielkości pozostawianego zdrowego tylca. 1.1.3.2. Gatunki liściaste. Gałęzie martwe odcina się u podstawy, tuż przed granicą żywych tkanek, z zasadą nienaruszania kalusa, bez względu na jego wielkość (rys. 2). Rys. 3. Miejsce odcięcia gałęzi żywej wyrastającej pod kątem ostrym. 17

Cięcia w koronach drzew Rys. 4. Miejsce odcięcia gałęzi żywej wyrastającej pod kątem zbliżonym do prostego, u gatunków tworzących obrączkę przy nasadzie gałęzi. Rys. 5. Miejsce odcięcia żywej gałęzi u gatunków wykształcających brewkę. 18

Cięcia w koronach drzew Gałęzie żywe odcina się przed zgrubieniem, nie uszkadzając brewki lub obrączki. 1.1.3.3. Gałąź żywą wyrastającą pod kątem ostrym, odcina się u podstawy usuwanej gałęzi, bez uszkadzania zgrubienia (brewki lub obrączki, rys. 3). 1.1.3.4. Gałąź żywą wyrastającą pod kątem zbliżonym do kąta prostego odcina się przed zgrubieniem nasady, nie uszkadzając obrączki (rys. 4) lub brewki (rys. 5). 1.1.3.5. Likwidację rozwidlenia równorzędnego wykonuje się w miejscu rozwidlenia tuż przed zgrubieniem lub obrączką, tnąc równolegle do linii którą wyznacza oś gałęzi do pozostawienia (rys. 6). 1.1.3.6. W przypadku skracania gałęzi żywej należy pozostawić na jej końcu gałąź umożliwiającą zabliźnianie powstałej rany. Średnica pozostawionej gałęzi, mierzona prostopadle do jej osi, tuż ponad powstałą raną, nie powinna być mniejsza niż 1/3 średnicy tej rany. 1.1.4. Jakość cięć 1.1.4.1. Powierzchnia cięcia musi być gładka, wykonana pod odpowiednim kątem, w jednej płaszczyźnie, ostrym narzędziem (pilarka, piła ręczna, sekator). Rys. 6. Likwidacja rozwidlenia równorzędnego. 19

Cięcia w koronach drzew Rys. 7. Poprawny sposób usuwania gałęzi (zasada cięcia na 3 razy ). 1.1.4.2. gałęzie o średnicy do 5 cm, należy usuwać piłką ręczną. 1.1.4.3. W przypadku konieczności usunięcia gałęzi grubych, bardzo grubych i konarów, cięcie powinno być wykonane z zachowaniem zasady na 3 razy (rys. 7). 1.1.4.4. W celu uniknięcia uszkodzeń drzewa przy usuwaniu gałęzi grubych, bardzo grubych i konarów, zaleca się opuszczanie odciętych elementów w sposób kontrolowany np. przy wykorzystaniu liny hamującej. 1.1.5. Zabezpieczenie miejsca cięcia 1.1.5.1. Gatunki liściaste i iglaste bezżywiczne: a) po usunięciu gałęzi (konara) martwego, zaleca się zabezpieczanie powierzchni preparatem impregnującym, po wcześniejszym zamalowaniu krawędzi kalusa preparatem emulsyjnym; b) po usunięciu gałęzi żywych o średnicy do 10 cm zaleca się zabezpieczenie powierzchni preparatem ochronnym w formie emulsji; c) po usunięciu konarów żywych (o średnicy powyżej 10 cm) zaleca się zabezpieczenie powierzchni na obwodzie preparatem ochronnym w formie emulsji, natomiast pozostałą, centralną część rany impregnatem. 1.1.5.2. Gatunki iglaste żywicujące rany bez zabezpieczania. a) Ze względów estetycznych dopuszcza się zamalowanie powierzchni rany preparatem emulsyjnym. 20

Cięcia w koronach drzew b) Dla egzemplarzy osłabionych zaleca się stosowanie zasad jak przy gatunkach bezżywicznych. Kontrola jakości a) Kontroli podlegają wszystkie miejsca cięć na drzewie. b) Dopuszcza się zmianę pory cięć gatunków płaczących uzależ- niając ją od spełnienia warunku pełnego rozwoju liści. c) Dokładność usunięcia gałęzi i konarów martwych, chorych i uszkodzonych. Decyzję o wykonaniu cięć gałęzi żywych w jednym nawrocie w rozmiarze powyżej 30% u gatunków dobrze znoszących cięcia i powyżej 20% u gatunków źle znoszących cięcia, podejmuje inspektor nadzoru. d) Dopuszcza się pozostawienie na drzewie pojedynczych pędów martwych (do średnicy 1 cm) i sporadycznie gałęzi cienkich (do średnicy 1-3 cm), szczególnie w peryferyjnych częściach korony, gdzie poprawne wykonanie zabiegu związane jest z niewspółmiernym ryzykiem zagrożenia bezpieczeństwa wykonującego pracę lub obiektywnym brakiem możliwości technicznych. Najczęściej spotykane błędy a) Cięcia pozostawiające odarcia, wyłamania, progi, zawiasy, skaleczenia kalusa oraz tylca wystającego ponad zgrubienie nasady; b) Trudności w dotarciu przez pracownika do właściwego miejsca cięcia skłaniają go często do ułatwiania sobie pracy. W konsekwencji zamiast usunąć trudno osiągalną martwą część konara na jego końcu usuwa cały konar wraz z jego częścią zdrową. Często świadczą o tym duże rany po odcięciu żywych gałęzi oraz leżące na ziemi usunięte części konarów. c) Nieprawidłowo uformowana powierzchnia rany po odcięciu gałęzi cienkich i grubych. d) Pracochłonność usuwania większych, zwykle ciężkich części korony metodą sekcyjną (odcinkami), przy zastosowaniu liny hamującej, skłania pracowników do usuwania ich w całości, co powoduje uszkadzanie pnia i konarów, zlokalizowanych poniżej cięcia. Świadczą o tym świeże obicia pnia oraz podobne uszkodzenia górnych i bocznych powierzchni konarów. e) Bardzo częstym błędem cięć sanitarnych jest usuwanie tylców zarośniętych kalusem. f) Zastępowanie właściwych preparatów do zabezpieczania ran innymi materiałami (np.: farba emulsyjna, preparaty solne lub smołopochodne). 21

Cięcia w koronach drzew g) Niezgodnie z zaleceniem producenta rozcieńczanie preparatów, (np. Dendromal, LacBalsam). h) Cięcia wykonywane przy pomocy siekier, maczet i tym podobnych narzędzi. i) Zamalowywanie preparatem emulsyjnym całej powierzchni rany po usunięciu żywych konarów o średnicy ponad 10 cm. Dopuszcza się: a) cięcie w więcej niż jednej płaszczyźnie w przypadku usuwania gałęzi martwej, na której nieregularnie narastający kalus uniemożliwia wykonanie zabiegu jednym cięciem; b) za zgodą inspektora nadzoru lub zleceniodawcy, pozostawienie bez zabezpieczenia powierzchni cięć po usunięciu gałęzi martwych oraz żywych; c) pozostawienie miejsc cięć bez zabezpieczenia, jeżeli zabieg ten związany jest ze zbyt dużym zagrożeniem bezpieczeństwa pracownika; d) środek do zabezpieczania powierzchni cięć powinien spełniać warunki określone w części Materiały (środki do zabezpieczania powierzchni ran po cięciach). Prace wykonane wadliwie, w wyniku których drzewo zostało uszkodzone, nie mogą być odebrane, a wykonawca i nadzór ponoszą odpowiedzialność, w zależności od kwalifikacji prawnej czynu. ZESTAWIENIE NIEKTÓRYCH GATUNKÓW DRZEW WEDŁUG ICH REAKCJI NA CIĘCIA GAŁĘZI ŻYWYCH a) Drzewa zwykle dobrze znoszące cięcia: cis, jesion, lipa, topola, wierzba, klon jesionolistny. b) Drzewa źle znoszące cięcia: morwa, leszczyna turecka, buk, klon, iglicznia, grochodrzew, orzechy, orzeszniki, skrzydłorzechy, brzozy. a) Drzewa nie odbudowujące koron po ich ponadnormatywnej redukcji: brzoza, jarząb, orzechy, drzewa iglaste. d) Drzewa częściowo odbudowujące korony po jej ponadnormatywnej redukcji: lipa, platan, klon jawor, topola, olsza, jesion, grab, dąb, wiąz. 22

Cięcia w koronach drzew 1.2. Cięcia prześwietlające (rozluźniające koronę) Określenie i zasady ogólne a) Cięcia rozluźniające zbyt zagęszczoną koronę mające na celu zmniejszenie oporu dla wiatru. Pośrednio, cięcie takie dopuszcza do wnętrza korony światła oraz umożliwia prze wietrzania korony. b) Zmiana dotychczasowych warunków, spowodowanych zwiększonym, bezpośrednim dostępem promieni słonecznych może powodować, u gatunków o gładkiej i ciemnej korze, powstawanie oparzelin słonecznych. c) Często pojęciem cięcia prześwietlające mylnie określa się wszelkie cięcia w koronie. Termin jest błędnie używany w odniesieniu do cięć sanitarnych a nawet technicznych. Utożsamianie tych pojęć prowadzi do nieporozumień, mogących skutkować konsekwencjami prawnymi i finansowymi. 1.2.1. Pora cięć 1.2.1.1. Przez cały rok. Najkorzystniej jest je wykonywać w trakcie spoczynku zimowego drzew, przed rozpoczęciem okresu wegetacji i latem, czyli czerwiec wrzesień. W przypadku gatunków drzew u których występuje płacz wiosenny np. brzoza, grab, klon, zaleca się przerwanie cięć na czas intensywnego wydzielania soków, ustającego po rozwinięciu liści. 1.2.1.2. Drzewa z rodziny orzechowatych (Juglandaceae) takich jak: orzech, orzesznik, czy skrzydłorzech, bardzo źle znoszą cięcia żywych gałęzi. W sytuacjach koniecznych, należy je wykonywać w pełni lata, między 15 lipca i 15 sierpnia. 1.2.2. Rozmiar cięć 1.2.2.1. Do 30% masy korony w przypadku drzew dobrze znoszących cięcia i do 20% przy pozostałych oraz spełnieniu warunku zachowania naturalnej formy charakterystycznej dla gatunku (odmiany). 1.2.2.2. Usuwanie gałęzi grubych i konarów jest możliwe tylko jako zabieg ostateczny. Zasadą jest usuwanie kilku gałęzi cieńszych, zamiast jednej grubej, przy jednoczesnym zachowaniu szerokości pasa życiowego, nie mniejszego niż 3 cm wzdłuż i 10 cm w poprzek włókien. 1.2.2.3. W przypadku znacznego zagęszczenia korony zabieg należy rozłożyć w czasie, np. na 2 okresy wegetacji. Zmiana dotychczasowych warunków, spowodowanych nagłym, zwiększonym dostępem promieni słonecznych, może narazić gałęzie (pnie) na powstawanie oparzelin słonecznych, które z czasem przekształcają się w ubytki rynnowe. 23

1.2.3. Miejsce cięć 1.2.3.1. Nie dopuszcza się usuwania jednorazowo kilku gałęzi grubych wyrastających z jednego okółka lub bezpośrednio nad sobą. 1.2.3.2. Rany zlokalizowane zbyt blisko siebie, mogą ulec szkodliwemu zespoleniu w jedną dużą. 1.2.3.3. Pozostałe zasady, jak przy cięciach sanitarnych. 1.2.4. Jakość cięć Jak przy cięciach sanitarnych. Cięcia w koronach drzew 1.2.5. Zabezpieczenie miejsc cięć 1.2.5.1. Decyzję o zabezpieczeniu ran po cięciach lub pozastawianiu ich nie zabezpieczonych podejmuje inspektor nadzoru ds. zieleni. 1.2.5.2. Ran o średnicy do 1 cm nie zabezpiecza się. 1.2.5.3. Gatunki liściaste i iglaste bezżywiczne: a) po usunięciu gałęzi (konara) martwego, zaleca się zabezpieczanie powierzchni preparatem impregnującym, po wcześniejszym zamalowaniu krawędzi kalusa preparatem emulsyjnym (Dendromal, LacBalsam); b) po usunięciu gałęzi żywych o średnicy do 10 cm zaleca się zabezpieczenie powierzchni preparatem ochronnym w formie emulsji (Dendromal, LacBalsam); c) po usunięciu konarów żywych (o średnicy powyżej 10 cm) zaleca się zabezpieczenie powierzchni na obwodzie preparatem ochronnym w formie emulsji, natomiast pozostałą, centralną cześć rany impregnatem. 1.2.5.4. Gatunki iglaste żywicujące: rany pozostawić bez zabezpieczenia. a) Ze względów estetycznych dopuszcza się zamalowanie powierzchni rany preparatem emulsyjnym. b) Dla egzemplarzy osłabionych zaleca się stosowanie zasad jak przy gatunkach bezżywicznych. Kontrola jakości a) Dopuszcza się zmianę pory cięć gatunków płaczących uzależniając ją od spełnienia warunku pełnego rozwoju liści. b) Rozmiar cięć bez odstępstw. Jeśli drzewo wymaga cięć w większym rozmiarze, należy wykonać je w 2-3 nawrotach w odstępach co najmniej 2 lat. Decyzję o usunięciu konarów powinien podjąć inspektor nadzoru ds. zieleni. 24

Najczęściej spotykane błędy a) Zbyt silne cięcia w jednym nawrocie. Jest to błąd mogący mieć różne podłoża, najczęściej jednak wynika z ułatwiania sobie pracy przez wykonawcę. b) Cięcia wykonane zbyt blisko siebie bez pozostawienia wystar- czającego pasa życiowego. c) Usuwanie całej gałęzi lub konara przy pniu zamiast jego skró- cenie. 1.3. Cięcia korygujące Cięcia w koronach drzew Określenie i zasady ogólne Cięcia zmierzające do zniwelowania wad budowy korony, w celu poprawienia konstrukcji drzewa. Są to wady wynikające zazwyczaj z nieprawidłowego uformowania korony w szkółkach i nie wyeliminowania ich po posadzeniu na miejsce stałe. Jest to cięcie konieczne, często wymagające ponadnormatywnego usunięcia żywych gałęzi lub konarów. Cięcie korygujące dotyczy żywych konarów drzew starszych po uformowaniu korony, lub jej trwałym zdeformowaniu Może ono obejmować: a) korektę statyki drzewa przez odciążanie części korony; b) usuwanie gałęzi wyrastających pod ostrym kątem, ze skłonnością do wyłamania; c) likwidację dwuprzewodnikowości i równorzędności przewodników (gałęzi i konarów dominujących); d) obniżenie korony w celu przeciwdziałania wyłamaniom konarów górujących (np. w wyniku silnych wiatrów). 1.3.1. Pora cięcia 1.3.1.1. Przez cały rok. Najkorzystniej jest je wykonywać w trakcie spoczynku zimowego drzew, przed rozpoczęciem okresu wegetacji i latem czyli czerwiec wrzesień. W przypadku gatunków drzew u których występuje płacz wiosenny np. brzoza, grab, klon, zaleca się przerwanie cięć na czas intensywnego wydzielania soków, ustającego po rozwinięciu liści. 1.3.1.2. Drzewa z rodziny orzechowatych (Juglandaceae) takich jak: orzech, orzesznik, czy skrzydłorzech, bardzo źle znoszą cięcia żywych gałęzi. W sytuacjach koniecznych, należy je wykonywać w pełni lata, między 15 lipca i 15 sierpnia. 25

Cięcia w koronach drzew 1.3.2. Rozmiar cięć. 1.3.2.1. Do 30% powierzchni masy asymilacyjnej drzewa (masy żywych gałęzi) w jednym nawrocie, przy spełnieniu warunku zachowania naturalnej formy charakterystycznej dla gatunku (odmiany). Cięcie gałęzi grubych jest możliwe tylko jako zabieg ostateczny, gdy nie ma innych sposobów skorygowania wad budowy. W trakcie korekty masy lub budowy korony, podstawową zasadą jest usuwanie większej ilości gałęzi cieńszych zamiast kilku gałęzi grubszych. 1.3.2.2. Przy drzewach zaniedbanych, kiedy zachodzi konieczność usunięcia więcej niż 30% masy korony drzewa, zabieg należy rozłożyć w czasie, rozdzielając cięcia odstępem co najmniej jednego okresu wegetacji. Dotyczy to między innymi likwidacji 2-pniowości czyli sytuacji w której, z jednego miejsca wyrastają dwa przewodniki o zbliżonych średnicach (rys. 8). 1.3.3. Miejsca cięć 1.3.3.1. Jak przy cięciach sanitarnych. 1.3.3.2. Nie usuwać jednorazowo kilku gałęzi grubych wyrastających z jednego okółka lub usytuowanych bezpośrednio nad sobą, co spowodowałyby niepożądane zakłócenie przewodzenia związków odżywczych pomiędzy korzeniami a koroną. W efekcie, rany zlokalizowane najbliżej siebie, mogłyby ulec szkodliwemu zespoleniu w jedną dużą ranę. Rys. 8. Sposób usuwania wady 2-pniowości korony. 26

1.3.4. Jakość cięć Jak przy cięciach sanitarnych. Cięcia w koronach drzew 1.3.5. Zabezpieczenie miejsc cięć 1.3.5.1. Decyzję o zabezpieczeniu ran po cięciach lub pozastawianiu ich nie zabezpieczonych podejmuje inspektor nadzoru ds. zieleni. 1.3.5.2. Ran o średnicy do 1 cm nie zabezpiecza się. 1.3.5.3. Gatunki liściaste i iglaste bezżywiczne: a) po usunięciu gałęzi (konara) martwego, zaleca się zabezpieczanie powierzchni preparatem impregnującym, po wcześniejszym zamalowaniu krawędzi kalusa preparatem emulsyjnym (Dendromal, LacBalsam); b) po usunięciu gałęzi żywych o średnicy do 10 cm zaleca się zabezpieczenie powierzchni preparatem ochronnym w formie emulsji (Dendromal, LacBalsam); c) po usunięciu konarów żywych (o średnicy powyżej 10 cm) zaleca się zabezpieczenie krawędzi preparatem ochronnym w formie emulsji, natomiast pozostałą, centralną część rany impregnatem. 1.3.5.4. Gatunki iglaste żywicujące: rany pozostawić bez zabezpieczenia. a) Ze względów estetycznych dopuszcza się zamalowanie powierzchni rany preparatem emulsyjnym. b) dla egzemplarzy osłabionych zaleca się stosowanie zasad jak przy gatunkach bezżywicznych. Kontrola jakości a) Kontrola przerwania cięć na czas płaczu wiosennego drzew, które takie cechy wykazują. b) Kontrola zasadności wykonania cięć przy drzewach z rodziny orzechowatych. c) Przestrzeganie zasady usunięcia masy żywych gałęzi, dopusz- czalnej dla danego gatunku. d) Prawidłowość właściwego zabezpieczenia miejsca po cięciach. e) W przypadku skracania (konarów) gałęzi kontrola prawidłowo- ści wyboru miejsca cięcia. f) Pozostałe kryteria, jak przy cięciach sanitarnych i prześwietla- jących. 27

Cięcia w koronach drzew Najczęściej spotykane błędy a) Niewłaściwe miejsce cięcia. Przy skracaniu konarów i gałęzi cięcie wykonane bez pozostawienia żywej gałęzi o dostatecznej średnicy (zalecana grubość: minimum 1/3 średnicy usuwanej gałęzi). b) Niewłaściwy kąt cięcia: - prostopadle do osi pozostającej części gałęzi. Często w połączeniu z niewłaściwym miejscem cięcia, - zbyt płasko. Może obniżyć wytrzymałość techniczną drewna w miejscu cięcia, grożąc wyłamaniem lub powodować zbyt długie gojenie ran. c) Cięcie w kilku płaszczyznach. Zwykle cięcia grube (cięcia konarów i gałęzi grubych) wykonane tuż przy pniu w trakcie usuwania konarów. d) Cięcie niekorzystnie naruszające statykę konara (gałęzi). Wywołuje nie występujące wcześniej naprężenia, mogące prowadzić do ukręcenia konara (efekt korby). e) Usunięcie konara (np. konstrukcyjnego). Odstępstwo od zasady wykonania kilku mniejszych cięć gałęzi zamiast jednego grubego konara. f) Wykonanie kilku cięć zbyt blisko siebie, bez pozostawienia wystarczającego pasa życiowego. g) Odarcia, pozostawienie zawiasów, zerwanie nasady gałęzi. h) Niewłaściwe zabezpieczone powierzchnie cięcia. i) Wykonywanie cięcia w trakcie zjawiska płaczu drzew. 1.4. Cięcie formujące Określenie i zasady ogólne Cięcia zmierzające do uzyskania określonej formy pokrojowej w trakcie produkcji materiału szkółkarskiego oraz w pierwszym okresie pielęgnowania drzewa po posadzeniu w miejscu docelowym. Warunkiem prawidłowości jest wykonanie prac narzędziami ręcznymi (noże ogrodnicze, sekatory, piłki ogrodnicze). Materiał szkółkarski powinien odpowiadać normom branżowym dla materiału szkółkarskiego. 1.4.1. Pora cięć 1.4.1.1. Przez cały rok. Najkorzystniej jest je wykonywać w trakcie spoczynku zimowego drzew, przed rozpoczęciem okresu wegetacji i latem 28

czyli czerwiec wrzesień. W przypadku gatunków drzew u których występuje płacz wiosenny np. brzoza, grab, klon, zaleca się przerwanie cięć na czas intensywnego wydzielania soków, ustającego po rozwinięciu liści. 1.4.1.2. Drzewa z rodziny orzechowatych (Juglandaceae) takich jak: orzech, orzesznik czy skrzydłorzech, bardzo źle znoszą cięcia żywych gałęzi. W sytuacjach koniecznych należy wykonywać je w pełni lata, między 15 lipca i 15 sierpnia. 1.4.2. Rozmiar cięć 1.4.2.1. W okresie spoczynku wegetacyjnego do 30% masy korony. 1.4.2.2. W okresie wegetacji do 20% masy korony. 1.4.3. Miejsca cięć Jak przy cięciach prześwietlających 1.4.4. Jakość cięć Jak przy cięciach prześwietlających Cięcia w koronach drzew 1.4.5. Zabezpieczenie ran 1.4.5.1. Decyzję o zabezpieczeniu ran po cięciach lub pozastawianiu ich nie zabezpieczonych, podejmuje inspektor nadzoru ds. zieleni. 1.4.5.2. Ran o średnicy do 1 cm nie zabezpiecza się. 1.4.5.3. Gatunki liściaste i iglaste bezżywiczne: a) po usunięciu gałęzi (konara) martwego, zaleca się zabezpie- czanie powierzchni preparatem impregnującym, po wcześniejszym zamalowaniu krawędzi kalusa preparatem emulsyjnym (Dendromal, LacBalsam); b) po usunięciu gałęzi żywych o średnicy do 10 cm zaleca się zabezpieczenie powierzchni preparatem ochronnym w formie emulsji (Dendromal, LacBalsam); c) po usunięciu konarów żywych (o średnicy powyżej 10 cm) zaleca się zabezpieczenie krawędzi preparatem ochronnym w formie emulsji, natomiast pozostałą, centralną cześć rany impregnatem. 1.4.5.4. Gatunki iglaste żywicujące: rany pozostawić bez zabezpieczenia. a) Ze względów estetycznych dopuszcza się zamalowanie powierzchni rany preparatem emulsyjnym. b) Dla egzemplarzy osłabionych zaleca się stosowanie zasad jak przy gatunkach bezżywicznych. 29

Cięcia w koronach drzew Kontrola jakości Jak przy cięciach prześwietlających. Najczęściej spotykane błędy a) Pozostawienie gałęzi wrastających do wnętrza koron b) Nie wykonanie cięć sanitarnych c) Pozostawianie równorzędnych przewodników. d) Pozostawianie pędów i gałęzi tworzących ostre rozwidlenia. e) Pozostawianie kilku gałęzi wyrastających z jednego miejsca. f) Nadmierna redukcja masy korony (ogłowienie) g) Przypadkowe skrócenie pędów mogące w przyszłości doprowadzić do deformacji korony 1.5. Cięcia odmładzające Zabiegi stosowane wyłącznie w pielęgnacji krzewów, nie dotyczą cięcia drzew. Polegają na odbudowaniu korony przez młode pędy, wyrastające po usunięciu pędów starszych. 2. CIĘCIA TECHNICZNE (nieprzyrodnicze) Cięcia konarów i gałęzi likwidujące kolizję z urządzeniami technicznymi lub architekturą, umożliwiające sąsiedztwo drzewa i kolidującego z nim obiektu. Cięcia podzielono według lokalizacji drzew wymagających tego typu zabiegu lub celowi jakiemu służą. 2.1. Wzdłuż ciągów komunikacyjnych Określenie i zasady ogólne Cięcia mające na celu zapewnienie bezpiecznego użytkowania tras komunikacyjnych zgodnie z ich przeznaczeniem, a w szczególności cięcia zapewniające: a) skrajnię pionową i poziomą, b) widoczność znaków drogowych, c) widoczność na łukach, d) likwidację zagrożeń na skutek wyłamań gałęzi, konarów lub całych drzew. 30

2.1.1. Pora cięć 2.1.1.1. W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa wykonanie natychmiastowe. 2.1.1.2. Najkorzystniejsze dla drzew jest wykonywanie cięć w trakcie spoczynku zimowego, przed rozpoczęciem okresu wegetacji i latem czyli czerwiec wrzesień. W przypadku gatunków drzew u których występuje płacz wiosenny np. brzoza, grab, klon, zaleca się przerwanie cięć na czas intensywnego wydzielania soków, ustającego po rozwinięciu liści. 2.1.1.3. Drzewa z rodziny orzechowatych (Juglandaceae) takich jak: orzech, orzesznik, czy skrzydłorzech, bardzo źle znoszą cięcia żywych gałęzi. W sytuacjach koniecznych, należy je wykonywać w pełni lata, między 15 lipca i 15 sierpnia 2.1.2. Rozmiar cięć 2.1.2.1. Do 30% powierzchni masy korony w przypadku drzew dobrze znoszących cięcia i do 20% pozostałych. 2.1.2.2. Cięcie ograniczyć do niezbędnego minimum 2.1.2.3. Cięcie gałęzi grubych i konarów jest dopuszczalne tylko jako zabieg ostateczny, gdy nie ma innych możliwości usunięcia kolizji. 2.1.3. Miejsca cięć Jak przy cięciach pielęgnacyjnych. Cięcia w koronach drzew 2.1.4. Jakość cięć Powierzchnia cięć musi być gładka, wykonana pod odpowiednim kątem w jednej płaszczyźnie, ostrą piłą, zgodnie z zasadami wykonania cięć przyrodniczych (pielęgnacyjnych). 2.1.5. Zabezpieczenia miejsc cięć 2.1.5.1. Decyzję o zabezpieczeniu ran po cięciach lub pozastawianiu ich nie zabezpieczonych podejmuje inspektor nadzoru ds. zieleni. 2.1.5.2. Ran o średnicy do 1 cm nie zabezpiecza się. 2.1.5.3. Gatunki liściaste i iglaste bezżywiczne: a) po usunięciu gałęzi (konara)martwego, zaleca się zabezpieczanie powierzchni preparatem impregnującym, po wcześniejszym zamalowaniu krawędzi kalusa preparatem emulsyjnym (Dendromal, LacBalsam); b) po usunięciu gałęzi żywych o średnicy do 10 cm zaleca się zabezpieczenie powierzchni preparatem ochronnym w formie emulsji (Dendromal, LacBalsam), natomiast pozostałą centralną cześć rany impregnatem; 31

Cięcia w koronach drzew c) po usunięciu konarów żywych (o średnicy powyżej 10 cm) zaleca się zabezpieczenie krawędzi preparatem ochronnym w formie emulsji, natomiast pozostałą, cześć centralną rany impregnatem. 2.1.5.4. Gatunki iglaste żywicujące: zaleca się pozostawienie rany bez zabezpieczenia, przy czym, a) ze względów estetycznych dopuszcza się zamalowanie powierzchni rany preparatem emulsyjnym; b) dla egzemplarzy osłabionych zaleca się stosowanie zasad jak przy gatunkach bezżywicznych. 2.1.6. Wymiary skrajni a) Pionowa dla ciągów pieszych wys. 2,2 m. b) Pionowa dla dróg publicznych prześwit wys. 4,5 m (dla dróg szybkiego ruchu 4,6 m) nad jezdnią. c) Pozioma 1 m od obu krawędzi jezdni (rys. 9). d) Dla torowisk tramwajowych 1 m od wagonu i sieci trakcyjnej. e) Dla linii kolejowych 1 m od wagonu i sieci trakcyjnej. Kontrola jakości a) Kontroli podlegają wszystkie miejsca cięć na drzewie. b) Dopuszcza się zmiany pory cięć w przypadkach uzasadnio nych zdarzeniami losowymi np. gdy drzewo powoduje koli zję w ruchu w wyniku uszkodzenia przez wiatr, osunięcia się gruntu, w Rys. 9. Cięcie w celu uzyskania wymaganej skrajni komunikacyjnej. 32

Cięcia w koronach drzew przypadku konieczności cięcia drzew zaniedbanych, stwarzających zagrożenie bezpieczeństwa, np. ograniczających widoczność na skrzyżowaniach, łukach dróg, zasłaniających znaki drogowe, itp. c) Dopuszcza się, za zgodą inspektora nadzoru ds. zieleni, ponadnormatywne usunięcie masy korony, z odstępstwem od zasady utrzymania naturalnego lub charakterystycznego pokroju drzewa. d) Dopuszcza się nieznaczne odstępstwa od zasad, jeśli istnieją obiektywne, techniczne trudności poprawnego wykonania zabiegu ze względu na naturalne wady budowy korony lub niewłaściwe wykonanie cięcia w latach wcześniejszych, a zabezpieczenie pracującego nie spełnia norm BHP. e) Wg ogólnych zasad cięć przyrodniczych. (pielęgnacyjnych). f) Prześwit mierzony jest w warunkach maksymalnego obciąże nia koron wraz z liśćmi. Najczęściej spotykane błędy a) Podkrzesywanie drzew do wysokości wyższej niż wymagają tego obowiązujące normy skrajni. b) Zakłócenie statyki drzewa w wyniku nieprzemyślanych cięć konarów. c) Usunięcie całego konara, mimo możliwości wykonania jego skrócenia. d) Przypadkowe miejsca cięć. Jest to jeden z najczęstszych błędów. W konsekwencji może prowadzić do trwałej deformacji korony. e) Cięcia wykonane pod nieodpowiednim kątem, powodujące trudne gojenie się ran. f) Odarcia powodowane nieumiejętnym wykonaniem cięć, najczęściej na skutek usuwania gałęzi i konarów bez wykonania cięcia podcinającego lub cięcia podcinającego zbyt płytkiego. g) Pozostawianie zawiasy. Błąd najczęściej popełniany przez niewy kwalifikowanych pracowników lub robotników przygotowywanych do pracy w lesie. h) Niezabezpieczenie miejsc cięć lub zastosowanie niewłaściwego preparatu. 33

2.2. Cięcia techniczne w sąsiedztwie napowietrznych sieci energetycznych i telekomunikacyjnych Określenie i zasady ogólne Cięcia mające na celu utrzymanie w należytym stanie, znajdujących się w kolizji z drzewami technicznych urządzeń energetycznych i telekomunikacyjnych, w szczególności przesyłowych sieci napowietrznych. 2.2.1. Pora cięć 2.2.1.1. W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa wykonanie natychmiastowe. 2.2.1.2. Najkorzystniejsze dla drzew jest wykonywanie cięć w trakcie spoczynku zimowego, przed rozpoczęciem okresu wegetacji i latem czyli czerwiec wrzesień. W przypadku gatunków drzew u których występuje płacz wiosenny np. brzoza, grab, klon, zaleca się przerwanie cięć na czas intensywnego wydzielania soków, ustającego po rozwinięciu liści. 2.2.1.3. Drzewa z rodziny orzechowatych (Juglandaceae) takich jak: orzech, orzesznik, czy skrzydłorzech, bardzo źle znoszą cięcia żywych gałęzi. W sytuacjach koniecznych, należy je wykonywać w pełni lata, między 15 lipca i 15 sierpnia 2.2.2. Rozmiar cięć 2.2.2.1. Do 30% masy korony w przypadku drzew dobrze znoszących cięcia i do 20% pozostałych. 2.2.2.2. Cięcie ograniczyć do niezbędnego minimum. 2.2.2.3. Cięcie gałęzi grubych i konarów jest dopuszczalne tylko jako zabieg ostateczny, gdy nie ma innych możliwości usunięcia kolizji. 2.2.3. Miejsca cięć Jak przy cięciach przyrodniczych. Cięcia w koronach drzew 2.2.4. Jakość cięć Powierzchnia cięć musi być gładka, wykonana pod odpowiednim kątem w jednej płaszczyźnie, ostrą piłą, zgodnie z zasadami wykonania cięć przyrodniczych (pielęgnacyjnych). 2.2.5. Zabezpieczenia miejsc cięć 2.2.5.1. Decyzję o zabezpieczeniu ran po cięciach lub pozastawianiu ich nie zabezpieczonych podejmuje inspektor nadzoru ds. zieleni. 2.2.5.2. Ran o średnicy do 1 cm nie zabezpiecza się. 34